PRZEDMIOT, ZADANIA I METODY ANALIZY

FINANSOWEJ PRZEDSIĘBIORSTWA

1.1. Pojęcie analizy finansowej

Analiza finansowa jest częścią składową analizy ekonomicznej. Analizą ekonomiczną w przedsiębiorstwie nazywa się analizę stanów i procesów ekonomicznych. Przedmiotem analizy ekonomicznej są wyniki osiągnięte przez przedsiębiorstwo, jego stan i pozycja oraz organizacja metody działania. Analiza wyników obejmuje zarówno rezultaty ilościowe,

jak i jakościowe w ścisłym ich powiązaniu. Są to osiągnięcia przedsiębiorstwa w sferze produkcji, sprzedaży i zakupu, gospodarowania zasobami ludzkimi itp..

Analiza stanu i pozycji polega na porównywaniu faktów i zjawisk gospodarczych występujących w danym przedsiębiorstwie na tle zmian zachodzących w jego otoczeniu (wykres 1).

Analiza organizacji i metod działania zajmuje się między innymi oceną jakości zorganizowania procesów technologicznych, procesów zaopatrzenia i zbytu oraz ustalenia zakresu wykonywania zadań przez przedsiębiorstwo, a także oceną negatywnego oddziaływania czynników zewnętrznych na realizację jego celów. Praktyka gospodarcza zmierza do wykorzystania analizy ekonomicznej w realizacji indywidualnych celów, czyli wykorzystania określonych technik i metod w systemie planowania, koordynowania, scalania, kontrolowania i regulowania działalności przedsiębiorstw.

Wykres 1

ANALIZA OTOCZENIA PRZEDSIĘBIORSTWA

Analiza otoczenia przedsiębiorstwa

Ocena warunków społecznych i prawnych

Analiza rynku

Analiza konkurencji

Analiza ekonomiczna

Analiza finansowa

Analiza techniczno-ekonomiczna

Synteza wyników analiz i przygotowania decyzji przyszłych okresów

Analizę ekonomiczną można traktować jako:

• instrument zarządzania,

• system metod badawczych,

• proces koordynacji działalności przedsiębiorstwa.

Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa polega na badaniu struktury zjawisk i procesów występujących w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, ustaleniu wewnętrznych
i zewnętrznych związków przyczynowych tych zjawisk i procesów, ustaleniu wielkości
i przyczyn odchyleń stanów rzeczywistych i racjonalnego ukształtowania stanu

zjawisk i przebiegu procesów.

Zakres analizy ekonomicznej prezentuje wykres 2. Jednocześnie przedstawia on miejsce analizy finansowej jako części składowej analizy ekonomicznej. Podział analizy ekonomicznej na finansową i techniczno-ekonomiczną wynika z uwzględnienia zróżnicowanej treści wskaźników wyrażających finansową lub techniczno-ekonomiczną stronę działalności przedsiębiorstwa. Obie gałęzie analizy ekonomicznej są ze sobą powiązane i przenikają się wzajemnie.

Analiza finansowa zajmuje się badaniem sytuacji finansowej i majątkowej przedsiębiorstwa oraz analizą jego wyników finansowych. Analizę finansową należy zatem traktować jako punkt wyjścia i podstawowy zakres każdej analizy ekonomicznej.

Do zagadnień leżących w strefie zainteresowań analizy finansowej należy zaliczyć wstępną i rozwiniętą analizę bilansu, rachunku wyników, źródeł przychodów i kierunków rozchodów, analizę wyniku finansowego i czynników go kształtujących oraz analizę sytuacji finansowej badanej jednostki gospodarczej.

Wykres 2

ANALIZA EKONOMICZNA W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Analiza ekonomiczna

Analiza finansowa

Analiza techniczno-ekonomiczna

Wstępna analiza bilansu Analiza rachunku wyników Ustalenie i ocena przepływów pieniężnych Analiza kondycji finansowej przedsiębiorstwa Czynnikowa analiza wyniku finansowego (przychodów ze sprzedaży, kosztów)

Analiza produkcji Analiza zatrudnienia, płac i wydajności Analiza wyposażenia przedsiębiorstwa w środki trwałe Analiza gospodarki materiałowej Analiza postępu technicznego i nowych uruchomień

Zadaniem analizy finansowej jest ocena finansowej działalności przedsiębiorstwa nie tylko w stosunku do założeń planowych, lecz również w stosunku do okresów ubiegłych i wielkości osiągniętych przez inne firmy, oraz na dokładnym wytyczaniu kierunków dalszych badań dotyczących czynników kształtujących wyniki finansowe przedsiębiorstwa.

