DETERMINANTY DOCHODU NARODOWEGO (ANALIZA KRÓTKOOKRESOWA)

1. Produkcja potencjalna i faktyczna.

Produkcja potencjalna, to produkcja, którą można by wytworzyć w gospodarce, gdyby racjonalnie wykorzystać wszystkie czynniki produkcji (zasoby pracy, kapitału, ziemi). Rozmiary tej produkcji zależą od wielkości czynników produkcji oraz efektywności ich wykorzystania.

Warunkiem wzrostu tej produkcji jest wzrost wspomnianych zasobów oraz poprawa efektywności ich wykorzystania.

Wzrost zasobów jest stosunkowo powolny, dlatego też rozważania nad wzrostem produkcji prowadzi się zazwyczaj w ramach analiz długoterminowych.

Produkcja faktyczna oznacza produkcję rzeczywiście wytwarzaną w gospodarce. W gospodarce rynkowej (produkty wytwarzają przedsiębiorstwa nastawione na zysk) jej poziom wyznaczony jest przez możliwości opłacalnej sprzedaży. Przy odpowiednio wysokim popycie na towary produkcja faktyczna może osiągnąć poziom produkcji potencjalnej, co oznacza pełne wykorzystanie czynników produkcji. Z reguły jednak popyt na towary jest niższy i zasoby czynników produkcji są wówczas częściowo niewykorzystane.

Krzywa możliwości produkcyjnych (zwana również krzywą transformacji) to graficzne przedstawienie wszystkich możliwych do wyprodukowania kombinacji dóbr, przy wykorzystaniu posiadanych aktualnie czynników wytwórczych. Innymi słowy, krzywa możliwości produkcyjnych wyznacza - przy różnych rozmiarach produkcji jednego dobra - maksymalną wielkość produkcji drugiego dobra.

Rysując krzywą możliwości produkcyjnych tworzymy teoretyczny model, odkładając na osi Y ilość dobra A, na osi X ilość dobra B (lub grupy dóbr). Krzywa obrazuje możliwości wykorzystania posiadanych zasobów - każdy punkt leżący na niej jest w efektywnej gospodarce możliwy do osiągnięcia.

Z kolei punkty leżące pod krzywą (pomiędzy krzywą a układem współrzędnych) oznaczają nieefektywne wykorzystanie zasobów. Przy danych zasobach, osiągnięcie punktów leżących nad krzywą jest z kolei niemożliwe - chyba, że nastąpi wzrost gospodarczy (powiększenie posiadanych zasobów).

Z krzywej możliwości produkcyjnych wynika, że możemy - w ramach posiadanych zasobów - tworzyć dowolne kombinacje wytwarzanych dóbr. Nie zawsze jest to jednak opłacalne - mówi o tym zasada malejących przychodów.

2. Agregatowa podaż i agregatowy popyt.

Agregatowy popyt to łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się zakupić w danych warunkach <Milewski>; jest to suma, którą przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe planują wydać na dobra i usługi przy każdym poziomie dochodu <Begg>.

Agregatowy popyt zależy przede wszystkim od dwóch czynników:

• od ogólnego poziomu cen towarów

• od wysokości dochodów ludności.

Agregatowy popyt jest malejąca funkcją ogólnego poziomu cen i rosnącą funkcją dochodów ludności.

Agregatowa podaż oznacza łączną ilość towarów, jaką producenci decydują się wytworzyć w danych warunkach i dostarczyć na rynek <Milewski>.

Agregatowa podaż zależy przede wszystkim od trzech czynników:

• od zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania

• od ogólnego poziomu cen towarów

• od kosztów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu towarów.

Agregatowa podaż jest rosnącą funkcją ogólnego poziomu cen i malejącą funkcją kosztów produkcji.

3. Krzywe agregatowej podaży i agregatowego popytu

Krzywa agregatowego popytu ukazuje zależność agregatowego popytu od ogólnego poziomu cen towarów - krzywa ta określa łączne ilości towarów, jakie nabywcy decydują się zakupić przy poszczególnych poziomach ich cen.

Krzywa agregatowej podaży określa zależność agregatowej podaży od ogólnego poziomu cen - krzywa ta określa łączne ilości towarów, jakie producenci decydują się wytworzyć i dostarczyć na rynek przy różnych poziomach cen.

Ekstremalne stanowisko neoklasyczne (podejście podażowe)- krzywa agregatowej podaży jest PIONOWA i odpowiada produkcji potencjalnej. Taki kształt krzywej wynika z neoklasycznego przekonania o doskonałej giętkości cen i dużej skuteczności mechanizmów rynkowych, dzięki którym stany nierównowagi na rynkach czynników produkcji i na rynku towarowym są szybko likwidowane. W rezultacie faktyczna produkcja ustala się na poziomie odpowiadającym pełnemu wykorzystaniu czynników produkcji. Zmiany agregatowego popytu na towary nie pociągają za sobą zmian faktycznej produkcji, a jedynie zmiany ogólnego poziomu cen. Zmiana rozmiarów produkcji wymaga w tych warunkach zmiany wielkości zasobów czynników produkcji lub zmiany efektywności ich wykorzystania.

