PRODUKCJA POTENCJALNA – produkcja, którą można by wytworzyć w gospodarce, przy racjonalnym wykorzystaniu czynników produkcji (zasoby pracy, kapitał, ziemia). Rozmiary produkcji potencjalnej zależą od wielkości zasobów czynników produkcji występujących w gospodarce oraz od efektywności ich wykorzystania.

PRODUKCJA FAKTYCZNA – produkcja rzeczywiście wytwarzana w gospodarce. Jej poziom wyznaczony jest przez możliwości opłacalnej sprzedaży. J Przy odpowiednio wysokim popycie na towary produkcja faktyczna może osiągnąć poziom produkcji potencjalnej, co oznacza pełne wykorzystanie czynników produkcji.

AGREGATOWY POPYT – to łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się zakupić w danych warunkach. Kierunki wpływu obu czynników na agregatowy popyt są analogiczne do zależności dotyczących wpływu ceny i dochodów na popyt na pojedynczy towar. Można więc powiedzieć, że agregatowy popyt jest malejącą funkcją ogólnego poziomu cen i rosnącą funkcją dochodów Iudności. Agregatowy popyt zależy przede wszystkim od dwóch czynników: od ogólnego poziomu cen towarów i od wysokości dochodów ludności.

AGREGATOWA PODAŻ – oznacza łączną ilość towarów, jaką producenci decydują się wytworzyć w danych warunkach i dostarczać na rynek. Agregatowa podaż zależy przede wszystkim od trzech czynników: od zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania, od ogólnego poziomu cen towarów oraz od kosztów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu towarów. Wielkość zasobów czynników produkcji i efektywność ich wykorzystania wyznaczają maksymalne rozmiary agregatowej podaży, odpowiadają~ poziomowi produkcji potencjalnej.

KRZYWA AGREGATOWEGO POPYTU ukazuje jego zależność od ogólnego poziomu cen towarów, czyli określa łączne ilości towarów, jakie nabywcy decydują się zakupić po danej cenie

KRZYWA AGREGATOWEJ PODAŻY określa jej zależność od ogólnego poziomu cen, czyli określa łączne ilości towarów jakie producenci decydują się wytworzyć i dostarczyć na rynek przy różnych poziomach cen .

Kształt krzywej agregatowego popytu nie budzi istotnych kontrowersji w literaturze. Przedstawiciele różnych kierunków i teorii przyjmują na ogół, że krzywa ta opada, co oznacza, że przy niższych poziomach cen wielkości agregatowego popytu są wyższe.

Kształt krzywej agregatowej podaży wywołuje dosyć ostre spory w teorii ekonomii. Formułowane są w tej kwestii różne poglądy:

• Stanowisko kompromisowe,

• Ekstremalne stanowisko neoklasyczne,

• Ekstremalne stanowisko keynesistowskie.

Według stanowiska kompromisowego, krzywa agregatowej podaży ma kształt zgodny z krzywą APd. Na rysunku zaznaczono linię pionową przerywaną przy dochodzie narodowym odpowiadającym produkcji potencjalnej (YP). Krzywa agregatowej podaży jest dosyć płaska aż do osiągnięcia poziomu produkcji potencjalnej. Taki kształt krzywej wynika z tego, że w warunkach niepełnego wykorzystania czynników wytwórczych produkcja jest wysoce elastyczna

względem popytu.

Zgodnie z ekstremalnym stanowiskiem neoklasycznym, krzywa agregatowej podaży jest pionowa odpowiada poziomowi produkcji potencjalnej (Yp). Taki kształt krzywej wynika z neoklasycznego przekonania o doskonałej giętkości cen i dużej skuteczności działania mechanizmów rynkowych.

Keynesiści odrzucają przekonanie neoklasyków o doskonałej giętkości cen i dużej skuteczności działania mechanizmów rynkowych. Ich zdaniem, mechanizmy rynkowe i leżące u ich podstaw zmiany cen nie są w stanie zagwarantować produkcji w pełni wykorzystującej czynniki wytwórcze. Dla takiego ekstremalnego stanowiska charakterystyczna jest krzywa agregatowej podaży podobna do krzywej APd. Krzywa ta jest całkowicie płaska aż do osiągnięcia poziomu produkcji potencjalnej YP (w punkcie B). Oznacza to, iż przy tym samym poziomie cen (Pe) producenci gotowi są wytworzyć i dostarczyć na rynek więcej towarów, o ile tylko gwarantowany jest ich zbyt.