Przedmiot analizy finansowej

W zależności od tego kto przeprowadza analizę i jakiemu celowi ona służy, można wyróżnić analizę finansową wewnętrzną i zewnętrzną, których przedmiotem jest:

• struktura aktywów (proporcje między majątkiem trwałym i obrotowym, rotacja środków, polityka inwestycyjna),

• finansowe pochodzenie i zmiany kapitału, struktura pasywów, terminy spłaty zobowiązań, bezpieczeństwo finansowe,

• płynność środków (zdolność płatnicza, upłynnienie majątku, pokrycie majątku kapitałem),

• zysk (ocena wielkości bezwzględnych i względnych-analiza rentowności).

W praktyce analiza finansowa przedsiębiorstwa może występować w postaci:

• analizy porównawczej danych rocznych i wieloletnich (ocena dynamiki wzrostu-trendów rozwojowych),

• analizy zmian struktury aktywów, pasywów i wyników,

• analizy pełnego zbioru lub wybranych wskaźników finansowych.

Zadania analizy finansowej

Analizy finansowe dotyczą relacji między wielkościami wewnątrz firmy, a także jej powiązania z otoczeniem.

Analizę zewnętrzną przeprowadzają z reguły banki, inwestorzy (akcjonariusze), załoga, dostawcy, niekiedy środki masowego przekazu, w oparciu o dostępne im materiały, jakimi zazwyczaj są: roczny bilans i rachunek wyników, przy wykorzystaniu ogólnych informacji
o branży i występującej w niej koniunkturze. Ocena taka następuje w oparciu o kryteria finansowe: rentowność, płynność finansowa, pewność i niezależność finansową.

Akcjonariusze oceniają rentowność zainwestowanego kapitału własnego oraz wielkość osiąganych dywidend, a więc opłacalność zaangażowanego kapitału.

Wierzycieli interesuje ocena płynności finansowej oraz wypłacalność.

Banki badają ryzyko finansowe związane z udzieleniem kredytu i jego zabezpieczeniem.

Wewnętrzną analizę finansową przeprowadza kierownictwo przedsiębiorstwa we własnym zakresie dla potrzeb bieżącego i strategicznego zarządzania, stawiając przed nią zazwyczaj następujące cele:

• uogólnienie informacji,

• poszukiwanie „prawdziwego obrazu firmy”,

• ocena danych,

• podjęcie decyzji wynikających z analizy.

Opiera się ona nie tylko na sprawozdawczości finansowej (bilansie, rachunku wyników, sprawozdaniu z przepływów środków pieniężnych), ale również na szczegółowych danych ewidencji księgowej.

Szczegółowy przedmiot i zakres wewnętrznej analizy finansowej zawiera wiele ważnych cech, jak:

• płynność środków,

• efektywność gospodarowania (rentowność, zysk, cashflow),

• majątek,

• zadłużenie,

• zdolność kredytowa,

• wzrost firmy oraz efektywność ekonomiczna,

• ryzyko firmy (słabe i silne strony),

• polityka socjalna,

• inflacja, itp..

Wstępna analiza finansowa powinna odpowiedzieć na następujące pytania:

• jakie fundusze własne ma przedsiębiorstwo,

• skąd te fundusze pochodzą,

• jak zagospodarowano te fundusze,

• jakie są źródła finansowania zewnętrznego (wspomaganie finansowe),

• na co te środki finansowe zostały przeznaczone w kontekście aktywów,

• jak przedsiębiorstwo finansuje swoją działalność zobowiązaniami bieżącymi,

• co w wyniku działalności przedsiębiorstwa osiągnięto-zysk czy stratę.

W następnym etapie analizy finansowej badany jest poziom i struktura składników majątkowych. Ma on odpowiedzieć na pytanie-jakie przedsiębiorstwo ma grupy składników majątkowych i jaka jest ich struktura?

W wyniku przeprowadzenia analizy finansowej trzeba uzyskać informację czy zainwestowanie w obecne zasoby majątkowe jest na tyle korzystne, że pozwala na kontynuowanie działalności gospodarczej, czy też zainwestowanie w inne składniki majątkowe dałoby efekt korzystniejszy.

Rozwinięciem wstępnej analizy finansowej jest analiza wskaźnikowa. Za pomocą wskaźników można syntetycznie charakteryzować różne aspekty ekonomiczne działalności przedsiębiorstwa.

Każdy wskaźnik ma swoją konstrukcję, która wyraża pojemność wskaźnika, pole percepcji (obserwacji) zdarzeń gospodarczych przez dany wskaźnik oraz decyzyjność wskaźnika.

Do najbardziej typowych należą wskaźniki:

• płynności,

• wspomagania finansowego,

• sprawności gospodarowania,

• rentowności.

