Determinanty dochodu narodowego i polityka fiskalna

Politechnika Warszawska
Wydział Inżynierii Produkcji
Zarządzanie i Inżynieria Produkcji

Determinanty dochodu
narodowego i polityka
fiskalna

Marzena Brym

Agnieszka Ciszak

SPIS TREŚCI

Determinanty dochodu narodowego ......................................................................................................................... 3

Polityka fiskalna ................................................................................................................................................................. 9

Podatki ................................................................................................................................................................................. 11

Zadania ................................................................................................................................................................................ 14

Bibliografia ........................................................................................................................................................................ 18

DETERMINANTY DOCHODU NARODOWEGO

KEYNESIZM

Keynesizm narodził się w latach dwudziestych i trzydziestych ubiegłego wieku. Wielka Brytania,

jak większość innych państw, przeżywała głęboką recesję tzw. wielki kryzys. Gdy rządy wyda-
wały się bezsilne w walce z tym problemem, rozwiązanie znalazł ekonomista z Cambridge John

Keynes. Doszedł on do wniosku, że przyczyną problemu jest zbyt niski poziom wydatków, czyli
zbyt niski popyt globalny. Gospodarka znajdywała się w błędnym kole – wydatki ludności były

niskie, bo dochody były niskie. Dochody były niskie, bo płace i wielkość zatrudnienia były niskie,
a płace i zatrudnienie było niskie, bo poziom produkcji był niski itd. Nie było sensu produkować

więcej, niż można było sprzedać. Rozwiązanie problemu według Keynesa miało polegać na prze-
rwaniu tego kręgu.

Ogólnie ujmując Keynesiści przekonują, że wolny rynek nie zapewnia osiągnięcia takich makro-
ekonomicznych celów jak szybki wzrost gospodarczy i niskie bezrobocie przy jednocześnie ni-

skim poziomie inflacji. Dlatego też postulują oni o ingerencję państwa w kierowanie gospodarką.

RUCH OKRĘŻNY DOCHODÓW

Keynesowską analizę produkcji i zatrudnienia można najprościej objaśnić za pomocą modelu
ruchu okrężnego dochodów. W tym modelu gospodarka składa się z dwóch głównych grup jed-

nostek:

przedsiębiorstw, które wytwarzają dobra i usługi oraz zatrudniają pracowników ,

gospodarstw domowych, które konsumują dobra i usługi (wytwarzane przez przedsię-
biorstwa) oraz dostarczają przedsiębiorstwom nakładów pracy i innych czynników pro-

dukcji.

Jeśli dopływy do obiegu niezależnych od dochodu wydatków (J) nie są równe odpływom (W)

występuje stan nierównowagi. Równowagę przywróci zmiana poziomu dochodu narodowego i

poziomu zatrudnienia.

STAN RÓWNOWAGI

Analizę należy zacząć od stanu równowagi, kiedy to dopływy równają się odpływom. Jeżeli teraz
wzrosną dopływy (np. przedsiębiorstwa zdecydują się więcej inwestować) a globalny popyt

+J) będzie wyższy, odpowiedzią przedsiębiorstw będzie angażowanie większej ilości siły ro-

boczej, a tym samym wypłacanie większych dochodów (Y) gospodarstwom domowym. Kon-
sumpcja w gospodarstwach domowych wzrośnie i w rezultacie przedsiębiorstwa będą więcej

sprzedawać i zwiększą produkcje itd. W ten sposób nastąpi zwielokrotniony wzrost dochodów i
zatrudnienia. Jest to tzw. efekt mnożnikowy.

Jednakże ten proces nie trwa wiecznie. Za każdym razem gdy dochody gospodarstw domowych

wzrastają, ludzie więcej oszczędzają , płacą wyższe podatki i kupują więcej towarów importo-
wanych. Innymi słowy odpływy z obiegu wewnętrznego rosną. Gdy te odpływy wzrosną do po-

ziomu zwiększonych dopływów, równowaga zostanie przywrócona i dochód narodowy oraz

zatrudnienie przestaną rosnąć.

J>W → Y↑ → W↑ aż do J=W

Podobnie działa ten proces gdy zaczniemy go od początkowego spadku dopływów (lub wzrostu
odpływów), będzie on prowadził do zwielokrotnionego spadku dochodu narodowego i poziomu

zatrudnienia , aż do wyrównania poziomu dopływów i odpływów – nastąpienia równowagi.

J<W → Y↓ → W↓ aż do J=W

Oznacza to że równowaga w ruchu okrężnym może nastąpić przy każdym poziomie dochodu

narodowego i zatrudnienia.

PREZENTACJA RÓWNOWAGI NA WYKRESACH

Równowagę makroekonomiczną możemy przedstawić za pomocą wykresu. Łączy on różne ele-

menty ruchu okrężnego dochodu z poziomem dochodu narodowego.

