Prof. dr hab. Jan Wołoszyn

ISTOTA STRESU

DEFINICJE

1. Stres jako reakcja organizmu na wymagania

2. Stres jako sytuacja trudna

3. Stres jako relacja miedzy kontrolą napięcia a naciskiem zewnętrznym

Ad.1. STRES JAKO REAKCJA ORGANIZMU NA WYMAGANIA

Reakcja ta ma charakter:

• Biologiczny (stres biologiczny)

• Psychiczny (stres psychologiczny)

Ogólny zespół adaptacyjny (fazy stresu biologicznego):

• Reakcja alarmowa

• mobilizacja mechanizmu obronnego organizmu;

• uaktywnienie się mechanizmów hormonalnych, największe znaczenie ma układ kory nadnercza;

• Adaptacja (odporność)

• uruchomienie mechanizmów przystosowawczych;

• utrzymanie przez organizm homeostazy w obecności stresorów;

• Wyczerpanie „energii adaptacyjnej”

• uaktywnienie (b. silne) kolejny raz osi mechanizmów hormonalnych .

Fazy stresu psychologicznego:

• Mobilizacja - aktywizacja procesów psychicznych (spostrzegania, myślenia itp.)

• Rozstrojenie - obniżenie poziomu czynności psychicznych (trudności z spostrzegawczością, pamięcią itd.)

• Destrukcja - spadek poziomu motywacji, rezygnacja z aktywności, załamanie.

Ad.2. STRES JAKO SYTUACJA TRUDNA

• Deprywacja - brak możliwości zaspokojenia ważnych potrzeb biologicznych i psychicznych.

• Przeciążenia - trudno dać sobie radę z nadmiarem obowiązków (znużenie, senność, obojętność, apatia).

• Utrudnienia - brak wiedzy i umiejętności, przeszkody fizyczne na drodze do wykonania zadania.

• Zagrożenia (fizyczne lub społeczne) - towarzyszą im: lęk, panika, ucieczka, walka.

Ad.3. STRES JAKO RELACJA MIEDZY UMIEJĘTNOŚCIĄ KONTROLI A NACISKIEM ZEWNĘTRZNYM

Skutki różnych poziomów stresu:

1. Poziom stresu zbyt niski

• poczucie znudzenia i bezużyteczności;

• brak zainteresowania i zaangażowania, odpływ energii,

• depresja, przekonanie o bezsensowności;

• postrzeganie prostych prac jako ogromnych zadań.

2. Poziom stresu optymalny („eustres”)

• odprężenie fizyczne i przepływ energii;

• świadomość dobrej formy właściwego funkcjonowania, wiara w siebie;

• wyostrzona uwaga, szybki refleks;

• zainteresowanie, zaangażowanie, łatwość realizacji zadań.

3. Poziom stresu zbyt wysoki („distres”)

• ogólne fizyczne napięcie ciała, objawiające się:

• podwyższonym ciśnieniem krwi,

• niestrawnością i suchością w ustach,

• wzmożonym poceniem się,

• dreszczami i uczuciem słabości;

• zaburzenia koordynacji

• zwolniony refleks,

• lęk i zamęt w głowie;

• niemożność skoncentrowania się i normalnego myślenia.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SIEBIE A STRES

Teoria A. Ellisa zakłada, że zaburzenia emocjonalne nie są wynikiem rzeczywistych zdarzeń zachodzących w życiu jednostki, lecz efektem irracjonalnych przekonań, z którymi podchodzi ona do tych zdarzeń.

A. Ellis za podstawę swoich rozważań uznał słowa filozofa Epikteta, który podobno powiedział:

Ludzie niepokoją się nie faktami, lecz swoimi zapatrywaniami odnoszącymi się do tych faktów.

WALKA ZE STRESEM

• unikanie sytuacji ekstremalnych;

• właściwe odżywianie;

• praca dobrana do możliwości;

• odpoczynek;

• techniki relaksacyjne o charakterze behawioralnym i autogennym.