Równowaga na rynku towarów oznacza sytuację, w której nabywcy chcą kupić dokładnie taką ilość towarów, jaką się w gospodarce wytwarza. Istotne jest to, aby wielkość produkcji towarów była dokładnie równa ilości tar warów, jaką nabywcy zamierzają kupić. Tak więc, w sytuacji równowagi łączne zamierzone wydatki na towary są równe wielkości produkcji tych towarów.

NIERÓWNOWAGA NA RYNKU pojawia się wówczas, gdy planowane wydatki na towary nie są równe wielkości produkcji tych towarów.

Likwidacja tego stanu może nastąpić poprzez:

- zmiany produkcji,

- zmiany popytu.

Wykres przedstawia równowagę przy stałym poziomie agregatowego popytu. Na osi poziomej odłożono dochód narodowy (Y), a na osi pionowej - agregatowy popyt na towary (APp). Autonomiczny charakter agregatowego popytu na towary znajduje wyraz w poziomym przebiegu prostej APp0, co oznacza, że popyt ten nie zależy od poziomu dochodu. Z początku układu współrzędnych wyprowadzono linię prostą pod kątem 45°. Punkty leżące na tej linii oznaczają, że wielkości odłożone na osi poziomej (tutaj: dochód narodowy) są równe wielkościom odłożonym na osi pionowej (tutaj: agregatowy popyt). Linia 45° pokazuje więc, jakie powinny być rozmiary dochodu narodowego i agregatowego popytu, aby na rynku towarów była zachowana równowaga.

Warunek równowagi przedstawia się następująco: (SLAJD) a aby dokładniej określić punkt równowagi, należy dokładnej opisać czynniki determinujące planowane wydatki czyli popyt., czyli użyć wzoru: (SLAJD)

Dochody gospodarstw domowych mogą być przeznaczone na wydatki konsumpcyjne lub na oszczędności: Wyliczamy to z następującego wzoru (SLAJD) Przy danym poziomie dochodów im większe wydatki konsumpcyjne, tym mniejsze oszczędności i odwrotnie.

Dochody gospodarstw domowych dotyczące podziału dochodów na wydatki konsumpcyjne i oszczędności zależą od:

• wysokości dochodów,

• wielkość nagromadzonego majątku.

Jeśli chodzi o wpływ dochodów na wysokość wydatków to wysuniętych zostało kilka hipotez:

- Hipoteza dochodu absolutnego (Keynes) wielkość wydatków konsumpcyjnych zależy od poziomu bieżących dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe, przy czym gdy dochody wzrastają, wydatki konsumpcyjne również wzrastają, a ich udział w dochodzie jest w miarę wzrostu dochodu mniejszy.

- HIPOTEZA DOCHODU RELATYWNEGO (Duesenbberry) – wysokość wydatków konsumpcyjnych poszczególnych osób w istotnej mierze zależy od standardu życia ich znajomych i sąsiadów

- HIPOTEZA DOCHODU PERMANENTNEGO (Friedman) – wydatki konsumpcyjne zależą nie od dochodu bieżącego, lecz od tzw. dochodu permanentnego, czyli przeciętnego dochodu, jaki jednostka spodziewa się uzyskać w ciągu całego życia.

Kolejna hipoteza określa wpływ wielkości nagromadzonego majątku na wysokość dochodu:

Hipoteza Pigou – wzrost realnej wartości majątku posiadanego przez gospodarstwa domowe powoduje – przy niezmienionych innych czynnikach – wzrost wydatków konsumpcyjnych, a jego spadek – zmniejszenie tych wydatków.

Zmiana wydatków konsumpcyjnych spowodowana zmianą realnej wartości majątku nazywa się EFEKTEM MAJĄTKOWYM lub EFEKTEM BOGACTWA.

FUNKCJA KONSUMPCJI jest to związek między wydatkami konsumpcyjnymi a bieżącymi dochodami.

W skali makroekonomicznej funkcja ta pokazuje poziom planowanych wydatków konsumpcyjnych przy różnych poziomach dochodu narodowego.

Oszczędności wyliczamy ze wzoru: (SLAJD)

Zależność miedzy wydatkami konsumpcyjnymi i oszczędnościami, a dochodem narodowym:

1. Przy stosunkowo niskim poziomie dochodu wydatki konsumpcyjne są od niego wyższe, (oszczędności są wówczas ujemne)

2. Po przekroczeniu pewnego poziomu dochodu, wydatki konsumpcyjne są niższe od dochodu, więc część dochodu to oszczędności.