PODEJŚCIE OD STRONY ODPŁYWÓW I DOPŁYWÓW

Na wykresie dochód narodowy (Y) zaznaczono na osi poziomej, a odpływy (W) i odpływy (J) są

zaznaczone na osi pionowej.

Gdy dochód narodowy wzrasta, rosną również

oszczędności, podatki oraz import. Krzywa od-
pływów z ruchu okrężnego jest zatem rosnąca.

Wielkość wydatków inwestycyjnych planowa-
nych przez przedsiębiorstwa, wielkość wydat-

ków państwa oraz wielkość eksportu czyli do-
pływy są w niewielkim stopniu zależne od aktu-

alnego poziomu dochodu narodowego w danym
kraju. W związku z tym dla uproszczenia wiel-

kości te zostały uznane za niezależne od pozio-
mu tego dochodu (linia prosta).

W punkcie x odpływy są równe dopływom. Do-
chód narodowy na poziomie równowagi wynosi

zatem Y

. Gdyby dochód narodowy był niższy od tego poziomu i wynosił np. Y

, dopływy prze-

wyższyłyby odpływy (o wielkość a-b). Ten dodatkowy dopływ wydatków do obiegu gospodarki

zachęciłby przedsiębiorstwa do zwiększenia produkcji. W rezultacie otrzymamy wspomniany
wcześniej wzrost dochodów, ale też zwiększenie oszczędności, podatków czy importu. Innymi

słowy wzrosłyby odpływy z obiegu. Byłby to ruch do góry wzdłuż prostej W, aż do momentu gdy
W=J w punkcie x. Analogicznie następuje w przypadku gdy dochód narodowy jest większy od

poziomu równowagi (np. w punkcie Y

PODEJŚCIE STRONY CAŁOŚCI DOCHODÓW I WYDATKÓW

Na wykresie pokazano dwie linie ciągłe. Jedna, która wychodzi z początku układu współrzęd-

nych pod kątem 45° przedstawia zależność C

+W od Y (konsumpcji dóbr i usług wytwarzanych

w kraju + odpływów od dochodu narodowego). Zauważmy co się dzieje z dochodem narodo-

wym: musi on zostać wydany na towary produkowane w kraju (C

) lub musi nastąpić jego od-

pływ z obiegu wewnętrznego (W) nic innego nie może się stać. Zatem wartość C

+W na wykresie

zawsze jest równa wartości Y w danym
punkcie.

Druga linia oznacza popyt globalny (E). Jest

to tzw. krzywa popytu globalnego. Aby zro-
zumieć w jaki sposób została ona skonstru-

owana należy spojrzeć na linię przerywaną

oznaczającą funkcję konsumpcji (C

). Jest

ona nachylona do osi pod kątem mniejszym

niż 45°. Jest to związane z faktem, iż jedynie
część dochodu narodowego jest wydawana

na produkty krajowe, reszta natomiast zosta-
je wycofana z ruchu okrężnego (odpływy).

Wartość C

rośnie wolniej od dochodu naro-

dowego.

Krzywa E przedstawia C

+J, wcześniej jednak zostało stwierdzone, że J czyli dopływy w niewiel-

kim stopniu są zależne od wartości dochodu narodowego, dlatego też dla uproszczenia uznaje-

my je za niezależne od niego, w wyniku czego wykres popytu globalnego będzie przesunięciem
odpowiedniej wartości konsumpcji dóbr wytwarzanych w kraju o daną wartość dopływów.

Jeśli popyt globalny przewyższy dochód narodowy, (np. na poziomie Y

) w gospodarce nastąpi

nadwyżka popytu. Innymi słowy ludzie będą kupować więcej niż jest w tym czasie produkowa-
ne. Zapasy towarów szybko się skończą i przedsiębiorstwa zdecydują się podnieść wielkość pro-

dukcji. Zwiększając produkcję, zatrudnią więcej czynników produkcji, a co za tym idzie nastąpi
wzrost dochodu narodowego, a następnie wzrost konsumpcji, co oznacza dalszy wzrost popytu

globalnego. Jednak ponieważ nie cały dochód zostaje skonsumowany, wydatki będą rosły wol-
niej niż dochody, zatem Y rośnie szybciej niż E. Gdy dochód zbliży się do punktu Y

różnica po-

między Y i E zmniejsza się. Kiedy zostanie osiągnięty punkt Z następuje równowaga Y=E.

W innej sytuacji gdy dochód narodowy przewyższy popyt globalny (np. w punkcie Y

) popyt na

aktualne towary będzie niewystarczający. Wzrastające zapasy towarów zmuszą przedsiębior-
stwa do zmniejszenia ilości produkcji oraz zmniejszenia zatrudnienia. Dochód narodowy zmale-

je, aż osiągnie poziom Y

MNOŻNIK

Warto zastanowić się w jaki sposób wzrost wydatków wpłynie na wielkość produkcji i dochodu.

