1. Przedmiot procesu.

Przedmiotem procesu karnego jest problem odpowiedzialności karnej, a czasem i cywilnej oskarżonego za zarzucane mu przestępstwo.

Odpowiedzialnością karną, ewentualnie i cywilną jest powinność poniesienia przez konkretną osobę konsekwencji określonych w prawie karnym lub cywilnym za konkretne przestępstwo. Odpowiedzialność karna i cywilna ( łącznie nazywana odpowiedzialnością prawna ) ma dwie podstawy - faktyczną i normatywną. Podstawa faktyczna odpowiedzialności to czyn zarzucony oskarżonemu, który w razie potwierdzenia dowodami zasadności zarzutu zostaje przypisany oskarżonemu w wyroku. Podstawa normatywna odpowiedzialności to kwalifikacja prawna czynu zarzucanego oskarżonemu

2. Proces zasadniczy.

W procesie zasadniczym rozpatruje się główną kwestię odpowiedzialności, czyli odpowiedzialność karną. W obrębie tego procesu trzeba rozróżnić tzw. Tryby postępowania czyli zróżnicowane jego przebiegi. Rozróżnia się tryb zwyczajny ( postępowanie zwyczajne ) będący przebiegiem procesu zmierzającego do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego, uznany za typowy w danym stanie procesu oraz tryby szczególne, czyli postępowanie szczególne, różniące się istotnie od postępowania zwyczajnego w sposób z góry przewidziany przez ustawodawcę.

Postępowanie szczególne dzieli się na trzy grupy :

1. Postępowanie ekwiwalentne - tak samo sformalizowane jak zwyczajne, lecz w miejsce jednych form wchodzą inne, bądź niektóre formy są zmodyfikowane; występuje np. w postępowaniu w stosunku do nieletnich.

2. Postępowanie wzbogacone - formalizm większy od niż w postępowaniu zwyczajnym, obecnie w Polsce nie występuje ( ława przysięgłych ).

3. Postępowanie zredukowane - formalizm mniejszy niż w postępowaniu zwyczajnym; postępowanie uproszczone, z oskarżenia prywatnego, nakazowe.

3. Akcja cywilna.

Akcja cywilna polega na rozstrzygnięciu w toku procesu karnego roszczeń cywilnych wynikających bezpośrednio z przestępstwa lub nakładaniu z tego powodu odpowiednich świadczeń.

W polskim prawie karnym znane są następujące formy akcji cywilnej :

- postępowanie adhezyjne - postępowanie toczące się w ramach procesu karnego na

podstawie powództwa cywilnego wniesionego przez pokrzywdzonego lub inną uprawnioną osobę.

- orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody : ¹⁾ bezwzględnie

obligatoryjnie - gdy sąd warunkowo umarza postępowanie, ²⁾ względnie obligatoryjnie

na wniosek pokrzywdzonego przy niektórych typach przestępstw, np. spowodowania śmierci,

ciężkiego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji

lub środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu, ³⁾ fakultatywnie - w razie zawieszenia

wykonywania kary,

- orzeczenie odszkodowania z urzędu - w razie skazania lub warunkowego umorzenia

postępowania,

- orzeczenie nawiązki : - w 5 wypadkach fakultatywnie za przestępstwa przeciwko :

¹⁾ życiu, ²⁾ zdrowiu, ³⁾ środowisku, ⁴⁾ za pomówienie, ⁵⁾ zniewagę. - w 2 wypadkach

obligatoryjnie : ¹⁾ gdy skazuje za wyrąb drzewa albo kradzież drewna z lasu ( art. 47a k.k.),

²⁾ gdy skazuje za jedno z 4 przestępstw komunikacyjnych popełnionych w stanie nietrzeźwości.

- orzeczenie świadczenia pieniężnego : ¹⁾ gdy sąd skazuje za jazdę w stanie nietrzeźwości

(art.178a) ²⁾ gdy sąd odstępuje od wymierzenia kary, ³⁾ warunkowo umarza postępowanie,

^{4 )} stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary,

- orzeczenie zwrotu korzyści majątkowej Skarbowi Państwa.

4. Strony procesowe.

Strony procesowe to podmioty posiadające interes prawny w korzystnym

dla nich rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.

Strony procesowe dzielą się na strony czynne (występują z żądaniem rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności zgodnie z ich interesem prawnym ) oraz strony bierne ( przeciwko którym to żądanie jest skierowane).

Stronami czynnymi są :

- oskarżyciel publiczny (zasadniczo prokurator)

- oskarżyciel prywatny (pokrzywdzony, który wnosi i popiera przed sądem akt

oskarżenia w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego)

- oskarżyciel posiłkowy:

• uboczny - pokrzywdzony, który składa oświadczenie, ze chce popierać

oskarżenie obok oskarżyciela publicznego

• subsydiarny - pokrzywdzony, który wnosi oskarżenie zamiast oskarżyciela

publicznego odmawiającego wniesienia aktu oskarżenia,

- pokrzywdzony (w postępowaniu przygotowawczym i przejściowym ),

- powód cywilny

Stronami biernymi są oskarżony i skazany.

Oskarżony to osoba, przeciwko której wniesiono akt oskarżenia lub złożono wniosek

do sądu o warunkowe umorzenie postępowania.

