KAZIMIERZ WIERZYŃSKI - WYBÓR POEZJI - BN

Opr. Krzysztof Dybciak

I. WIADOMOŚCI BIOGRAFICZNE.

- ojciec nazywał się Andrzej Wirstlein, pełnił funkcje zawiadowcy stacji w kilku miejscowościach w Galicji;

- matka Kazimierz, to 2 żona Andrzeja;

- W. ur. się 27. 08.1094 w Drohobyczu, jako najmłodszych wśród rodzonych sióstr i braci przyrodnich;

- w 1912 r. cała rodzina wystąpiła o zmianę nazwiska na Wierzyński;

- na UJ został zapisany jeszcze pod starym nazwiskiem w r. akademickim 1912/1913;

- w następnym roku zapisany na U Wileńskim, jako Wierzyński i pod tym nazwiskiem debiutował wierszem HEJ, KIEDYŻ, KIEDYŻ…! W drohobyckiej jednoaktówce pod tytułem 1863;

- w gimnazjum należał do tajnego kółka samokształceniowego, a potem do niepodległościowej organizacji Drużyny Sokole;

- po wybuchu I wojny wstąpił do Legionu Wschodniego, ( ta formacja pod dowództwem Józefa Helerra, została rozwiązana po kilku tygodniach za odmowę przysięgi za wierność Austro - Węgrom, dlatego W. wcielony do armii austryjackiej);

- 7 lipca 1915 r. jego odział został wzięty do niewoli i do stycznia 1918 r. poeta przebywał w obozie jeńców austriackich pochodzenia słowiańskiego w Riazaniu, poznał wówczas język i poezje rosyjską;

- w chaosie rewolucji uciekł z obozu i przedostał się do Kijowa, gdzie wstąpił do tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej;

- 1918 wczesną jesienią wrócił do Polski;

- prawdziwą karierę poetycką rozpoczął w Warszawie, poznał tu Lechonia, Staffa i Tuwima, występował w kawiarni Pod Pikadorem, drukował w <<Pro Arte>>, a w r. 1920 debiutował zbiorem wierszy Wiosna i wino;

-podczas wojny 1920 r. służył w wojsku pracując w Biurze Prasowym Naczelnego Dowództwa: redagował Bibliotekę Żołnierza Polskiego, w Równem <<Ukraińskie Słowo>>, potem Kijowie <<Dziennik Kijowski>>;

- po wojnie zamieszkał w W-wie, gdzie przez 20lat prowadził działalność literacką;

-szybko stał się jednym z czołowych twórców Skafandra;

- tygodniki grupy <<Wiadomości Literackie>> i <<Cyrulik warszawski>> oraz miesięcznik <<Skafander>>;

- grupa ta nie stworzyła wspólnego programu lit., ale postulowała związanie poezji ze współczesnością, zerwanie z taktyką i patosem, tzw. poetykę codzienności, wyrażanie bujności biologicznego życia (witalizm);

-wiele podróżował po kraju i świecie;

- redagował w l. 1926-1931 <<Przegląd Sportowy>>, a w 1931-1932 redagował założony przez niego tygodnik <<Kultura>>;

- w 1923r. ożenił się ze znaną aktorką Bronisławą Kojałowicz;

- w 1928 przyznano mu złoty medal na Konkursie Literackim IX Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie za tom poezji Laur olimpijski;

- 1932 r. został teatralnym recenzentem <<Gazety Polskiej>>, co przyniosło później zbiór recenzji pt. W garderobie duchów, wyd1933 r.;

- jednak debiutem prozatorskim Wierzyńskiego był zbiór opowiadań Granice świata, wyd. 1933r.