Gdy dopływy wzrosną, spowoduje to zwielokrotniony wzrost dochodu narodowego: dochód
narodowy wzrośnie o więcej niż wyniósł przyrost dopływów(lub spadek dopływów). Wielkość

mnożnika wyrażającego ten efekt oznaczamy literą k:

k= ΔY/ ΔJ

Zatem mnożnik informuje, ile razy przyrost dochodu narodowego (ΔY) będzie większy od przy-

rostu dopływów (ΔJ), który go spowodował.

DOCHÓD NARODOWY ZAPEWNIAJĄCY PEŁNE ZATRUDNIENIE

Dochód narodowy zapewniający pełne zatrudnienie to wielkość dochodu narodowego, przy któ-

rej nie istnieje niedobór popytu. Następuje on wtedy gdy dochód narodowy jest w punkcie rów-
nowagi i osiąga swoją maksymalną wielkość. Nie występuje wtedy niedobór popytu, a zatem nie

będzie bezrobocia wynikającego z braku popytu (w praktyce wciąż będzie istniało pewne bezro-
bocie charakterystyczne dla stanu równowagi – strukturalne, frykcyjne i sezonowe).

LUKA DEFLACYJNA

Luka deflacyjna to sytuacja w której suma wy-

datków jest niższa od dochodu narodowego
(dopływy niższe od odpływów) przy dochodzie

narodowym zapewniającym pełne zatrudnienie.

Można to zauważyć na wykresie.

Jeżeli dochód narodowy w punkcie równowagi
znajduje się poniżej poziomu zapewniającego

pełne zatrudnienie (Y

), wystąpi niepełne wyko-

rzystanie zdolności produkcyjnych w gospodar-

ce.

LUKA INFLACYJNA

Jeżeli przy dochodzie narodowym zapewniają-

cym pełne zatrudnienie wydatki przewyższają
dochód narodowy, wystąpi problem nadmier-

nego popytu .

Patrząc na wykres: Y

znajdzie się powyżej Y

Problem polega na tym, że Y

wyznacza górny

połap produkcji i w krótkim okresie produkcja

nie może być zwiększona ponad ten punkt. Y

nie może zostać osiągnięte, skutkiem tego jest

inflacja popytu. Łączy się to z powstaniem luki
inflacyjnej – czyli wielkości, o którą wydatki

przekraczają dochód (albo o którą dopływy
przewyższają odpływy) przy dochodzie naro-

dowym na poziomie pełnego zatrudnienia. Aby wyeliminować inflację luka inflacyjna musi zo-
stać zlikwidowana przez zwiększenie odpływów lub przez zmniejszenie dopływów do obiegu.

BEZROBOCIE I INFLACJA WYSTĘPUJĄCE JEDNOCZEŚNIE

Aż do poziomu Y

produkcja i zatrudnienie mogą rosnąć, nie wywołując wzrostu cen. Zamykana

jest wtedy luka deflacyjna. Powyżej poziomu Y

nie jest możliwe dalsze zwiększenie produkcji -

jakikolwiek wzrost popytu globalnego będzie w całości odzwierciedlony wzrostem cen. Powsta-

je luka inflacyjna. Innymi słowy oznacza to, że może wystąpić inflacja lub bezrobocie, ale nie oba
problemy jednocześnie.

Jednak w tej analizie należy zaznaczyć, że chodzi o bezrobocie wynikające z niedostatku popytu i
inflację wynikającą z nadwyżki popytu. Dlatego też trzeba pamiętać, że nawet jeżeli rząd byłby w

stanie manipulować dochodem, tak aby wielkości Y

i Y

znalazły się w jednym punkcie, nie wy-

starczyłoby to do całkowitego wyeliminowania tych dwóch problemów.

Istnieje też inne uściślenie analizy keynesowkiej
tego problemu. Przedsiębiorstwa działają z różną

elastycznością. Jedne, odpowiadając na zwięk-
szony popyt, zwiększą produkcję; inne, posiada-

jące niewielkie zapasy, podniosą ceny; jeszcze
inne zrobią i jedno i drugie. Podobnie rynki pracy

wykazują różną elastyczność i dlatego wzrost
popytu będzie prowadził do różnych kombinacji

wyższych płac i bezrobocia. Krzywa A

będzie

raczej miała kształt krzywej AS

Na kolejnym wykresie obok krzywej podaży
wprowadzono krzywe popytu globalnego. Jeżeli

popyt globalny kształtuje się początkowo według
krzywej AD

to punktem równowagi jest Y

znacznie poniżej poziomu zapewniającego pełne
zatrudnienie. Wzrost popytu globalnego do AD

doprowadzi do wzrostu dochodu narodowego
(Y

), a ponieważ wciąż istnieje bezrobocie i nie-

wykorzystany potencjał wytwórczy, wzrost cen
będzie niewielki – krzywa AS jest wciąż prawie

płaska. Jednak w miarę pełniejszego wykorzysta-
nia zdolności wytwórczej krzywa AS zaczyna

szybko rosnąć. Przedsiębiorstwom trudniej jest

zwiększyć produkcję, więc decydują się na pod-
niesienie cen. Gdy zostaje osiągnięty punkt Y

krzywa AS staje się pionowa: w krótkim czasie
nie jest możliwe zwiększenie produkcji ponad zdolności przedsiębiorstw. W dłuższym okresie,

jeśli zwiększony popyt doprowadzi do większych inwestycji i zwiększenia produkcji, poziom
dochodu zapewniający pełne zatrudnienie wzrośnie i Y

przesunie się z nią AS. Zgodnie z tym

rozumowaniem, krzywa długookresowa AS będzie bardziej elastyczna niż krótkookresowa.