Skazany to osoba, w stosunku do której wydano prawomocny wyrok skazujący.

Pokrzywdzony to osoba fizyczna lub prawna której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożono przez przestępstwo.

6. Ekspertyza biegłego

Biegłym może być każdy, który posiada odpowiednie wiadomości specjalne potrzebne

do rozstrzygnięcia sprawy. Powinien mieć wiedzę nie tylko z zakresu poszczególnych dyscyplin naukowych, ale winien mieć wiedzę jakiej nie posiada przeciętnie wykształcony człowiek.

Pojęcie ekspertyzy występuje w dwóch znaczeniach:

1. ekspertyza w znaczeniu ścisłym- to badanie przeprowadzone przez biegłego

2. ekspertyza w znaczeniu szerszym- to obok badania także opinia biegłego.

Biegli dzielą się na takich, których okazjonalnie powołuje się do konkretnej sprawy ( ad-hoc),

oraz biegłych sądowych, czyli wpisanych na specjalną listę w sądzie okręgowym po sprawdzeniu kwalifikacji i złożeniu odpowiedniego przyrzeczenia. Od biegłych wymaga się obiektywizmu. Dlatego nie mogą to być osoby , których nie wolno przesłuchiwać jako świadków.

Szczególnym rodzajem ekspertyzy jest ekspertyza psychiatryczna. Postanowić ją może tylko sąd lub prokurator( prokurator tylko w postępowaniu przygotowawczym) i tylko wtedy gdy zachodzą uzasadnione wątpliwości co do poczytalności oskarżonego Ekspertyzę taką przeprowadza co najmniej dwóch lekarzy psychiatrów. Na ich wniosek sąd może postanowić obserwację oskarżonego w zakładzie leczniczym

7. Kontrola i utrwalanie rozmów

Po spełnieniu bardzo rygorystycznych warunków wolno przeprowadzić kontrolę i utrwalenie rozmów telefonicznych oraz wszelkich innych, stosując odpowiednią w tym celu aparaturę.

Rozróżniamy : - procesową kontrolę rozmów przewidziana w przepisach k.p.k zarządzana jest dopiero po wszczęciu postępowania przygotowawczego,

- kontrolę operacyjną przeprowadzaną poza procesem karnym, uregulowanej przepisami ustaw

o Policji, o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz straży granicznej.

Kontrola procesowa rozmów polega na utrwalaniu i kontroli treści przekazu informacji mającej znaczenie dla toczącego się postępowania. Kontrola ta może być zarządzona w przypadkach taksatywnie wymienionych w ustawie, dotyczących jednego z przestępstw np. zabójstwa, rozboju, fałszowania pieniędzy, wymuszania pieniędzy, łapownictwa, płatnej protekcji

Kontrolą można objąć oprócz oskarżonego także pokrzywdzonego oraz inne osoby z którymi może się kontaktować oskarżony.

Do przeprowadzenia kontroli procesowej rozmów uprawniony jest sąd. Niezbędny jest jednak wniosek prokuratora także w postępowaniu sądowym. Tylko w wypadkach nie cierpiących zwłoki kontrolę może zarządzić prokurator (jest jednak zobowiązany zwrócić się do sądu w terminie trzech dni o jej zatwierdzenie). Kontrola może trwać do 3 m-cy z możliwością przedłużenia na kolejne

3 m-ce. Kontrola procesowa obejmuje podsłuch telekomunikacyjny a należy przyjąć że także podsłuch inwigilacyjny. Utrwalona rozmowa może być dowodem w postępowaniu karnym.

Kontrola operacyjna dopuszczana jest poza procesem karnym, w czasie dokonywania tzw. Czynności operacyjno - rozpoznawczych (wykonywane przez Policją ABW i Straży Granicznej). Zmierza ona do wykrycia przestępstwa i jego sprawcy, gdy podejrzenie popełnienia przestępstwa jest bardzo nikłe, lub mające na celu zapobieżeniu przestępstwa. Kontrola operacyjna to nie tylko podsłuch ale tajna obserwacja z nagraniem rozmowy a także kontrola przesyłek. Zależy od zgody Sądu Okręgowego udzielonej na wniosek właściwych organów (Policja, ABW, Straż Graniczna).

Taka rozmowa w zasadzie nie może być dowodem, można ją jednak nieco okrężną drogą wprowadzić jako dowód do procesu.

8. Zatrzymanie (wymienić 3 środki przymusu)

Zatrzymanie jest to krótkotrwałe pozbawienie wolności celem zastosowania środka zapobiegawczego lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej albo oskarżonego do organu procesowego. Wyróżniamy:

Zatrzymanie porządkowe (prewencyjne) osób stwarzających w sposób oczywisty zagrożenie dla życia lub zdrowia a także dla mienia.

Zatrzymanie penitencjarne osób, które m.in. nie wróciły w przepisanym terminie z przepustki lub przerwy do zakładu karnego lub aresztu śledczego.

Zatrzymanie administracyjne (do wytrzeźwienia)

Zatrzymany powinien być w ciągu 48 godz. Od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić jeżeli w ciągu 24 godz. od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.