- 1. małżeństwo się rozpadło, ożenił się ponownie w 1938r. z Haliną z Pfefferów;

- w tym samym roku wybrano go do Polskiej Akademii Literatury;

- wcześniej otrzymał Złoty wawrzyn PAL (rok1935) oraz Państwową Nagrodę Literacką za całokształt twórczości (1936);

- po wybuchu wojny światowej W. jako członek redakcji warszawskiej <<Gazety Polskiej>> został z całym jej zespołem ewakuowany do Lwowa;

- Wierzyńscy zdecydowali się emigrować, 17 września przekroczyli granicę rumuńską;

- przebywali we Francji, Portugalii, Brazylii, a Odr. 1941w Stanach Zjednoczonych;

- lata wojenne - wiersze napisane w tym czasie wypełniły 5 zbiorów;

- publikował artykuły, wygłaszał odczyty, red. od 1944 <<Tygodnik Polski>> wychodzący w Nowym Jorku;

- w tym też r. wydał tom opowiadań Pobojowisko dotyczący kampanii wrześniowej

- pisał dużo tekstów o aktualnych wydarzeniach historycznych;

-jego patriotyczne utwory ze szczególnym wzruszeniem czytywali żołnierze walczący na frontach wielkiej wojny;

- klęski osobiste oraz narodowe, jakie przyniosła wojna, pogrążyły go w rozpaczy i spowodowały przerwę w pisarstwie;

- dla poezji ocaliła go praca nad biografią Chopina;

- w 1949r. ukazało się angielskie tłumaczenie Życia Chopina;

- 1951r. ukazał się zbiór wierszy Korzec maku;

- w l. 50 i 60-tych wydał 6 tomów liryków i 2 książki prozą

- Cygańskim wozem. Miasta, ludzie, książki to zbiór esejów o charakterze autobiograficznym;

- w 1966r. ukazał się 2 tom prozy, zatytułowana Moja prywatna Ameryka;

- w okresie powojennym autor tomu opowiadań Pobojowisko współpracował z Radiem Wolna Europa, ogłaszając tam m.in. pamiętnik, który będzie drukowany we fragmentach w parę lat po jego śmierci;

- w poł. L. 60-tych przeniósł się na stałe do Europy;

- we czwartek 13 lutego 1969r. ukończył pracę nad kolejnym tomem wierszy, w tym samym dniu wieczorem zmarł, pracując w Londynie nad Snem marą, zakończył swój ,,sen życia”;

II. OKRES MIĘDZYWOJENNY.

Zabawa i poezja.

- przełomowe znaczenie wystąpienia W.: zamiast romantyczno-modernistycznego koloryzmu - ekstatyczna radość, w miejsce dydaktyzmu i refleksyjności - alogiczność i fantastyka, zamiast służby społecznej i haseł użyteczności - zabawa i gra. Przewrót ten objawił się w konstrukcji pod. Lirycznego.

- ,,Ja'' liryczne Wiosny i wina oraz Wróbli na dachu zrezygnował z tradycyjnego koturnu i odrzucił szereg niezbędnych dotąd jakości: patos, uroczysty tok wypowiedzi uporządkowanej racjonalnie, tematy intersubiektywni ważne.

- obniżenie pozycji podmiotu co powoduje pojawienie się autoironii, dystansu wobec siebie i swej działalności oraz elementów groteskowego, przedstawienia własnej roli i zadań: wiersz Przyjaciołom.

- pod. Liryczny występuje jako beztroski i radosny inscenizator oryginalnych widowisk, zdarzeń i gier, jest on człowiekiem zabawy

- Motyw dziecięcości - 2 funkcje:

1. jest próbą powrotu do pierwotności, czystości, poszukiwaniem czasu spontaniczności i możliwie najpełniejszego zjednoczenia z naturą; zbliża poezję W. do witalizmu a chwilami - panteizmu.

2. rodzaj zabawy, stwarzanie nowego świata iluzji. Deformujące często parodystyczne naśladowanie świta społecznej praktyki jest częstym motywem tej poezji - w tomie Wróble na dachu: np. w wierszach Pieśń wagabundy i Ballada.