3. Przy wyższym dochodzie wydatki konsumpcyjne są wyższe, ale ich udział w dochodzie jest coraz niższy. PRZECIĘTNA SKŁONNOŚĆ DO KONSUMPCJI to stosunek wydatków konsumpcyjnych do dochodu narodowego ( C/Y ).

4. Wraz ze wzrostem dochodu wzrastają wydatki konsumpcyjne. KRAŃCOWA SKŁONNOŚĆ DO KONSUMPCJI to stosunek przyrostu wydatków konsumpcyjnych do przyrostu dochodu.

Graficzna przykładowa ilustracja funkcji konsumpcji zamieszczona jest na wykresie. Oprócz funkcji konsumpcji (linia ciągła) zaznaczono na rysunku linię pod kątem 45° (linia przerywana). Obydwie linie przecinają się w punkcie A co oznacza, że przy tym poziomie dochodu wydatki konsumpcyjne są równe dochodowi.

Wykresem naszej funkcji konsumpcji jest linia prosta. Liniowy charakter funkcji, wynika z przyjętego założenia, że zmiana dochodu narodowego o pewną wielkość pociąga za sobą jednakowe zmiany wydatków konsumpcyjnych w całym obszarze zmian dochodu. Jest to funkcja rosnąca, gdyż wzrost dochodu powoduje wzrost wydatków konsumpcyjnych. Prosta ilustrująca funkcję konsumpcji przecina oś pionową przy WARTOŚCI =10, co oznacza, że istnieją pewne wydatki konsumpcyjne o charakterze autonomicznym (wynoszące 10 mld zł), niezależne od poziomu dochodu.

ZALEŻNOŚĆ OSZCZĘDNOŚCI OD DOCHODU NARODOWEGO

1. Wyższemu poziomowi dochodu narodowego towarzysza wyższe oszczędności

2. Udział oszczędności w dochodzie w miarę wzrostu dochodu jest wyższy. PRZECIĘTNA SKŁONNOŚĆ DO OSZCZĘDZANIA to stosunek oszczędności do dochodu ( S/Y ).

3. KRAŃCOWA SKŁONNOŚĆ DO OSZCZĘDZANIA to stosunek przyrostu oszczędności do dochodu ( ∆S/∆Y )

W sytuacji równowagi planowane inwestycje są równe planowanym oszczędnościom, a graficzną ilustrację takiego sposobu wyznaczania dochodu narodowego w stanie równowagi przedstawia wykres. Są na nim proste ilustrujące funkcje oszczędności i inwestycji Proste te przecinają się w punkcie E przy Y = 100. W punkcie tym planowane inwestycje są równe planowanym oszczędnościom, a więc występuje stan równowagi.

Wracamy do problemu równowagi w uproszczonym modelu gospodarki, tj. gospodarki zamkniętej z pominięciem państwa, w której agregatowy popyt na towary składa się z wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych.

Pojęcie inwestycji w analizach makroekonomicznych ma ściśle określone znaczenie. Związane jest ono z powiększaniem lub utrzymywaniem zasobów kapitału fizycznego w postaci maszyn i urządzeń, budynków oraz zapasów.

Inwestycje w analizach makroekonomicznych pełnią dwie ważne role:

1. Są częścią agregatowego popytu na towary, toteż ich zmiany nie pozostają bez wpływu na zmiany popytu i dochodu narodowego,

2. Przyczyniają się w dłuższym okresie do rozbudowy zdolności wytwórczych gospodarki i wzrostu produkcji potencjalnej.

Inwestycje zależą od szeregu czynników. Przedsiębiorstwa inwestują po to, aby osiągnąc w przyszłości zysk, stąd też wszystkie czynniki mające wpływ na kształtowanie się przyszłego zysku odgrywają istotną rolę w kształtowaniu inwestycji.

Do najważniejszych należy zaliczyc:

-stopę procentową (im↑ s.p. tym droższe jest finansowanie inwestycji-bo % kredytów ↑ )

-zmiany popytu konsumpcyjnego

-koszty i efektywnośc wyposażenia kapitałowego (gdy koszty wyposażenia kapitałowego ↓ to przychody z inwestycji ↑ )

-i oczekiwania

Stopa procentowa wpływa na inwestycje przede wszystkim przez odziaływanie na koszty finansowania inwestycji. Im wyższa stopa procentowa, tym droższe jest finansowanie inwestycji (bo kredyty inwestycyjne są wyżej oprocentowane) i w związku z tym inwestycje są mniej opłacalne.

Inwestycje można więc potraktować jako malejącą funkcję stopy procentowej.