KRZYWA PHILIPSA

Krzywa Philipsa to krzywa przedstawiająca zależność między inflacją a bezrobociem. Była czę-

sto stosowana do zilustrowania skutków zmian
popytu globalnego. Gdy popyt wzrastał, inflacja

rosła, a bezrobocie spadało; następował więc
ruch w górę wzdłuż krzywej. Gdy popyt global-

ny spada, mamy do czynienia z ruchem w dół
wzdłuż krzywej. Jej położenie zależy od poza-

popytowych czynników wywołujących inflację i
bezrobocie takich jak bezrobocie frykcyjne i

strukturalne. Jeżeli któryś z tych czynników
zmieni się tak, że wzrośnie stopa inflacji lub

stopa bezrobocia, to krzywa przesunie się w
górę, w prawo.

Krzywa Philipsa wydawała się stawiać przed
rządami prosty wybór pomiędzy bezrobociem

a inflacją. Niższe bezrobocie może być uzyskane kosztem wyższej inflacji i odwrotnie. Niestety
nowsze doświadczenia pokazują, że poza krótkim okresem taka prosta zależność nie istnieje.

Mniej więcej od 1966r Wielka Brytania i wiele innych krajów zachodnich, zaczęła doświadczać
rosnącego bezrobocia oraz rosnącej inflacji.

O ile w latach 1955-1966 do danych empirycznych można dopasować krzywą podobną do krzy-

wej Philipsa , to o tyle dane z 1967-1997 nie da się tak zrobić. Oznacza to, że chociaż ekonomiści
nadal uznają zależność pomiędzy inflacją a bezrobociem, jest ona znacznie bardziej skompliko-

wana niż przedstawiona krzywa Philipsa.

KEYNESOWSKA ANALIZA CYKLICZNYCH WAHAŃ PRODUKCJI I
ZATRUDNIENIA

Keynesiści upatrują przyczyn wahań produkcji i zatrudnienia w wahaniach ogólnego poziomu

popytu, a następnie proponują odpowiednie zestawy polityki stabilizującej, aby załagodzić te
wahania.

Jednym z głównych czynników, którym zawdzięczamy wahania jest niestabilność inwestycji. W

czasie recesji inwestycje w nowe fabryki i urządzenia zanikają, a gdy w końcu gospodarka za-
czyna wychodzić z recesji, inwestycje zaczynają gwałtownie rosnąć.

Wzrost inwestycji może być procentowo kilka razy większy niż wzrost dochodu narodowego,
jednak gdy tempo wzrostu gospodarczego zmniejszy się, wielkość inwestycji może drastycznie

spaść. Sedno leży w tym, że inwestycje zależą nie tyle od poziomu dochodu narodowego i popy-
tu, lecz od tempa ich zmian. Dzieje się tak ponieważ inwestycje mają tworzyć dodatkowe zdolno-

ści wytwórcze, zależą one zatem od przyrostu popytu, a nie od jego poziomu.

AKCELERATOR

Zmiany inwestycji są zazwyczaj bardziej drastyczne niż zmiany dochodu narodowego. Tę zależ-
ność wyrażą w teorii ekonomii koncepcja akceleratora. Wielkość inwestycji zależy od tempa

wzrostu dochodu narodowego i w rezultacie podlega znacznym wahaniom. Teoria akceleratora

odnosi poziom inwestycji do zmian dochodu narodowego i popytu konsumpcyjnego. Początko-
wy popyt może spowodować bardzo duży procentowo wzrost inwestycyjny, ale gdy tylko

wzrost popytu zacznie wygasać, inwestycje spadną. Natomiast nawet niewielki spadek popytu
konsumpcyjnego może zredukować inwestycje praktycznie do zera.

POLITYKA FISKALNA

CZYM JEST POLITYKA FISKALNA?

Polityka fiskalna to działania rządu w zakresie kształtowania poziomu wydatków państwowych

i podatków, podejmowane w celu regulowania ogólnego poziomu popytu.

Ekspansyjna polityka fiskalna polega na zmniejszeniu podatków i/lub zwiększeniu wydatków
państwowych. Natomiast polityka restrykcyjna (deflacyjna) polega na zwiększeniu podatków

i/lub zmniejszeniu wydatków państwowych.

