zaburzenia w krążeniu. Krwotok - wyjście krwi w pełnym składzie poza łożysko naczyniowe Krwinkotok ( pojęcie rzadko używane) - mały krwotok z małego naczynia <włosowatego>, czerwone punkciki); pojęcie ogólne w skład którego wchodzi wiele różnych jego postaci: krwiak, podbiegnięcie krwawe( siniec), wybroczyny krwawe, wymioty krwawe, krwioplucie, krwiomocz Skrzep - powstaje za życia poza naczyniem a w układzie naczyniowym po śmierci,;postać stała krwi, która tworzy się wokół zranionego, krwawiącego naczynia, czyli znajduje się poza naczyniem; również dotyczy zjawiska pośmiertnego przy krzepnięciu krwi w świetle naczyń i serca. Zakrzep (skrzeplina) - powstaje w świetle układu naczyniowego naczynia za życia;skrzep patologiczny - powstały za życia tylko w świetle naczyń lub serca. Obrzęk - gromadzenie się w nadmiarze płynu w przestrzeni międzykomórkowej tkanek lub jamach ciała. Następstwo zaburzenia równowagi czynników zatrzymujących płyn w naczyniu sprzyających jego wychodzeniu poza; spotykane szczególnie u osób z problemami krążenia. Przesięk - płyn wychodzący poza naczynia w przypadku, gdy budowa ich ściany jest prawidłowa lub nieznacznie zmieniona. Niedokrwistość - spadek liczby krwinek czerwonych. Niedokrwienie - występuje, gdy założymy opaskę uciskową, gdy są zmiany chorobowe w obrębie tętnic np. Miażdżyca
Przekrwienie - nadmiernie przepełnienie krwią naczyń. przekrwienie czynne (tętnicze) - stanach fizjologicznych: w narządach pracujących, które wymagają większego ukrwienia: mózg, mięśnie, układ trawienia.- w stanach patologicznych: na wskutek przyczyn działających na warstwę mięśniową naczynia bezpośrednio (wysoka temp., czynniki chemiczne, nagłe uwolnienie ucisku) lub pośrednio na drodze nerwowej (rozszerzenie naczyń na wskutek podrażnienia nerwów). przekrwienie bierne (żylne) - występuje w stanach patologicznych na wskutek utrudnionego odpływu krwi żylnej. przekrwienie mieszane (tętniczo-żylne) - zwiększony dopływ krwi tętniczej i utrudniony odpływ krwi żylnej (przekrwienie opadowe w płucach u obłożnie chorych), sztucznie -bańki. Zator - krążenie krwi lub limfy polegające na wędrówce przez naczynia ciała obcego, który następnie grzęźnie w napotkanym po drodze zbyt wąskim naczyniu i zatyka je. Zawał - czyli martwica tkanek na pewnym obszarze, powstaje wskutek znacznego niedokrwienia, bez możliwości szybkiego i dostatecznego ukrwienia zastępczego. Żylak - rozszerzenie żyły na pewnym jej odcinku, czemu zwykle towarzyszy wydłużenie powodujące jej kręty przebieg. Tętniak - uwypuklenie się ściany tętnicy na pewnej części jej obwodu albo rozszerzeniem się całej tętnicy na określonym odcinku. Skaza krwotoczna - niezdolność do zatrzymania krwawienia siłami ustroju w razie uszkodzenia naczyń lub skłonność do krwawienia samoistnego. Wstrząs - zespół zaburzeń ogólnoustrojowych spowodowanych dysproporcją pomiędzy pojemnością łożyska naczyniowego (za mało krwi w stosunku do pojemności) co prowadzi do spadku ciśnienia i niedotlenienia. Zakrzepica -zwolnienie przepływu krwi
Zmiany wsteczne - przewaga katabolizmu (rozpadu) nad anabolizmem (przyswajaniem)
a) zaniki - zmiany ilościowe (np. rozedma płuc, mięśni, itp.)
b) zwyrodnienia - zmiany jakościowe, np. węglowodanowe - cukrzyca, tłuszczowe, stłuszczenie - nadmierne gromadzenie się tłuszczów w cytoplazmie komórek miąższowych (np. wątroby - hepatocytów, jądra u mężczyzn - komórki Leydiga), otłuszczenie - następuje w niektórych miejscach, otyłość - wyraz otłuszczenia, ale na całym ciele, białkowe - skrobiawica - schorzenie polegające na pozakomórkowym odkładaniu różnych rodzajów biologicznie nieaktywnego białka o budowie nierozgałęzionej i konfiguracji β
c) martwica - śmierć tkanki, narządu lub ich fragmentów w żywym ustroju: skrzepowa (np. w sercu, nerkach), rozpływna (np. w mózgu)
d) apoptoza - „zaplanowana” śmierć komórki
Zmiany postępowe (w tym nowotwory) - przewaga anabolizmu nad katabolizmem
a) przerost - powiększenie się komórek bez ich namnażania się (np. mięśnie u sportowców)
b) rozrost - namnożenie się komórek (np. pobudzenie gruczołów dokrewnych, ziarnina zapalna, rozrosty nowotworowe)
c) rozrost i przerost (np. macica podczas ciąży)
Wymień najczęstsze nowotwory kobiet i mężczyzn.
