Kształcenie uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym

Przewodnią zasadą towarzyszącą reformie systemu oświaty jest przekonanie, że szkoły ogólnodostępne powinny przyjmować wszystkie dzieci niezależnie od ich warunków fizycznych, intelektualnych, socjalnych , emocjonalnych czy innych.

Ustrój szkolny dla niepełnosprawnych opiera się na tych samych zasadach co koncepcja edukacji w szkołach ogólnodostępnych, z uwzględnieniem specjalnych potrzeb edukacyjnych dzieci i młodzieży, polegających na zapewnieniu odpowiedniego zaplecza technicznego, przygotowania kadry pedagogicznej oraz w niektórych przypadkach przedłużenia okresu kształcenia.

Kształcenie uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym może odbywać się w szkołach i placówkach ogólnodostępnych i integracyjnych, przy zapewnieniu odpowiednich warunków merytorycznych, technicznych i specjalistycznej opieki instytucji (art. 71 b, ust.1,ustawa o systemie oświaty).

Mimo konieczności dostosowania zasad kształcenia uczniów z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym i znacznym do obowiązujących przepisów prawa oświatowego należy pamiętać, że edukacja tych osób jest specyficzna.

Głównym celem edukacji uczniów z głębszą niepełnosprawnością intelektualną jest rozwijanie autonomii dziecka, jego personalizacja, socjalizacja oraz wyposażenie w takie umiejętności i wiadomości aby:

1. Mógł porozumiewać się z otoczeniem w najpełniejszy sposób, werbalnie lub pozawerbalnie,

2. Zdobył maksymalną niezależność życiową w zakresie zaspakajania podstawowych potrzeb życiowych,

3. Był zaradny w życiu codziennym adekwatnie do indywidualnego poziomu sprawności i umiejętności oraz miał poczucie sprawczości.

4. Mógł uczestniczyć w różnych formach życia społecznego, znając i przestrzegając ogólnie przyjętych norm życia społecznego, zachowując przy tym prawo do swojej inności

I Niektóre przepisy prawa oświatowego regulujące organizację i zasady kształcenia uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym

1. Ustawa o systemie oświaty ( szczególnie art. nr 1, art. nr 71 b Ustawy)

2. Rozporządzenie MENiS z dn. 26.02.2002 r. w sprawie podstawy programowej- załącznik nr 3, Dz. U. nr 51, poz. 458,

3. Rozporządzenie MEN z dn. 21.03.2001 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów

• Dz. U. nr 29, poz.323,

• Dz. U. nr 128, poz. 1419,

• Dz. U. nr 46, z 2002 r. - zmiana, dotycząca sposobu oceniana uczniów z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym i znacznym,

• Dz. U. nr 155, z 2002 r.,

4. Rozporządzenie MENiS z dn. 12.02. 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych

• Dz. U. nr 15, poz. 142,

• Dz. U. nr 137, poz. 1155,

5. Rozporządzenie MEN z dn. 21.05. 2001 r. w sprawie ramowych statutów przedszkola oraz publicznych szkół

• Dz. U. nr 61, poz. 624,

• Dz. U. nr 10 z 2002 r.

6. Rozporządzenie MENiS z dn. 19.02. 2002 r. w sprawie sposobu prowadzenia dokumentacji przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki...

• Dz. U. nr 23, poz.225,

7. Rozporządzenie MEN z dn. 24. 01. 2001 r. w sprawie wydawania oraz wzorów świadectw...

• Dz. U. nr 6, poz. 73,

• Dz. U. nr 48 z 2002 r.- zmiana, dotycząca wydawania i wzorów świadectw uczniom z upośledzeniem umysłowym w stopniu miarkowanym i znacznym,

• Dz. U. nr 159 z 2002 r

II Ocenianie, promowanie i klasyfikowanie uczniów

Rozporządzenie MENiS z dn. 24.04.2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie oceniania i promowania uczniów wprowadziło bardzo istotne zmiany, dotyczące oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym.

