Temat 8: Ideologie edukacyjne: neokonserwatyzm, neoliberalizm, radykalizm

Życie społeczne zależy od struktury społecznej, ale też od składników takich jak:

1. działanie ludzi (które wiążą się z działaniami innych osób)

2. ludzkie interesy (to szanse życiowe osób wyznaczone przez zróżnicowany dostęp do pożądanych dóbr (bogactwo, prestiż, wykształcenie, władza). Indywidualne jednostki łączą się ze sobą w ramach małych grup społ., w których one funkcjonują.

3. Reguły postępowania (określone przez zwyczaje, obyczaje, normy moralne, systemy prawne - wiążąc się ze sobą tworzą system normatywny, charakterystyczny dla danej kultury; w różnych kręgach społecznych mają różne charaktery)

4. Idee i przekonania (potoczne, mistyczne, religijne, normatywne; stanowią układy bardzo złożone, zmieniające się pod wpływem przemian warunków życia społecznego, kultury, cywilizacji, techniki i ekonomiki). Poszczególne osoby różnią się między sobą ze względu na swe opinie, przekonania i oglądy. Interakcje między ludźmi tworzą określony system idei i poglądów - struktura idealna.

IDEOLOGIA - pojęcie rozpowszechnione w XIX wieku w niemieckiej filozofii, głównie w marksizmie. Jest to ogólny system pojęć i postaw charakteryzujących społeczeństwo w danym czasie. Może to być także zbiór opinii i poglądów jakiejś klasy, mobilizujący je do walki o władzę często narzucane są innym osobom. W socjologicznym ujęciu jest to filozofia grupy, szeroki zbiór idei i poglądów o świecie wyznawanym przez grupy ludzi.

IDEOLOGIA EDUKCYJNA - szeroki zbiór idei i poglądów o edukacji, które są przyswojone i wyrażone przez grupy ludzi (np. lokalne, wyznaniowe, narodowe).Wyrażają zarówno stosunek określonych grup ludzi do edukacji ich działanie praktyczne w tej dziedzinie. Używane jest też zamiast pojęcia filozofii edukacyjnej. Są bardziej związane z polityką i moralnością edukacyjną. Celem jej jest wyjaśnianie i porządkowanie wiedzy, ale przede wszystkim aktywizowanie ludzi do różnorodnych działań (mają zawsze określonego adresata).

Obecnie najbardziej popularnymi ideologiami są m.in.: fundamentalizm, intelektualizm, konserwatyzm, liberalizm, dualizm edukacyjny, ideologie arystokratyczna/burżuazyjna/demokratyczna/proletariacka, rewizjonizm, romantyczna.

Największy wpływ na współczesne myślenie o edukacji mają:

1. NEOKONSERWATYZM

Konserwatyzm jako nurt filozoficzny powstał na przełomie XVIII/XIX wieku (grupował przeciwników oświecenia, szerzącego się wówczas liberalizmu, rewolucji francuskiej).

Cechują go:

- surowe wychowanie dzieci

- silny etnocentryzm

- postawy proreligijne

- głęboki patriotyzm.

Przeszłość przedstawia się dla nich korzystniej niż teraźniejszość - świat współczesny jest mało przejrzysty, skomplikowany, niebezpieczny, nieprzyjazny człowiekowi, zaś przeszłość odczytuje się jako epokę stabilizacji i bezpieczeństwa, epokę klarowną, uporządkowaną, z ładem moralnym. Przeważa „nostalgia za utraconym światem”. To co najlepsze w świecie już było, można jedynie nawiązywać do wzorów z przeszłości, aby zbyt wiele nie stracić. W polu ich uwagi znajduje się życie społeczne, kultywowane wartości i sposób ich przekazywania młodemu pokoleniu. Głównymi układami odniesienia są naród i religia, są one odstawą postulowanych przez konserwatystów sposobów życia; ostoją porządnego życia jest rodzina, gdyż tam bardzo silnie zakorzenione są tradycje (w tym elementy wartości religijnych i narodowych), a respektowanie ich jest warunkiem rozwoju niezbędnej dziś demokracji.

