Mateusz Balcerowicz (nr 214081), Damian Bober (nr 214087)

Temat: Zasadność teorii „zderzenia cywilizacji”.

Samuel Huntington - ur. 1927 roku w Nowym Jorku, politolog amerykański i wykładowca

uniwersytecki, prezes Amerykańskiego Towarzystwa Nauk Politycznych (1986-1987), koordynator planowania w Radzie Bezpieczeństwa Narodowego USA (1977-1987), redaktor naczelny miesięcznika „Foreign Policy”, dyrektor Centrum Spraw Międzynarodowych im. Johna Olina Uniwersytetu Harwardzkiego w Cambridge (Massachusetts), ważniejsze publikacje: „Polityczne porządek w zmieniającym się społeczeństwie (1968), „Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego” (1996), „Kim jesteśmy? Wyzwania dla tożsamości narodowej Ameryki” (2004).

Teoria zderzenia cywilizacji

• książka dedykowana Nancy

• główna teza: kultura i tożsamość kulturowa będą kształtować wzorce spójności

• df. cywilizacji- zbiór zawierający „wartości, normy, instytucje i sposoby myślenia, do których kolejne pokolenia danej społeczności przywiązują podstawowe znaczenie” (jesteśmy Europejczykami, a nie ludźmi świata!),

• przyczyny wysunięcia się motywu cywilizacji na pierwszy plan:

1. każda cywilizacja jest inna, tzn. inny język, kultura, stosunek do obcych,

2. wzrost kontaktów między członkami poszczególnych cywilizacji,

3. ludzie w erze globalizacji zatracają swoje korzenie, więc czują się zagubieni, stąd zwrot w stronę starych wzorców,

4. elity narodowe stają się nacjonalistyczne,

5. wyraźne odróżnienie przeciwnika oraz nie da się zmienić przynależności cywilizacyjnej.

• podziały:

1. przed II wojną światową: na państwa Zachodu i państwa pod jego rządami oraz resztę niepodległych państw,

2. po II wojnie światowej: podział na pierwszy, drugi i trzeci świat,

3. obecnie kilka paradygmatów:

1. końca Historii Fukuyamy,

2. chaos: wszystko jest chaotyczne, nie ma głównego ośrodka władzy, a konflikty mogą zaistnieć między dowolnymi uczestnikami,

3. dychotomiczny: koncepcje podziałów „my” i „oni” według różnych kryteriów (np. północ- południe),

4. pomysł Huntingtona.

• lista cywilizacji (Huntington wyróżnia 7):

1. Zachodnia: Europa Zachodnia i Środkowa, USA, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Surinam, Gujana Francuska, Filipiny,

2. Latynoamerykańska: Ameryka Południowa, Meksyk, część Ameryki Środkowej,

3. Prawosławna: Rosja, Rumunia, Bułgaria, Grecja, Serbia, Ukraina, Białoruś, częściowo b. republiki ZSRR w Azji (na pewno Armenia),

4. Islamska: Afryka Północna, Bliski Wschód, Indonezja, zachodnie Chiny,

5. Afrykańska: na południe od Sahary (z RPA),

6. Hinduistyczna: Indie i okolice,

7. Buddyjska: Mongolia, część Chin, Tybet, Płw. Indochiński, Sri Lanka, Syberia, Bhutan, Nepal,

8. Chińska: Chiny (gł. wschodnie), Tajwan, Singapur, Koree, Wietnam, diaspora chińska w Azji Wschodniej,

9. Japońska.

- wyjątki:

a) Etiopia i Haiti są poza podziałem,

b) Karaiby brytyjskie i Izrael są bliskie Zachodowi, ale nie zalicza ich.

• koncepcja mapy: podział świata przebiega nie dość precyzyjnie, nie można opisać go zbyt ogólnie, by nie zatracić szczegółów, ale równocześnie zbyt szczegółowy opis doprowadzić może do zamazania całości

• cechy Zachodu:

- dziedzictwo starożytności grecko- rzymskiej,

- wpływ judeochrześcijaństwa,

- mnogość języków,

- rozdział władzy duchowej i świeckiej,

- pluralizm,

- indywidualizm,

- rządy prawa,

- gremia przedstawicielskie.

• kontakty między cywilizacjami:

1. do 1500 roku n.e. kontakty sporadyczne,

2. do XX wieku napór Zachodu,

3. od końca XX wieku system wielocywilizacyjny (mnogość kontaktów).

• reakcje niezachodnich kultur ma westernizację i modernizację:

1. odrzucenie (izolacja, np. Korea Północna, Myanmar),

2. kemalizm (od Ataturka): przyłączenie się do Zachodu, odgórne przyjęcie wzorców kulturowych i modernizacja,

3. przyjęcie jedynie części ze świata Zachodu (modernizacja) i dopasowanie do potrzeb własnej cywilizacji (nie westernizacji).