FUNKCJE POLITYKI FISKALNEJ

Działania polityki fiskalnej są sposobem na regulowanie gospodarki państwowej. W związku z

powyższym może ona pełnić dwie główne funkcje:

Przeciwdziała wystąpieniu nierównowagi w gospodarce

Polityka ekspansyjna jest stosowana do zapobiegania bezrobociu,

Polityka restrykcyjna jest stosowana do zapobiegania nadmiernej inflacji.

Zmniejsza skalę wahań w gospodarce (polityka stabilizacyjna)

Polityka ekspansyjna jest stosowana w czasie boomu (zapobiega „przegrzaniu”
gospodarki),

Polityka restrykcyjna - w czasie recesji.

NIEDOBORY I NADWYŻKI

Polityka ekspansyjna może spowodować nadmierne zwiększenie wydatków państwowych. Defi-
cyt budżetowy to nadwyżka wydatków państwowych ponad sumę dochodów budżetowych.

Nadwyżka budżetowa natomiast to nadwyżka wpływów podatkowych i innych dochodów bu-

dżetu państwa ponad sumę wydatków.

Wyznacznikiem reżimu fiskalnego (stopnia w jakim polityka jest ekspansyjna lub restrykcyjna)
jest deficyt całego sektora publicznego (rząd centralny, samorządy lokalne, przedsiębiorstwa

publiczne). Skumulowana suma deficytów budżetowych z wielu lat, po odjęciu wartości nadwy-
żek budżetowych reprezentuje całkowitą wielkość zadłużenia państwa i jest nazywana długiem

państwowym.

CZYNNIKI DECYDUJĄCE O EFEKTYWNOŚCI POLITYKI FISKALNEJ

Na skuteczność polityki fiskalnej ma wpływ wiele czynników. Najważniejsze sześć z nich to:

Dokładne prognozy dotyczące prawdopodobnych zmian popytu (dają możliwość szyb-

kiej interwencji rządu).

Stopień w jakim zmiany wydatków państwowych/podatków wpływają na całkowitą

wielkość dopływów i odpływów z obiegu.

Stopień w jakim zmiany dopływów i odpływów wpływają na poziom dochodu narodo-

wego – przewidywanie efektu mnożnika i akceleratora.

Stopień w jakim zmiany popytu globalnego będą miały wpływ na produkcję, zatrudnie-

nie i inflację.

Stopień w jakim polityka fiskalna wywołuje niepożądane efekty uboczne (np. zniechęce-

nie spowodowane wyższymi podatkami).

ROZKŁAD CZASOWY EFEKTÓW

Efekty polityki fiskalnej mogą pojawiać się z opóźnieniem. Przy znacznych opóźnieniach polityka
fiskalna może okazać się nawet destabilizująca. Dlatego też wszelkie działania powinny być po-

dejmowane z pewnym wyprzedzeniem.

W działaniu polityki fiskalnej istnieje pięć możliwych opóźnień:

Opóźnienie rozpoznania

Przez nieregularność cykli koniunkturalnych oraz niedokładne prognozy rząd podejmuje
decyzje w sprawie działań dopiero w momencie kiedy problem jest bardzo poważny.

Opóźnienie od rozpoznania do podjęcia działań

Wprowadzenie dużych zmian w wydatkach wymaga czasu. Dodatkowo zmiany w opodat-

kowaniu wymagają ujęcia w ustawie budżetowej, co także wydłuża czas działania.

Opóźnienie od podjęcia działań do rzeczywistych zmian

Zmiany podatków wymagają zmiany organizacji pracy w urzędach skarbowych, na co rów-

nież potrzebny jest czas.

Opóźnienie od zmian wydatków państwowych i opodatkowania do zmian dochodu na-
rodowego, cen i zatrudnienia

Wystąpienie spodziewanego efektu mnożnikowego również wymaga czasu.

Powolna reakcja konsumpcji na zmiany opodatkowania

Reakcje konsumentów następują stopniowo, np. przy obniżeniu opodatkowania konsumen-
ci mogą początkowo oszczędzać zarobione pieniądze, a nie, jak spodziewał się rząd, więcej

wydawać.

SKUTKI UBOCZNE AKTYWNEJ POLITYKI FISKALNEJ

Działania polityki fiskalnej mają regulować popyt globalny, zdarza się jednak czasami, że powo-
duje przez to pewne skutki uboczne. Najważniejsze z nich to:

Inflacja kosztów

Przy przegrzewaniu gospodarki i wzroście inflacji, rząd decyduje się podnieść podatki. Dzia-
łanie to obniża popyt globalny – podwyżka cen przeniesie się na konsumentów. To dopro-
wadzi do żądania podwyżek płac.

Poczucie sprawiedliwości

Przy wysokiej inflacji rząd dąży do zmniejszenia wydatków państwowych. Ofiarą tych cięć
będą osoby znajdujące się w najgorszej sytuacji materialnej – korzystające z opieki społecz-
nej oraz innych usług publicznych.

