DETERMINANTY DOCHODU NARODOWEGO
Podstawowe pojęcia:
Produkcja potencjalna,
Funkcja konsumpcji,
Konsumpcja autonomiczna,
Krańcowa skłonność do konsumpcji,
Autonomiczny popyt inwestycyjny,
Popyt globalny,
Funkcja popytu globalnego,
Funkcja oszczędności,
Krańcowa skłonność do oszczędzania,
Mnożnik,
Paradoks zapobiegliwości,
Globalna produkcja zapewniająca równowagę.
Popyt globalny – jest to suma, którą przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe planują wydać na dobra i usługi przy różnej wielkości dochodu. Popyt globalny to planowane wydatki na zakup dóbr (i usługi). Krzywa AD ilustruje popyt globalny odpowiadający różnej wielkości dochodu.
Wykres funkcji popytu globalnego jest linia prostą, której położenie zależy od punktu przecięcia z osią rzędnych i kąta nachylenia. Punkt przecięcia (odległość od początku układu współrzędnych) zależy od globalnej wielkości wydatków autonomicznych: autonomiczny popyt konsumpcyjny + popyt inwestycyjny. Nachylenie wyznacza MPC. Dla danej wielkości popytu autonomicznego zmiany dochodu są ilustrowane przez ruchy wzdłuż danej krzywej AD. Na wielkość popytu autonomicznego wywiera wpływ wiele czynników. Wielkość ta nie jest zawsze stała. Jednak nie zależy ona od dochodu. Krzywa Ad jest graficznym obrazem bezpośredniej zależności między zmianami popytu globalnego a zmianami dochodu, przy założeniu stałości wszystkich pozostałych czynników wpływających na popyt. Jeśli uchyli się to założenie, to zmiany popytu globalnego wynikające z wszelkich innych, poza dochodem, przyczyn znajdują wyraz w przesunięciach linii AD.
Produkcja potencjalna – jest to wielkość produkcji, którą wytworzyłaby gospodarka, gdyby wszystkie czynniki produkcji zostałyby w pełni wykorzystane.
Rozporządzalne dochody osobiste – są to dochody, jakie gospodarstwa domowe otrzymują od przedsiębiorstw, powiększone o wypłaty transferowe otrzymane od państwa i zmniejszone o podatki bezpośrednie płacone państwu. Są to inaczej dochody, jakie gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności.
Istnieje ścisła, choć nie pełna, zależność popytu konsumpcyjnego od rozporządzalnych dochodów osobistych. Przy braku podatków i transferów rozporządzalne dochody osobiste i dochód całkowity są sobie równe.
Krańcowa skłonność do konsumpcji – jest to część każdego dodatkowego funta dochodu rozporządzalnego, którą gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na konsumpcję.
Konsumpcja autonomiczna to zamierzona konsumpcja przy zerowym dochodzie. Krańcowa skłonność do konsumpcji (MPC) to ułamek, o który wzrasta konsumpcja przy wzroście dochodu o jednostkę (np. o 1 złoty). Krańcowa skłonność do oszczędzania (MPS) to ta część dodatkowej jednostki dochodu, która zostaje zaoszczędzona. Ponieważ dochód może być albo skonsumowany, albo zaoszczędzony, MPC + MPS = 1.
Dochód jest podstawowym czynnikiem określającym wielkość konsumpcji, czy inaczej planowanych wydatków gospodarstw domowych, co opisuje funkcja konsumpcji.
Funkcja konsumpcji – obrazuje wielkość zamierzonej konsumpcji globalnej przy każdym poziomie rozporządzalnych dochodów osobistych. Wykres funkcji konsumpcji jest krzywą. Kąt nachylenia funkcji konsumpcji to krańcowa skłonność do konsumpcji.
Popyt inwestycyjny – oznacza zamierzone (planowane) przez przedsiębiorstwa powiększenie zasobów kapitału trwałego (fabryki i maszyny) oraz stanu zapasów.
Przy stałych cenach i płacach równowaga krótkookresowa na rynku dóbr istnieje wtedy, kiedy popyt globalny, czy inaczej planowane globalne wydatki dokładnie zrównają się z faktycznie wytworzoną produkcją.
Przy danych cenach i płacach rynek dóbr znajduje się w równowadze, gdy produkcja jest równa planowanym wydatkom, czy inaczej popytowi globalnemu. Jeśli dochód osiągnął poziom równowagi, to planowane oszczędności są równe planowanym inwestycjom. Stan równowagi na rynku dóbr nie oznacza, że dochód osiągnął poziom zapewniający pełne zatrudnienie. Oznacza to raczej, iż planowane wydatki są równe zarówno faktycznym wydatkom, jak i faktycznej produkcji.
Wielkość produkcji w stanie równowagi jest określana przez popyt, ponieważ zakłada się, iż ceny i płace są ustalone na poziomie, przy którym utrzymuje się nadwyżka podaży dóbr i pracy. Przedsiębiorstwa i pracownicy z ochotą dostarczają każdą ilość produkcji i zatrudnienia, na które istnieje popyt.
Kiedy popyt globalny przekracza faktyczne rozmiary produkcji, pojawiają się albo nie planowane ujemne inwestycje (tj. spadek zapasów), albo nie planowane oszczędności (zawiedzionych konsumentów). Faktyczne inwestycje są zawsze równe faktycznym oszczędnościom, a wynika to z samej istoty rachunku dochodu narodowego. Nie planowany spadek zapasów lub zawiedzieni konsumenci są dla przedsiębiorstw sygnałem do zwiększenia produkcji, gdy popyt globalny przekracza faktyczną produkcję. Podobnie nie planowany wzrost zapasów pojawia się wtedy, kiedy popyt globalny jest mniejszy od faktycznej produkcji.
Wzrost planowanych inwestycji powoduje bardziej niż proporcjonalny wzrost produkcji w punkcie równowagi. Początkowy wzrost dochodu konieczny do zaspokojenia popytu inwestycyjnego wywołuje dalszy wzrost popytu konsumpcyjnego.
Mnożnik – to stosunek zmiany produkcji w punkcie równowagi do powodującej ją zmiany w wydatkach autonomicznych. Informuje, jak zmienia się produkcja popytu globalnego (a dokładniej popytu autonomicznego). Mnożnik wynosi $\frac{1}{1 - MPC}\ $ lub $\frac{1}{\text{MPS}}\ $. mnożnik jest większy od 1, bo zarówno MPC, jak i MPS są dodatnimi ułamkami właściwymi.
Paradoks zapobiegliwości – to zjawisko polegające na tym, że obliczenie skłonności do oszczędzania prowadzi do wzrostu produkcji, natomiast nie wywołuje ono zmian w rozmiarach planowanych oszczędności, odpowiadających stanowi równowagi, które muszą nadal być równe planowanym inwestycjom. Wzrost produkcji jest warunkiem skompensowania zmniejszonej potrzeby oszczędzania przy każdej wielkości produkcji.