Wszystkie wskaźniki wykorzystywane w analizie finansowej mogą być obliczane:

- na podstawie danych wyrażających stan zjawisk na początku i końcu okresu

sprawozdawczego; różnice między tak obliczonymi wskaźnikami pokazują zmiany

w badanym zjawisku, będące wynikiem decyzji gospodarczych podejmowanych w ciągu

okresu sprawozdawczego,

• na podstawie wielkości średnich; ustalamy je dzieląc sumę stanu na początku i na końcu

okresu sprawozdawczego przez 2.

Analiza wskaźnikowa jest szybką i efektywną metodą uzyskiwania wglądu w operacje gospodarcze i funkcjonowanie firmy, jednakże nie jest ona wola od pewnych ograniczeń. Najważniejszym z nich jest fakt, że bazuje na przeszłości firmy. Dopiero jej połączenie z analizą otoczenia może służyć do przewidywania warunków działania przedsiębiorstwa

w przyszłości.

1.2. Metody i rodzaje analizy finansowej

Mianem metody określa się świadomy i uporządkowany sposób badania rzeczy

i zjawisk, prowadzący do osiągnięcia zamierzonego celu.

Metody analizy ekonomicznej dzieli się na następujące grupy:

1. klasyczne metody analizy ekonomicznej,

2. metody analizy finansowej,

3. metody analizy otoczenia przedsiębiorstwa.

W praktyce większość metod stosowanych w analizie ekonomicznej przekłada się na analizę finansową.

Z uwagi na stosowaną kolejność oceny zjawisk szczegółowych i ogólnych można wyodrębnić metodę indukcyjną i metodę dedukcyjną.

Metoda indukcyjna polega na przechodzeniu w badaniach analitycznych od zjawisk szczegółowych do ogólnych, od czynników do wyników, na poziom których miały wpływ oceniane czynniki, i od przyczyn do skutków.

Metoda ta pozwala na uzyskiwanie pełnej analitycznej informacji o działalności przedsiębiorstwa. Minusem tej metody jest jej duża pracochłonność.

Metoda dedukcyjna przyjmuje odwrotny kierunek badań analitycznych i przechodzi od zjawisk ogólnych do zjawisk szczegółowych, od skutków do przyczyn. Jest ona bardzo użyteczna w praktyce. Już na samym wstępie wyrabia się pogląd dotyczący ostatecznych wyników działalności przedsiębiorstwa, gdyż analizę rozpoczyna się od oceny syntetycznych wskaźników charakteryzujących całokształt działalności przedsiębiorstwa, np. od analizy rentowności. Rozpoczynanie analizy ekonomicznej od analizy finansowej, kończenie zaś na analizie techniczno-ekonomicznej jest przykładem analizy dedukcyjnej.

W analizie ekonomicznej, a w tym i finansowej szerokie zastosowanie znalazła metoda porównań określana mianem metody odchyleń.

Polega ona na porównywaniu badanych zjawisk z innymi wielkościami oraz na ustalaniu różnic między cechami porównywanych zjawisk. W metodzie porównań ocenia się
co najmniej dwie kategorie liczb. Jedna wyraża stan faktyczny, druga stanowi podstawę porównań. W rezultacie otrzymuje się różnice zwane odchyleniami.

W praktyce spotyka się różne rodzaje porównań. Zależy to od tego, czy analiza ogranicza się do materiału liczbowego jednego przedsiębiorstwa, czy analiza obejmuje większą liczbę przedsiębiorstw. Drugi przypadek zawsze dotyczy porównań w przestrzeni.

Należy pamiętać, że większość porównywanych wielkości jest funkcją dwóch lub więcej zmiennych, np. przychód ze sprzedaży zależny jest od wolumenu sprzedaży, ceny wyrobów, asortymentowości. Proste porównania polegają zatem w takich przypadkach tylko na obliczeniu różnic w badanych zjawiskach. Zachodzi zatem konieczność przeprowadzenia analizy zależności (przyczynowej), w której zakłada się szczegółowe i wymierne określenie wpływu poszczególnych czynników na powstałe odchylenia.

Ogólną metodą badania związków przyczynowych przy porównywaniu wielkości będących sumą, iloczynem, czy ilorazem kilku czynników, przy znanych funkcyjnych zależnościach między tymi czynnikami, jest metoda kolejnych podstawień.

Służy ona do liczbowego określenia wpływu poszczególnych czynników na wielkość badanego zjawiska.

Istota tej metody wyraża się w kolejnym podstawieniu poszczególnych czynników w wielkości określającej wartość wskaźnika, będącego przedmiotem porównania, w miejsce wskaźnika przyjętego za podstawę odniesienia (bazę).