- tendencje anarchistyczne do punktu szczytowego doszły w wierszu Pandora;

- 2 sprawy wydają się szczególnie ciekawe:

1. to zniknięcie indywiduum, rozpłynięcie się osobowości w żywiole życia („ Zda się nie żyję - jestem żyty”) „Ekstatyk użycia” przekracza granice podmiotowości i jednoczy się z potężnym strumieniem biologicznego życia.

2. to związek transu i naśladowania („Zmienić się w ciecie, o wiosno”). Najczęściej naśladowana bywa energetyczno- kreacyjna działalność przyrody, spontaniczne zachowanie dziecka, czasem demiurga;

- specyficzną formą związku naśladowania i ekstazy jest szamanizm;

- znacznie częściej zabawa jest zaproszeniem do radosnej gry, zawiązaniem ludycznej wspólnoty;

- dwa ostatnie wersy zbioru Wiosna i wino: „Tam, gdzie się gra moja kończy, / Zaczyna się wasza” (Jestem jak gdyby muzyka) akcentuje w zabawie uczucia braterstwa i pojednania.

- przyroda jest bytem cudownym, tworem przypominającym dzieło artysty; kreowanie natury na dzieło artystyczne- obecne jest w wierszach Na polach:

Gdzie ze mną jeno wichr psalmy zawodzi

I słońce wiesza swe największe wota

Bogu na piersi,(…)

w wierszu Wśród krzaków leżę oraz Śpiew dionizyjski;

- mechanizmy zabawy; wewnątrztekstowe stosunki osobowe naśladują zasady interakcji w grupie zabawowej; charakterystycznym zjawiskiem jest występowanie drugiej osoby, do której adresowany jest monolog;

- w warstwie języka do najczęstszych chwytów trzeba zaliczyć zestawienie opozycji słownych nie spotykanych w mowie potocznej;

- rymy są to często zaskakująco dobierane; spotkać też gry słowne, kojarzenie wyrazów na zasadzie podobieństwa dźwiękowego: poezja „boska - w bohomazie”, „widok z wiaduktu od Alp do Timbuktu”;

- autor Wiosny i wina respektuje normy językowe, w jego wypowiedziach artystycznych panuje ład, jednostki stylistyczne podporządkowane są celowi nadrzędnemu - konstrukcji niezwykłego świata ludycznego;

- ważną funkcje pełnię eksklamacje (wykrzyknienia);

- częściej zamiast wiersz wolnego, operuje innymi środkami: eksponowaniem wszechmocy pod. Lirycznego lub autoironicznym stosunkiem do jego wypowiedzi;

- W. szło głównie o maksymalnie dobitne wyartykułowanie w poezji postawy i światopoglądu ludycznego;

- koncepcji poezji jako „języka w języku'' przeciwstawiał W. koncepcję jako „świata w świecie”;

- zachowanie tradycyjnej wersyfikacji dobrze współgrało z tematyką; powtarzalność identycznych zespołów sylabicznych i akcentowych swą halucynacyjną rytmiką współdźwięczała z tematyką witalistycznego upojenia;

- Wiosna i wino oraz Wróble na dachu tworzą nie znamy wcześniej w polskiej lit. Wzór poezji ludycznej.

- były one (tłumione wartości duchowe społeczeństwa polskiego) wyrazem uniwersalnej potrzeby gry i zabawy; apologią ludycznej sfery kultury, odrębnej od stref aktywności ekonomicznej, poznawczej i światopoglądowej; zabawa istnieje poza kategoriami prawdy i fałszu, dobra i zła, nie służy żadnym zewnętrznym celom.

- w następnych zbiorach W. odszedł od poezji ludycznej;

- w tomach Wielka Niedźwiedzica (1923) i Pamiętnik miłości (1925) zamieścił większość wierszy w przyciszonej tonacji emocjonalnej: melancholijnych, poważnych i smutnych;

- wydany w r. 1927 Laur olimpijski kontynuuje wątki strukturalne i filozoficzne wczesnego pisarstwa W.

