ROZDZIAŁ XI

TOPOGRAFIA STREF TERAPEUTYCZNYCH CZASZKI

(wprowadzenie do kraniopunktury)

Chiński neurolog Chiao Shun-fa, pracujący w szpitalu w Chishan w prowincji Shansi w Północnych Chinach, opracował w latach 70 nową odmianę akupunktury polegającą na nakłuwaniu długimi igłami owłosionej części głowy. Pierwsze próby wykonał on na sobie samym, nakłuwając własną głowę, co pozwoliło mu na ustalenie zasad tej odrębnej metody. Pierwszą pacjentką, którą próbował leczyć nową odmianą akupunktury była wiejska kobieta w wieku lat 40 dotknięta prawostronnym porażeniem połowiczym, po zatorze mózgu. W 40 dniu po wystąpieniu zatoru nakłuł on u pacjentki punkt leżący na owłosionej części głowy, który odpowiadał „gyrus precentralis" (zakrętowi przedśrodkowemu) lewej półkuli mózgowej, Przy szybkim obracaniu igły pacjentka poczuła falę ciepła przepły­wającą przez porażoną połowę ciała. Po wyjęciu igły chora uniosła, po raz pierwszy od momentu wystąpienia zatoru, prawą kończynę górną powyżej głowy. Równocześnie poprawiła się sprawność prawej kończyny dolnej, dzięki czemu chora zaczęła się poruszać o własnych siłach i mogła przejść parę kroków.

Chiao Shun-fa zachęcony uzyskanym sukcesem rozpoczął leczenie kraniopunkturą, zwaną też akupunkturą cerebralną, dużych grup chorych. W ciągu 7 lat leczył on 500 chorych, po zatorze mózgu, uzyskując wyraźną poprawę u 48% chorych. Wskazania początkowo ograniczały się do zatorów mózgowych, a z czasem zostały rozszerzo­ne. Zarówno Chiao Shan-fa jak i jego współpracownicy obok zatorów mózgowych leczyli także chorych z pląsawicą, ostrym infekcyjnym zapaleniem wielonerwowym (Polyneuritis acuta infec-tiosa), astmą oskrzelową alergiczną, moczeniem nocnym u dzieci i zawrotami głowy pochodzenia błędnikowego. W latach 1970-1977 w szpitalu w Chishan leczono akupunkturą cerebralną 12000 pacjen­tów na oddziałach wewnętrznych, chirurgicznych, pediatrycznych, ginekologicznych uzyskując pomyślne wyniki u 90% chorych. Po­cząwszy od roku 1971 zaczęto korzystać z akupunktury cerebralnej również do celów anestezjologicznych. W okresie 7 lat (1970-1977) w szpitalu w Chishan wykonano w analgezji akupunkturą cerebralną ponad 700 zabiegów chirurgicznych w różnych jednostkach choro­bowych.

Zdaniem Chiao Shun-fa akupunktura głowy ma na celu poprzez drażnienie igłami ściśle określonych stref czaszki usprawniać na drodze odruchowej związane z nimi ośrodki kory mózgowej. Ta nowa metoda znajduje zastosowanie w leczeniu chorób, których przyczyna tkwi w mózgu.

Technika nakłuwali. W czasie zabiegu chory może siedzieć, albo, co jest bardziej godne zalecenia, leżeć na plecach, brzuchu lub na boku. Po wyjałowieniu właściwych stref skórnych alkoholem nakłuwa się je długimi igłami wprowadzając ostrze pomiędzy skórę i pokrywę kostną czaszki. Wbite igły obraca się stosunkowo szybko przez okres l do 2 minut, później pozostawia w spokoju przez 5 do 10 minut a następnie ponownie się je obraca i wyjmuje. Ruchy obrotowe wykonuje się trzymając igłę palcem wskazującym i kciu­kiem, w rytmie 3 obroty (w obie strony) na sekundę.

Plan leczenia. W chorobach przewlekłych wykonuje się serię 10 zabiegów nakłuwając codziennie. Po ukończeniu pierwszej serii można rozpocząć drugą serię zabiegów po krótkiej parodniowej przerwie.

Po poprawnie wykonanym zabiegu pacjent zazwyczaj odczuwa w chorej kończynie przyjemne ciepło.

Anatomia i fizjologia ośrodkowego układu nerwo­wego

Doktor Chiao Shun-fa opracowując swoją metodę kierował się anatomią mózgu i projekcją poszczególnych jego elementów na powierzchnię czaszki. Jak wiadomo mózg składa się z dwóch półkul, których powierzchnią utworzona jest przez substancję szarą. Grubość tej warstwy wynosi 3 mm. Powierzchnia mózgu jest pofałdowana. Widoczne są tu zakręty, bruzdy i szczeliny. Powierzchnię mózgu dzielimy na cztery płaty: czołowy, ciemieniowy, potyliczny i skronio­wy. Przed głównym rowkiem Rolanda leży środkowy zakręt przedni, a poza tym rowkiem zakręt środkowy tylny. Poniżej szczeliny bocznej znajduje się zakręt skroniowy górny, a powyżej górnego końca szczeliny bocznej zakręt nadbrzeżny. Poniżej zakrętu przed-środkowego znajduje się strefa mowy Broca. Najważniejszymi strefa­mi dla akupunktury cerebralnej są: zakręt środkowy przedni i zakręt środkowy tylny.