Prawa zatrzymanego : ¹⁾ zatrzymanego należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach, ²⁾ należy bezzwłocznie spisać protokół zatrzymania, będący dowodem legalności zatrzymania, ³⁾ należy umożliwić zatrzymanemu nawiązanie kontaktu z adwokatem, ⁴⁾ na żądanie zatrzymanego należy zawiadomić osobę najbliższą lub wskazaną przez niego, ⁵⁾ zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu rejonowego miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, niezależnie od prawa zażalenia do prokuratora na sposób przeprowadzenia zatrzymania.

9. Poręczenie

Poręczenie jest łagodniejszym środkiem zapobiegawczym niż tymczasowe aresztowanie. Oskarżony pozostaje na wolności w zamian za gwarancją, że nie utrudni on postępowania i zgłosi się na każde wezwanie.

Rozróżniamy poręczenie:

1) Majątkowe - polega na tym, że oskarżony lub inna osoba, może złożyć poręczenie w postaci

pieniędzy, papierów wartościowych, zastawu lub hipoteki. Wartości, na jakie opiewa poręczenie

lub zobowiązania, obligatoryjnie ulegają przepadkowi w razić ucieczki lub ukrycia się

oskarżonego. W innych przypadkach naruszenia warunków poręczenia, przepadek lub ściągnięcie

jest tylko fakultatywne.

2) Społeczne - można je przyjąć od kierownictwa zakładu pracy, szkoły lub uczelni, zespołu,

w którym pracuje lub uczy się oskarżony albo instytucji społecznej, której członkiem jest

oskarżony. We wniosku o przyjęcie poręczenia należy wskazać osobę, która ma wykonywać

obowiązki poręczającego, tzw. rzecznika poręczenia.

3) Indywidualne - składa je osoba godna zaufania. Jej osobiste starania, a nie majątek, mają

być gwarancją pozostawienia oskarżonego na wolność. Obowiązki jej są identyczne

z obowiązkami rzecznika poręczenia.

10. Zasada prawdy materialnej

Jest to dyrektywa, w myśl której podstawę wszystkich rozstrzygnięć powinny stanowić ustalenia faktyczne zgodne z rzeczywistością. Z definicji zasady prawdy materialnej wynika podstawowa konsekwencja w postaci obowiązku organów procesowych czynienia wszystkiego, co jest w ich mocy, aby dotrzeć do prawdy materialnej i wyciągnąć z tego faktu właściwe wnioski. Organy te powinny dążyć do ustaleń faktycznych w procesie, odpowiadających prawdzie, bez względu na zachowanie się stron w procesie. Ustalenia faktyczne mogą mieć formę procesową lub pozaprocesową. Procesowe ustalenia faktyczne są to takie stwierdzenia faktów, do których dochodzi w wyniku czynności procesowych. Takie ustalenia należy przyjmować za podstawę decyzji procesowych.

Pozaprocesowe ustalenia faktyczne nie mają na ogół bezpośredniego wpływu na decyzje procesowe.

Poznanie faktów w procesie odznacza się 3 cechami: 1. Poznanie o charakterze probabilistycznym to znaczy, że w zasadzie ustala się tylko prawdopodobieństwo, a nie obiektywną pewność. Wynika to z ułomności ludzkiego poznania oraz faktycznych możliwości dotarcia do prawdy 2. Poznanie o charak materialnym gdyż odrzuca się wszelkie kryteria celowości poznania faktów. Możemy o nim mówić, gdy zostaną spełnione warunki:

1. obiektywny - dowody zebrane w sprawie muszą mieć taką siłę przekonywania, że znikają wszelkie racjonalne wątpliwości. 2. subiektywny - zebrane dowody powinny stworzyć w umyśle osoby podejmującej decyzję całkowitą pewność, iż żadna inna ewentualność nie może wchodzić

w rachubę. 3. Poznanie faktów ma sens tylko wtedy, gdy jest prawnie relatywne, tzn.,

że nie należy ustalać wszystkich faktów związanych z oskarżonym, a tylko te, które mają istotne znaczenie z punktu widzenia przedmiotu procesu.

Poznanie prawdy może być ograniczone: przez prawomocność orzeczenia, przez humanitaryzm procesu, immunitety procesowe, zakaz poznania pełnej prawdy, ograniczenia faktyczne

11. Zasada obiektywizmu

Stanowi ona dyrektywę, zgodnie z którą organy procesowe powinny posiadać bezstronny stosunek do stron i innych uczestników procesowych i nie mogą kierunkowo nastawiać się do sprawy. Zakazuje sędziemu czy prokuratorowi nastawiać się krytycznie do sprawy. Obowiązuje sąd, organy ścigania

1. Gwarancje obiektywizmu - zawisłość lub co najmniej niezależność organu procesowego. Sędziowie - są niezawiśli i niezależni (podlegają tylko Konstytucji), prokuratorzy - tylko niezależni, ze względu na hierarchię. Niezawisłość sędziowska - zakaz stosowania jakichkolwiek nacisków na sędziego co do postępowania i wyroku. Sędzia samodzielnie prowadzi sprawę.