Bodźce

Podwyżki podatków mogą zadziałać w dwojaki sposób. Z jednej strony pracownik może
zniechęcić się faktem, iż efekt jego prac jest w większym stopniu pochłaniany przez podatki.
Z drugiej natomiast może go to zachęcić do cięższej pracy, aby utrzymać dotychczasowy po-
ziom życia.

PODATKI

CZYM JEST PODATEK?

Podatek to obowiązkowe świadczenie pieniężne pobierane przez związek publicznoprawny

(państwo, jednostka samorządu terytorialnego). Podatki charakteryzują cztery cechy:

pieniężność,

nieodpłatność,

przymusowość,

bezzwrotność.

Podatki różnią się od siebie podmiotem opodatkowania (czyli kto jest opodatkowany), przed-

miotem (czyli co podlega opodatkowaniu) oraz sposobem poboru podatku (czyli trybem i wa-
runkami płatności).

PODATKI BEZPOŚREDNIE

Podatki bezpośrednie to rodzaj podatków związany bezpośrednio z osiąganym przez podmiot
dochodem lub majątkiem. Im wyższy dochód lub zgromadzony majątek, tym wyższa jest rów-

nież kwota płaconego podatku. Dodatkowo w konstrukcji podatku bezpośredniego można za-
stosować rozwiązania podatku progresywnego lub liniowego.

PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB FIZYCZNYCH

PIT (od ang. Personal Income Tax co oznacza podatek od dochodów osobistych) jest płacony
przez osoby fizyczne od uzyskanych dochodów (przychodów). Co do zasady PIT jest opłacany
według progresywnej skali podatkowej, tj. przy zastosowaniu stawek podatku w wysokości 18%
i 32%.

Osoba, której dochód nie przekracza kwoty wolnej od podatku (aktualnie ok. 3 000zł)
jest zwolniona z jego płacenia.

Osoba, której zarobki wynoszą więcej, ale równocześnie nie więcej niż próg podatkowy
(chwilowo ok. 85 000zł) płacą kwotę będąca wartością 18% ich zarobków, zmniejszoną
jednak o kwotę zmniejszającą podatek (ok. 600zł).

Osoby mające dochody wyższe niż próg podatkowy płacą 18% od wartości kwoty progu
podatkowego (zmniejszone o kwotę zmniejszającą podatek) oraz 32% wartości kwoty
ponad próg podatkowy.

PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH

CIT (od ang. Corporate Income Tax czyli podatek od dochodów korporacyjnych) obciąża osoby
fizyczne (przedsiębiorstwa i spółki). Jest on podatkiem liniowym, którego stawka wynosi 19%.
Dotyczy on dochodu czyli przychodu pomniejszonego o koszty jego uzyskania.

PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN

Dotyczy nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych wykonywanych na terenie Rzeczpo-
spolitej polskiej tytułem między innymi: dziedziczenia, zapisu, polecenia testamentowego, da-
rowizny, zasiedzenia i innych. Skalę podatkową ustala się w zależności od przynależności do
jednej z trzech grup podatkowych (rodzina/rodzinna zastępcza/inni).

PODATEK OD CZYNNOŚCI CYWILNOPRAWNYCH

Podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają: umowy sprzedaży/zamiany, umowy po-
życzki, umowy dożywocia, umowy hipoteki oraz wiele innych.

PODATEK ROLNY

Dotyczy posiadaczy gruntów gospodarstwa rolnego i jest ustalany w zależności od ich po-
wierzchni. Płacony jest w czterech ratach w ciągu roku.

PODATEK LEŚNY

Analogicznie do podatku rolnego, podatek leśny dotyczy posiadaczy gruntów leśnych i jest usta-
lany w zależności od ich powierzchni. Również jest płacony w czterech ratach w ciągu roku.

PODATEK OD NIERUCHOMOŚCI

Podatkowi od nieruchomości podlegają nieruchomości lub obiekty budowlane: grunty oraz bu-
dynki lub ich części. Podstawą do opodatkowania jest ich powierzchnia.

PODATEK OD ŚRODKÓW TRANSPORTOWYCH

W Polsce jest on płacony od posiadania środków transportu, których masa przekracza 3,5 t.

PODATEK TONAŻOWY

Jest nakładany na armatorów morskich statków handlowych w żegludze międzynarodowej. Jest
on podatkiem liniowym wynoszącym 19%.

PODATEK OD WYDOBYCIA NIEKTÓRYCH KOPALIN

W Polsce podatek ten dotyczy wydobycia tylko i wyłącznie rud miedzi oraz srebra.

PODATKI POŚREDNIE

Podatki pośrednie to rodzaj podatków związanych z zakupem towarów i usług. Zakup ten po-

średnio wskazuje na istnienie u podmiotów dochodu, który podlega opodatkowaniu. Ostateczne
opłacenie i odprowadzenie całości podatku do budżetu państwa następuje zazwyczaj w momen-

cie, gdy dany towar lub usługa zostaje nabyta przez finalnego użytkownika.

