Mateusz Balcerowicz, nr indeksu 214081
Temat: Wojna i pokój w filozofii Arystotelesa. Źródła (przyczyny). Cel, rodzaje wojen. Etyka
walki.
„Wszelkie na wojnę obliczone urządzenia należy wprawdzie uznać za dobre, jednak nie stanowią one bezwzględnie ostatecznego celu państwa, a tylko są środkiem do niego”
ŹRÓDŁA (PRZYCZYNY)
Podstawowym źródłem wojen jest człowiek. Powinien on żyć we wspólnocie, również ze względu na sprawy bezpieczeństwa, by nie stać się „stworzeniem najgorszym ze wszystkich”, które posiadając cnoty wyłamuje się spod prawa i sprawiedliwości. Bronią jednostki są jej zdolności umysłowe i moralne. Dlatego „człowiek bez poczucia moralnego jest najniegodziwszym i najdzikszym stworzeniem”, które może „wojny namiętnie pożądać”.
Działalność polityczna ma na celu zapewnienie szczęścia obywatelom poprzez zadania wojenne i pokojowe. Dlatego chcąc osiągnąć dobro obywateli (pokój) najpierw trzeba pokonać coś gorszego (wojnę) dla osiągnięcia wyższego celu.
Arystoteles podkreśla ekonomiczne i polityczne źródła wojen. „Sztuka wojenna to sztuka zdobywania własności”. Należy ją stosować zarówno przeciwko „zwierzętom, jak i przeciw tym ludziom, którzy choć z natury do służby stworzeni, nie chcą się do niej nagiąć, tak że wojna taka zgodna jest z prawem natury”. Nie odwołuje się zatem choćby do indywidualnego etosu żołnierza. Wskazuje, iż przyczyny konfliktów dotyczą nadmiernej żądzy do zdobycia własności.
Natomiast zamieszki i bunty wewnętrzne wybuchają na tle braku harmonii pomiędzy obywatelami (wojskowi i członkowie Rady) i elementem niezbędnym do istnienia państwa (rzemieślnicy, niewolnicy) oraz wskutek dążenia za wszelką cenę do zysków i zaszczytów, samowoli władców i despotycznych rządów.
CEL WOJEN
1.Pokój
Działalność polityczna może być realizowana poprzez wojnę, która jest jedynie „środkiem do pokoju” („oddajemy się bowiem różnym zajęciom z myślą o późniejszych czasach i prowadzimy wojny, aby zażywać pokoju”).
Stąd pokój jest „dobrem samym w sobie”, wojna natomiast dobrem ze względu na tamto dobro, czyli pokój.
2.Nie wojna sama w sobie
Arystoteles dokonując podziału rozumu na praktyczny i teoretyczny wspomina o cnotach praktycznych, które realizują się m.in. podczas wojny. Celem jej nie może być jednak wojna sama w sobie („nikt nie decyduje się na wojnę ani jej nie przygotowuje dla samego prowadzenia wojny”), gdyż „musiałby być zgoła krwiożerczym człowiekiem, kto z przyjaciół czynił sobie wrogów, aby wywoływać walki i rozlew krwi”.
3.Wojna jedynie instrumentem w rękach państwa
Czynności praktyczne związane z życiem publicznym i wojną są instrumentem dla osiągnięcia szczęśliwego i bezpiecznego istnienia możliwego jedynie w warunkach pokoju.
Państwo decyduje „o pokoju i wojnie, o zawarciu lub zerwaniu przymierza, o prawach…” poprzez czynnik jego ustroju nazwany przez Arystoteles obradującym, czyli prawodawczy. Myśliciel podkreśla, że szkodliwe jest nakierowanie państwa i prawa wyłącznie na prowadzenia wojen i kształtowanie cnót wojennych. Powołuje się przy tym na przykłady Lacedemończyków, którzy trzymali się „dobrze, dopóki wojny prowadzili, kiedy zaś doszli do panowania, zginęli, ponieważ nie umieli żyć w spokoju ani też uprawiać żadnej innej poważniejszej umiejętności prócz sztuki wojennej” oraz Scytów, Persów, Traków i Celtów, których „prawa i wychowanie zmierzają do tego, aby ujarzmić sąsiadów”.
Zatem państwo szczęśliwe to twór o dobrym ustroju i prawie, nie nakierowany na wojnę i panowanie nad innymi, a na zapewnienie spokoju i szczęścia obywatelom.
Wojna jako środek do pokoju może być jednak koniecznością w określonych warunkach, np. dla obrony niepodległości lub dla szczęścia obywateli. Państwo powinno więc posiadać odpowiednie siły i środki gwarantujące bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne przestrzeganie praw. Siła zbrojna stojąca na straży praw „musiałaby być tak wielka, żeby miała przewagę nad siłami każdego z osobna (…), ale słabsza od ludu”.
Środki jakie należy wykładać na armię muszą wystarczyć na jej „utrzymanie na wysokim poziomie, wyżywienie, umundurowanie, wyposażenie w broń”. Wysokość sum nie może narazić państwa na napaść mocniejszego, ale powinna zapewnić zwycięstwo z równym przeciwnikiem.
RODZAJE WOJEN
Arystoteles nie dokonuje wyraźnego podziału wojen. Można się jednak doszukać zapisów o wojnach zewnętrznych i wewnętrznych (domowych).
Genezy wojen zewnętrznych należy szukać u państw nastawionych na ciągłe prowadzenie wojen i podbój, gdzie działanie napastnika jest uznane za niesprawiedliwe, natomiast broniącego się za sprawiedliwe. Uczony uważa również za sprawiedliwe i konieczne podejmowanie działań prewencyjnych uprzedzających atak wroga.
Sprawiedliwe zatem są wojny w celu:
„ochrony przed ujarzmieniem ze strony innych”,
„zdobycia hegemonii w interesie poddanych”,
„zdobycia panowania nad takimi, którzy na los niewolników zasługują”, na los niewolników zasługują zarówno barbarzyńcy i Azjaci.
Genezy wojen wewnętrznych należy upatrywać w braku harmonii pomiędzy obywatelami (wojskowi i członkowie Rady) i elementem niezbędnym do istnienia państwa (rzemieślnicy, niewolnicy) oraz w dążeniu za wszelką cenę do zysków i zaszczytów, samowoli władców i despotycznych rządów.
ETYKA WALKI
Podczas prowadzenia wojny należy się posługiwać cnotą umiarkowania, czyli zasadą „złotego środka”. Państwo musi się nią kierować również w wychowaniu społeczeństwa, którego celem jest przygotowanie obywateli do wojny i pokoju, bo „każde życie dzieli się na okres pracy i spoczynku, wojny i pokoju”. Nie można więc popełnić błędów Spartan, którzy wychowywali obywateli na silnych fizycznie żołnierzy, w związku z tym mieli problemy z utrzymaniem swojego tworu politycznego podczas okresu pokoju, gdyż nie wiedzieli jak się wtedy zachować.
BIBLIOGRAFIA
1. Arystoteles, Polityka.
2. Borgosz Józef, Drogi i bezdroża filozofii pokoju, MON, Warszawa 1989.
3. Rosa Ryszard, Filozofia bezpieczeństwa, Bellona, Warszawa 1995.