Przestrzega się przy tym zasady zachowania raz już przeprowadzonych podstawień we wszystkich następnych podstawieniach, aż do ostatniego czynnika włącznie. Postępując
w ten sposób oblicza się wpływ poszczególnych czynników na odchylenie łącznie. Różnicę spowodowaną przez konkretny czynnik ustala się odejmując od wyniku podstawienia,
w którym dany czynnik występuje w wielkości reprezentowanej przez wskaźnik będący przedmiotem porównania, wielkość wyniku z bezpośrednio poprzedzającego podstawienia, gdzie ten właśnie czynnik jest jeszcze ujęty w wielkości przyjętej dla podstawy odniesienia (bazy). Suma odchyleń cząstkowych winna być równa całkowitemu odchyleniu między wielkością wskaźnika, który jest przedmiotem porównania, a wielkością wskaźnika przyjętego za podstawę odniesienia.

W metodzie kolejnych podstawień przyjmuje się następującą kolejność:

1. ustalenie odchylenia łącznego między przedmiotem porównania a bazą,

2. określenie czynników wpływających na odchylenie łączne oraz istniejącego między nimi związku przyczynowego,

3. przeprowadzenie kolejnych podstawień w odniesieniu do poszczególnych czynników z jednoczesnym zachowaniem następującego trybu:

- najpierw podstawia się czynniki ilościowe,

- potem czynniki wartościowe (ceny, stawki wynagrodzeń), z jednoczesnym

zachowaniem podstawionych uprzednio czynników ilościowych,

4. zestawienie odchyleń cząstkowych z ich interpretacją.

Metoda reszty opiera się na takich samych założeniach jak metoda kolejnych podstawień dlatego zastosowanie w praktyce obu metod prowadzi do uzyskania jednakowych wyników. Stosuje się ją do obliczeń związanych z ustaleniem wpływu dwóch czynników
na przyrost produkcji: zmian wielkości zatrudnienia i wydajności pracy oraz do oceny czynników określających dynamikę wynagrodzeń, tzn. zatrudnienia i przeciętnego wynagrodzenia.

Do identycznych rezultatów prowadzi metoda różnicowania będąca uproszczoną wersją metody kolejnych podstawień, która w miejsce pełnych danych czynnika objętego badaniem wprowadza różnicę między jego wielkością faktyczną a będącą podstawą porównania.

Wadą tych dwóch metod jest to, że w zależności od przyjętej kolejności podstawienia można otrzymać zróżnicowany wpływ poszczególnych czynników.

Zaletą ich jest prostota i stosunkowo mała pracochłonność.

Inna metoda - różnic cząstkowych polega na ustaleniu wyizolowanego wpływu każdego z rozpatrywanych czynników , i tym między innymi różni się od dwóch poprzednich, które jako oddzielny element przyczynowy traktują łączny wpływ wszystkich rozpatrywanych czynników.

Jeszcze inną metodą analizy jest metoda podstawień krzyżowych. Zakłada ona równy podział odchyleń łącznych na poszczególne czynniki. W metodzie tej w przypadku występowania dwóch czynników można zastosować wzór przy którego budowie przyjmuje się, że poszukiwana wielkość wpływu danego czynnika stanowi różnicę między jego wielkością rzeczywistą a podstawą odniesienia pomnożoną przez średnią wielkość drugiego czynnika^:

R_g = (g₁+g₀)*(p₁+p₀) / 2

R_p = (p₁-p₀)*(g₁+g₀) / 2 (zmiana g i zmiana p)

W przypadku występowania większej liczby czynników obliczanie odchyleń znacznie się komplikuje ze względu na duży wzrost pracochłonności. Już przy trzech czynnikach ustalenie różnic cząstkowych wymaga trzech etapów obliczeń i zastosowania bardziej rozwiniętych wzorów.

Dwie pozostałe metody: metoda funkcyjna i metoda logarytmowania są stosunkowo rzadko stosowane.

Metoda funkcyjna pozwala na otrzymanie jednoznacznych odpowiedzi bez względu na kolejność podstawień czynników. Ujemną stroną metody funkcyjnej jest duża pracochłonność związana z wykonywaniem wielu obliczeń. Niemniej metoda ta może mieć zastosowanie nie tylko w zależnościach stanowiących iloczyn, ale również w przypadku występowania ilorazów.

Metoda logarytmowania pozwala na osiąganie dokładnych wyników, które są najbardziej zbliżone do wielkości odchyleń obliczonych za pomocą metody funkcyjnej lub podstawień krzyżowych. Stopień trudności tej metody jest niewielki, jeśli przyjąć założenie, że ma się do pomocy odpowiednie środki techniczne, pracochłonność zaś nieznaczna i to przy więcej niż dwóch czynnikach, co stanowi znaczną zaletę tej metody.

Zróżnicowany jest stopień przydatności wyżej wymienionych metod. Dość dokładnie obliczone odchylenia indywidualne (za pomocą metody funkcyjnej, logarytmicznej, krzyżowych podstawień) mają większą wartość poznawczą w analizie niż odchylenia łączne.