TECHNIKI RELAKSACYJNE

Techniki relaksacyjne mają charakter behawioralny i autogenny, a ich celem jest obniżenie poziomu pobudzenia funkcji psychofizjologicznych całego organizmu lub określonego układu (relaksacja).

Najczęściej stosowane techniki, to:

1. Relaksacja neuromięśniowa (neuromuscular relaxation - NMR).

2. Medytacja.

3. Kontrolowane oddychanie.

4. Masaż i automasaż.

5. Biologiczne sprzężenie zwrotne (biofeedback).

6. Ćwiczenia fizyczne.

7. Interwencja hipnotyczna.

MEDYTACJA

W kulturze wschodniej - doświadczenie prowadzące do osiągnięcia stanu „oświecenia” (nirwany) jednostki w wymiarze intelektualnym, filozoficznym i egzystencjonalnym.

W kulturze zachodniej - terminem tym określa się myślenie, planowanie, rozważanie, zastanawianie się.

W terapii - to technika autogenna pozwalająca wywołać stan trofotropowy (czuwania), poprzez stosowanie powtarzającej się metody koncentracji.

Techniki medytacji:

1. Powtarzanie myśli - np. mantra czyli wielokrotne, monotonne powtarzanie albo śpiewanie słowa lub frazy, co pozwala oczyścić umysł (np. tybetańska mantra: Om mani padme hum)

2. Powtarzanie czynności fizycznych - np. Yoga - koncentrowanie uwagi na powtarzaniu czynności oddechowych lub przyjmowaniu różnych pozycji ciała;

3. Kontemplacja problemu - (np. „koany” Zen) próba rozwiązania problemu opartego na paradoksalnych przesłankach;

4. Koncentracja wizualna - koncentrowanie się na pewnym wyobrażeniu , np. obraz, płomień świecy, liść, mandala itp.

RELAKSACJA NEUROMIĘŚNIOWA

Najbardziej popularną jest relaksacja progresywna (postępująca) Edmunda Jacobsona.

Przy jej stosowaniu ważne jest, aby nauczyć się odróżniać napięcie (skurcz mięśni) od rozluźnienia (relaksacji).

Może być stosowana w leczeniu:

• bezsenności;

• nadciśnienia samoistnego;

• bólów głowy spowodowanych napięciem;

• lęku;

• ogólnego pobudzenia, nerwowości.

Warunki stosowania:

• spokojne otoczenie, wygoda;

• unikanie nadmiernego napięcia (naciągnięcia mięśni);

• właściwe oddychanie (swobodne, głębokie, bez zatrzymań);

• rozpoczynanie ćwiczeń od najniżej położonych obszarów ciała, kończenie na twarzy;

• każdą partię ciała należy naprężać od 2 - 5 razy (po pięć sekund), aż minie napięcie; dla zrelaksowania całego ciała potrzeba ok. 20 min.

ODDYCHANIE RELAKSACYJNE

Fazy oddychania:

• wdech - przez nos, wypełniają się pęcherzyki płucne (2 - 3 sekundy);

• ewentualna przerwa - powietrze nadal w płucach (1 sekunda);

• wydech - przez usta lub nos, opróżnianie płuc i wydalanie gazów odpadowych (2 - 3 sekundy);

• przerwa - płuca opróżnione (1 sekunda).

Typy oddychania:

• obojczykowe,

• piersiowe,

• przeponowe - stymuluje osłabienie przywspółczulnego układu nerwowego, co sprzyja pełnemu odprężeniu.

Ćwiczenie oddechowe wykonujemy 10 do 20 razy dziennie.

4

Niespecyficzna reakcja organizmu na stawiane mu fizyczne i psychiczne wymagania, mająca charakter psychofizyczny.

Sytuacja trudna, nadmiernie obciążająca system samoregulacyjny, wzbudzająca napięcie.

Relacje między umiejętnością obniżania napięcia a presją otoczenia społecznego na spełnienie oczekiwań (często sprzecznych).

Zadanie trudne w sensie psychologicznym to brak równowagi pomiędzy zadaniem do wykonania

a możliwościami człowieka.

C

Reakcja emocjonalna

B

Przekonanie

(interpretacja)

A

Zdarzenie

(bodziec)

---