Gwarancje niezawisłości:

• Jawność rozpraw

• Kolegialność składów sędziowskich

• Tajność narady sędziowskiej

• Sędzią może być osoba posiadająca nieskazitelny charakter

• Nie można stanowiska sędziego łączyć z innym zawodem

• Samorząd sędziowski

• Wyłączenie sędziego - polega na odsunięciu sędziego od danej sprawy

a) z mocy prawa - iudex inhabilis - enumeratywne (wyczerpujące) wyliczenie

b) na wniosek - iudex suspectus - inne sytuacje niż te, które powodują wyłączenie z mocy

prawa, np. obawa o stronniczość sędziego (np. gdy sędzia pozostaje z oskarżonym

w kontaktach towarzyskich). Może być złożony najpóźniej do rozpoczęcia przewodu

sądowego (czyli odczytania aktu oskarżenia)

Te same przepisy dotyczą ławników oraz organu prowadzącego postępowanie

przygotowawcze

2. Respektowanie reguły audiatur et alterapars - organy procesowe powinny brać pod uwagę wszystkie okoliczności: na korzyść i na niekorzyść, zapoznać się z argumentami wszystkich stron procesowych.

3. Zminimalizowanie działania czynników irracjonalnych, wpływających na wydanie decyzji

12. Zasada domniemania niewinności oskarżonego i in dubio pro reo

Zasada domniemania niewinności to dyrektywa, w myśl której oskarżonego należy traktować jak niewinnego, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina w sposób przewidziany przez prawo karne procesowe.

Istota zasady domniemania niewinności wyraża się w nakazie traktowania oskarżonego jak niewinnego oraz krytycznego nastawienia do zarzutu wysuniętego wobec oskarżonego. Wzruszeniem (obaleniem) domniemania niewinności może być tylko prawomocny wyrok skazujący oskarżonego lub prawomocne orzeczenie o warunkowym umorzeniu postępowania.

Zasada in dubio pro reo to dyrektywa, w myśl której wszystkie nie dające się rozstrzygnąć wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego. Rozstrzyganie wątpliwości na korzyść oskarżonego dopuszczalne jest dopiero wtedy, gdy wyczerpano wszystkie możliwości ich usunięcia w postępowaniu dowodowym. Wątpliwości muszą być zatem definitywnie nierozstrzygalne.

13. ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW.

Jest to dyrektywa, zgodnie z którą organy procesowe w ocenie dowodów kierują się swoim przekonaniem nie skrępowanym ustawowymi regułami oceny, ukształtowanym natomiast pod wpływem wskazań wiedzy, doświadczenia życiowego i zasad logicznego rozumowania.

Nie wolno utożsamiać tej zasady z dowolna oceną dowodów. Zasada ta jest zasadą kontrolowanej oceny dowodów tzn.:

- organ procesowy musi się wytłumaczyć, dlaczego oparł się właśnie na tych, a nie innych dowodach i dlaczego nie

uznał dowodów przeciwnych

- organ rozpoznający środek odwoławc/y kontroluje swobodną ocenę dowodów dokonaną przez organ

pierwszej instancji.

 

14. ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI

Jest to dyrektywa, w myśl której organ procesowy powinien zetknąć się ze źródłem i środkiem dowodowym osobiście, a środkiem dowodowym, na którym opiera swe ustalenia, powinien być przede wszystkim środek dowodowy pierwotny. Każde powtórzenie wiadomości grozi jej zniekształceniem w postaci skrótów relacji i zmian w treści. Zrozumiałe jest więc dążenie prawa karnego procesowego do maksymalnego zbliżenia organu procesowego do badanego zdarzenia.

Wyjątki od zasady bezpośredniości:

- dowód pierwotny nie istnieje lub nie jest dostępny

- zachodzi potrzeba skontrolowania dowodu pierwotnego

- niektóre dowody są ze swej istoty zawsze dowodami pierwotnymi

-. wymagają tego postulaty szybkości i ekonomii procesu.

 

15. ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI I INKWIZYCYJNOSCI

Zasada kontradyktoryjności to dyrektywa, zgodnie z którą strony mają prawo do walki o korzystne dla siebie rozstrzygnięcie.

Kontradyktoryjnośc będzie zachodziła dopiero wtedy, gdy zostaną spełnione cztery warunki:

- możliwie dokładne oznaczenie przedmiotu sporu (procesu)

- istnienie przeciwstawnych sobie stron toczących spór oraz organu rozstrzygającego ten spór

- równouprawnienie stron wiodących spór - niezbędne minimum dyspozycyjności stron w procesie.

Zasada inkwizycyjnosci to dyrektywa, zgodnie z którą w procesie nie ma miejsca dla stron procesowych i badanie sprawy należy przede wszystkim do organu procesowego.

Domeną zasady kontradyktoryjności jest postępowanie główne i apelacyjne, natomiast zasada inkwizycyjnosci rządzi śledztwem i dochodzeniem.

16. ZASADA LEGALIZMU I OPORTUNIZMU

Zasada legalizmu to dyrektywa, zgodnie z która organ procesowy powołany do ścigania przestępstw zobowiązany jest, z chwilą powzięcia uprawdopodobnionej wiadomości o przestępstwie ściganym z oskarżenia publicznego, wszcząć i przeprowadzić postępowanie karne.

Przeciwstawną zasadą jest zasada oportunizmu, w myśl której organ procesowy może nie wszczynać postępowania, jeżeli wzgląd na interes społeczny czyni w danej sprawie postępowanie karne niecelowym.

Zasada legalizmu statuuje więc obowiązek wszczynania i prowadzenia postępowania, gdy tymczasem zasada oportunizmu wyraża tylko uprawnienie organu procesowego w tym zakresie.

