Idealiści w "Lalce" B. Prusa.
Idealista to człowiek kierujący się w postępowaniu wzniosłymi zasadami, zdolny do poświęceń dla ich realizacji, wyobrażający sobie świat lepszym niż jest on w rzeczywistości. Idealista to także marzyciel, fanatyk idei, która przesłania mu realne spojrzenie na świat. Wśród bohaterów "Lalki" znaleźć możemy postacie, które odpowiadają powyższemu opisowi. Są nimi:
- Stanisław Wokulski, idealista miłości;
- Ignacy Rzecki, idealista polityczny;
- Julian Ochocki, idealista nauki.
a) Romantyczny idealizm polityczny reprezentowany przez Rzeckiego - subiekta w sklepie swego przyjaciela Wokulskiego.
- kult Napoleona zaszczepiony przez ojca; wiara w jego dobrą gwiazdę oraz doszukiwanie się ukrytego i zamierzonego sensu w niepowodzeniach, które miały obrócić się na dobre; oczekiwanie na chwilę kiedy ród Bonapartych zatrzęsie Europą i zwycięży polskich carską Rosję, Bismarka i Metternicha; oczekiwanie na odzyskanie niepodległości poprzez pomoc Francuzom;
- wiara w sens walki „za naszą i waszą wolność”; udział w wojnie na Węgrzech wyrazem znajdowania sensu pomocy innym narodom w walce o ich niepodległość - pamiętnik formą ucieczki od rzeczywistości do lat młodości;
- naiwność w pojmowaniu polityki jako walki o wolność, sprawiedliwość i równość; uważanie Bismarka za przyjaciela Polaków dowodem nieznajomości polityki; przewidywanie wydzrzeń hist. zgodnie ze swoimi oczekiwaniami; ocenianie wszystkich wydarzeń politycznych przez pryzmat Wiosny Ludów i Napoleona; naiwność Rzeckiego w postrzeganiu otoczenia wyrazem niedostrzegania dążeń mocarstw do zagarnianiania terytorium słabszego państwa;
- dostrzeżenie na łożu śmierci swojego zbyt idealistycznego podejścia do polityki, że całe życie poświęcił naiwnej, bezkrytycznej wierze w potęgę Napoleona i dobroć sąsiadów Polski.
Ignacy Rzecki jest człowiekiem, który na świat patrzy przez pryzmat swych młodzieńczych poglądów, nadziei na nigdy nie spełnione marzenia o wolności. Stary subiekt reprezentuje poglądy pokolenia dawnych żołnierzy napoleońskich, legionistów, do których należał także jego ojciec. Wychowany w kulcie Napoleona, w duchu haseł walki o wolność i sprawiedliwość, Ignacy Rzecki stał się niewolnikiem bonapartyzmu a także zagorzałym demokratą. Gdy w roku 1848 wybuchła w Europie Wiosna Ludów młody Ignacy porzucił pracę w sklepie Mincla i zgodnie z głoszonymi ideami walki "za wolność waszą i naszą" wyruszył wraz ze swoim przyjacielem Augustem Katzem na wojnę. Po zwycięstwie Austrii Katz popełnił samobójstwo, a Ignacy przeżył ogromne rozczarowanie. Jednak nie załamał się, swe ideały próbował wpoić Wokulskiemu. Zacięty bonapartysta nie przyjmował do wiadomości, że są to nierealne rojenia. W osobie i dziedzictwie Napoleona widział możliwość wyzwolenia ukochanej ojczyzny. Tak wbił sobie do głowy myśl o wyzwoleniu, które przyniesie idea Napoleona, wskrzeszona przez potomków cesarza, że nawet niektóre czyny Wokulskiego pojmował jako działania spiskowe.
POKOLENIE ROMANTYKÓW - Ignacy Rzecki (idealista polityczny), przyjaciel Wokulskiego, zarzadca sklepu, stary kawaler. Byl czlowiekiem niezwykle skrupulatnym i pracowitym. Zostal wychowany przez ojca, woznego wiarusa napoleonskiego. Bedac malym chlopcem przebywal wsród kolegów ojca, gloszacych kult dla Napoleona. Jego ojciec umierajac, nakazuje mu wziac udzial w wypadkach politycznych i poswiecic sie dla zwyciestwa na swiecie. I tak tez sie dzieje. Z pamietników, które pisze dowiadujemy sie, ze byl uczestnikiem walk podczas Wiosny Ludów w 1848 roku, sluzac idei "za wolnosc nasza i wasza" oraz bral udzial w powstaniu styczniowym. Przez caly okres swojego zycia interesuje sie polityka, sledzi zycie i dzialalnosc rodu Bonapartych. Napoleon Bonaparte byl dla niego symbolem wodza, walki o Polske, nadzieja na wolnosc. Ignacy Rzecki byl czlowiekiem skromnym i uczciwym. Choc uwazany byl za dziwaka, ubieral sie niemodnie to przede wszystkim byl zagorzalym patriota i przez caly czas chcial sluzyc ojczyznie. nieodwzajemniona, co doprowadza go niemal do zalamania psychicznego. Ponosi kleske takze jako pozytywista - spoleczenstwo polskie ma przestarzala strukture, jest chore na antagonizmy klasowe i miedzyludzkie. W tej sytuacji program pracy organicznej nie ma szans powodzenia, zas wszelkie twórcze i myslace jednostki skazane sa na kleske.