U kobiet: Rak piersi, Rak szyjki macicy,Rak endometrium (błony śluzowej), Rak jajników
U mężczyzn: Rak płuca , Rak prostaty, Rak jelita grubego, Rak żołądka, Rak krtani, Rak pęcherza moczowego
U obu płci: Chłoniaki, Raki skóry, Czerniaki skóry (nie są rakami), Raki nerek, Mięsaki tkanek miękkich i kości
nowotwory łagodne.
Nowotwory |
Nabłonkowe |
Nienabłonkowe |
Łagodne |
gruczolaki, brodawczaki, itp. |
tłuszczak, naczyniak, chrzęstniak, mięśniak |
Złośliwe |
RAKI |
mięsaki, chłoniaki, czerniaki (melanina ← melanocyt nie jest nabłonkiem) |
zatorów i zawałów. np
zawał podwsierdziowy: grubość od wsierdzia nie przekracza 50% grubości komory lewej (najczęściej jako następstwo skurczu tętnic), wieloogniskowy. zawał pełnościenny: grubość mierzona od wsierdzia przekracza 50% grubości ściany (najczęściej jako następstwo miażdżycy), jednoogniskowy. zawał blady - w postaci ogniska martwicy rozpływnej, po zakrzepie w tętnicy - (zupełne niedokrwienie). zawał krwotoczny- w postaci ogniska martwicy zmieszanej z wylaną krwią, po zatorze, który powoduje nagłą martwicę tkanki nerwowej wraz z martwicą ściany naczyń, po krwotokach z naczyń mózgowych
Rodzaje zatorów: -w nerkach, mózgu, sledzionie - w tych narządach wystąpią zawały
- przez materiały pochodzenia zewnętrznego np. Oleisty lek, powietrze
przez komórki zmienione chorobowo np komórki nowotworowe
zatory gazowe np. U nurków
utrwalaniu materiału do badań cytologicznych i histopatologicznych.
utrwalacz 10% roztwór formaliny buforowanej: formalina-100 ml (4 % roztwór fomaldehydu o pH 7,4)) , Na2HPO4 - 6,5g, NaH2PO4 4g, woda destylowana - 900 ml. Objętosć utrwalacza/objętosć tkanki jak 10/1. Czas utrwalania - 48 h, 24 h mały materiał
zapalenie płuc.
podział: płatowe, odoskrzelowe (różne bakterie), wirusowe, pneumocystozowe (pneumocystits carini)- pasożyt
Rodzaje : nieswoiste, swoiste (gruźlica)
Przyczyny: dwoinka zapalenia płuc.
Cz : wiek (okres niemowlęcy -po 65 rż), alkoholizm, niedożywienie, palenie tytoniu,
Cz sprzyjające występowaniu zapaleń płuc to: zaburzenia immunologiczne (w tym cukrzyca, leczenie glikokortykosteroidami, cytostatykami, radioterapia, zakażenie HIV), uszkodzenie błon śluzowych i skóry (przewlekłe zapalenie i rozstrzenie oskrzeli, wziewne podawanie leków, intubacja, wentylacja mechaniczna), współistnienie innych chorób takich jak: choroby układu oddechowego, krążenia, nerek, zaburzenia neurologiczne.
Objawy : osłabienie, ból mięśni, wysoką gorączką, która spada po 7-9 dniach, dreszcze, pot, kaszl, ból klatki piersiowej przy oddychaniu, duszność i niekiedy krwiopluciem
L :antybiotykoterapia (leki p-bólowe, leki p-gorączkowe, leki wykrztuśne i p-kaszlowe)
Zawał serca- oznacza rozległą martwicę skrzepową (powyżej 1cm) powstałą z powodu niedostatecznego dopływu krwi przez tętnice wieńcowe
Prz: Miażdżyca tętnic wieńcowych (najczęstsza), Zakrzepica tętnic wieńcowych( nie jasna), Zator tętnic wieńcowych ( rzadko), Niedostateczny dopływ krwi do tętnic wieńcowych na wskutek: wady serca, zwężenia ujścia aorty, niedomykalności zastawki aorty, częstoskurczu, rzadkoskurczu, Skurcz tętnic wieńcowych pochodzenia nerwowego, Zaburzenia gospodarki jonowej: niedobór potasu, Zaburzenia hormonalne: niedobór insuliny, nadmiar amin katecholowych, Zapalenie tętnic: guzkowe zapalenie tętnic, kiła naczyniowa, Umiejscowienie: najczęściej komory lewej.