• kwestie sporne między cywilizacjami:

1. zachodni uniwersalizm i chęć narzucania go,

2. wyższość cywilizacyjna,

3. rozprzestrzenianie broni jądrowej i przeciwdziałanie,

4. rozpowszechnianie demokracji i praw człowieka na wzór zachodni,

5. stosunek jednostka a grupa,

6. migracje.

• wojny: hegemoniczne (wojny między mocarstwami o nowy porządek międzynarodowy) albo kresowe (wojny między mniejszymi krajami na styku cywilizacji, np. Indie- Pakistan), wojny wewnętrzne w obrębie poszczególnych cywilizacji (Chiny- Wietnam)

• zagrożenia: Chiny (sojusz wojskowy z Pakistanem i Iranem) i Islam (jako całość; „granice islamu są najbardziej krwawe” [Palestyna, Kaszmir, Azerbejdżan, Filipiny, Indonezja, Afryka])

• stany między cywilizacjami: zimna wojna, zimny pokój, niby- pokój (najbliższy Huntingtonowi)

• pierwsze wojny między cywilizacjami- konflikty kresowe:

1. Afganistan 1979 r.,

2. Zatoka Perska 1991 r.

• cechy wojen kresowych:

- długotrwałe,

- krwawe,

- trudne do zakończenia,

- mogą się rozszerzać,

- 3 poziomy uczestników np. wojny w BiH: grupy serbskiej i muzułmańskie; popierające je państwa (muzułmanie- Iran, Arabia Saudyjska; Serbowie- Serbia); mocarstwa zainteresowane (Rosja, Niemcy, USA),

- koniec: kraje trzeciego poziomu muszą naciskać na pierwszy poziom, by się zakończyć walki i wypracować układ do przyjęciach dla wszystkich stron; ceną końca wojny jest zawsze zdrada (polityk układa się z wrogiem i zostanie uznany za zdrajcę, np. I.Rabin)

• powody niebezpieczeństwa ze strony Islamu:

- historyczna religia miecza (w VII w. rozwój doktryny równocześnie z podbojami),

- brak centralnego ośrodka decyzyjnego,

- eksplozja demograficzna Arabów,

- charakter misyjny,

- teleologiczny charakter dziejów (celem historii panowanie islamu),

- niemożność zrozumienia na Zachodzie i odwrotnie.

• Zachód- Islam:

1. muzułmanie w Europie: 15 mln, w tym 7,5 mln autochtoniczni: 2,5 mln BiH; 0,5 Kosowo; 0,5 Macedonia; 0,9 Bułgaria; 0,25 Grecja; 0,05 Rumunia; 2,0 Albania,

2. Belgia: 0,4 mln; jedynie Turcy są grupą zwartą,

3. Hiszpania: 0,5 mln; gł. Marokańczycy,

4. Wielka Brytania: 1,5 mln; gł. Pakistańczycy i Bungalowie,

5. Niemcy: 2,8-3,2 mln; gł. Turcy.

• wskazówki dla Zachodu na przyszłość:

- moralna odnowa Zachodu,

- sojusz USA- Europa- Rosja- Japonia,

- nowe porozumienia, np. unieważnić CFE,

- reforma RB NZ (członkowie stali z każdej cywilizacji),

- nie narzucać swojej woli innym i nie mieszać się do sporów wewnętrznych innej cywilizacji,

- powstrzymać wybuchy wojen kresowych,

- szukać podobieństw i dialogu pomiędzy cywilizacjami,

- popierać państwa pragnące przyjąć zachodnie wartości,

- powstrzymać zbrojenia Arabów i Chin,

- promować zachodnie wzorce,

- brak poparcia dla społeczeństw wielokulturowych.

Debata (uaktywnienie grupy)

• za:

1. kraje popierają bliskich sobie kulturowo, a nie ideologicznie (liberalizm czy socjalizm), tzw. „kin syndrome” (d. Jugosławia; Armenia [prawosławna Rosja]-Azerbejdżan [muzułmańskie Turcja i Iran]; Palestyna- Izrael; brak konfliktu Pax Britannica- Pax Americana; głosowanie MKOl-u nt. Sydney- Pekin 2000; Ukraina [greckokatolicka i prawosławna]; Zatoka Perska 1991 r. [Arabowie poparcie dla USA, ale później się wycofują]; groźba rozpadu USA [imigranci z Meksyku, np. Kalifornia przegłosowała poprawki anty-imigracyjne]),

2. kultura zyskuje: ważniejsze „kim jesteś” zamiast „gdzie jesteś” (sojusze oparte na polityce, a nie na bliskości kulturowej się rozpadają),