W EDUKACJI ciągle podkreśla się tradycje, a wzory z przeszłości mają ogromne znaczenie. Edukacja jest sytuowana bardzo wysoko, bo jest niezbędna do zapewnienia dobrobytu, szybkiego postępu gospodarczego oraz ochrony moralnych wartości życia. Bez wysokiego poziomu kształcenia w szkołach nie da się zapewnić odpowiednio przygotowanych kadr dla gospodarki, bez wytężonej troski o wychowanie dzieci nie da się utrzymać zdrowia i demokracji społeczeństwa. Każdy kryzys edukacji to zapowiedź trudności lub wręcz załamania się gospodarki, to też przyczyna nieuchronnych, poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu demokratycznego społeczeństwa.

Niechętnie ustosunkowują się do nowych norm kierunków nauk społecznych oraz do postmodernizmu. Neokonserwatyzm - współczesne wydanie konserwatyzmu. Zależy im na poszanowaniu tradycji, ciągłości kulturowej, zachowaniu tradycyjnych wartości. NA EDUKACJĘ patrzą tak samo jak konserwatyści. Głównymi układami odniesienia staje się moralność i wspólnota kulturowa. O jakości życia zbiorowego decyduje jego instytucjonalizacja - szczególna rolę odgrywa szkoła, rodzina, społeczność lokalna, państwo. Silnie akcentują potrzebę zachowania jednorodności kształcenia i wychowania i jednolitości treści programowych szkoły (powinny być one skupione wokół wspólnego trzonu i standardu kulturowego).

2)NEOLIBERALIZM - liberalizm w postaci klasycznej powstał w XVII-XIX wieku. Wówczas był walką o swobody religijne, gospodarcze, narodowe, tolerancje, prawo jednostki do swobodnego rozwoju. Przedstawiciele wiedzieli, że nadmierna swoboda prowadzi do anarchii, więc kładli nacisk na zobowiązanie państwa i różnych organizacji wobec jednostki, konieczność zapewnienia jednostce minimum socjalnego i równych szans w edukacji. Wartością naczelną jest wolność. Jest ona wartością sama w sobie, autoteliczną, niezależnie czy dotyczy narodu, grupy wyznaniowej, organizacji społecznej, społeczności lokalnej, przedsiębiorstwa czy zwykłych obywateli. Podstawowym przejawem wolności jest wolny wybór. Jednostki są więc przeciwne sztywnym regułom, szczególnie przepisom prawnym, organizacji handlu i przedsiębiorstw, protestują przeciw nadmiernie restruktywnym przepisom podatkowym. Liberalizm sprzyja podmiotowemu traktowaniu ludzi i zapewnieniu im swobodnego wyboru dróg życiowych i podejmowaniu inicjatyw. Uważają, ze społeczeństwo kapitalistyczne jest zdrowe, bo ustrój ten stanowi najlepszą podstawę do urzeczywistnienia praw obywateli, a także daje swobodną rękojmię siły całego społeczeństwa. Gwarantem pomyślności poszczególnych osób i większych zbiorowości są demokratyczne zasoby życia społecznego (równość praw obywateli, jasność i przejrzystość życia publicznego). Cechy te wyznaczone są poprzez oddziaływanie gospodarki rynkowej (szansa wolnej gry sił i okazja do wykorzystania w pełni swych możliwości przez ludzi naprawdę zdolnych i przedsiębiorczych). Liberalizm akceptuje pluralizm edukacji i jej otwarcie na różne kultury, popierają programy zmierzające o zmniejszenia nierównych szans w oświacie, do likwidacji barier (rasowych, etnicznych, religijnych, płci) aby dać wszystkim młodym obywatelom w miarę równe możliwości konkurowania, wyścigu mających miejsce na rozmaitych szczeblach awansu społecznego. Wysoko cenią kształcenie ogólne, różnorodne tory kształcenia zawodowego (specjaliści dla rynku). Łatwo akceptują wszelkie koncepcje szkół zintegrowanych. Zwracają uwagę na wyzwolenie dziecka spod dominacji rodziców, środowiska i tradycji, w której wzrastało - edukacja ma umożliwić człowiekowi pójście „ku jakościowo nowym praktykom społeczny, formom życia, sposobom ………… ………….. .