PODATEK OD TOWARÓW I USŁUG

VAT (od ang. Value Added Tax – podatek od wartości dodanej) to podatek od towarów i usług o
czterech stawkach: 0%, 5%, 8% oraz 23%. Stanowi on, co do zasady, różnicę pomiędzy VAT uzy-
skanym ze sprzedaży towarów klientom (podatek należny) a VAT zapłaconym przy zakupie to-
warów (podatek naliczony).

Aby VAT nie stał się narzędziem utrudniającym swobodny przepływ towarów w ramach Unii
Europejskiej, w prawie wspólnotowym istnieją zasady regulujące ten podatek. Najważniejsze z
nich to:

neutralność – oznaczająca, że ciężar ekonomiczny podatku ponosi wyłącznie ostateczny
konsument towaru lub usługi, będący końcowym ogniwem obrotu, gdyż na każdym eta-
pie obrotu podatnicy korzystają z prawa do odliczenia od podatku należnego podatku
zapłaconego przy nabyciu towarów i usług,

powszechność - występująca na dwóch płaszczyznach: jako obciążenie podatkiem od
towarów i usług każdego etapu obrotu towarem lub usługą oraz obciążenie tym podat-
kiem możliwie szerokiego katalogu dóbr i usług,

zasada unikania podwójnego opodatkowania oraz braku opodatkowania - oznacza dąże-
nie do jednokrotnego opodatkowania tej samej fazy obrotu,

zasada zachowania konkurencji - mająca na celu zapewnienie podatnikom działającym w
różnych państwach członkowskich tych samych warunków opodatkowania.

Podatek od towarów i usług stanowi główne źródło dochodów budżetu państwa.

PODATEK AKCYZOWY

Nakładany jest na kilka grup produktów. Są nimi:

produkty energetyczne

energia elektryczna

napoje alkoholowe

wyroby tytoniowe

PODATEK OD GIER

Dotyczy on gier losowych czyli gier o wygrane pieniężne lub rzeczowe, których wynik w szcze-
gólności zależy od przypadku a warunki gry określone są regulaminem. Grami losowymi są np.
gry liczbowe, loterie pieniężne/fantowe/promocyjne, gry w karty/kości, gra bingo.

ZADANIA

ZADANIE 1

Czym jest równowaga w ruchu okrężnym dochodów? Co oznacza że może ona nastąpić

przy każdym poziomie dochodu narodowego i zatrudnienia?

Stan równowagi zachodzi, kiedy w ruchu okrężnym dopływy równają się odpływom.

Gdy dochody gospodarstw domowych wzrastają, ludzie więcej oszczędzają , płacą wyższe po-

datki i kupują więcej towarów importowanych. Innymi słowy odpływy z obiegu wewnętrznego
rosną. Gdy te odpływy wzrosną do poziomu zwiększonych dopływów, równowaga zostanie

przywrócona i dochód narodowy oraz zatrudnienie przestaną rosnąć. Podobnie działa ten pro-
ces gdy zaczniemy go od początkowego spadku dopływów (lub wzrostu odpływów), będzie on

prowadził do zwielokrotnionego spadku dochodu narodowego i poziomu zatrudnienia , aż do
wyrównania poziomu dopływów i odpływów – nastąpienia równowagi.

ZADANIE 2

Z jakich dwóch głównych jednostek składa się gospodarka w modelu okrężnych docho-
dów? Jak wpływają te jednostki na gospodarkę?

W tym modelu gospodarka składa się z dwóch głównych jednostek przedsiębiorstw oraz gospo-

darstw domowych. Przedsiębiorstwa wytwarzają dobra i usługi oraz zatrudniają pracowników.
Gospodarstwa domowe konsumują dobra i usługi (wytwarzane przez przedsiębiorstwa) oraz

dostarczają przedsiębiorstwom nakładów pracy i innych czynników produkcji.

ZADANIE 3

O czym informuje nas mnożnik odnoszący się do dochodów i odpływów danego państwa?

Mnożnik informuje jak wzrost wydatków wpłynie na wielkość produkcji i dochodu. Gdy dopły-

wy wzrosną, spowoduje to zwielokrotniony wzrost dochodu narodowego: dochód narodowy
wzrośnie o więcej niż wyniósł przyrost dopływów(lub spadek dopływów). Wielkość mnożnika

informuje, ile razy przyrost dochodu narodowego (ΔY) będzie większy od przyrostu dopływów
(ΔJ ), który go spowodował. Wartość mnożnika obliczana jest ze wzoru k= ΔY/ ΔJ

ZADANIE 4

Jak wygląda i co przedstawia krzywa Philipsa? W jakim celu była stosowana? Dlaczego w

dzisiejszych czasach nie jest ona używana

Krzywa Philipsa to krzywa przedstawiająca zależność między inflacją a bezrobociem. Była czę-

sto stosowana do zilustrowania skutków zmian popytu globalnego.

