CZYNNIKI DETERMINUJĄCE POZIOM SPORTOWY TENISIE
Gra w tenisa należy do wysiłków o charakterze acyklicznym o niestandardowej strukturze ruchów. Gracz w czasie spotkania jest zmuszony precyzyjnie i szybko reagować na różnorodne ciągle zmieniające się bodźce: odległość, szybkość, wysokość i rotację piłki, warunki pogodowe, działanie przeciwnika, aktualny wynik. Stosunkowo niewielki ciężar sprzętu sprawia, że w omawianej dyscyplinie dominują głównie dynamiczne skurcze mięśniowe. Mecz składa się z szeregu wymian piłek trwających w większości ok.5-10 sekund (75,9% akcji kończy się w czasie do 5 sekund) po których następują przerwy 5-30 lub 90 sekund). Cały mecz może trwać od 30 minut do 5-6 godzin.
Tenis na poziomie juniorskim (do 14 lat) nie różni się w swej charakterystyce od tenisa na poziomie profesjonalnym. Z badań przeprowadzonych przez Grivas N., Bashalis S., Mantis K. [1992] wynika, że średni czas wymiany piłek wśród najlepszych 14-latków wynosi 8 sekund (chłopcy) i 9.30 sekund (dziewczęta), 80% wymian kończy się w ciągu 8 uderzeń (7,6 u profesjonalistów na kortach ziemnych) a zawodnik w czasie jednej wymiany uderza piłkę średnio 3 razy. Analizy statystyczne gry oraz obserwacje z punktu widzenia fizjologii wysiłku [Skorodumowa, Trapiszezijew 1976, Lupo i in.1988, Weber 1985, Schefke 1991] a także opis jej charakteru z punktu widzenia motoryczności (liczne zrywy, przyspieszenia, skoki, zmiany gwałtowne zmiany kierunku biegu) wskazują, że tenis charakteryzuje stosunkowo krótkotrwały wysiłek na korcie przy jego dużej intensywności. Stąd głównym źródłem energii do pracy podczas meczu jest ATP i fosfokreatyna. Przerwy między wymianami, sięgające ok. 75% do 85% całego czasu trwania spotkania [Schönborn 1984], są w większości wypadków wystarczające do ich odbudowy. Na tej podstawie grę w tenisa można zdefiniować jako szybkościowo-siłową o charakterze interwałowym.
Specyfika gry oraz związane z jej uprawianiem trening i liczne podróże wymagają od zawodników różnorodnych predyspozycji oraz umiejętności fizycznych i psychicznych. Badane cechy o podobnym charakterze połączono w następujące grupy czynników o których można wiadomo, że mają istotny wpływ na wyniki w tenisie.
ZESTAWIENIE GŁÓWNYCH CZYNNIKÓW DETERMINUJĄCYCH POZIOM SPORTOWY I POSTĘPY W TENISIE
1. STAN ZDROWOTNY
2. CZYNNIKI PSYCHICZNE I TZW. ZEWNĘTRZNE (PRZYKŁADY)
A) STAŁE CECHY
TEMPERAMENT
MOTYWACJA OSIĄGNIĘĆ
POZIOM INTELEKTUALNY I ZDOLNOŚCI MYŚLENIA
B) CECHY PODLEGAJĄCE ODDZIAŁYWANIU ZEWNĘTRZNEMU
ZACHOWANIE NA KORCIE
ANTYCYPACJA
WIARA WE WŁASNE SIŁY
RADOŚĆ Z UPRAWIANIA SPORTU
ROZWÓJ SPOŁECZNY
CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE (RODZICE, SZKOŁA ITP.)
3. ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE
A) KOORDYNACJA I ZWINNOŚĆ
B) CZYNNIKI KONDYCYJNE
SZYBKOŚĆ STARTOWA
SIŁA DYNAMICZNA
WYTRZYMAŁOŚĆ TLENOWA
SPECYFICZNA WYTRZYMAŁOŚĆ
SIŁA
GIBKOŚĆ
4. BUDOWA CIAŁA
WYSOKOŚĆ (OBECNA I PRZEWIDYWANA)
MASA
KOMPOZYCJA (MIN. ZAWARTOŚĆ TŁUSZCZU)
STOPIEŃ ROZWOJU BIOLOGICZNEGO
5. TECHNIKA I TAKTYKA
TECHNICZNA JAKOŚĆ UDERZEŃ
STYL GRY I WZORCE ZACHOWAŃ TAKTYCZNYCH
6. ZMIANY ANALIZOWANYCH CECH W CZASIE
Wyżej wymienione czynniki wywierają zróżnicowany wpływ na poziom sportowy w tenisie. Jedne determinują niezwykle mocno aktualny poziom sportowy i mają charakter wrodzony, inne podlegają silnemu wytrenowaniu i są możliwe do poprawienia nawet w późniejszym okresie kariery. Wpływ ten zmienia się wraz z wiekiem i latami treningu. Początkowo, w wieku lat 10-12,13 najlepsze rezultaty odnoszą zawodnicy, którzy rozpoczęli treningi wcześniej średnio o 1-2 lata od innych, i spędzili więcej czasu na korcie (w polskiej rzeczywistości zwykle dzięki dużej liczbie “sztund”). Przez to dysponują większym doświadczeniem i bardziej utrwaloną techniką. Stwierdzono także, że odnoszeniu sukcesów w wieku ok.12-14 lat sprzyja wcześniejsze rozpoczęcie dojrzewania biologicznego w stosunku do rówieśników. Pociągało to za sobą oczywiste “plusy” na korzyść tych którzy dzięki przyspieszonemu dojrzewaniu byli wyżsi i silniejsi. Zdarzało się (zarówno wśród najlepszych tenisistów polskich jak i europejskich), że wśród zawodników jednego rocznika (trzynastolatków) różnice wysokości ciała dochodziły do prawie 50 cm!
W wieku 11-13 lat sprawność fizyczna i cechy psychiczne nie wywierają znaczącego wpływu na wyniki sportowe. Często zdarza się, że zawodnicy bezkonkurencyjni w kategorii do lat 10, 12 a nawet 14-tu nie odnoszą znaczących sukcesów w późniejszym wieku. Główną przyczyną jest stwierdzona prawidłowość mówiąca, że siłą wpływu badanych czynników na sukcesy sportowe w starszych kategoriach wiekowych zaczyna się zmieniać.
Znaczenie doświadczenia, stopnia dojrzałości biologicznej a nawet umiejętności technicznych maleje. Istnieją dwie podstawowe przyczyny tego stany rzeczy:
1. Z reguły różnice w zakresie tempa dojrzewania w dużej mierze wyrównują się w wieku ok.14-15 lat- wszyscy, zarówno chłopcy jak i dziewczęta, są po przejściu najintensywniejszej fazy dojrzewania .
2. Ci którzy w miarę prawidłowo trenują i rozgrywają odpowiednią ilość spotkań powinni posiąść podstawowe umiejętności techniczne, “ogranie” i doświadczenie wymagane dla danej kategorii wiekowej nawet jeśli posiedli te umiejętności nieco później.
Pozostałe z badanych czynników nabierają stopniowo w raz z wiekiem coraz większego znaczenia determinują rezultaty w coraz większym stopniu. Jak stwierdzono ponad wszelką wątpliwość poziom czynników związanych z psychiką oraz sprawnością fizyczną specyficzną dla tenisa wywiera decydujący wpływ na osiągane rezultaty sportowe w starszych kategoriach i wśród seniorów. Czynnikiem sprzyjającym (choć nie decydującym) jest także odpowiednia budowa ciała w tym głównie wysoka i szczupła sylwetka. Reasumując należy powtórzyć z całą stanowczością, że wcześniejsze rozpoczynanie specjalistycznego treningu, kładzenie głównego nacisku na trening tenisowy i dużą liczbę startów korzystnie wpływają na osiąganie lepszych wyników wyłącznie do wieku ok.12-13 lat.
Wśród cech wpływających nie tylko na przyszłe mistrzostwo w tenisie lecz także na postępy już w pierwszym okresie jego uprawiania, na czoło wybija się koordynacja. Szczególnie wysoki poziom (wykształcenia) zdolności koordynacyjnych jest konieczny z następujących przyczyn:
czas trwania ruchu do momentu trafienia piłki wynosi ok. 0,5 do 0,9 sek., przy czym waha się on przy poszczególnych uderzeniach
czas kontaktu piłki z naciągiem rakiety wynosi od 0,005 do 0,003 sek., co ma miejsce na odcinku o dł. max 12 cm
prędkość rakiety w trakcie uderzenia waha się od 0 do ok. 150 km/h
piłka, podczas uderzeń z głębi kortu, osiąga prędkość do 110 km/h a przy serwisach nierzadko ponad 200 km/h, ilość obrotów piłki jest również bardzo wysoka i osiąga maksymalnie do ok. 150 obrotów/sek.
Braki w dziedzinie koordynacji sprawiają, że nauczanie techniki gry staje się bardzo utrudnione a często prawie niemożliwe.
3