Neoliberalizm jeszcze silniej mierzy, że zasady gospodarki rynkowej i wolnej konkurencji mogą mieć zbawienne znaczenie dla edukacji. Wg nich prywatne szkolnictwo jest efektywne i zdrowe a publiczne nieefektywne i chore. Są więc za zniesieniem barier stawianych szkolnictwu prywatnego oraz za wspomaganiem szkół publicznych (szkoły publiczne kształtują dzieci z rodzin uboższych). Wolność wyboru szkoły i kierunku kształcenia przez rodziców i ich dzieci - słabe szkoły zostaną wyeliminowane, bo rodzice nie poślą tam swych dzieci. Nie SA zadowoleni z obecnego stanu oświaty (szczególnie w USA) - tak jak konserwatyści.

3) RADYKALIZM - jego przedstawiciele różnią się od poprzednich tym, że ich diagnozowanie społeczeństwa jest zdecydowanie krytyczne. Nie podzielają poglądu o sile demokracji i dobrodziejstwach nowego rynku. Nie wyrażają poglądu, iż społeczeństwa krajów wysoko uprzemysłowionych i kultura zachodu znajdują się w głębokim kryzysie. Widzą różne przejawy dysfunkcji instytucji administracyjnych, politycznych, gospodarczych, dehumanizujący charakter ciągłej rywalizacji ludzi oraz ostrej konkurencji rynkowej, liczne negatywne skutki pogoni przedsiębiorców za jak najszybszym wykorzystaniem nowinek technicznych (nie zawsze sprawdzonych). W celu osiągnięcia największego zysku. Widzą rozpad wielu struktur i modeli życia społecznego, komercjalizacją kultury, zagubienie ludzi w zawikłanych mechanizmach współczesnego świata, narastającą patologię w wielu środowiskach i dziedzinach życia.

Przedstawiciele dzielą się na 2 grupy:

1. TEORETYCY REPRODUKCYJNI

Naukowcy ograniczający się do diagnozowania opisu i prób wyjaśniania istniejącego stanu rzeczy i dochodzą do ogólnego wniosku szkoła i nauczyciel (szerzej system edukacji) nie mogą wyjść poza ramy systemu społecznego. Konieczność edukacji jest skazana na transmisję tego co dobre i złe w społeczeństwie., co najwyżej może wprowadzić dobre korekty i modyfikacje. Są zwolennikami różnych koncepcji współczesnej socjologii:

1) socjologia strukturalno - funkcjonalna (Parsons i Merton) - społeczeństwo to system, którego elementy pełnią w nim określoną funkcję i przyczyniają się do powodzenia - całości. Oświata jest jednym z podsystemów. Struktura systemów zapewnia ład, równowagę części składowych. Istotną rolę odgrywają państwowe i funkcjonalne imperatywy podejmowanych działań, jak adaptacja, kultywowanie wzorów, dążenie do osiągnięcia celu i integracji.

Zdaniem Parsonsa ważną rolę w integracji różnych społeczeństw i ujednoliceniu zachowań ludzi ma proces instytucjonalizacji - sprawia on, że działanie człowieka w rozwijającym się społeczeństwie jest coraz bardziej regulowane i normowane w ciągu rozwoju osobowości. Identyfikacja i internalizacja są procesami odnoszącymi jednostkę do systemu społecznego, integrującym się z nim …………. ………….. . ………………. ………….. ……………. się w procesie interakcji społecznych. Funkcjonowanie w społeczeństwie instytucji państwowych, administracyjnych, oświatowych, kulturalnych i militarnych narzucają człowiekowi role, które powinien pełnić, sposób ich wypełniania jest dokładnie określony, gdyż społeczeństwo ustanawia oczekiwane modele.