Najstarszym idealistą jest Ignacy Rzecki. Wywodzi się z warszawskiego ludu, walczy u boku Napoleona, bierze udział w insurekcji kościuszkowskiej, jest autorem „Pamiętnika starego subiekta”, wyrasta w przekonaniu, że walka u boku wielkiego Napoleona jest ogromnym zaszczytem i obowiązkiem każdego Polaka. Wierzy w to, że któregoś dnia ród Bonapartych przyniesie pokój i wolność Polakom.
W 1849 roku bierze udział w powstaniu na Węgrzech, gdzie zdobywa szlify oficerskie. Dzięki temu odznaczeniu zyskuje powszechny szacunek społeczeństwa. Czekając na wielki zryw narodowy nie przestaje być bacznym obserwatorem mieszkańców Warszawy, nawet Stanisława Wokulskiego podejrzewa o zdradę, kiedy wyjeżdża w interesach do Rosji.
Ciągła wiara w zaangażowanie Bonapartego w sprawę polską, sprawia, że Ignacy jest osoba kompletnie nieżyciową. Pracuje za darmo, jest całkowicie obojętny na ówczesne sprawy kulturalne w Polsce. Mimo, że jest człowiekiem dobrym i prostego serca, zdolnym do poświęceń, wiernym w przyjaźni w ostatecznej rozgrywce przegrywa z losem.
Prus, na jego przykładzie, pokazuje upadek romantycznych idei. Rzecki nie wierzy w informację o śmierci księcia Ludwika Napoleona. Jest idealistą, dlatego wierzy, że książę żyje.
b) Typowo pozytywistyczny idealizm naukowy Ochockiego - młodego arystokraty.
- nauka główną ideą w życiu; wiara w możliwość postępu ludzkości poprzez osiągnięcia naukowe - Ochocki wynalazł mikroskop, lampę, stos elektryczny, projektował maszynę latającą;
- zdaniem Wokulskiego jego wynalazki nie spełnią pokładanych w nich nadziei, nie mają znaczenia dla najbiedniejszych, gdyż są dla nich niedostępne, więc nie wypełniają misji pozytywistycznego utylitaryzmu dla mas;
- nie myśli o własnym szczęsciu, chce pracować dla ludzkości, poświęca swoje życie osobiste tym różni się od większości ludzi ze swojej klasy społecznej: „Chce przypiąć skrzydła ludzkości i dla tej idei zapomina o własnym szczęściu”;
Julian Ochocki jest człowiekiem, ktory poświęcił się nauce. Ten młody arystokrata, zarażony ideą nauki, swe życie podporządkował jednemu - stworzeniu"metalu lżejszego od powiet- rza", wynalazku użytecznego dla wszystkich. Przekonanie o nieograniczonych możliwościach człowieka, o szansie na zgłębienie niedostępnych dziedzin, niepoznanych do tej pory tajników wiedzy skazało go na wyobcowanie ze środowiska, na samotność i niezrozumienie. Dodatkowo jego smutnego losu dopełnia fakt, iż w kraju nie miał najmniejszych szans na prowadzenie czy choćby rozpoczęcie badań.
POKOLENIE POZYTYWISTÓW - Julian Ochocki oraz studenci (idealista w nauce), arystokrata, kuzyn Izabeli Leckiej. Jest dozgonnie oddany haslom nauki, chce budowac maszyny latajace. Swoje doswiadczenia i eksperymenty przeprowadza nie tylko dla slawy, czy rozglosu, lecz dla wiernosci swoim ideom. Ochocki nie lubil zabaw ani kobiet, dla niego najwazniejsza byla nauka. Jest to typowy pozytywista, dla którego wyksztalcenie oraz sluzenie narodowi to najwazniejsze wartosci.
Najmłodszym idealistą, dla którego nie ma miejsca w społeczeństwie, jest Julian Ochocki, młody naukowiec, który miał szczęście urodzić się w rodzinie spokrewnionej z arystokratyczną. Dzięki temu uzyskał dyplom z dwóch wyższych uczelni. Prus ukazuje Ochockiego jako naiwnego młodego człowieka i niegroźnego dziwaka, który wyjeżdża do Geista, by tam budować swoją utopię.