W analizie finansowej oprócz wyżej wymienionych metod mają zastosowania metody specyficzne, głównie w zakresie operacji finansowych.

Do podstawowych metod operacji pieniężnych należą rachunki:

• odsetkowe,

• procentu składanego,

• dyskontowe.

Rachunek odsetkowy jest stosowany przy obliczaniu kosztu wykorzystania kapitału obcego w krótkich okresach czasu-do roku. Odsetki liczy się według wzoru:

odsetki = K / 100 * r * t ,

gdzie: K - kapitał,

r - stopa procentowa,

t - czas wykorzystania kapitału.

Procent składany ma najczęściej zastosowanie w przypadku lokowania wolnych środków przez przedsiębiorstwo. Zdeponowany kapitał K₀ będzie posiadał wartość K_n po n latach przy stopie procentowej r obliczoną według wzoru:

K_n = K₀ * (1+r)ⁿ ;

(1+r)ⁿ - procent składany.

W przypadku różnej dla każdego okresu stopy procentowej r wzór przyjmuje postać:

K_n=K₀*

Równie ważną operacją jak określenie przyszłej wartości dzisiejszego kapitału jest określenie obecnej wartości kwoty pieniężnej jaka zostanie otrzymana w przyszłości.

Proces ustalania aktualnej wartości przyszłych przychodów nazywa się dyskontowaniem.

Dyskonto jest procesem odwrotnym do kapitalizacji odsetek. Do obliczenia aktualnej wartości K₀ przyszłych przychodów K_n po n latach przy stopie dyskontowej r stosuje się wzór:

K₀ = K_n * 1 / (1+r)ⁿ ;

1 / (1+r)ⁿ - współczynnik dyskontowy.

W przypadku różnej dla każdego okresu stopy dyskontowej wzór ten przyjmuje postać:

K₀ = K_n * 1 /

Właściwa analiza sprawozdań finansowych przedsiębiorstwa obejmuje:

• analizę pionową,

• analizę poziomą,

• analizę wskaźnikową.

Analiza pionowa (wertykalna) umożliwia ustalenie struktury bilansu, a także rachunku zysków i strat, na podstawie której łatwo ocenić relatywną ważność każdej pozycji tych sprawozdań. Istotne jest tu porównanie zmian strukturalnych z okresami przeszłymi.

Analiza pozioma (horyzontalna) umożliwia ustalenie przyrostu poszczególnych składników bilansu oraz rachunku zysków i strat w porównaniu z okresami poprzednimi.

Przyrosty mogą być ustalane w kwotach absolutnych lub procentach. Zmiany ustalone dla okresów kilkuletnich lub dłuższych dają obraz trendów wzrostowych.

Uzupełnieniem analizy pionowej i poziomej jest analiza wskaźnikowa.

Do najbardziej typowych grup wskaźników finansowych należą wskaźniki:

• płynności,

• wspomagania finansowego,

• sprawności działania,

• rentowności.

Wskaźniki te zostały szerzej opisane w punkcie 3 tego rozdziału.

Wskaźniki analizy finansowej są obliczane na podstawie danych wyrażających stan zjawisk na początku i końcu badanego okresu sprawozdawczego. Różnice między nimi pokazują zmiany w badanym zjawisku, będące wynikiem podejmowanych w ciągu tego okresu decyzji gospodarczych. Ponadto też wskaźniki liczy się na podstawie wielkości średnich.

W zależności od tego kto sporządza analizę i czemu ona ma służyć, wyróżnia się analizę finansową wewnętrzną i zewnętrzną, których przedmiotem jest:

• struktura aktywów z uwzględnieniem rotacji środków i polityką inwestycyjną,

• finansowe pochodzenie i „ruchy” kapitału, struktura źródeł finansowania, rotacja i terminy płatności zobowiązań, bezpieczeństwo finansowe,

• płynność środków (zdolność płatnicza, upłynnienie majątku, pokrycie majątku kapitałem),

• zysk (ocena wielkości względnych i bezwzględnych- analiza rentowności).

Analizę zewnętrzną przeprowadzają banki, inwestorzy (akcjonariusze), dostawcy, niekiedy środki masowego przekazu jak to bywa w przypadku spółek giełdowych, w oparciu o ogólnodostępne materiały takie jak roczny bilans i rachunek wyników z uwzględnieniem sytuacji występującej w branży i panujących w niej trendów.

Ocena taka następuje w oparciu o kryteria finansowe typu rentowność, płynność finansowa, efektywność operacji, pewność i niezależność finansową.

Akcjonariusze oceniają firmę pod kątem wydajności zaangażowanego kapitału własnego, a co za tym idzie pod kątem uzyskiwanych dywidend.

Wierzycieli interesuje płynność finansowa i wypłacalność.

Banki zaś skupiają się przede wszystkim na ryzyku finansowym związanym z udzieleniem kredytu.

