JAROSŁAW IWASZKIEWICZ
TWÓRCZOŚĆ (WSTĘP BN)
Warto zapamiętać, że bywały lata, kiedy pisarz ogłaszał kilka książek jednocześnie. Uderza obfitość tematyczna i gatunkowa wszechstronność. Początkowo w pierwszej połowie stulecia zdominowana przez estetyki awangardowe , częściej widziano to jako anachronizm, rzadziej jako indywidualną oryginalność. W dobie estetycznego pluralizmu, dorobek Iwaszkiewicza prezentuje się jako „dzieło otwarte”, spójne a zarazem synkretyczne.
POEZJA
Jarosław Iwaszkiewicz jest autorem 24 książek poetyckich. W ich liczbie mieści się 6 wyborów wierszy dokonanych przez samego autora i publikowanych za jego życia. Pierwszy z nich , wydany w 1938, zawiera przegląd początkowych dwudziestu lat poetyckiej twórczości. Ostatni z 1977 roku , dwutomowy, zawiera 808 utworów. Później ukazał się jeszcze napisany w latach 1912-1915 poemat Młodość pana Twardowskiego (1979), a po śmierci pisarza zbiór Muzyka wieczorem (1980). Wiersze jego były też drukowane jedynie w czasopismach lub pozostały w zbiorach muzem w Stawsku w postaci rękopiśmiennej.
Debiut poetycki Iwaszkiewicza miał miejsce w Kijowie w 1915r. w piśmie „Pióro”, a także w tygodniku „Kłosy Ukraińskie”. Jawi się tu malarskość, zawierająca się w wyrafinowanym postrzeganiu barwy , kształtu i faktury, to imitacja doznań dotykowych i smakowych , to także struktura dźwiękowa i muzyczna kompozycja utworów.
Debiutancki tom poetycki Iwaszkiewicza Oktostychy (1919) jest konsekwentną demonstracją estetyzmu. Tematykę tych wierszy trudno precyzyjnie określić – są one impresjami , najczęściej wywoływanymi przez kunsztowne przedmioty, obrazy, muzykę. Powstają jako aluzyjne glosy do mitów czy legend literackich. Rzeczywistość kreowana w tym zbiorze jest konsekwentnie sztuczna, jest rzeczywistością kultury.
Dystans wobec historycznego i narodowego wymiary rzeczywistości natrafił na sprzyjający klimat panujący w kręgu „Picadora” i umocnił się stając się ważną cechą Iwaszkiewiczowskiego pisania.
Charakterystyczne właściwości wczesnej poezji J.I. :
kulturowność tematów
sztuczność świata poetyckiego
modernistyczny egocentryzm
eksponowanie „ja” poetyckiego jako ośrodka doznań emocjonalnych
Debiutancki tomik zapoczątkował jeden z dwu nurtów, płynących odtąd obok siebie aż po ostatnią książkę, wymieniających się i wzmacniających wzajemnie. Istnieją 2 bieguny tej poezji, podstawowe pary przeciwieństw, którym zawdzięcza ona swoje bogactwo i skomplikowanie, swój wewnętrzny ruch –
Kultura : prywatność
Estetyzm : obywatelskość
Pasja życia : fascynacja śmiercią
Wschód : Zachód
Oktostychy to strona „kultury”, „estetyzmu” i „pasji życia”. Jest to tzw. skrzydło KLASYCYSTYCZNE. Tu:
poetyka dystansu
zaufanie do kultury jako najtrwalszej z ludzkich rzeczywistości
Dionizje to „prywatność” i „fascynacja śmiercią”. Skrzydło tzw. EKSPRESJONISTYCZNE.Tu :
rozchwiana kompozycja wierszy
gwałtowna, daleka od paralelizmów rytmicznych składnia
prozaizacja i brutalizacja słownictwa
pisany z dala od tradycyjnych norm poetyckości
zasadniczym wzorem i rysem poetyki jest antysemityzm
językowe i filozoficzne przeciwieństwo pierwszego tomiku
ekspresjonistyczny krzyk
poezja wyznania i świadectwa (zapoczątkował nurt „bezpośredni)
poetyka zmierzająca do imitowania naturalności mowy
filozofia egzystencjalnego pogodzenia z prawami natury
W kolejnych tomach pojawiło się sporo form pośrednich, prób łączenia i godzenia tych dwu odmiennych języków artystycznych (są one rozpoznawalną cechą poezji Iwaszkiewicza), dążenia do swoiście uniwersalnej wypowiedzi, nie pozwalającej na jednoznaczne kwalifikacje estetyczne .