§9, ust. 1 a - klasyfikowanie śródroczne ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym polega na okresowym podsumowaniu jego osiągnięć edukacyjnych z zajęć edukacyjnych określonych w szkolnym planie nauczania i ustalenia ocen klasyfikacyjnych oraz oceny zachowania zgodnie z & 11, ust. 4 i & 12, ust. 4a,

§ 11, ust. 4 - oceny bieżące i oceny klasyfikacyjne śródroczne i końcoworoczne dla uczniów z upośledzeniem umiarkowanym i znacznym są ocenami opisowym,

§ 12, ust. 4a - w przypadku uczniów z upośledzeniem umiarkowanym i znacznym, ocena zachowania jest oceną opisową,

§ 9, ust. 3a - klasyfikowania końcoworoczne ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym, w klasie I - III szkoły podstawowej polega na podsumowaniu jego osiągnięć edukacyjnych w danym roku szkolnym i ustaleniu jednej oceny klasyfikacyjnej oraz oceny zachowania, zgodnie z & 11, ust. 4a,

§ 9, ust. 4a - klasyfikowanie końcoworoczne ucznia z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym lub znacznym począwszy od klasy IV szkoły podstawowej polega na podsumowaniu jego osiągnięć edukacyjnych w danym roku szkolnym z zajęć edukacyjnych określonych w szkolnym planie nauczania i ustaleniu ocen klasyfikacyjnych oraz oceny zachowania zgodnie z & 11, ust. 4 i & 12, ust. 4a,

§ 15, ust. 2a - ucznia z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym lub znacznym promuje się do klasy programowo wyższej, uwzględniając specyfikę kształcenia tego ucznia w porozumieniu z rodzicami,

§ 17, ust. 1a - o ukończeniu szkoły przez ucznia z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym lub znacznym postanawia, na zakończenie klasy programowo najwyższej, rada pedagogiczna, uwzględniając specyfikę kształcenia tego ucznia w porozumieniu z rodzicami,

§ 32, ust. 1b - uczniowie z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym lub znacznym nie przystępują do sprawdzianu i egzaminu gimnazjalnego,

Zadania szkoły, wynikające z rozporządzenia o ocenianiu

Sposób oceniania, promowania i klasyfikowania uczniów z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym i znacznym powinien znaleźć odzwierciedlenie w WSO. Szkoły specjalne powinny dla tych uczniów opracować wewnątrzszkolny system oceniania. Wewnątrzszkolne zapisy powinny być zgodne z rozporządzeniem. Ocena ucznia jest zawsze oceną opisową.

Opracowanie indywidualnych programów edukacyjnych powinno następować w porozumieniu z rodzicami (prawnymi opiekunami) dziecka. Rodzice powinni być informowani o zmianach w indywidualnych programach edukacyjnych oraz o postępach i trudnościach dziecka. Wychowawca powinien poinformować rodziców (prawnych opiekunów) o przewidywanej treści zapisu na świadectwie, w terminie i formie określonej w statucie szkoły.

§ 4, § 5, §9, ust. 7 - rozporządzenia o ocenianiu oraz podstaw programowa.

Czytając zapisy rozporządzenia w sprawie oceniania, pamiętać należy o specyfice kształcenia dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym.

-podstawa programowa kształcenia ogólnego - wskazania ogólne - Dz. U. nr 51 z 2002 r.

III Organizacja kształcenia

• Podstawę programową dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym, określa załącznik nr 3 do rozporządzenia MENiS z dn. 26. 02. 2002 r. - Dz. U. nr 51 - w sprawie podstawy programowej.

• Działalność dydaktyczna, wychowawcza i rewalidacyjna szkoły w stosunku do ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym opiera się na indywidualnych programach edukacyjnych. Zasada ta dotyczy zarówno uczniów uczących się w szkołach specjalnych jak i ogólnodostępnych.