Strefy skóry czaszki i wskazania do ich nakłuwania

Dwie główne linie orientacyjne czaszki to:

1) Linia strzałkowa biegnie od przodu od nasady nosa do dolnej krawędzi guzowatości potylicznej zewnętrznej (przebieg ten jest zgodny z meridianem Głównym Regulatorem Tylnym — Tou Mo).

2) Linia horyzontalna biegnąca od brwi oka do potylicy.

Umiejscowienie stref terapeutycznych

(Rycina 62-64)

Rycina 64. Strefy terapeutyczne na przedniej części sklepienia i na skórze czoła. 12 - strefa żołądka, 13 — strefa wątroby, 14 — strefa klatki piersiowej, 15 — strefa narządów płciowych.

1. Strefa ruchowa (motoryczna) i mowy I. Górny punkt tej strefy znajduje się ¹/₂ cm ku tyłowi od punktu szczytowego czaszki. Dolny końcowy punkt tej linii znajduje się na przecięciu się linii horyzontal­nej i przedniego brzegu strefy owłosionej okolicy skroniowej, nieco powyżej środka górnej krawędzi łuku jarzmowego. Połączenie obu tych punktów odpowiada strefie motorycznej.

Pole odpowiadające strefie motorycznej dzielimy na 5 równych odcinków. Pierwszy z nich idąc od góry odpowiada kończynie dolnej przeciwległej oraz tułowiu, drugi i trzeci odpowiadają przeciwległej kończynie górnej, a czwarty i piąty mieszczące się w dolnej części strefy motorycznej reprezentują mięśnie szyi, twarzy, gardła i ośrodka mowy I.

Wskazania do nakłuwania: odcinek górny nakłuwa się w porażeniu kończyny dolnej przeciwległej oraz porażeniu mięśni tułowia po stronie przeciwnej. Odcinki drugi i trzeci (licząc od góry) nakłuwa się w porażeniu mięśni kończyny górnej po stronie przeciwnej. Pozostałe dwa odcinki (czwarty i piąty) stymuluje się w leczeniu porażenia nerwu twarzowego po stronie przeciwnej, w afazji motory-cznej, zaburzeniach mowy w wypadku zmian głosu (fonacji) oraz w ślinotoku.

2. Strefa czuciowa biegnie równolegle do strefy ruchowej, oddalona jest od niej o P/2 cm w kierunku ucha i potylicy. Podzielona jest ona na 5 równych odcinków, które reprezentują te same narządy i w tej samej kolejności, jak odcinki strefy ruchowej. Wskazania do nakłuwania: pierwszy odcinek (idąc od góry) zaleca się nakłuwać w zaburzeniach czucia i w bólach kończyny dolnej po stronie przeciwległej, a także okolicy lędźwiowej. Dwa następne odcinki (tj. drugi i trzeci) nakłuwa się w zaburzeniach czucia kończyny górnej po stronie przeciwnej. Pozostałe dwa odcinki (czwarty i piąty) zaleca się nakłuwać w bólach zębów, w neuralgii nerwu trójdzielnego, w bólach stawu żuchwy i w zaburzeniach czucia w obrębie twarzy.

3. Strefa przeciwdrgawkowa. Linia odpowiadająca tej strefie prze­biega równolegle do strefy motorycznej w odległości 1¹/₂ cm ku przodowi. Linię tę również dzieli się na 5 równych odcinków, które reprezentują te same narządy i w tej samej kolejności jak odcinki strefy ruchowej.

Wskazania do nakłuwania: choroba Parkinsona i pląsawica. Przy objawach jednostronnych nakłuwa się przeciwległą stronę, zaś w zmianach obustronnych po obu stronach. W chorobie Parkinsona uogólnionej zaleca się nakłuwać wszystkie odcinki strefy przeciw-drgawkowej. Przy zajęciu zmianami jedynie kończyny górnej i głowy nakłuwa się cztery dolne odcinki tej strefy po stronie przeciwnej. W wypadku ograniczenia drżenia do samej głowy nakłuwa się dwa dolne odcinki strefy przeciwdrgawkowej po obu stronach.

4. Strefa naczynio-ruchowa reprezentowana jest linią biegnącą ró­wnolegle do strefy motorycznej, w odległości 1¹/₂ cm ku przodowi od linii przeciwdrgawkowej, a w odległości 3 cm ku przodowi od strefy ruchowej.

Wskazania do nakłuwania: obrzęki pochodzenia naczynio-ruchowego (korowego), np. w obrzękach nóg u chorych po wylewie krwi do mózgu. Górną połowę tej strefy nakłuwa się w obrzękach kończyn dolnych, a dolną w obrzękach kończyn górnych.