- zachwyt nad pięknem człowieczego wysiłku i ruchu, zmierzającego do przekroczenia narzuconych mu granic, znajduje wielokrotnie wyraz w tej poezji.

- Laur olimpijski świadczy o ewolucji modelu poezji ludycznej;

- miejsce żywiołowej bezładnej zabawy zajmuje zorganizowana gra; dziecko kuglarza, wędrowca wypierają mistrzowie sportu lub odkrywcy (Pieśń o Amundesie);

- bohater wierszy Lauru olimpijskiego to konkretne osoby, obdarzone imionami własnymi: Nurmi, Karol Hoff, Zamorra, Paddock…;

PODRÓŻE W CZASIE I PRZESTRZENI.

- Pieśni fanatyczne ( 1929) wizja miasta była nową propozycją artystyczną;

- wielkomiejska fascynacja W. była odmienna od przedstawień poprzedników: od futurystów różnił się:

• Pesymistyczną oceną nowoczesnej cywilizacji;

• Ciemną tonacją emocjonalną;

- od awangardy krakowskiej:

• Emocjonalizmem;

• Rozluźnieniem rygorów kompozycyjnych;

• Eksplorowaniem sfer podświadomości;

• Irracjonalnością obrazowania

• Krytyczną postawą wobec nowoczesnego człowieka i społeczeństwa;

- najbliższy jest jednak ekspresjonizmowi;

- cechami wspólnymi są m.in.

• Upodobanie wiersza wolnego;

• Formy hymniczne;

• Szeregowanie fantastycznych obrazów o ogromnej skali;

• Nieco katastroficzna wizja świata;

• Niekiedy ton profetyczny;

- bohaterami Pieśni fanatycznych są najnieszczęśliwsi członkowie wielkomiejskiej społeczności, zamieszkujący suteryny i poddasza;

- rytm życia jest poddany strasznej monotonii;

- miasto w zszarzałej kolorystyce, z podkreśleniem jego starości, bylejakości i obrzydliwości;

- obiekty na których jest skupiona uwaga Boh., są konsekwentnie odrażające i ponure: szubienica kostnica, kikut, mury, loch, pajęczyna „zgniecione płuca”, zaraza, gnój, eksperymenty;

- ta grobowo- turpistyczna charakterystyka przybiera chwilami kosmiczne rozmiary:

Strychy na wiatrach jak niebo płynął

Obłoki szarą są pajęczyną,

Świat jest jak łachman zjedzony przez mole

I słońce, słońce tchnie naftaliną.

(Pieśń o szarości życia, w. 73- 76)

- autor stosuje rozbudowane porównania, zbliżające człowieka do przyrody; ten mechanizm naturalizacji pozbawia Boh. Cech ludzkich;

- W. konstruuje człowieka urzeczowionego, wyobcowanego z procesów życiowych, znajdującym się w zaawansowanym studium depersonalizacji;

- smutnemu i podszytemu nicością istnieniu przedstawi bogaty, ciekawy świat wyobraźni i podświadomości;

- Boh. Pieśni fanatycznych jest osobnikiem, który nie mogąc zmienić układów materialnych, przebudowuje swoją przestrzeń percepcyjną;

- zmienia się obraz podmiotu monologów i sytuacja, w jakiej się znajduje;

- ten nowy świat halucynacji nie jest radosny, rzadko przynosi arkadyjskie obrazy, ale zaspokaja pragnienie ruchu, potęgi, walki, zaskoczenia nowością: (Film, w. 43-47);

- wyobraźnia i sny pełnią funkcję kompensacyjne; obrazy kompensacyjne koncentrują się wokół 3 centrów:

1. erotyka, bezkonfliktowa, pogodna i zmysłowa -opis snu w Pieśni o nocach przespanych;

2. podróże - do egzotycznych krajów, w głąb czasu lub przyszłość, pokazywana w perspektywie katastroficznej;