• Uczniowie uczący się w szkołach ogólnodostępnych realizują zajęcia edukacyjne zgodnie z ramowym planem nauczania określonym la szkoły specjalnej dla uczniów z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym i znacznym .Załącznik nr 3, nr 6, nr 14 - rozporządzenia sprawie ramowego planu nauczania.

Są to następujące zajęcia edukacyjne :

I etap edukacyjny:

1. kształcenie zintegrowane

2. religia / etyka

II etap edukacyjny:

1. funkcjonowanie w środowisku

2. muzyka z rytmiką

3. wychowanie fizyczne

4. religia / etyka

W szkole masowej oprócz wyżej wymienionych zajęć edukacyjnych uczeń ma prawo do dodatkowych indywidualnych zajęć rewalidacyjnych - § 2, ust. 10 - rozporządzenia w sprawie ramowych planów nauczania - Dz. U. nr 15 z 2002 r.

Liczba godzin indywidualnych zajęć rewalidacyjnych w szkole masowej nie jest określona w przepisach prawa oświatowego . W szkole specjalnej - jest to 10 godzin dla oddziału. Rodzaj zajęć i liczbę godzin ustala dyrektor, w zależności od potrzeb dziecka - w porozumieniu z organem prowadzącym.

Indywidualne zajęcia rewalidacyjne prowadzi nauczyciel posiadający odpowiednie kwalifikacje np.:

zajęcia logopedyczne - logopeda,

zajęcia korekcyjno - kompensacyjne - terapeuta,

zajęcia wyrównawcze - nauczyciel przedmiotu,

• W szkole ogólnodostępnej indywidualny program edukacyjny będzie realizowany na zajęciach edukacyjnych klasy, do której uczęszcza uczeń a głębszym upośledzeniem. Temat zajęć tego ucznia przynajmniej w jakiejś mierze powinien być skorelowany z tematem realizowanej lekcji.

• Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie oceniania oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia dokonuje się z wyżej wymienionych zajęć edukacyjnych, w terminach określonych w statucie szkoły.

• Indywidualny program edukacyjny dla ucznia powinien być opracowany przez zespół wszystkich, bez wyjątku , nauczycieli, wychowawców i innych specjalistów pracujących z uczniem.

• Szkoła może przyjąć inną organizację zajęć ucznia ( np. uczęszczanie ucznia na lekcje do różnych klas). Zawsze należy jednak pamiętać o potrzebach i specyfice funkcjonowania dziecka z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym i znacznym. Organizacja zajęć dziecka musi być uzgodniona z jego rodzicami ( prawnymi opiekunami) i określona w statucie szkoły.

IV Wydłużenie okresu nauki

Przepisy §3, ust. 7 rozporządzenia w sprawie ramowych planów nauczania dają szkołom możliwość wydłużenia okresu nauki uczniom niepełnosprawnym na każdym etapie edukacyjnym co najmniej o jeden rok, zwiększając proporcjonalnie liczbę godzin zajęć edukacyjnych.

Wydłużenie okresu edukacji ucznia powinno być uzasadnione jego potrzebami edukacyjnymi wynikającymi z ograniczonych możliwości percepcyjnych, nieharmonijnego tempa rozwoju, konieczności opanowania specjalistycznych pomocy technicznych, potrzeby wyrównania skutków niepowodzeń szkolnych a także wymaganiami nauczania określonych zawodów.

• Szczegółowe zasady wydłużania okresu nauki każda szkoła powinna określić w statucie.

• Pamiętać należy, że wydłużenie okresu nauki dotyczy indywidualnego dziecka, nigdy oddziału. Może nastąpić na wniosek lub za zgodą rodziców ( prawnych opiekunów)

• Fakt wydłużenia okresu nauki należy odnotować w arkuszu ocen . W miejscu ,,Informacja o wydłużeniu etapu edukacyjnego''...wpisuje się ,,wydłużono okres nauki o ... w ... etapie edukacyjnym''. Powyższą informację można wpisać w roku szkolnym, w którym dziecko kończy dany etap edukacyjny. Natomiast w miejscu ,,Data uchwały rady Pedagogicznej''...należy wpisać datę klasyfikacji rady pedagogicznej i w nawiasie informację ,,wydłużono okres nauki o ... rok''.