5. Strefa słuchowa i zawrotów głowy pochodzenia błędnikowego. Strefa ta wyrażona jest linią poziomą długości 4 cm, umiejscowioną 1¹/₂ cm powyżej wierzchołka małżowiny usznej.

Wskazania do nakłuwania: niedosłuch, dzwonienie w uszach, zawro­ty głowy pochodzenia błędnikowego i choroba Meniere'a.

6. Strefa mowy II jest umiejscowiona wzdłuż linii biegnącej od guza ciemieniowego do tylnego brzegu wyrostka sutkowatego na prze­strzeni 3 cm. Górny koniec tej strefy zaczyna się o 2 cm poniżej guza ciemieniowego. Wskazania do nakłuwania: całkowita czuciowa afazja (typu Wernicke).

7. Strefa mowy III jest umiejscowiona podobnie jak strefa słuchowa i zawrotów głowy ponad wierzchołkiem małżowiny usznej. Odpo­wiada ona linii poziomej długości 4 cm przebiegającej 1¹/₂ cm powyżej wierzchołka małżowiny usznej (zaczyna się nad wierzchoł­kiem i biegnie ku tyłowi). Wskazania do nakłuwania: atazja czuciowa.

8. Strefa apraksji umiejscowiona jest ponad guzem ciemieniowym w postaci linii pionowej długości 3 cm, której towarzyszą dwie doda­tkowe linie odchodzące od niej pod kątem 40° ku przodowi i ku tyłowi i tworzące wspólnie z nią znak strzałki. Wskazania do nakłuwania: apraksja (niemożność wykonania ruchów bardziej skomplikowanych).

9. Strefa koordynacji czynności chodzenia. Są to dwie linie o długości 3 cm biegnące równolegle do siebie wzdłuż linii środkowej ciała (Tou Mo) i po obu jej stronach w odległości od niej o l cm, na wysokości punktu Baihui (Główny Regulator Tylny 20). Wskazania do nakłuwania: bóle kończyn dolnych (po stronie prze­ciwległej), zaburzenia równowagi i ostre nadwichnięcia kręgów.

10. Strefa wzroku wyrażona jest linią długości 4 cm, biegnącą wzdłuż linii środkowej ciała, w odległości od niej o l cm. Linia ta zaczyna się na guzowatości potylicznej zewnętrznej i biegnie ku górze.

Wskazania do nakłuwania: zaburzenia wzroku pochodzenia korowego.

11. Strefa móżdżkowa równowagi biegnie po obu stronach linii środkowej ciała (Tou Mo), w odległości od niej o 3¹/₂ cm. Linie te o długości 4 cm wybiegają z guzów potylicznych zewnętrznych i kie­rują się ku dołowi.

Wskazania do nakłuwania: zaburzenia równowagi pochodzenia móżdżkowego.

12. Strefa żołądkowa, odpowiada górnemu odcinkowi linii pionowej biegnącej przez środek źrenic ku górze i przecinającej przedni brzeg owłosionej części czaszki. Górny odcinek tej linii długości 2 cm ponad przednią linią włosów odpowiada żołądkowi. Wskazania do nakłuwania: bóle w nadbrzuszu, bóle żołądka.

13. Strefa wątroby i pęcherzyka żółciowego stanowi przedłużenie o 2 cm strefy żołądka idąc w kierunku wierzchołka czaszki. Wskazania do nakłuwania: choroby wątroby i dróg żółciowych.

14. Strefa klatki piersiowej znajduje się na czole i na przedniej części sklepienia czaszki, w połowie drogi pomiędzy strefą żołądka i linią środkową ciała. Strefa ta liczy 4 cm i dzieli się na dwa równe odcinki: dolny i górny. Między tymi odcinkami przebiega przednia pozioma linia (granica) włosów.

Wskazania do nakłuwania: dychawica oskrzelowa, przewlekły nieżyt oskrzeli, choroba wieńcowa serca we wczesnym okresie.

15. Strefa płciowa, znajduje się ponad przednią linią włosów na przedniej części czaszki. Odpowiada ona linii pionowej biegnącej przez zewnętrzną krawędź brwi ku górze na owłosioną część czaszki, równolegle do linii środkowej ciała. Strefa ta liczy 2 cm. Wskazania do nakłuwania: zaburzenia czynnościowe narządów płciowych.

Odczyny spostrzegane po zabiegach akupunktury cerebralnej

Prawidłowy odczyn po nakłuciu jednej ze stref czaszki wyraża się uczuciem ciepła lub odrętwienia w obrębie narządu związanego z nakłuwaną strefą. Niekiedy widuje się nadmierne odczyny w postaci zawrotów głowy, zaburzeń widzenia, raptownego zblednięcia twarzy, uczucia zimna w kończynach, gwałtownych potów, drżenia kończyn, a nawet drgawek i omdlenia. W wypadku wystąpienia tego rodzaju sensacji zaleca się wyjąć igły i obniżyć głowę chorego. U osób skłonnych do tego rodzaju odczynów należy zachować szczególną ostrożność przy wykonywaniu zabiegów akupunktury czaszki.

---