Keynesiści (podejście popytowe) uważają, że mechanizmy rynkowe i zmiany cen nie są w stanie zagwarantować produkcji w pełni wykorzystującej czynniki wytwórcze. Zakładają ceny „lepkie”, a w krańcowym przypadku ceny sztywne. Dla takiego stanowiska charakterystyczna jest krzywa podaży całkowicie PŁASKA aż do osiągnięcia poziomu produkcji potencjalnej. Oznacza to, że przy tym samym poziomie cen producenci gotowi są wytworzyć i dostarczyć na rynek więcej towarów, o ile tylko ich zbyt jest zagwarantowany. Gdy produkcja faktyczna osiąga poziom produkcji potencjalnej, wówczas krzywa agregatowej podaży ma kształt PIONOWEJ linii prostej. Oznacza to, że dalsze zwiększanie popytu powoduje nie wzrost produkcji, lecz wzrost cen.

Stanowisko kompromisowe - krzywa agregatowej podaży jest dosyć płaska aż do osiągnięcia poziomu produkcji potencjalnej (produkcja wysoce elastyczna względem popytu). Konsekwencją wzrostu popytu na towary jest wzrost produkcji, czemu towarzyszy niewielki wzrost cen towarów. Sytuacja zmienia się, gdy czynniki produkcji są w pełni wykorzystane i produkcja osiąga poziom produkcji potencjalnej (produkcja mało elastyczna względem popytu). Wzrost popytu na towary powoduje wzrost cen towarów, natomiast produkcja wzrasta w niewielkim stopniu.

4. Składniki globalnego popytu.

POPYT KONSUMPCYJNY to ilość dóbr i usług jaką konsumenci chcą i są w stanie w danych czasach nabyć. Globalny popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych jest tym większy, im większe są globalne rozporządzalne dochody osobiste.

Rozporządzalne dochody osobiste są to dochody, jakie gospodarstwa domowe otrzymują od przedsiębiorstw, plus transfery otrzymywane od państwa, minus podatki bezpośrednie płacone państwu. Są to dochody, jakie gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki lub oszczędności.

FUNKCJA KONSUMPCJI pokazuje poziom zamierzonej konsumpcji całkowitej przy każdym poziomie rozporządzalnych dochodów osobistych.

Funkcja konsumpcji mówi nam, jak przejść od rozporządzalnych dochodów osobistych do konsumpcji. Pokazuje zamierzony poziom globalnej konsumpcji dla każdego poziomu globalnego dochodu.

Popyt autonomiczny oznacza popyt nie związany z poziomem dochodu. Wyznacza go punkt przecięcia funkcji konsumpcji z osią OY.

Równanie funkcji konsumpcji

C = Ca + Ksk⋅Y

C - wydatki konsumpcyjne ogółem Ca - autonomiczna część wydatków konsumpcyjnych Ksk - krańcowa skłonność do konsumpcji Y - dochód narodowy

Krańcowa skłonność do konsumpcji jest to część każdej dodatkowej jednostki rozporządzalnego dochodu, którą gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na wzrost konsumpcji. Innymi słowy jest to stosunek przyrostu wydatków konsumpcyjnych do przyrostu dochodu, co wyraża się wzorem

Ksk=ΔC/ΔY

Ksk - krańcowa skłonność do konsumpcji ΔC - przyrost wydatków konsumpcyjnych ΔY - przyrost dochodu narodowego.

Od wysokości krańcowej skłonności do konsumpcji zależy nachylenie prostej ilustrującej funkcję konsumpcji.

FUNKCJA OSZCZĘDNOŚCI pokazuje wielkość zamierzonych oszczędności przy każdym poziomie dochodu. Ponieważ cały dochód jest oszczędzany lub wydawany na konsumpcję, funkcja oszczędności może być wyprowadzana z funkcji konsumpcji i vice versa.

Równanie funkcji oszczędności

S = Sa + Kso S = -Ca + (1-Ksk) ⋅Y

C - wydatki konsumpcyjne ogółem Ca - autonomiczna część wydatków konsumpcyjnych Ksk - krańcowa skłonność do konsumpcji Y - dochód narodowy

Oszczędności to ta część dochodu, która nie została wydana na zakup dóbr i usług.

Krańcowa skłonność do oszczędzania mówi jaką część dochodu przeznacza się na oszczędności.

Kso=ΔS/ΔY

Kso - krańcowa skłonność do oszczędzania ΔS - przyrost oszczędności ΔY - przyrost dochodu narodowego.

Im stosunek ten jest wyższy, tym prosta ilustrująca funkcję oszczędności jest nachylona bardziej pionowo.

POPYT INWESTYCYJNY wiąże się z zamierzonym lub planowanym przez przedsiębiorstwa powiększeniem zasobów kapitału trwałego (fabryki i maszyny) oraz stanu zapasów.

Zapasy to dobra przechowywane na potrzeby przyszłej produkcji lub sprzedaży.