• Uczeń, któremu wydłużono okres nauki nie otrzymuje świadectwa promocyjnego. Szkoła jednak może opracować dokument ( dyplom, zaświadczenie) poświadczający fakt uczęszczania do szkoły w danym roku szkolnym. Sposób postępowania w tej sytuacji powinien znaleźć odzwierciedlenie w statucie szkoły.

• ,,Nie promowanie'' uczniów z upośledzeniem umysłowym stopniu umiarkowanym i znacznym musi być bardzo głęboko uzasadnione.

V Dokumentacja przebiegu nauczania

Prowadzenie dokumentacji reguluje rozporządzenie:

1. MENiS z dn. 19.02.2002 r. w sprawie sposobu prowadzenia dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz. U. nr 23, poz. 225),

2. Rozporządzenie MENiS z dn. 24.01.2001 r. w sprawie zasad wydawania oraz wzorów świadectw i innych druków szkolnych - Dz. U. nr 6 z 2000 r. oraz nr 48 i nr 159 z 2002 r.

Zacytowane rozporządzenia określają rodzaj oraz sposób prowadzenia dokumentacji przebieg nauczania. Dokumentację tę stanowi :

1. Księga ewidencji - nie dotyczy szkół specjalnych.

2. Księga uczniów - oddzielna dla każdego typu szkoły.

3. Księga wychowanków - dotyczy SOSW, internatów.

4. Dziennik lekcyjny - ocenianie uczniów może być dokumentowane w innym niż dziennik lekcyjny dokumencie, określonym w statucie szkoły, z tym że ustalone dla ucznia oceny końcoworoczne i oceny zachowania wpisuje się do dziennika -

§ 8 Rozporządzenia w sprawie sposobu prowadzenia dokumentacji.

5. Dziennik zajęć wychowawczych - dotyczy SOSW i internatów.

6. Dziennik zajęć specjalistycznych, np. zajęć rewalidacyjnych, logopedycznych itp.

7. Dziennik indywidualnego nauczania.

8. Arkusz ocen - oddzielnie dla szkoły podstawowej, gimnazjum, itp.

• Rozporządzenie w sprawie wzorów świadectw i innych druków szkolnych (Dz. U. nr 6 z 2000 r.), wprowadziło konieczność prowadzenia dla uczniów z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym i znacznym, arkuszy ocen. Symbol MEN - II/169/2, MEN - II/169 - a/2.

• Zmiana rozporządzenia w sprawie wzorów świadectw z dn. 28.09. 2002 r. (Dz. U. nr 159 z 2002 r.) wprowadziła arkusze ocen dla uczniów z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym i znacznym uczęszczających do oddziałów przysposabiających do pracy, organizowanych w zasadniczej szkole zawodowej. Symbol MENiS - II/169 - b/2.

• W arkuszu ocen należy odnotować fakt wydłużenia okresu nauki w etapie edukacyjnym ( patrz: wydłużenie etapu edukacyjnego).

• Opisowe oceny końcoworoczne i oceny zachowania, sporządzone komputerowo i podpisane przez wychowawcę klasy można załączyć do arkusza ocen ucznia, co jest równoznaczne z wpisem w arkuszu ocen.

• Do arkusza ocen nie wpisuje się zajęć rewalidacyjnych . Brak odpowiedniej rubryki. Fakt uczęszczania ucznia na zajęcia rewalidacyjne, można odnotować w dołączonych do arkusza ocenach opisowych.

9. Księga arkuszy ocen.

10. Uchwały Rady Pedagogicznej, dotyczące klasyfikowania i promowania uczniów oraz ukończenia szkoły.

11. Dokumentacja badań i czynności uzupełniających, prowadzonych w szczególności przez pedagoga, psychologa, logopedę, itp., dla każdego dziecka objętego pomocą psychologiczno - pedagogiczną .