Następstwa : Śmierć w zawale może nastąpić na skutek: pęknięcia ściany i tamponady serca( 5- 10 dzień), migotania komór, zatorów skrzeplinowych mózgu, ostrej niewydolności kom. Lewej i wstrząsu kardiogennego, rozerwania mięsni brodawkowatych albo przegrody międzykomorowej, bloku serca
metoda histopatologiczna
Metody diagnostyki cytologicznej i histopatologicznej nowotworów gruczołu piersiowego
a) pobranie materiału
-wymaz z brodawki lub z owrzodzenia -biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (bac) -BAC monitorowana - USG, MMR, KT, RM (biopsja celowana - bacc) -biopsja gruboigłowa -biopsja mammotomowa -ocena wyciętej zmiany -ocena preparatu z mastectomii -badanie ognisk przerzutowych
b) utrwalanie rozmazów (do pyt 9 )
-etanol 96% - utrwalanie natychmiast po wykonaniu rozmazu (po kilku sekundach preparat może być wysuszony) - nie przechowywać w alkoholu przez okres dłuższy niż tydzień, - barwienie H + E, -wysuszanie jak w hematologii, - czas wysuszania: kilka do kilkunastu minut, - barwienie May - Grunwald - Giemza (w Polsce w nielicznych ośrodkach)
c) kto może wykonać wymazy z brodawki? Laborant, pielęgniarka, patolog, klinicysta
d) kto może wykonywać BAC(C)? Patolog, radiolog, onkolog, chirurg, ludzie wykonujący co najmniej 10 bac(c) tygodniowo,
e) kiedy można uznać materiał cytologiczny za reprezentatywny? co najmniej 5 - 10 płatów lub grup komórek nabłonka gruczołowego w mastopatii (biopsji), bardzo liczne płaty lub grupy komórek
f) utrwalanie materiału tkankowego: objętość tkanki do utrwalacza: 1 do 10, wielkość preparatu operacyjnego: od kilku mm do kilkudziesięciu cm - optymalna, grubość tkanki do 5 mm! (większe preparaty trzeba przekroić)
, rodzaj i kształt naczynia (większy obwód przy wieczku), przesłanie materiału do badania
pojęcia Ropienie- powstawanie ropy w ranie wskutek jej zakażenia drobnoustrojami ropotwórczymi. Ropa- płyn wysiękowy zawierający dużą liczbę limfocytów, Ropień- zapalenie ropne, głębokie i ograniczone , Ropniak- nagromadzenie ropy w naturalnych jamach ciała. W przeciwieństwie do ropnia, ropniak nie lokalizuje się bezpośrednio w tkankach. Do ropniaków zaliczamy: ropniak opłucnej, otrzewnej, stawu, pęcherzyka żółciowego, nadtwardówkowy, podtwardówkowy, w zatokach przynosowych, macicy, jajowodu, woreczka łzowego, roponercze. Ropotok- zapalenie ropne błon śluzowych, Ropnica-dużo ropnieni na całym ciele (występuje na tkance łącznej luźnej), ropowica inaczej flegmowa - zapalenie głębokie, rozlane. Ropowica - zapalenie ropne głębokie rozległe, dotyczące przerostu tkanki łącznej (tkanka podskórna, ściana wyrostka robaczkowego). Zaliczamy: zastrzał, zanokcicę, anginę Ludwiga, ropowicę przestrzeni przygardłowej
czyraka, czyraczność i karbunkuła
Znamiona (melanocytarne):
a) ok. 10 - 20 sztuk u przeciętnego człowieka
b) kosmetyczki nie mają uprawnień do wykonywania zabiegu wycinania znamion - robią
to nieprawidłowo: po wycięciu znamiona bez komórek zdrowych → odrost
c) mniejsze 6 - 8 mm → łagodne, regularny kształt, brak zmiany barwy - nie trzeba
usuwać
d) na dłoniach, u kobiet na twarzy (golenie), narządy płciowe - usunięcie, ze względu na
możliwość urazu mechanicznego na znamię (badanie hitopatologiczne)
Markery nowotworowe
substancje antygenowe, których obecność jest charakterystyczna dla niektórych postaci nowotworów. Wiele komórek rakowych (np. komórki raka sutka i komórki raka żołądka) charakteryzuje się obecnością antygenów nowotworowych T (antygen Thomsena-Friedenreicha). W zdrowych komórkach ekspresja tych antygenów jest zahamowana, natomiast mogą się one ujawniać w komórkach nowotworu złośliwego.