Wewnętrzną analizę finansową przeprowadza kierownictwo przedsiębiorstwa dla potrzeb bieżącego i strategicznego zarządzania, stawiając sobie następujące cele:

• uogólnienie informacji,

• ocena danych,

• podjęcie decyzji wynikających z analizy.

Analiza wewnętrzna opiera się nie tylko na bilansie, rachunku wyników i przepływach, ale również na danych ewidencji księgowej.

Poniżej podano uproszczony schemat analizy finansowej przedsiębiorstwa:

Wykres 3

ANALIZA FINANSOWA

1.3. Pomiar zjawisk gospodarczych w analizie ekonomicznej

Analiza ekonomiczna zajmuje się głównie badaniem stanów, zdarzeń i procesów

gospodarczych mierzalnych, tj. takich, które można ująć i wyrazić za pomocą wielkości liczbowych. Nie oznacza to wcale, że analizę ekonomiczną nie interesuje jakościowa strona gospodarowania w przedsiębiorstwie. Dla prawidłowego doboru metod analizy rozpatrywanych zjawisk oraz poprawnej interpretacji otrzymanych wyników, znajomość jakościowej strony gospodarowania jest niezbędna. Nie stanowi ona jednak istoty analizy ekonomicznej.

Skoro analiza ekonomiczna zajmuje się badaniem i oceną zjawisk mierzalnych, to podstawowym problemem tej dyscypliny jest pomiar rozpatrywanych zjawisk, czyli przypisanie liczb konkretnym zjawiskom i zdarzeniom gospodarczym.

Pomiar umożliwia więc:

1. wyrażenie różnych zjawisk za pomocą jednolitych wielkości liczbowych,

2. rozpatrywanie kształtowania się tych zjawisk w różnym czasie,

3. rozpatrywanie struktury badanych zjawisk,

4. porównywanie określonych właściwości przysługujących różnym zjawiskom (np. badanie rentowności w zakresie działalności produkcyjnej, handlowej, usługowej).

Ze względu na charakter pomiaru można wyróżnić pomiar elementarny i pomiar wtórny.

Z pomiarem elementarnym mamy do czynienia wtedy, kiedy dokonujemy pierwotnego opisu liczbowego badanych zjawisk. Natomiast pomiar wtórny ma miejsce wówczas, kiedy zgromadzony materiał pierwotny zostanie poddany procesowi przetworzenia, zagregowania i wyrażenia w postaci uogólnionych wielkości liczbowych np. wielkości średnich, wskaźników bądź w innych miarach właściwych analizie ekonomicznej.

Chociaż pomiar zjawisk gospodarczych jest czymś oczywistym, jednak w praktyce występuje wiele trudności z dokładnym mierzeniem niektórych aspektów działalności przedsiębiorstwa. Trudności te odnoszą się głównie do pomiaru wtórnego. Rezultaty działań przedsiębiorstwa są z reguły zróżnicowane w swojej istocie i dlatego utrudniona jest ich agregacja, porównanie a następnie poprawna ocena. Dlatego podstawową formą wyrażania różnorodnych zjawisk gospodarczych w przedsiębiorstwie jest ujęcie wartościowe.

Jak już stwierdzono, ogólnym celem pomiaru jest wyrażenie określonych zjawisk gospodarczych za pomocą wielkości liczbowych. Wielkość lub jakość zjawiska gospodarczego wyrażona za pomocą liczb jest określona mianem miernika działalności gospodarczej. W analizie ekonomicznej wykorzystuje się wiele rodzajów mierników. Stąd celowy jest ich podział według określonych kryteriów.

Najczęściej mierniki działalności gospodarczej dzieli się na dwie grupy, a mianowicie na mierniki ilościowe i wartościowe.

Mierniki ilościowe wyrażone w jednostkach masy (np. kg, tona), objętości (np. m³), długości (np. m, km) lub po prostu w sztukach.

Wykres 4

Syntetyczną charakterystykę mierników ilościowych ukazano na wykresie:

MIERNIKI ILOŚCIOWE

Mierniki ilościowe

Zalety

Wady

ściśle zdefiniowane zrozumiałe powszechnie znane porównywalne łatwo sprawdzalne

ograniczony zakres zastosowania utrudniona agregacja różnorodnych zjawisk pomijanie zmiany zakresu kooperacji

Głównym mankamentem mierników ilościowych jest ich relatywnie wąski zakres stosowania. Odnoszą się one praktycznie do zjawisk jednorodnych, przy czym w działalności większości przedsiębiorstw dominują zjawiska różnorodne. Stąd występuje konieczność stosowania mierników wartościowych, które tym mankamentem nie są obarczone.