Polskie prawo hołduje zasadzie legalizmu. Dopuszczalne są trzy wyjątki na rzecz zasady oportunizmu:

1. umorzenie „absorpcyjne" postępowania. 2. Świadek koronny. 3. Umorzenie postępowania przeciwko nieletniemu

17. Zasada prawa do obrony

Jest to dyrektywa, w myśl której oskarżony ma prawo bronić się sam lub przez obrońcę.

Obrona materialna to podejmowanie przez jakąkolwiek osobę wszelkich czynności procesowych w celu ochrony interesów oskarżonego w procesie.

Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności oraz dostarczania dowodów na niekorzyść. Może odmówić składania wyjaśnień. O wszystkich prawach i obowiązkach zostaje powiadomiony na piśmie. W zasadzie może kłamać, nie ma jednak prawa nakłaniać kogokolwiek do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień.

Obrona formalna to korzystanie z pomocy obrońcy. Obrońcą może być tylko adwokat lub z pewnymi ograniczeniami aplikant adwokacki. Może być obligatoryjnie lub fakultatywnie.

Obrona obligatoryjna (obowiązkowa) gdy przepisy wymagają posiadanie przez oskarżonego obrońcy:

• Gdy oskarżony jest głuchy, niemy lub niewidomy

• Gdy jest nieletni

• Gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość co do poczytalności oskarżonego

• Gdy sąd I instancji tak postanowi ze względu na okoliczności uzasadniające obronę

• W postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem I instancji, jeżeli oskarżonemu zarzuca się zbrodnię lub gdy jest pozbawiony wolności

• Gdy toczy się postępowanie wznowione po śmierci oskarżonego na jego korzyść

• W postępowaniu poprawczym przed sądem dla nieletnich

Obrona z urzędu - obrońcę wyznacza prezes sądu, gdy:

Obrona jest obligatoryjna a oskarżony nie ma obrońcy z wyboru

Oskarżony wykaże, że nie posiada środków na opłacenie adwokata

Obrona z wyboru - oskarżony sam powołuje swojego obrońcę, udzielając mu upoważnienia do obrony. Obrońca ma obowiązek działać tylko na korzyść oskarżonego; działa obok a nie zamiast oskarżonego. Oskarżony może reprezentować nie więcej niż trzech adwokatów.

18. Zasada publiczności- to dyrektywa, w myśl której wiadomości o procesie karnym powinny być dostępne społeczeństwu. Stanowi o niej art. 45 ust! Konstytucji : „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy ( … ) przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd"

Pozytywne cechy zasady publiczności :

• Publiczność procesu jest środkiem kontroli społecznej organów procesowych.

• Ułatwia ściganie nieujętego jeszcze sprawcy przestępstwa (angażując do ścigania szerokie

rzesze społeczeństwa)

• Niewinnie oskarżony uzyskuje możliwość rehabilitacji społecznej.

Negatywne cechy zasady publiczności :

• Może wywołać emocje społeczne, które w postaci ekstremalnej mogą przeobrazić się w nacisk

psychiczny czy nawet przymus w stosunku do sądu.

• Oskarżony, nawet po uniewinnieniu może pozostać w społeczeństwie z opinią przestępcy.

• Niebezpieczeństwo naruszenia tajemnicy państwowej, zawodowej lub służbowej.

• Niebezpieczeństwo przedostania się do sprawcy wiadomości, które mogą ułatwić uchylanie się

przed wymiarem sprawiedliwości.

Mimo to zalety publiczności przeważają i dlatego rozprawa sądowa jest jawna (art. 355

k,p.k.) a wyjątki od niej są ściśle określone, np. :

• Z powodu możliwości wywołania zakłócenia spokoju publicznego.

• Obrazy dobrych obyczajów.

" Naruszenia ważnego interesu prywatnego.

Nic jest natomiast jawne postępowanie przygotowawcze i wykonawcze, choć prowadzący śledztwo lub dochodzenie może zezwolić dziennikarzowi na publikację.

Pełną publiczność procesu zapewnia dopiero prasa, na którą składają się prasa tradycyjna i inne środki masowego przekazu.

19. Zasada uczciwego procesu.

Jest to dyrektywa zgodnie, z którą organy procesowe powinny prowadzić postępowanie rzetelnie, z poszanowaniem godności uczestników procesu i bez nieuzasadnionej zwłoki.

Zasadę tę wyrażają następujące dyrektywy:

- organ procesowy powinien prowadzić postępowanie traktując uczestników lojalnie

- organ procesowy powinien szanować respektować poczucie godności uczestników czynności procesowych

- organ procesowy powinien informować uczestników o ich uprawnieniach

- organ procesowy powinien prowadzić postępowanie szybko

20. Śledztwo

Śledztwo ma być formą postępowania przygotowawczego w sprawach najbardziej poważnych.