Inwestycje przyczyniają się do rozbudowy zdolności wytwórczych. Rozbudowa ta niezbędna jest wtedy, gdy zwiększa się popyt na produkty wytwarzane w istniejących obiektach wytwórczych. Im większy wzrost popytu konsumpcyjnego, tym większe inwestycje są niezbędne do jego zaspokojenia.

Rozmiary inwestycji zależą więc od:

-skali przyrostu popytu konsumpcyjnego,

-kosztów i efektywności wyposażenia kapitałowego

Gdy koszty wyposażenia kapitałowego spadają (np. zmniejszają się ceny maszyn instalowanych przez inwestorów) lub też maszyny i urządzenia stają się bardziej efektywne, przychody uzyskiwane z inwestycji wzrastają. Skłania to przedsiębiorstwa do zwiększenia inwestycji. Gdy zaś koszty wyposażenia kapitałowego rosną a jego efektywnośc spada, przedsiębiorstwa zmniejszają rozmiary inwestycji.

Inwestycje są podejmowane przed przedsiębiorstwa w celu osiągania zysku w przyszłości. Przyszłe zyski uzależnione są od kształtowania się w przyszłości szeregu wielkości ekonomicznych, m.in. popytu, cen i kosztów produkcji. Decyzje inwestycyjne przedsiębiorstw muszą opierać się na oczekiwanych wielkościach popytu, cen, kosztów itd. Optymistyczne oczekiwania zwiększają rozmiary bieżących inwestycji; przy oczekiwaniach pesymistycznych rozmiary inwestycji są mniejsze.

Funkcja agregatowego popytu określa poziom zamierzonych łącznych wydatków na towary przy różnych poziomach dochodu narodowego. Postać tej funkcji wygląda następująco:

AP_p = C_a + I_a + k_sk * Y,

Gdzie: AP_p- zamierzony agregatowy popyt na towary w tym samym okresie, I_a – inwestycje autonomiczne, Y- dochód narodowy, k_sk – krańcowa skłonność do konsumpcji

Położenie prostej ilustrującej funkcję agregatowego popytu zależy m.in. od punktu jej przecięcia z osią pionową. Punkt ten wyznaczony jest przez wielkość łącznych wydatków autonomicznych, które w naszym przykładzie wynoszą 20. Na wielkość tę składają się autonomiczne wydatki konsumpcyjne C=10 oraz wydatki inwestycyjne.

Warunkiem równowagi na rynku towarów jest to, aby łączne zamierzone wydatki były równe faktycznie wytworzonemu dochodowi narodowemu. Przy naszych założeniach dotyczących elementów składowych agregatowego popytu warunek ten można zapisać następująco:

Y = AP_p = C + I,

Wykres przedstawia graficzny sposób wyznaczania poziomu dochodu narodowego w stanie równowagi. Na rysunku widać prostą ilustrującą funkcję agregatowego popytu (APp). Prosta agregatowego popytu przecina się z linią 45 stopni w punkcie E. Punkt E ilustruje stan równowagi, bowiem zamierzone łączne wydatki są w tym punkcie równe wytworzonemu dochodowi narodowemu.

Gdzie: C – wydatki konsumpcyjne

Mnożnik inwestycyjny informuje, jak zmienia się dochód narodowy pod wpływem zmiany autonomicznych wydatków inwestycyjnych.

Wysokośc mnożnika zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji co wynika bezpośrednio ze wzoru:

$m_{1} = \frac{1}{1 - k_{\text{sk}}}$

gdzie: k_sk – krańcowa skłonnośc do konsumpcji

Im krańcowa skłonność do konsumpcji jest wyższa, tym mnożnik jest wyższy.

Mnożnik jest odwrotnością krańcowej skłonności do oszczędzania. Im ta skłonnośc wyższa, tym mnożnik niższy.

Mnożnik wydatków konsumpcyjnych: w miejsce przyrostu autonomicznych wydatków inwestycyjnych wstawiamy przyrost autonomicznych wydatków konsumpcyjnych. Mamy więc:

ΔY = ΔC_a + k_sk * ΔY

Na wykresie zaznaczono proste ilustrujące funkcje planowanych inwestycji i oszczędności. Nowa równowaga inwestycji i oszczędności pojawia się w punkcie E’ przy Y=130. Tak więc wzrost wydatków inwestycyjnych o 6 spowodował wzrost dochodu narodowego o 30. Gdy prosta jest bardziej pionowa, to krańcowa skłonnośc do oszczędzania jest większa, a mnożnik mniejszy.