3. przygoda, niebezpieczna i emocjonalna gra;

- w Pieśniach fanatycznych pojawia się fascynacja brzydotą nowoczesnej cywilizacji, połączona z ufantastycznieniem codzienności i poetycką nobilitacją najzwyklejszych zachowań;

- W. zestawia 2 poziomy: obiektywną sytuację hist. I subiektywną wizję uczestników; tworzy to układ dramatycznie konfliktowy

- w r. 1933 ukazał się Gorzki urodzaj;

- może głównym elementem Gorzkiego urodzaju jest motyw podróży: wiele tekstów to poetyckie relacje z wędrówek po świecie i Polsce; pojawiają się wiersze opisujące zmysłowe piękno przyrody; W. odkryje dla polskiej poezji wschodnie Podkarpacie;

- zjawia się też w tym tomie nieodwołalnej utraty kraju lat dziecinnych, motyw, który za lat kilkanaście stanie się częstszy;

- jako najbardziej charakterystyczną cechą dla Gorzkiego urodzaju jest formotwórcza sprawność autora;

- zbiór opowiadań z r. 1933, zatytułowany Granice Świata;

- fabuła opowiadań transponowała wydarzenia z okresu pierwszej wojny światowej;

- wydana w 1936r. Wolność tragiczna jest tomem wierszy, który stanowi całość dzięki tematyce oraz konstrukcji i tożsamości bohatera wszystkich zgromadzonych tu utworów, którym jest Józef Piłsudski; reprezentuje dzieje Polski od powstania styczniowego do r. 1935.

- to historia walki wielkiej jednostki z przeciętnością i biernością społeczeństwa;

- poeta operuje w tych fragmentach metaforyką wojenną: Noc narodowa, Belweder;

- metaforyka ta nadaje bohaterowi wierszy proroka czy natchnionego przywódcy; stąd liczne określenia w rodzaju: „bożą chmura”, „chmura ognista”, „bezlitosny święty”;

- W. usiłował stworzyć w Wolności tragicznej wzór osobowy człowieka czynu historycznego, łączącego idealizm z realizmem;

- przedmiotem krytyki jest w Wolności tragicznej polski sentymentalizm; poeta ośmiesza rzeczywistość polskiej psychiki, jej pasywizm kryjący lęk przed czynem;

- podstawowa sytuacja konfliktu Boh. Dziejowego z narodem ma romantyczny rodowód; także rola poety, którą wybrał teraz W. bliska była postulowanej i praktykowanej w okresie romantyzmu;

- dzieło poprzez słowo wierzy, iż ma ono siłę zdolną wywoływać fakty społeczne;

- można zarzucać Wolności tragicznej i następnemu zbiorowi wierszy Kurhany nadmierną wielosłownością, patos, narracyjność trudną do zrealizowania w poezji;

- Kurhany następuje w nim przekazanie misji przywódczej wielkiej sztuce;

- bohaterami są tu artyści, a wielką pracę przemiany psychiki narodowej wykonują arcydzieła sztuki.

- przywołuje autor dzieła Szekspira, Wyspiańskiego, Chopina i kilkakrotnie Mickiewicza;

- Kurhany składają się z ośmiu dużych utworów, właściwie poematów, o niezwykle harmonijnej budowie; ich wielogłosowość i wieloznaczność, tajemnicza wizyjność, rozbudowana muzyczność, bliski są wizyjnej i katastroficznej poezji pisarzy Drugiej Awangardy;

- 27 sierpnia 1939r. napisał Wstążkę z „Warszawianki”, ukazała się w dniu wybuchu wojny.