Współcześnie nie jest ona stosowana, gdyż stwierdzona, iż nie zależność pomiędzy inflacją a
bezrobociem nie jest możliwa do przedstawienia za pomocą prostej funkcji.

ZADANIE 5

Co oznacza stwierdzenie, że dochód narodowy zapewnia pełne zatrudnienie?

Przedstaw na wykresie i nazwij zjawisko, gdy suma wydatków państwa jest w tym przy-

padku od takiego dochodu:

a) niższa,

b) wyższa.

Dochód narodowy zapewniający pełne zatrudnienie to wielkość dochodu narodowego, przy któ-
rej nie istnieje niedobór popytu, co w konsekwencji powoduje brak bezrobocia wynikającego z

braku popytu.

a) Gdy suma wydatków państwa jest niższa występuje luka deflacyjna.

b) Gdy suma wydatków państwa jest wyższa występuje w tym przypadku luka inflacyjna.

ZADANIE 6

Napisz czym są podatki bezpośrednie, wypisz te obowiązujące w Polsce oraz krótko scha-
rakteryzuj dwa podatki dochodowe z tej grupy.

Podatki bezpośrednie to nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na
rzecz państwa, które jest związane bezpośrednio z osiąganym przez podmiot dochodem lub jego

majątkiem. Im wyższy dochód lub zgromadzony majątek, tym wyższa jest również kwota płaco-
nego podatku. W Polsce jest dziesięć podatków bezpośrednich:

1. podatek dochodowy od osób fizycznych

2. podatek dochodowy od osób prawnych

3. podatek od spadków i darowizn
4. podatek od czynności cywilnoprawnych

5. podatek rolny
6. podatek leśny

7. podatek od nieruchomości
8. podatek od środków transportowych

9. podatek tonażowy
10. podatek od wydobycia niektórych kopalin

Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) dotyczy dochodów osób fizycznych. Jest on podat-

kiem progresywnym o dwóch stawkach podatkowych wynoszących 18% oraz 32%.

Podatek dochodowy od osób prawnych (CIT) dotyczy dochodu uzyskanego przez przedsiębior-

stwa i spółki. Jest on podatkiem liniowym, którego stawka wynosi 19%.

ZADANIE 7

Napisz czym są podatki pośrednie, wypisz te obowiązujące w Polsce oraz krótko uzasad-
nij, który i dlaczego uważany jest za najważniejszy z nich.

Podatki pośrednie to nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz
państwa związane z zakupem towarów i usług. Zakup ten pośrednio wskazuje na istnienie u

podmiotów dochodu, który podlega opodatkowaniu. Ostateczne opłacenie i odprowadzenie ca-
łości podatku do budżetu państwa następuje zazwyczaj w momencie, gdy dany towar lub usługa

zostaje nabyta przez finalnego użytkownika. W Polsce są trzy takie podatki:

1. podatek od towarów i usług
2. podatek akcyzowy

3. podatek od gier

Podatek od towarów i usług jest uważany za najważniejszy z podatków pośrednich, ponieważ

stanowi główne źródło dochodów budżetu państwa

ZADANIE 8

Czym jest polityka fiskalna, jak ją dzielimy, jaka są jej podstawowe funkcje?

Polityka fiskalna to działania rządu w zakresie kształtowania poziomu wydatków państwowych
i podatków, podejmowane w celu regulowania ogólnego poziomu popytu. Dzielimy ją na:

Ekspansyjną (polega na zmniejszeniu podatków i/lub zwiększeniu wydatków państwo-

wych),

Restrykcyjną/deflacyjną (polega na zwiększeniu podatków i/lub zmniejszeniu wydat-
ków państwowych).

Funkcje:

Przeciwdziała wystąpieniu nierównowagi w gospodarce

Zmniejsza skalę wahań w gospodarce (polityka stabilizacyjna)

ZADANIE 9

Z jakimi problemami związanymi z czasem musi zmagać się polityka fiskalna? Wymień
pięć.

Działania polityki fiskalnej muszą zmagać się z następującymi opóźnieniami:

1. Opóźnienie rozpoznania,
2. Opóźnienie od rozpoznania do podjęcia działań,

3. Opóźnienie od podjęcia działań do rzeczywistych zmian,
4. Opóźnienie od zmian wydatków państwowych i opodatkowania do zmian dochodu na-

rodowego, cen i zatrudnienia,

5. Powolna reakcja konsumpcji na zmiany opodatkowania.

BIBLIOGRAFIA

John Sloman Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2001

ABC Podatków [w:] strona internetowa Ministerstwa Finansów (www.finanse.mf.gov.pl), dostęp
18 listopada 2012

Podatki [w:] Portal Edukacyjny Narodowego Banku Polskiego (www.nbportal.pl), dostęp 18
listopada 2012