2) Socjologia interakcjonistyczn (Blumer) - społeczeństwo jest całością kształtowaną w toku kontaktów międzyludzkich. Obraz społeczeństwa zmienia się nieustannie, jego oblicze jest ustalane ciągle od nowa w wyniku „gry sił”, w wyniku zderzenia się sił i interesów. Jednostka nie może zmieniać nadrzędnych relacji i związków (musi się do nich przygotować).

Turner uważa, że społeczeństwo nie rozpada się, bo utrzymują je w całości bezpośrednie kontakty między ludźmi. Ludzie tworzą świat symboli kulturowych i wielkie struktury narzucające ograniczenia naszym działaniom podczas bezpośrednich kontaktów z innymi. W rzeczywistości system symboli oraz układ struktury społecznej żyją własnym życiem napędzanym siłami, które mogą przytłaczać człowieka, ale to ludzie zajmują pozycję w strukturze społecznej, odgrywają rolę, przechowują w świadomości symbole i zapewniają trwanie w kulturze i strukturze społeczeństwa. W ten sposób proces interakcji podtrzymuje budowle i konstrukcje kulturowe.

W ujęciu 1 i 2 transmisja wzorów kultury i reprodukcja porządku społecznego stanowi istotę procesu oddziaływań edukacyjnych. Wg Parsonsa funkcje edukacji to: socjalizacja i selekcja. Pierwsza z nich to podporządkowanie jednostek obowiązującym wartościom i wdrażanie ich do specyficznych ról społecznych. Czynni ona ze szkoły agendę przystosowania dzieci i młodzieży do życia społecznego. Szkolnictwo odbija zjawiska z życia społecznego. Druga funkcja pełni usługową rolę wobec gospodarki (odtworzenie kapitalistycznych stosunków społecznych, przygotowanie sił roboczych dla przedsiębiorstw), przygotowuje do zajmowania pozycji w strukturze społecznej i gospodarce.

2. TEORETYCY TRANSFORMACJI

Naukowcy uważają, że szkoły mogą być aktywnym czynnikiem zmiany. Przekonują więc, iż pewna autonomia szkoły w społeczeństwie powoduje, że jest ona w stanie wywołać, przyspieszyć lub opóźnić zmiany społeczne, a w ostatecznym bilansie powodować przekształcenie społeczeństwa.

Uważają, że wprowadzenie roli szkoły do funkcji usługowej wobec gospodarki jest ogromnym uproszczeniem. Zwracają uwagę na społeczne i kulturowe skutki działania instytucji edukacyjnych. Szkoła wg nich jest instytucją ważną dla społeczeństwa, ale i współtworzy to społeczeństwo. Szukając szkół łączących krytyczne myślenie i radykalne idee. Widzą szkoły jako instytucje publiczne, które mogą dopomóc w osiągnięciu demokracji.

Edukacja ma charakter ideologiczny, nie ma więc możliwości, aby nauczyciel i uczniowie byli neutralni wobec sporów odnoszących się do podstawowych kwestii społecznych i politycznych. Nauczyciel kieruje się ideami demokracji i powinien być wyraźnie zaangażowany w przemiany społeczne i edukacyjne, ale samotnie nie ma szans. Misi szukać sojuszników (solidaryzować się z pokrzywdzonymi, dążącymi do zmiany i emancypacji). Dodatkowo teoretycy transformacji uważają, że:

- szkoła jest zasadniczym miejscem walki

- nauczyciel jako intelektualista nie jest tylko wykonawcą zawodu.

W czasach współczesnych występują różne sposoby odczytywania, interpretowania i definiowania faktów i zjawisk edukacyjnych. Zróżnicowane pozycje potrzebne są reformom i przedsięwzięciom poprawiającym efektywność kształcenia i wychowania. Podkreśla się ponadto mało selektywne przejmowanie wzorów z Zachodu/

---