Jest najbardziej sformalizowaną formą postępowania przygotowawczego. Należy wydać postanowienie o wszczęciu śledztwa i je uzasadnić (jeżeli wydaje je Policja, to musi niezwłocznie przesłać jego odpis prokuratorowi). Przed przesłuchaniem podejrzanego należy wydać i ogłosić postanowienie o przedstawieniu zarzutów, a gdy ujawnią się nowe zarzuty, trzeba wydać nowe takie postanowienie. Każda czynność dowodowa musi być utrwalona w formie skrupulatnie sporządzonego i z reguły obszernego protokołu, a niekiedy nadto powinna być utrwalona audiowizualnie. Przed formalnym zakończeniem śledztwa należy umożliwić przejrzenie akt sprawy przez podejrzanego i jego obrońcę, dokonać formalnego zaznajomienia z materiałami ukończonego postępowania, a następnie wydać postanowienie o zamknięciu śledztwa, chyba że zapada decyzja o umorzeniu śledztwa.

Śledztwo obligatoryjne prowadzi się we wszystkich sprawach o zbrodnie i inne przestępstwa,

w których nie prowadzi się dochodzenia, a także w tych sprawach, w których prokurator ma obowiązek prowadzić śledztwo.

Śledztwo fakultatywne może toczyć się, gdy prokurator tak postanowi ze względu. Na wagę lub zawiłość sprawy.

Czas trwania śledztwa nie powinien przekroczyć 3 m-cy, ale może ono być wielokrotnie przedłużane przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem prowadzącym na okres do roku, a przez prokuratora nadrzędnego nawet i na dalszy czas oznaczony.

21. Fazy postępowania przygotowawczego

Wyróżniamy 3 fazy:

1. Postępowanie w sprawie (in rem) - od chwili wydania postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia albo rozpoczęcia dochodzenia wstępnego („w niezbędnym zakresie „)

2. Postępowanie przeciwko podejrzanemu ( in personam) toczy się ono bądź od chwili wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, które następnie ogłasza się osobie podejrzanej, zwanej od tego momentu podejrzanym, bądź od przesłuchania jej w charakterze podejrzanego bez wydania tego postanowienia. Wolno to uczynić w dochodzeniu lub dochodzeniu wstępnym .Na końcu wydaje się postanowienie o zamknięciu śledztwa lub dochodzenia.

3. Sporządzenie aktu oskarżenia lub postanowienia kończącego postępowanie przygotowawcze. Postępowanie to kończą następujące akty:

• Akt oskarżenia

• Postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia

• Wniosek prokuratora do sądu o warunkowe umorzenie

• Wniosek prokuratora do sądu o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających.

Postanowienie o zawieszeniu postępowania.

22. Postępowanie przejściowe.

(Kpk. posługuje się określeniami : „Wstępna kontrola oskarżenia" i „Przygotowanie do rozprawy głównej”) Na tym etapie zapadają nieraz wyroki skazujące i inne.

Czynności w postępowaniu przejściowym :

1) wstępna kontrola oskarżenia.

- formalna (czy akt oskarżenia został sporządzony w należytej formie)

- merytoryczna (chroni przed bezzasadnym procesem, gdy zachodzi oczywisty brak podstaw

oskarżenia).

Sąd może więc postępowanie umorzyć lub zawiesić, albo zwrócić sprawę prokuratorowi.

2) orzeczenie środków zabezpieczających na wniosek prokuratora, niekiedy

z równoczesnym umorzeniem postępowania z powodu niepoczytalności oskarżonego.

3) warunkowe umorzenie postępowania - na wniosek prokuratora.

4) skazanie oskarżonego na posiedzeniu, na wniosek prokuratora i za zgodą

oskarżonego (dopuszczalne jest to tylko w sprawie o przestępstwo zagrożone karą do lat 10).

5) Załatwianie spraw incydentalnych (np. wyłączenie sędziego) i wniosków

dowodowych.

23. Rozprawa główna

Rozprawa główna jest najważniejszym etapem postępowania przed sądem pierwszej instancji. Nazywa się „główna" dlatego, że całe dotychczasowe postępowanie ją przygotowuje i całe następne opiera się na jej wynikach.

Rozprawa główna dzieli się na następujące etapy :

1) rozpoczęcie rozprawy

• ogłoszenie jaka sprawa będzie rozpatrywana

• sprawdzenie obecności wezwanych osób

• zbadanie przez przewodniczącego, czy nie ma przeszkód do rozpoznania sprawy

• opuszczenie sali przez świadków (pokrzywdzony zawsze zostaje na sali nawet, jeśli składa zeznania jako świadek).

• Załatwianie ewentualnych dodatkowych wniosków stron np. kwestia jawności rozprawy.

2) przewód sądowy — to jawne i ustne zapoznawania się sądu z meritum sprawy.

• odczytanie aktu oskarżenia

• składanie wyjaśnień przez oskarżonego

• dalsze postępowanie dowodowe (przesłuchanie świadków, składanie opinii przez biegłych, zapoznanie się sądu z dowodami rzeczowymi, odczytanie dokumentów itd.)

3) głosy stron - po zaniknięciu przewodu sądowego przewodniczący udziela głosu

stronom i ich reprezentantom.

4) wyrokowanie -jest tajne. W wyrokowaniu widoczne są kolejne etapy :

• narada nad wyrokiem,

• głosowanie,

• sporządzenie wyroku,

• ogłoszenie wyroku

Czynności końcowe rozprawy głównej:

• sporządzenie uzasadnienia wyroku (na wniosek strony),

• rozliczenie kosztów.

24. Wspólne cechy postępowania apelacyjnego i zażaleniowego

Postępowanie odwoławcze posiada dwie formy : 1. post. Apel. 2. post. Zażal.