W ten oto sposób z kraju odchodzą wszyscy wartościowi ludzie, umierają lub wyjeżdżają, by się realizować by zostać docenionymi za swoją pracę.
c) Idealizm miłości u Wokulskiego wynikiem pomieszania romantycznej i pozytywistycznej wizji świata, życia w epoce przejściowej.
- w młodości odrzucenie uczuć Kasi Hopferówny, a poślubienie bogatej wdowy dla pieniędzy, przyczyną zbytniego „zadurzenia” Izabelą Łęcką i nieumiejętnością dostrzeżenia jej pustoty i pogardy dla kupca galanteryjnego;
- nieszczęśliwa miłość wynikiem czytania romantycznej literatury, zwłaszcza Mickiewicza, gdzie miłość przedstawiona jako dążenie do odszukania idealnej kobiety, a gardzenie przeciętnymi, które na przykładzie bohatera, nierzadko są lepsze;
- poprzez późniejsze, pozytywistyczne, bardziej realne spojrzenie na obiekt miłości - Izabelę Łęcką, dostrzeżenie jej wad i wyrzucanie romantykom ich zbyt idealistycznego patrzenia na miłość, co staje się źródłem tragizmu Wokulskiego: „Zmarnowaliście życie moje (...) Bo któż miłość przedstawił jako świętą tajemnicę? Kto nauczył mnie gardzić codziennymi kobietami, a szukać niepochwytnego ideału (...) miłość jest radością świata (...) a ty co z niej zrobiłeś? ... żałobny ołtarz”;
- po odkryciu swego błędu - złego ulokowania uczuć, Wokulski popada w apatię i nie dostrzega w miłości radości, którą wskazywała mu literat. romantyczna;
- pomieszanie romantycznego i pozytywistycznego pojmowania miłości przyczyną klęski bohatera, który zauważa, że zmarnował swe talenty dla złej kobiety i złego celu - gromadzenia fortuny, aby mieć możność wejścia pomiędzy arytokrację, która nim gardziła, choć mógł pracować dla budowania dobrobytu w kraju.
Idealistą miłości był Stanisław Wokulski. Ten twardy, rozsądny i bardzo pragmatyczny człowiek dał się opanować i obezwładnić samym tylko wyobrażeniem o miłości. Uosobieniem tego uczucia i ideałem kobiety zarazem była w jego oczach Izabela Łęcka. Wokulski, opętany nieznanym mu wcześniej uczuciem, nie dostrzegał realiów, nie chciał znać prawdy o realnej sytuacji. Uciekając od świata zatopił się w marzeniu o szczęśliwej miłości, pięknym i bogatym wnętrzu wybranki i robił wszystko, by ją zdobyć. Przeżył ogromne rozczarowanie, gdy odkrył, kim naprawdę jest jego wymarzona kobieta.
POKOLENIE ROMANTYKÓW - POZYTYWISTÓW - Stanislaw Wokulski (idealista w milosci). Na jego postac skladaja sie dwie osobowosci - romantyk sprzed roku 1863 i pozytywista lat 70 - tych. Posiada cechy zarówno jednej epoki, jak i drugiej - z jednej strony to zapracowany kupiec realizujacy zalozenia pracy spolecznie uzytecznej, a z drugiej strony nieszczesliwie zakochany w Izabeli Leckiej czlowiek. Los ciagle plata mu przykre niespodzianki - Wolulski musi ciezko pracowac, nie ma mozliwosci samorealizowania sie. Dopiero zeslany na Sybir daje upust swoim zainteresowaniom, jest doceniany jako naukowiec. Jednak teskni za ojczyzna, dlatego powraca. Jak kazdy idealista ponosi kleske - milosc do Izabeli Leckiej zostaje
Kolejnym idealistą, który nosi znamiona jeszcze romantyka i już pozytywisty jest Stanisław Wokulski. Od najmłodszych lat pozostawał niezrozumiany przez otoczenie. Jego ojciec za sprawą swoich poczynań majątkowych zepchnął go na dno, do karczmy Hopfera, w której szydzono z jego naukowych zapędów. Studenci akademii medyko - chirurgicznej zaszczepili mu romantyczny rewolucjonizm. Dlatego z młodzieńczym zapałem ruszył w wir powstania styczniowego, wierząc w słuszność sprawy. Dopiero Syberia pozwoliła mu ochłonąć. Nie był to dla niego okres stracony, wzbogacił się i mógł się wreszcie uczyć. Za granicą doceniono go za to, jaki jest a nie za to, co posiada. Został uczonym, powrócił jednak do Polski, by tu oddać się pracy na rzecz ojczyzny. Niestety w Polsce nie zapomniano, że kiedyś był subiektem i zapragnięto znowu ściągnąć go na mierny poziom, na którym był przed wyjazdem. Nie pozostało mu nic innego, jak ożenić się z Małgorzatą Minclową i rozpocząć nowe życie. Jednak nawet śmierć Małgorzaty, nie obudziła w nim dawnej energii.