III. DRUGA WIELKA WOJNA.

- W. stał się jedynym z najpopularniejszych pisarzy uchodźctwa - utwory jego były bliskie i potrzebne wielu czytelnikom, pomagały żyć w okresie katastrof dziejowych;

- w okresie wojennej emigracji W. był głównie poetą uczuć powszechnie odczuwanych; zdecydowana większość jego utworów ma zbiorowy podmiot;

- najczęstsze tematy to zachęta do walki, opłakiwanie strat, wspominanie szczęśliwszej przeszłości, potępianie zbrodni;

- w pierwszym tomie w Ziemi- Wilczycy, pojawiają się nawiązania do czasów Wielkiej Emigracji; francuskie tło wydarzeń; w miarę upływu lat narasta tęsknota, stając się w Róży wiatrów chyba główną siłą emocjonalną;

- tomy wierszy, drukowane w końcowych latach wojny wyrażających nastroje bliskie rozpaczy, (Na rozwiązanie Armii Krajowej);

- wydawało się poecie, iż hist. Pełna jest jedynie bezsensownego zgiełku i furii, zmierzając do zagłady wartości; ocalenia sensu istnienia szukał na różnych drogach, również religijnej;

- Bóg staje się adresatem skarg współczesnego Hioba polskiego;

- Bóg w wojennej liryce W. jest solidarnym towarzyszem ciężkiej doli człowieczej; czasem staje się on znakiem nadziei wskazującym jakiś ukryty sens bolesnych wydarzeń;

- innym źródłem nadziei staje się czasem słowo i sztuka, a więc poezja;

- symbolika tytułów dwu najważniejszych tomów wojennych wierszy:

1. Ziemia -Wilczyca łącząc oba (ziemia i wilczyca)wiele znaczące w słowniku poetyckim autora, słowa chciał on wskazać, iż ziemia jest żywicielką, ratujących przed zagładą tych, którzy stworzą coś cennego i trwałego, jak tamci mityczni Boh. Zakładający wieczne miasto (Romulus i Remus, wykarmionych przez wilczycę);

2. Krzyże i miecze kojarzą się nam najpierw z obrazami krucjat, wyprawy rycerskie do Ziemi Świętej w XI-XIII, oraz też wskazują na ideowy i moralny sens walki, której zadaniem jest obrona fundamentalnych wartości, a przede wszystkim odzyskanie wolności;

-tytuły wierszy skonstruowane są na podobieństwo ody: Na zajęcie Warszawy przez Rosjan, Na dzień zwycięstwa, Na proces moskiewski; treść tych tekstów jest zaprzeczeniem charakterystycznych cech tego gatunku;

- W. tworzy negatywne ody, demaskatorskie, pełne gniewu lub obrzydzenia;

- do tego zbioru można zaliczyć modlitwy (Modlitwa za zmarłych w W-wie, Panie zastępów, Msza żałobna w katedrze nowojorskiej), formy litanijne ( Litania ziemi lwowskiej, Do moich zmarłych), parafrazy psalmów (Z księgi psalmów, Z Izajasza), suplikacje, hymny religijne, regularne ody (Do Finlandii, Do poetów) klechdy, przypowieści, naśladowania Ewangelii.

- teza o zwiększonym ciśnieniu tradycji narodowej i ogólnocywilizacyjnej na twórczość poetycką w czasie wojny światowej;

- W. główny wysiłek skierował na budowanie czegoś, co można nazwać Wiecznym Teraz polskości;

- żywe jest tu poczucie braterstwa, ponadpokoleniowej wspólnoty (Klechdy);

- nasz poeta wkracza czasem na drogę mało twórczego naśladownictwa romantycznych wzorów;

- pojawia się nawet mesjanistyczna nuta w porównywaniu ojczystych losów do krzyża;

- we wszystkich zbiorach wojennych natrafimy również na wiersze osobiste;

- pojawiają się liryki dokumentujące doświadczenia uchodźcy obserwującego bieżące wypadki i tęskniącego kraju np. Pożegnanie Francji, Noc w Pirenejach, Jesień w Lizbonie;

- dygresyjne poematy ukazały się 1944-1945, Ballada o Churchilu i Podzwonny za kaprala Szczapę;