Mają one kilka wspólnych cech :

1. Uruchamiane są tylko w wyniku skargi odwoławczej zwanej środkiem odwoławczym czyli apelacji lub zażalenia

2. Apelacja i zażalenie przysługują tylko stronom oraz wyjątkowo uasi - pozwanemu czyli podmiotowi zobowiązanemu do zwrotu korzyści majątkowej, od orzeczeń wydanych w 1 instancji; zażalenie nad to przysługuje innym osobą wskazanym w przepisach ustawy , np. świadkowi ukaranemu karą porządkową

3. Środek odwoławczy należy wnieść w tzw. Terminie zawitym

4. Odwołujący się powinien zawsze podać czego się domaga

5. Sąd odwoławczy uchyla lub zmienia zaskarżone orzeczenie jedynie w razie stwierdzenia uchybienia stanowiącego tzw. Przyczynę odwoławczą - takimi przyczynami są

• Obraza przepisów prawa materialnego

• Obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła on mieć wpły6w na treść tego orzeczenia

• Błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł mieć on wpływ na treść tego orzeczenia

• Rażąca niewspółmierność kary lub nie słusznego zastosowania albo nie zastosowania środka zabezpieczającego

sąd uchyla też zaskarżone orzeczenie, niezależnie od tego czy uchybienie zostało zarzucone przez stronę i nie zależnie od wpływu uchybienia na treść orzeczenia, jeżeli stwierdzone zostało jedno z enumeratywnie wymienionych uchybień; takie uchybienie nazywa się przyczyną bezwzględną

Dopuszczalność zmiany orzeczenia na korzyść oskarżonego lub uchylenia go niezależnie

Od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, jeżeli utrzymanie go w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe

8. W zasadzie sąd odwoławczy orzeczenie zmienić merytorycznie, uchylić je i przekazać sprawę do rozpoznania sądowi 1 instancji lub postępowanie umorzyć

9. W postępowaniu odwoławczym obowiązuje zakaz reformatuionis in peius czyli zakaz pogorszenia sytuacji odwołującego się oskarżonego, jeżeli tylko na jego korzyść został wniesiony środek odwoławczy.

25. Apelacja

Apelacja jest środkiem odwoławczym skierowanym przeciwko nieprawomocnemu wyrokowi sądu 1 instancji, uruchamiającym wszechstronną kontrolę tego wyroku zarówno pod kątem uchybień prawu, jak i uchybień w zakresie ustaleń faktycznych oraz wymiaru kary.

Termin do jej wniesienia wynosi 14 dni i biegnie dla każdego uprawnionego do wniesienia apelacji od daty doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem.

Postępowanie sądowe w Polsce jest postępowaniem dwuinstancyjnym .Apelację można wnieść co do winy lub można ją ograniczyć tylko co do kary

Cech postępowania apelacyjnego

1. Sad odwoławczy nie może przeprowadzić postępowania dochodowego co do istoty sprawy; z wyjątkowo tylko może przeprowadzić dowód na rozprawie jeżeli to przyczyni się do przyspieszenia postępowania

2. Sąd odwoławczy może między innymi merytorycznie zmienić wyrok sądu 1 instancji ; nie wolno mu wskazać oskarżonego ,który został uniewinniony w 1 instancji lub co do którego umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie nie może też orzec surowszej kary pozbawienia wolności ani zaostrzyć kary przez wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności

26. Wznowienie postępowania

Wznowienie na wniosek - nieodzownym warunkiem jest wniosek strony lub osoby najbliższej, jeżeli nie pochodzi od prokuratora, powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego.

Wznawia się postępowanie, gdy:

1. w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia

2. po wydaniu orzeczenia ujawniły się nowe fakty lub dowody nieznane przedtem sądowi wskazujące na to, że:

• skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze,

• skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary, albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary,

• sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne, błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu

3. jeżeli w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stracił moc lub uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego umorzenia

4. gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na podstawie umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez RP

5. jeżeli skazany, wobec którego zastosowano nadzwyczajne złagodzenie kary z powodu ujawnienia istotnych okoliczności przestępstwa nie potwierdził w postępowaniu karnym ujawnionych przez siebie informacji

6. jeżeli doszło do uchylenia lub istotnej zmiany treści prawomocnego wyroku

Wznowienie z urzędu - dochodzi do niego tylko w razie ujawnienia się jednego z jedenastu uchybień będących bezwzględną przyczyną odwoławczą.

27. Reguły stosowania środków zapobiegawczych

Obowiązują 4 reguły:

1. Reguła wyłącznej kompetencji sądu i prokuratora

Tylko te organy mogą stosować środki zapobiegawcze. Uprawnienia prokuratora są ponadto

w porównaniu prawami sądu ograniczone:

a) prokurator może stosować środki zapobiegawcze tylko podczas postępowania

przygotowawczego ( śledztwo lub dochodzenie)

b) tylko sąd może stosować tymczasowe aresztowanie

2. Reguła wysokiego prawdopodobieństwa winy oskarżonego. Środki zapobiegawcze stosujemy tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo. (taki stopień prawdopodobieństwa nazwany jest ogólną podstawą do stosowania środków zapobiegawczych), czyli bez wystarczających dowodów tworzących silne podejrzenie nawet wzięcie oskarżonego pod nadzór policyjny jest niedopuszczalny.