Marker |
Nowotwory |
Rak wątrobowokomórkowy |
|
CA 153 |
Rak sutka |
CA 19-9 |
Różne nowotwory |
TdT |
|
Abp53 |
Rak szyjki macicy
CZ: Wczesne rozpoczęcie życia seksualnego czy duża liczba partnerów seksualnych, Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) jest uważany za główny czynnik onkogenny; czynnikami współdziałającymi w kancerogenezie mogą być inne wirusy (np. opryszczki), bakterie oraz inne czynniki związane ze środowiskiem lub organizmem kobiety, Palenie papierosów
P Zmianą przednowotworową dla raka szyjki macicy jest śródbłonkowa dysplazja (CIN I-II) o różnych stopniach nasilenia. Bezpośrednim prekursorem inwazyjnego raka jest rak in situ (CIN-III). D Cytodiagnostyka opiera się na ocenie dojrzewania komórek, a nie tylko cech atypii, co pozwala diagnoście na dokładną ocenę stopnia CIN, po weryfikacji histologicznej, stosuje się następujące metody terapeutyczne: konizację, elektrokonizację, konizację chirurgiczną, histerektomię. L chirurgiczne. W I stopniu zaawansowania postępowaniem z wyboru jest zabieg operacyjny- radykalna histerektomia, W II stopniu zaawansowania choroby najczęściej stosuje się radykalną radioterapię, często w skojarzeniu z chemioterapią. W III stopniu metodą z wyboru jest jednoczasowa chemio-radioterapia. W IV stopniu zaawansowania stosuje się chemio-radioterapię lub tylko leczenie objawowe
Rak piersi
CZ Przebyty rak piersi, Rak piersi występujący u krewnych pierwszego stopnia, Około 5 % raków piersi ma charakter dziedziczny, Ryzyko zachorowania zwiększa się z wiekiem: po 50 rż notuje się wzrost liczby zachorowań, Wczesne pokwitanie, późna menopauza u kobiet, które rodziły, oraz u tych, które po raz pierwszy rodziły po 30 rż., Hormonalna terapia zastępcza lub długotrwała antykoncepcja, Otyłość, nadciśnienie, cukrzyca. P-po miesiączce wzrost gruczołów, a następnie zanik itd zmiennie przez okres 1 roku D Każda zmiana w piersi, niepokojące kobietę, powinna być zbadana przez lekarza posiadającego doświadczenie w diagnostyce i leczeniu guzów piersi. We wstępnej diagnostyce guzów piersi najważniejszymi badaniami są: USG, mammografia, biopsja aspiracyjna cienkoigłowa, badanie kliniczne, badanie cytologiczne. Wymaz z brodawki lub z owrzodzenia Badanie ognisk przerzutowych, Ocena wyciętej zmiany L skojarzonym. Obejmuje metody miejscowe- chirurgię i radioterapię oraz metody ogólnoustrojowe (chemioterapię, hormonoradioterapię) i metody biologiczne.