Mierniki wartościowe otrzymujemy z przemnożenia zjawisk gospodarczych wyrażonych w jednostkach ilościowych przez ceny. Główną zaletą mierników wartościowych jest możliwość sumowania różnorodnych zjawisk w jednostkach pieniężnych. Przykładem takiej agregacji są koszty własne, które stanowią pieniężny wyraz różnych nakładów.

Mierniki działalności gospodarczej mogą przyjmować charakter wielkości bezwzględnych lub względnych. Wielkości bezwzględne ujmują rezultaty działań przedsiębiorstwa w wyrażeniu ilościowym lub wartościowym i dlatego nie zawsze umożliwiają prawidłową ich ocenę. Natomiast wielkości względne ukazują stosunek jednych zjawisk do drugich, co pozwala wykryć jakościową treść wielkości bezwzględnych oraz ustalić związki i zależności jakie zachodzą pomiędzy zjawiskami jednorodnymi i różnorodnymi.

Mierniki bezwzględne i względne nazywa się w analizie ekonomicznej wskaźnikami ekonomicznymi.

Bardzo ważne miejsce w analizie ekonomicznej zajmują mierniki względne, które w statystyce określa się mianem wskaźników. Do najczęściej stosowanych wskaźników należą:

• wskaźniki dynamiki,

• wskaźniki tempa zmian,

• wskaźniki struktury,

• wskaźniki poziomu,

• wskaźniki natężenia,

• wskaźniki pokrycia.

Wskaźnik dynamiki jest stosunkiem procentowym wielkości badanego zjawiska w rozpatrywanym okresie do wielkości tego zjawiska w okresie przyjętym za podstawę porównania. Jeśli badanym zjawiskiem będą rozmiary produkcji, to wskaźnik dynamiki produkcji wyrażamy następująco:

Wielkość produkcji w rozpatrywanym okresie * 100 wielkość produkcji w okresie poprzednim

Wskaźnik dynamiki może być obliczany przy stałej i zmiennej podstawie.

Jeżeli porównamy tylko przyrost produkcji w rozpatrywanych okresach do produkcji okresu przyjętego za podstawę porównania, to wskaźnik ten nazywamy wskaźnikiem tempa zmian, którego treść wyraża poniższa formuła:

(wielkość produkcji 1993 - wielkość produkcji 1992 ) * 100 wielkość produkcji 1992

Nietrudno zauważyć, iż wskaźnik tempa jest różnicą wskaźnika dynamiki i 100, czyli:

W_t = W_d - 100.

Jeżeli:

W_t > 0, to mamy do czynienia ze wskaźnikiem tempa wzrostu,

W_t < 0, to mamy do czynienia ze wskaźnikiem tempa spadku,

W_t = 0, to nie nastąpiły żadne zmiany (stagnacja).

Wskaźnik struktury jest ilorazem dwóch wielkości tej samej całości, czyli ukazuje udział części w całości. Wskaźnik struktury może być wyrażony w postaci ułamka lub w procentach. W analizie ekonomicznej posługujemy się głównie procentowymi wskaźnikami struktury. Przykładem wskaźnika struktury jest udział sprzedaży wyrobu A w sprzedaży ogółem, co zapisujemy następująco:

sprzedaż wyrobu A * 100 sprzedaż ogółem

Jednym z ważnych wskaźników używanych w analizie ekonomicznej jest wskaźnik poziomu. Wskaźnik poziomu określa stosunek procentowy dwóch różnych wielkości ekonomicznych pozostających w związku przyczynowo-skutkowym lub funkcyjnym. Przykładem tego rodzaju wskaźników są wskaźnik poziomu kosztów (będący stosunkiem procentowym kosztów własnych do wielkości sprzedaży), wskaźnik poziomu zysku (będący stosunkiem procentowym zysku do wielkości sprzedaży).

W analizie ekonomicznej powszechne zastosowanie znalazły również wskaźniki natężenia. Są to wskaźniki wyrażające bądź stosunek procentowy zachodzących faktów do zbiorowości, z której te fakty wynikają lub na której tle zachodzą, bądź stosunek elementów tej samej zbiorowości, pozostających ze sobą w logicznym związku. Do wskaźników natężenia pierwszego rodzaju należą:

• wskaźnik strat czasu pracy,

• wskaźnik zwolnień pracowników,

• wskaźnik zużycia środków trwałych.

Natomiast przykładem wskaźników natężenia drugiej grupy są:

• wskaźnik relacji środków trwałych do środków obrotowych,

• wskaźnik relacji liczby robotników do liczby pracowników technicznych.

Wskaźniki dynamiki i wskaźniki tempa wykorzystuje się również do badania

relacji w kształtowaniu się współzależnych zjawisk gospodarczych. Ową relację oblicza się ze stosunku przyrostu procentowego wskaźnika współzależnego do wskaźnika podstawowego. Obliczony w ten sposób wskaźnik nazywa się wskaźnikiem pokrycia.