3. Reguła minimalizacji środków zapobiegawczych. Polega ona na tym że nie należy stosować środka ostrzejszego, jeżeli wystarcza środek łagodniejszy

4. Reguła adaptacji środka zapobiegawczego do sytuacji procesowej, stosownie do której środek zapobiegawczy należy szybko uchylić, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany lub powstaną inne przyczyny do jego uchylenia lub zmiany.

28. Terminy tymczasowego aresztowania

Kodeks wyróżnia 3 okresy tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym

i 3 okresy w postępowaniu sądowym. W postępowaniu przygotowawczym rozróżniamy:

1. na okres nie dłuższy niż 3 miesiące; oznaczenie należy do sądu rejonowego, który stosuje tymczasowe aresztowanie, 2. na okres do 12 miesięcy ( wliczając 3 mies.) tymczasowe aresztowanie można przedłużyć, jeżeli zachodzi tego potrzeba, w przypadku gdy nie było można ukończyć postępowania przygotowawczego w ciągu 3 miesięcy. Tymczasowe aresztowanie na ten okres, na wniosek prokuratora, może przedłużyć sąd właściwy do rozpoznania sprawy 3. na dalszy okres oznaczony, przekraczający 12 miesięcy: dokonać tego może sąd apelacyjny, na wniosek właściwego prokuratora apelacyjnego 9 konieczność ta powstaje w momencie np. zawieszenia postępowania karnego ze względu na obserwację psychiatryczną podejrzanego , przedłużające się opracowanie opinii przez biegłego itp. Zdarza się że tymczasowe aresztowanie przedłuża się nawet ponad dwa lata.

W postępowaniu sądowym (zostały przez ustawę oznaczone łącznie z okresami maksymalnymi postępowania przygotowawczego).

1. Łączny okres stosowania tymcz. aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd

pierwszej instancji, nie może przekroczyć 2 lat.

2. Maksymalny okres tymczasowego aresztowania w postępowaniu głównym może zostać

wyjątkowo przedłużony na czas oznaczony przez sąd apelacyjny, w którego okręgu toczy się

postępowanie na wniosek sądu, przed którym sprawa się toczy.

3. W postępowaniu sądowym po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji

pojawia się natomiast inny rygor. Każdorazowe przedłużenie w dalszych etapach procesu może bowiem następować na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy. Można więc kilkakrotnie przedłużać aresztowanie ale zawsze na okres nie przekraczający 6 miesięcy.

29. Zakazy dowodowe z powodu konieczności zachowania pewnych wiadomości w tajemnicy

Zakaz dowodowy to norma prawna zabraniająca przeprowadzenia dowodu w określonych warunkach lub stwarzająca ograniczenie w uzyskiwaniu dowodów.

Do grupy tych zakazów należą:

1) Tajemnica państwowa. Dysponentami jej są właściwe organy państwowe. Przesłuchanie osób z nią związanych jest dopuszczalne tylko po zwolnieniu z tajemnicy przez uprawniony organ przełożony. Zwolnić z tej tajemnicy może naczelny organ administracji rządowej w praktyce resortowego ministra.

2) Tajemnica służbowa (związana z funkcjonowaniem jednostek organizacyjnych) i tajemnica zawodowa (powstająca w czasie wykonywania zawodu wymagającego zaufania innych osób) pozostaje w zasadzie w dyspozycji sądu lub prokuratora (dotyczy np. psychologa, farmaceutę, pracownika opieki społecznej). W tym wypadku mamy do czynienia z pierwszym stopniem uprawnienia do tajemnicy zawodowej. Drugi stopień obejmuje notariusza, adwokata, radcę prawnego i lekarza. Tylko sąd może z niej zwolnić i to w momencie gdy jest to niezbędne dla wymiaru sprawiedliwości, a okoliczności nie mogą być ustalone na podstawie innego dowodu. Trzeci stopień dotyczy wyłącznie dziennikarza. Zwolnić od tajemnicy może go tylko sąd, a nadto zwolnienie z tajemnicy dziennikarza nie może dotyczyć : 1. danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji itp. czyli nie może naruszyć tzw. Anonimatu,

2. informatora, od którego dziennikarz dostał wiadomość, jeżeli ten zastrzegł sobie anonimowość.

30. Ograniczenia w stosowaniu tymczasowego aresztowania.

Do ograniczeń w stosowaniu tymczasowego aresztowania zaliczamy trzy zakazy:

1. Pierwszy zakaz - polega na tym, że jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie,

należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienia wolności:

a) powodowałoby dla jego życia poważne niebezpieczeństwo ( np. groziłoby to 2 zawałem

serca)

b) pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny (gdy nie

udało by się znaleźć opieki nad małymi dziećmi)

2. Drugi zakaz- polega na tym , że tymczasowego aresztowania nie stosuje się gdy na

okoliczność sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę

pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo,

że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia

wolności bez warunkowego zawieszenia.

3. Trzeci zakaz - wyraża się w zakazie tymczasowego aresztowania, jeżeli przestępstwo

zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekracząjącą roku

Wszystkie te zakazy są względne. Zakazy drugi i trzeci nie obowiązują gdy oskarżony ukrywa się , uporczywie nie wstawia się na wezwania .

---