- znajdujemy w nich zmierzającą do obiektywizmu relację o militarnych wydarzeniach, a obok tego ironiczne komentarze, satyryczne wspomnienia, egzystencjalne rozważania, bezpośrednie zwroty do czołowych osobistości ze sceny politycznej;

IV. TWÓRCZOŚĆ POWOJENNA.

- nowy zbiór wierszy pod tytułem Korzec maku oraz Siedem podków;

- język poetycki obu tomów stał się bardziej swobodny i naturalny, zbliżony do potocznej komunikacji słownej;

- problematyka: sztuka, sprawy społeczne ustąpiły miejsca osobistym, wzrost zainteresowań losem indywiduum ludzkiego; rozjaśnienie atmosfery emocjonalnej wielu tekstów, zgłębianie ukrytej istoty bytu;

- następne zbiory znów potężnieją: Tkanka ziemi, Kufer na plecach i Sen mara;

- pojawia się wtedy najwięcej utworów będących ekspresją przeżyć związanych z oddaleniem od ojczyzny, powodującym tęsknotę i występowanie stanów depresyjnych;

- publikuje sporo wierszy o sztuce, mikromonografie poetyckie o dziełach wielkich malarzy i muzyków: Cezanne'a, Michała Anioła, Van Gocha, Haydna, Scarlattiego.

- wątki autotematyczne obecne są w utworach o innych poetach: Leśmianie, Tuwimie, Emily Dickinson, Iłłakowiczównie;

- cykl erotyków do żony;

- zauważalnym środkiem staje się cytat;

- osobne miejsce znajduje się Czarny polonez ze względu na monotematyczność; poświęcony bowiem został aktualnym wydarzeniom i nastrojom nurtującym polskie społeczeństwo w 2 poł. L. 60-tych;

- należał on na emigracji do pisarzy uważnie obserwujących, co się dzieje w kraju i żywo regulujących na dokonujące się tu zmiany;

- zasłużeni badacze podkreślali doraźność i brak dystansu i do relacjonowanych wydarzeń;

- podziw budziło wyczucie językowe współczesnej polszczyzny i dobre odtworzenie konwencji potocznego mówienia- u poety od blisko 30lat przebywającego na obczyźnie;

Nadzieja i gra z losem.

- gra, rozumiana poprzednio jako współzawodnictwo międzyludzkie i teren aktywności, ustępuje teraz miejsca grze z losem; zwycięstwo nie zależy więc od sprawności uczestnika, ale od przypadku lub wyroku przeznaczenia;

- przeznaczenie wkracza w życie jednostki i od serii tajemniczych przypadków zależą koleje losu indywidualnego; wedle W., człowiek postawiony naprzeciw potężnego partnera ma pewne możliwości działania;

- może wykazać się aktywnością duchową: wytrwałością w oczekiwaniu, umiejętnością przewidywania nadchodzących rozstrzygnięć, wyobraźnią wybiegającą w przyszłość, czujnością.

- ziemia jest glebą- miejscem poparcia i krajem rodzinnym- elementem łączącym człowieka z naturą i obietnicą nieśmiertelności:

- poprzez sztukę słowa kontaktować się można z prawdą;

-filozofię W. określał Tymon Terlecki jako chrześcijański stoicyzm;

PROPOZYCJA GEOHUMANIZMU.

- kim jest geohumanista? - to człowiek, który dzięki jednoczącemu go z bliźnimi codziennemu trudowi znalazł swe miejsce w rytmie kosmosu i globalnej wspólnocie ludzkiej;

- jego jednym zadaniem umacnianie i rozmnażanie życia;

MIEJSCE EW HISTORII LITERATURY.

- w latach 1939 -1969 poezja W. otwarta jest na wszystkie głosy samotności, tęsknoty, rozpaczy, wydaje się, iż chce zgłębić całą ciemność ludzkiego losu.

8

---