3. Bassam Tibi (Syria): działacz na rzecz praw człowieka w świecie arabskim i przeciwnik terroryzmu, rozróżnia Islam od fundamentalizmu islamskiego i porównuje go do Zachodu, nie zgadza się z nieuchronnością zbrojnego konfliktu cywilizacji,

• przeciw:

1. podważenie arbitralności podziału granicznego: linie podziału („linie błędu”) są niejednoznaczne, np. Chiny są bliższe kulturowo Japonii niż Wietnamowi; w fazie zimnowojennej Angola i Mozambik znalazły się w pierwszym świecie,

2. definicja tożsamości ma jedynie charakter negatywny (wiem kim jestem, bo nie jestem…),

3. samospełniające się proroctwo: z początku zawsze jest oparte na fałszywych definicjach i założeniach powodując nowe zachowanie i tym samym doprowadzając do spełnienia się, czyli teoria Huntingtona może się stać uzasadnieniem dla niektórych wojen,

4. skupienie się głównie na 3 wielkich cywilizacjach: Zachód, Islam i Chin,

5. ignoruje się różnice pomiędzy katolikami i protestantami oraz pomiędzy krajami romańskimi i germańskimi na Zachodzie, samo pojęcie Zachodu to fikcja, gdyż USA stanowią odrębną od Europy cywilizację (Robert Kagan),

6. również wewnątrz innych cywilizacji istnieją głębokie podziały (podziały etniczne w świecie islamskim),

7. Paul Berman: w świecie współczesnym nie należy mówić o podziale na cywilizacje Zachodu i Islamu, gdyż trwa np. współpraca USA- Arabia Saudyjska,

8. demokracja nie jest jedynie domeną Zachodu, świetnie działa również w Japonii i Indiach, Jemenie Płn.,

9. konserwatywne i europocentryczne poglądy oraz przekonanie o uniwersalności (iluzorycznych- Piotr Kłodkowski) zachodnich wartości demokratycznych i praw człowieka może być użyte do usprawiedliwienia wojen z islamem,

10. dialog nie jest przeciwieństwem konfliktu, a według Huntingtona tak właśnie jest,

11. Edward Said i Samir Amin: porównanie do tez faszystowskich (rasizm),

12. używa zamiennie pojęć „kultura” i „cywilizacja”,

13. nie ma miejsca na moralność,

14. Harald Muller (Niemcy): autor „współżycia kultur” podkreśla, że czynnik etniczny jest ciągle decydującym dla zaistnienia konfliktów,

Kontynent\ Rok	1997	2005
Europa	23 konflikty (10 międzycywilizacyjnych)	41 (16)
Afryka	29 (1)	58 (0)
Azja	25 (9)	86 (14)
Bliski Wschód	28 (8)	40 (4)
Ameryka	19 (0)	24 (0)
Razem	124 (28/ 22,5%)	249 (34/ 13,5%)

15. Gazi Caglar (Turcja): krytyka odgrzania starych teorii [Spengler] i przyjęcia jako podstawowego kryterium religii,

16. Ralph Ghadban (Liban): teoria zderzenia cywilizacji nie jest nowa i wywodzi się z islamu,

17. Lidia Burska: teoria nie jest nowa, jest niczym innym jak próbą opisania nowego ładu światowego oraz próbą uporządkowania dziejów ludzkości, reprezentuje pragnienie totalnej wiedzy dla uzasadnienia tezy autora,

18. Ronald Inglehart (USA): zderzenie cywilizacji odbywa się w sferze obyczajowej, a nie politycznej, państwa „nie- zachodu” nie są w stanie się rozwijać podobną ścieżką jak Zachód, Ameryka pod względem obyczajowości przypomina bardziej świat islamu niż Europę,

19. Francis Wheen: teoria intelektualnej miernoty- kompletna sztuczność podziału, np. brak Grecji w Zachodzie, większość konfliktów nie toczy się między cywilizacjami, ale w ich obrębie, a także ma inne niż cywilizacyjne podłoże (np. terytorium, ekonomia, religia), podkreśla różnorodność wewnątrz samych cywilizacji, nie zgadza się z nieprzekraczalnym podziałem między cywilizacjami,

20. Immanuel Wallerstein (USA): świat nie jest miejscem cywilizacyjnych zderzeń, ale sam konflikt kultur istnieje,

21. „kto uważa że 3.wojna światowa jest nieunikniona, ten ją spowoduje” (Zbigniew Brzeziński „Wybór dominacja czy przywództwo)

Literatura:

1. S.P.Huntington, Zderzenie cywilizacji, ResPublica, 1994.

2. S.P.Huntington, Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, Muza, 1997.

3. P.Marczewski, P.Świeżak [red.], Zderzenie cywilizacji. Sąd nad teorią Samuela Huntingtona, Portal Spraw Zagranicznych, 2006.

1

---