§ 19, Rozporządzenie w sprawie prowadzenia dokumentacji, Dz. U. nr 23 z 2002 r

VI Świadectwa promocyjne i ukończenia szkoły.

• Świadectwa promocyjne dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym, wprowadziła zmiana do rozporządzenia w sprawie druków szkolnych z dn. 25.04.2002 r. (Dz. U. nr 48 z 2002 r.)

• Szkoły specjalne wydają uczniom świadectwa oznaczone symbolem :

MENiS - II/1/sp/2

MENiS - II/2/2 - sp/2

MENiS - II/7 - sp/2 ..... świadectwa promocyjne

MENiS - II/6 - sp/2

MENiS - II/8 - sp/2 ..... świadectwa ukończenia szkoły

Uczniowi z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym, uczącemu się w szkole lub gimnazjum ogólnodostępnym, lub z oddziałami integracyjnymi, wydaje się świadectwo o symbolu : MEN - II 1/2, MEN - II 2/2, MEN - II 7/2 lub MEN - II/8/2,

• W świadectwach szkolnych promocyjnych oraz świadectwach ukończenia szkoły podstawowej i gimnazjum, wydawanych uczniom z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym, kształcącym się w szkołach ogólnodostępnych i oddziałach integracyjnych, na drugiej stronie świadectwa, nad wynikami klasyfikacji końcoworocznej, umieszcza się adnotację :

• ,,uczeń / uczennica realizował/a program nauczania, dostosowany do indywidualnych możliwości i potrzeb na podstawie orzeczenia publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej / specjalistycznej''[ wpisać właściwą nazwę poradni...]. Załącznik nr 1 do rozporządzenia w sprawie wzorów świadectw ( Dz. U. nr 48 z 2002 r.)

• Oceny na świadectwach dla tej grupy uczniów, oprócz oceny z przedmiotu : religia/etyka, są ocenami opisowymi. Z treścią zapisu na świadectwie powinni być zapoznani rodzice ( prawni opiekunowie), zgodnie z rozporządzeniem w sprawie oceniania i WSO.

• Szkoła może wydawać świadectwa promocyjne na drukach, według własnego wzoru, zatwierdzonego przez Kuratora Oświaty. Wówczas na świadectwie zamieszcza się informację: ,,Wzór zatwierdzony przez ... w dn. ... nr sprawy''.

§ 2, ust. 4 Rozporządzenie w sprawie wzorów świadectw, Dz. U. nr 6 z 2000 r.

• Szkoła prowadzi imienną ewidencję wydawanych świadectw, z wyjątkiem świadectw szkolnych promocyjnych

§ 2, ust. 8 Rozporządzenie w sprawie wzorów świadectw, Dz. U. nr 6 z 2000 r.

• W szkołach ogólnodostępnych wpisuje się zajęcia edukacyjne, przewidziane w ramowym planie nauczania szkoły specjalnej dla uczniów a upośledzeniem w stopni umiarkowanym i znacznym tj. kształcenie zintegrowane, religia/ etyka lub :

• funkcjonowanie w środowisku

• muzyka z rytmiką

• plastyka

• technika

• wychowanie fizyczne

• W części przeznaczonej na wpisanie zajęć edukacyjnych dodatkowych, wpisuje się zajęcia przewidziane w szkolnym planie nauczania, jeżeli takie zajęcia były prowadzone, w rozumieniu § 2, ust. 5, pkt. 2 Rozporządzenia w sprawie ramowych planów nauczania.

• W świadectwach nie wpisuje się zajęć rewalidacyjnych.

Opracowała: Zofia Kilanowska

Starszy wizytator

Kuratorium Oświaty

Delegatura w Toruniu

Toruń, październik, 2002 r.

Podstawa programowa ( Dz. U. nr 51 z 2002 r. poz.458) i Przewodnik dla nauczycieli uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu znacznym i umiarkowanym, CM PP-P, Warszawa 2001,

---