Analiza dochodu od strony inwestycji i oszczędności pozwala uchwycić istotę tzw. Paradoksu zapobiegliwości. Paradoks zapobiegliwości- jest to zjawisko polegajace na spadku dochodu narodowego pod wpływem wzrostu oszczędności. Ekonomiści i klasyczni i neoklasyczni stali na stanowisku, że „oszczędzanie jest cnotą”. Ich zdaniem, jest ono korzystne nie tylko dla oszczędzających jednostek, które dzięki zwiększonym oszczędnościom mogą powiększyć swoje przyszłe wydatki konsumpcyjne, lecz także dla gospodarki jako całości, gdyż zwiększone oszczędności umożliwiają wyższe inwestycje i szybszy wzrost dochodu narodowego.

Jak widać na wykresie przesunięcie do góry funkcji oszczędności implikuje ustalenie się nowej równowagi w punkcie E’ przy Y=70. Wzrost oszczędności autonomicznych o 6 spowodował spadek dochodu narodowego o 30.

Nie powinniśmy mieć trudności z wyznaczeniem mnożnika wydatków rządowych czy też mnożnika autonomicznych wydatków konsumpcyjnych. Ograniczmy nasze rozważania do mnożnika wydatków rządowych zgodnie z którym zmiany dochodu narodowego przy przechodzeniu od jednego stanu równowagi do drugiego muszą być równe zmianie agregatowego popytu. Mnożnik wydatków rządowych ma zatem następującą postac:

$m_{g} = \frac{\text{dY}}{dG_{a}} = \ \frac{1}{1 - k_{\text{sk}}(1 - t)}$.

Kolejnym mnożnikiem, który należy wymienić jest mnożnik podatkowy. Mnożnik podatkowy określa wpływ zmiany podatków autonomicznych na zmianę dochodu narodowego. Mnożnik podatkowy (m₁)ma więc postac:

$m_{1} = \frac{\text{dY}}{dT_{a}} = \ \frac{{- k}_{\text{sk}}}{1 - k_{\text{sk}}(1 - t)}$.

Następnym mnożnikiem jest mnożnik zrównoważonego budżetu. Mnożnik zrównoważonego budżetu- oznacza, że wzrost wydatków rządowych, któremu towarzyszy równy co do wielkości wzrost podatków, powoduje wzrost dochodu narodowego o wielkośc dokładnie równą wzrostowi wydatków rządowych. Zmiana wydatków rządowych jest w pełni skompensowana zmianą wpływów w budżecie.

Eksport netto- oznacza nadwyżkę eksportu nad importem. Załóżmy, że funkcja eksportu netto ma następującą postac:

X =  X_a −  k_siY,

Gdzie: X_a- autonomiczna część eksportu netto, k_si- krańcowa skłonnośc do importu. Krańcowa skłonnośc do importu wskazuje jak zmienia się import towarów pod wpływem zmian dochodu narodowego, np. przy k_si = 0,1 wzrost dochodu narodowego o 1 mld zł pociąga za sobą wzrost importu o 0,1 mld zł.

Kolejne mnożniki możemy wyznaczyć za pomocą równań:

Mnożnik wydatków rządowych dla gospodarki otwartej:

-mnożnik ten jest mniejszy, gdy krańcowa skłonnośc do importu jest większa. Warto tez zauwazyc, że mnożnik dla gospodarki otwartej jest mniejszy od mnożnika dla gospodarki zamkniętej.

$m_{\text{go}} = \frac{\text{dY}}{dG_{a}} = \ \frac{1}{1 - k_{\text{sk}}\left( 1 - t \right) + k_{\text{si}}}\ $,

Mnożnik podatkowy dla gospodarki otwartej:

$m_{\text{to}} = \frac{\text{dY}}{dT_{a}} = \ \frac{- k_{\text{sk}}}{1 - k_{\text{sk}}\left( 1 - t \right) + k_{\text{si}}}$,

Mnożnik eksportowy:

Zauważmy, że eksport w naszej analizie traktujemy jako autonomiczną część eksportu netto. Interesuje nas więc pytanie, jak zmiana eksportu wpływa na zmianę dochodu narodowego. Przy przejściu od jednego stanu równowagi do drugiego zmiana dochodu narodowego jest dokładnie równa zmianie agregatowego popytu. W przypadku zmiany eksportu łączna zmiania agregatowego popytu jest sumą pierwotnej zmiany eksportu oraz zmian składników popytu indukowanych przez zmianę dochodu narodowego.

Mnożnik eksportowy wynosi więc:

$m_{\text{ex}} = \frac{\Delta Y}{\Delta X_{a}} = \ \frac{1}{1 - k_{\text{sk}}\left( 1 - t \right) + k_{\text{si}}}$.