Pojęcie inwestycji w analizach makroekonomicznych ma ściśle określone znaczenie. Związane jest ono z powiększaniem lub utrzymywaniem zasobów kapitału fizycznego w postaci maszyn i urządzeń, budynków oraz zapasów. Po pierwsze są częścią agregatowego popytu na towary, toteż ich zmiany nie pozostają bez wpływu na zmiany popytu i dochodu narodowego. Po drugie przyczyniają się w dłuższym okresie do rozbudowy zdolności wytwórczych gospodarki i wzrostu produkcji potencjalnej.

Inwestycje zależą od szeregu czynników:

• stopa procentowa

• zmiany popytu konsumpcyjnego

• koszty i efektywność wyposażenia kapitałowego

• oczekiwania.

Wpływ stopy procentowej na inwestycje dokonuje się przede wszystkim przez oddziaływanie na koszty finansowania inwestycji. Im wyższa jest stopa procentowa, tym droższe jest finansowanie inwestycji (bo kredyty inwestycyjne są wyżej oprocentowane) i w związku z tym mniej opłacalne są inwestycje. Inwestycje można więc potraktować jako malejącą funkcję stopy procentowej.

Inwestycje przyczyniają się do rozbudowy zdolności wytwórczych. Rozbudowa ta niezbędna jest wtedy, gdy zwiększa się popyt na produkty wytwarzane w istniejących obiektach wytwórczych. Im większy jest wzrost popytu konsumpcyjnego, tym większe inwestycje niezbędne do jego zaspokojenia. Rozmiary inwestycji zależą więc od skali przyrostu popytu konsumpcyjnego.

Rozmiary inwestycji zależą również od kosztów i efektywności wyposażenia kapitałowego. Gdy koszty wyposażenia kapitałowego spadają lub też maszyny i urządzenia stają się bardziej efektywne, przychody uzyskiwane z inwestycji wzrastają (i odwrotnie).

Inwestycje podejmowane są przez przedsiębiorstwa w celu osiągania zysku w przyszłości. Decyzje inwestycyjne przedsiębiorstwa muszą opierać się na oczekiwanych wielkościach popytu, cen, kosztów itp. Optymistyczne oczekiwania zwiększają rozmiary bieżących inwestycji, przy oczekiwaniach pesymistycznych rozmiary inwestycji są mniejsze.

MNOŻNIK INWESTYCYJNY informuje, jak zmienia się dochód narodowy pod wpływem zmiany autonomicznych wydatków inwestycyjnych.

mi = 1/(1-Ksk) = 1/Kso	Ksk - krańcowa skłonność do konsumpcji Kso - krańcowa skłonność do oszczędzania
ΔY = mi⋅ΔI	ΔY - przyrost dochodu narodowego ΔI - przyrost autonomicznych wydatków inwestycyjnych

Paradoks zapobiegliwości to zjawisko polegające na spadku dochodu narodowego pod wpływem wzrostu oszczędności <Milewski>; pokazuje, że obniżenie skłonności do oszczędzania prowadzi do wzrostu produkcji, natomiast nie wywołuje ono zmian w rozmiarach planowanych oszczędności, odpowiadających stanowi równowagi, które muszą nadal być równe planowanym inwestycjom. Większa produkcja jest potrzebna do skompensowania zmniejszonej potrzeby oszczędzania przy każdym poziomie produkcji <Begg>.

ZALEŻNOŚCI POMIĘDZY INWESTYCJAMI A OSZCZĘDNOŚCIAMI TYPU EX ANTE I EX POST

• Rozbieżności między oszczędnościami i inwestycjami nazywane są rozbieżnościami ex ante, gdyż dotyczą one niezgodności zamierzeń w oszczędzaniu i inwestowaniu, co wynika z odmiennych motywów, jakimi kierują się różne podmioty gospodarcze.

Gdy społeczeństwo zwiększa swoje oszczędności w stosunku do rozmiarów inwestycji to zachodzi O_s>I. Wzrostowi oszczędności towarzyszy spadek wydatków na bieżącą konsumpcję. Przedsiębiorcy nie mogą sprzedać części wyprodukowanych towarów, co zniechęca ich do inwestowania. Wówczas kurczy się produkcja, spada zatrudnienie i tym samym spadają dochody. To powoduje dalsze ograniczanie wydatków inwestycyjnych i w ten sposób uruchomiony zostaje mechanizm depresyjny.

Gdy skłonność do oszczędzania jest mniejsza od skłonności do inwestowania O_s<I, to nagromadzone oszczędności nie są wystarczające do sfinansowania wszystkich zamierzonych inwestycji. Społeczeństwo więcej wydaje na konsumpcję, co zachęca przedsiębiorców do zwiększenia produkcji i zwiększenia inwestycji. W ten sposób zostaje uruchomiona spirala ekspansji.

• Mimo ciągłych rozbieżności O_s i I ex ante, oszczędności ex post okazują się zawsze równe inwestycjom ex post.

Ta równość ma charakter tożsamościowy co wynika z jednakowego sposobu definiowania oszczędności i inwestycji jako części wartości bieżącej produkcji dóbr i usług finalnych.

1

---