rak jajników
Cz Wiek- wzrost zachorowań następuje u kobiet w wieku od 40-70 roku życia, U nieródek oraz u kobiet, których krewne chorowały na raka jajnika, występuje częściej. Częściej występuje w rejonach wysoko uprzemysłowionych, Częstszy w rodzinnie występującym zespole wrodzonego raka jajnika lub zespole raka piersi i raka jajnika (mutacja BRCA1) oraz zespole Lyncha. P Nadmierne i nieprawidłowe rozmnażanie się komórek prowadzi do powstania guza nowotworowego, który rozwijając się może przejść na sąsiednie tkanki, a nawet dać przeżuty do innych narządów. D Badanie ginekologiczne dwuręczne przez pochwę i przez odbytnicę, Badanie obrazowe- ultrasonografię przez brzuszną i przez pochwową, Tomografie komputerową, Badanie poziomów markerów nowotworowych w surowicy krwi
L chirurgiczne, Chemioterapię
Rak płuc
CZ palenie tytoniu, Narażenie na działanie azbestu, radonu, chromu, niklu, węglowodanów aromatycznych, związków arsenu. P sposób działania etiologii działania na nabłonek oskrzelowy czynniki chemiczne, poprzez nie dochodzi do mutacji, gdzie komórka traci zdolność do dojrzewania i nadmiernie się rozrasta. D badanie cytologiczne rozmazów z plwociny (wydzielina z drzewa oskrzelowego, najczęściej obficie wykrztuszana po przebudzeniu), biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (bac), bronchoskopia z pobraniem wycinków lub wymazów - najczęściej stosowana, badanie cytologiczne płynu z jamy opłucnej. L: Operacja- leczenie chirurgiczne, Napromieniowanie, chemioterapia, Leczenie cytostatykami
rak żołądka
CZ Dietę- żywność z dużą zawartością soli, produktów wędzonych, uboga w warzywa i owoce. Nieżyt zanikowy błony śluzowej, Polipy żołądka, Zakażenie Helicobacter pylori, Przewlekły wrzód żołądka. D Gastroskopia jest metodą umożliwiającą dokładną lokalizację guza, a możliwość pobrania wycinków ułatwia przeprowadzenie różnicowania ze zmianami nienowotworowymi., Badanie radiologiczne ułatwia ocenę stopnia zaburzeń drożności przewodu pokarmowego, zwłaszcza w guzach położonych w okolicach wpustu lub odźwiernika, Laparoskopia- umożliwia ocenę stopnia śródtrzewnowych zmian zaawansowanej choroby nowotworowej żołądka, łącznie z możliwością pobrania materiału histologicznego. L operacyjne, metody paliatywne, Chemioterapia.
Rak jelita grubego
Cz Dietetyczne (Dieta wysokokaloryczna, bogata w tłuszcze zwierzęce, Dieta uboga w warzywa i owoce) Chorobowe (Gruczolaki, Wrzodziejące zapalenie jelita grubego, Choroba Crohna) Genetycznie (Zespół Lynch I i Lynch II, Polipowatość rodzinna). D Badanie per rectum, Testy na obecność krwi utajonej w stolcu, Badanie endoskopowe- rektoskopia, kolonoskopia, Badanie radiologiczne. L operacyjne, paliatywne, Chemioterapia, Radioterapię
Rak prostaty
CZ Wiek- średnio 70 lat, D Badanie per rectum, Badanie poziomu PSA, Ultrasonografia przezbrzuszna i przez odbytnicza, Tomografia komputerowa, Scyntygrafia kośćca (częste przerzuty). L chirurgicznie, hormonalne i napromienianiem.
nowotwor jąder
CZ Nowotwór jądra w wywiadzie (500-krotny wzrost ryzyka), Wnętrostwo. D USG jąder, badanie histopatologicznego jądra. L Usunięcie jądra, Napromienianie
czerniak
CZ Jasna karnacja skóry, Znamiona i plamy barwnikowe skóry, Oparzenia słoncze w dzieciństwie lub młodym wieku, Zachorowania w rodzinie. P Istnieją osoby, które są szczególnie zagrożone na zachorowanie. Są to osoby z jasną karnacją, o włosach blond lub rudych i niebieskich oczach, ze względu na mniejszą zawartość barwnika (melaniny), a także korzystające często z solarium i lamp kwarcowych, z licznymi znamionami barwnikowymi, z czerniakiem w rodzinie, nie stosujące lub niewłaściwie korzystające z ochrony przeciwsłonecznej. L chirurgiczne, hormonalne i immunoterapia
CHŁONIAKI - nowotwory układu chłonnego
zawsze złośliwe, bardzo szybko się dzielą, wrażliwe na leczenie chemiczne i naświetlanie, jako guzy w układzie chłonnym, jako choroba krwi, białaczka szpikowa, białaczka limfatyczna, wiek dziecięcy, chłoniak limfoplastyczny (ostra białaczka limfatyczna), leczenie chemiczne, w wieku późniejszym pojawiają się inne nowotwory, ziarnica złosliwa, najczęściej węzły chłonne szyjne i śródpiersie, I szczyt - ok. 20 r.ż., II szczyt - powyżej 50 r.ż., wiek dojrzały i starczy, wiele typów chłoniaków, leczenie chemiczne, radiologiczne
metoda FISH metodyka, zastosowanie w leczeniu raka piersi
Fluorescencyjna hybrydyzacja (FISH z ang. fluorescent in situ hybridization) jest techniką cytogenetyczną, służącą do wykrywania w badanym materiale genetycznym określonej sekwencji DNA za pomocą fluorescencyjnych sond DNA. W celu analizy badanego materiału konieczne jest użycie mikroskopii fluorescencyjnej