Wskaźnik ten wyrażamy według poniższej formuły:

procent przyrostu wskaźnika współzależnego procent przyrostu wskaźnika podstawowego

Najbardziej znanym w analizie ekonomicznej wskaźnikiem pokrycia jest wskaźnik pokrycia wzrostu wydajności pracy wzrostem średniej płacy.

Ze względu na zakres zjawisk gospodarczych, mających odbicie we wskaźnikach ekonomicznych wyróżniamy:

• wskaźniki syntetyczne,

• wskaźniki cząstkowe.

Wskaźniki syntetyczne charakteryzują się dużą pojemnością, czyli zakresem, dzięki której odzwierciedlają szeroki obszar zjawisk występujących w działalności przedsiębiorstwa. Przykładem wskaźników syntetycznych jest wielkość zysku, wskaźnik rentowności kapitału, wskaźnik poziomu kosztów własnych.

Wskaźniki cząstkowe charakteryzuje z kolei mała pojemność, gdyż ujmują one pojedyncze zjawiska gospodarcze czy tylko oddzielne cechy określonych zjawisk gospodarczych. Do wskaźników cząstkowych można zaliczyć na przykład wskaźniki: zużycia środków trwałych, zwolnień pracowników, strat czasu pracy, szybkości obrotu zapasów.

Wskaźniki cząstkowe mogą bądź uzupełniać pojemność wskaźnika syntetycznego, tj. przedstawiać zjawiska znajdujące się poza zasięgiem wskaźnika syntetycznego, bądź wzmacniać zakres oceny zawartej we wskaźniku syntetycznym, tj. precyzyjniej ujmować odcinkowy zakres obserwacji zjawiska gospodarczego, który nie był dostatecznie wyraźnie odzwierciedlony we wskaźniku syntetycznym.

Z punktu widzenia charakteru informacji dostarczonych przez wskaźniki ekonomiczne można wyróżnić:

• wskaźniki nakładów,

• wskaźniki efektów,

• wskaźniki efektywności.

Wskaźniki nakładów informują o wielkości i strukturze zaangażowanej oraz zużytej pracy żywej i uprzedmiotowionej. Przykładem wskaźników nakładów są: wielkość i struktura środków trwałych przedsiębiorstwa, liczebność i struktura załogi, wielkość oraz struktura całkowitych kosztów własnych.

Wskaźniki efektów, zwane również wskaźnikami wyników, informują o wielkości i strukturze wytworzonej i sprzedanej produkcji, o rodzajach i rozmiarach działalności usługowej lub o wynikach innych rodzajów działalności.

Wskaźniki efektywności łączą w sobie informacje o efektach i nakładach. Są one zbudowane na zasadzie:

• różnicy efektów i nakładów ( E - N ),

• relacji nakładów do efektów (
  ),

• relacji różnicy efektów i nakładów do nakładów (
  ).

Wskaźniki efektywności mogą mieć charakter wskaźników cząstkowych, wówczas charakteryzują efektywność pojedynczych czynników produkcji (np. wydajność pracy) lub syntetycznych, czyli ukazujących efektywność całej działalności przedsiębiorstwa (np. wskaźnik rentowności).

Problem pomiaru w analizie ekonomicznej sprowadza się do doboru odpowiednich wskaźników ekonomicznych w celu udzielenia odpowiedzi na następujące pytania:

1. jakie rozmiary produkcji i przychodów ze sprzedaży uzyskało przedsiębiorstwo

w rozpatrywanym czasie ?

2. jakie zaangażowano zasoby i jakie było zużycie czynników produkcji do uzyskania

powyższych wyników ?

3. jak ukształtowały się relacje pomiędzy efektami a nakładami ?

4. jakie są różnice faktycznych rozmiarów osiągniętych wyników w stosunku

do zakładanych lub roku ubiegłego ?

Udzielenie odpowiedzi na powyższe pytania wymaga korzystania z szerokiej gamy wskaźników ekonomicznych.

Źródło: L. Bednarski, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie przemysłowym, PWE, Warszawa 1987 r.

Źródło: M. Sierpińska, „Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych”, PWN, Warszawa 1993 r.

Źródło: L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Werty, „Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa”, PWN, Warszawa 1996r., wydanie 3.

Mgr Krzysztof Seifert - Przedsiębiorczość. Finanse przedsiębiorstwa cz.1

Analiza finansowa zewnętrzna

Analiza finansowa wewnętrzna

1. analiza pionowa

2. analiza pozioma

3. analiza wskaźnikowa

• analiza rentowności,

• analiza płynności finansowej,

• analiza zadłużenia,

• analiza sprawności działania,

• analiza rynku kapitałowego

4. analiza projektów

inwestycyjnych

---