wnioski:
Powyższe typy idealistów formułuje w swej powieści Prus celowo. Czyni tak, by wykazać, iż przeminęły już romantyczne ideały, iż romantyczne podejście do życia jest skazane na porażkę, iż idealizm nie jest siłą budującą, lecz niszczącą. Idealiści - trochę szaleni, opętani, lecz sympatyczni - giną, gdy nie mają realnych podstaw do walki o swoją ideę. Idea Rzeckiego nie miała szans realizacji, staruszek zmarł, czekając nadejścia Napoleona. Idea Wokulskiego - romantyczna wiara w miłość - przyniosła opłakane skutki: być może śmierć, a z całą pewnością bolesne rozczarowanie i wykluczenie bohatera ze środowiska.
Jedynie idea Ochockiego wydaje się mieć pewne szanse powodzenia. Wprawdzie jego poszukiwania "metalu lżejszego od powietrza" skazane są na niepowodzenie, lecz jego idea spełnia się w postaci machin latających. To dzięki ludziom pokroju Ochockiego możliwy jest postęp w nauce i nowe wynalazki.
Idee giną, gdy nie mają podstaw. Jedynie nauka broni się przed tym werdyktem i potrzebuje marzycieli, by się rozwijać. Ale też nauka nie jest ideą romantyczną, lecz pozytywistyczną. Nauka, scjentyzm to ideały pozytywistów, dlatego też ten idealizm jest jeszcze w miarę umotywowany.
Idealiści nie znajdują zrozumienia; działają w samotności na tle "społecznego rozkładu". Powieść ukazuje trzy warstwy: romantyków (Rzecki, Katz), 190 pozytywistów (Ochocki, Klejn) i pokolenie przejściowe (Wokulski). Ignacy Rzecki jest idealistą politycznym (bonapartystą), brał udział w Wiośnie Ludów. Żył przeszłością, oczekiwał wojny ogólnoeuropejskiej, która przyniosłaby Polsce wolność. Był człowiekiem skromnym, uczciwym, ale naiwnym i krótko-wzrocznym. Pozytywiści wywodzili się z kręgów naukowych, kupieckich. Ci ostatni byli zwolennikami kap fe6 italizmu, studenci zaś - socjalizmu. Wokulskiego jako romantyka cec[...]e udział w powstaniu styczniowym, szaleńcza miłość do Izabeli (kształtowana przez dzieła Mickiewicza); próba samobójstwa, prometeizm (pragnął przekazać ludzkości swe wynalazki); marzenie o sławie i wielkości, wiara iż młodzi mogli zmienić świat. Bohater wykazuje cechy pozytywisty - był entuzjastą wiedzy i postępu (scientystą), wierzył w znaczenie pracy u pod-staw, był filantropem, uwikłał się w konflikt między klasami społecznymi; chciał przebudować mentalność arystokracji. Idealistów można określić - non omnis moriar. Prus podkreślił, iż tacy Ludzie jak Rzecki, Wokulski; szlachetni, pełni miłości - zostawiają po sobie ślad.
Wokulski przez całe życie był wyszydzany przez otoczenie. Wyśmiewano go, gdy uczył się po pracy w winiarni Hopfera. Gdy ożenił się z wdową po Janie Minclu zarzucano mu, iż żyje kosztem pracy trzech pokoleń Minclów. Tragizm Wokulskiego polega na braku umiejętności wyboru między wartościami. Z jednej strony był przeciwny arystokracji, z drugiej zaś zabiegał o jej względy. Uważał, że do grupy tej mają wstęp tylko posiadacze tytułów lub fortun. Utworzył spółkę do handlu z Rosją, a prezesem uczynił Tomasza Łęckiego. Przedsięwzięcie mogło doprowadzić do upadku polskich fabryk - romantyczny kochanek postawił miłość ponad patriotyzm. Chciał zbliżyć się do Izabeli. Miłość nie była jednak odwzajemniona, gdyż doprowadziłaby do mezaliansu. Wokulski podczas pobytu w Paryżu uświadomił sobie, iż prawdziwe uczucie daje radość a nie cierpienie. Postanowił więc zerwać z przeszłością, zająć się z Geistem pracą naukową. Jednak pod wpływem listu od prezesowej Zasławskiej powrócił do kraju i zaręczył się z Izabelą. Ukochana, romansując ze Starskim, poniżała Wokulskiego za pochodzenie społeczne i zawód kupca. Próbował samobójstwa. Nie godził się na życie ze zdemoralizowaną kobietą - nie doprowadził siebie do klęski moralnej - zerwał ostatecznie z dotychczasowym życiem, opuścił kraj.