Do ważnych – zarówno w rozwoju poezji samego Iwaszkiewicza, jak w przemianach liryki międzywojennej – należą zbiory:
Powrót do Europy (1931) - gł. wątek tematyczny to historia
Lato 1932 (1933) – podstawowe doświadczenia egzystencjalne widziane przez symbolikę religijną i eschatologiczną
Inne życie (1938) – tematem a zarazem językiem uczynił tu poeta kulturę, jej dzieła, mity oraz los artysty
Ciemne ścieżki – poeta rozpoczął pisanie tego zbioru w 1939r. Był pisany, komponowany i przeredagowywany przez prawie 18-ście lat. Rozrastał się , dołączały do niego inne zespoły tekstów.W drugiej połowie lat czterdziestych do wierszy ulotnych doszły poematy Tristan przebrany (1946) i Podróż do Patagonii (1949).
Ewolucja jaką przeszła ta liryka od 1939 nie ominęła stadiów skrajnych :
pseudoklasycystycznego – gdzie poeta próbował schronić się w stylizacji
oraz antypoetyckiego – tu odwrotnie , chciał uwalniać się od konwencji, dążąc do naturalności
to stadium reprezentuje cykl Ciemne ścieżki i Warkocz jesieni (1945) – osiągnął w nich poeta wysoki poziom artystycznej prostoty, będącej imitacją bezpośredniej mowy i zaprzeczeniem parnasizmu Oktostychów.
Dopracowanie się form poetyckich, które byłyby możliwie najbliższe spontaniczności mowy i naturalności egzystencjim które pomagałyby jednostce odnaleźć się w kosmosie, pogodzić się ze swą biologiczną determinacją, zdaje się być dążeniem widocznym w zbiorkach wierszy pisanych w latach sześćdziesiątych
Jutro żniwa (1963)
Krągły rok (1967)
Xenie i elegie (1970)
Następuje w nich rozluźnienie rygorów poetyki. Rozpoczyna się dominacja konstrukcji „brulionowych”, o otwartej kompozycji, zaburzonym porządku rytmicznym i rymowym. Zmienia się charakter obrazowania – powraca prywatność, teraz w wersji codziennej, domowej. Dominującą cechą poezji Iwaszkiewicza od tomu Jutro żniwa począwszy staje się antysemityzm.
Pokonanie ograniczenia klasycyzmu, przezwyciężenie prostoty – to poetyka ostatnich zbiorów poetyckich i ostatniej dekady jego twórczości.
Śpiewnik włoski (1974) – to efekt kompromisu między poglądem że forma ogranicza wiarę, że pokonywanie formy wyzwala. Rezultatem jest osiągnięte przez autora wrażenie językowej swobody , wolność wybory każdej tradycji , poetyckość nie licząca się ze szkołami, tendencjami, modami.
Mapa pogody , Muzyka wieczorem (1977)
Poezja Iwaszkiewicza dąży do piękna , jako wielki monolog bierze się z akceptacji świata. Spogląda na namiętności i ułomności ludzkie z uniwersalnej perspektywy – i to zarówno dotyczy utworów klasycystycznych , w których żywot ludzki widziany jest jako okruch czy odbicie wyższego porządku, jak też odnosi się do nurtu ekspresjonistycznego, wyłaniającego się ze sprzeciwu wobec cierpienia. Iwaszkiewiczowski „ekspresjonizm” uznaje je za powtarzalne i z tej właśnie powtarzalności czyni losowi największy zarzut. „Klasycyzm” w tej powtarzalności znajduje nadzieję i siłę znoszenia cierpień.