11.05.06 r.

Psychologia różnic indywidualnych

Wykład 10

J. Strelau - Regulacyjna Teoria Temperamentu (RTT)

definicja: Temperament to zespół cech osobowości względnie stałych, pierwotnie biologicznie zdeterminowanych, przejawiających się w: formalnej charakterystyce zachowania to znaczy w jego poziomie energetycznym i parametrach czasowych.

Cechy temperamentu w RTT J. Strelau (wcześniejsza wersja koncepcji):

cechy charakteryzujące poziom energetyczny zachowania:

- reaktywność - intensywność reagowania na bodźce

- aktywność - intensywność zachowań sprawczych

Parametry czasowe zachowania:

- szybkość reakcji (czas latencji)

- ruchliwość (łatwość nadążania za zmianami bodźców)

- trwałość (perseweratywność) - czas trwania reakcji po zaprzestaniu działania bodźca

- tempo przebiegu reakcji

- rytmiczność reakcji

Po analizach czynnikowych:

- perseweratywność (głównie trwałość)

- żywość (głównie tempo i szybkość)

Ujemna korelacja między aktywnością a reaktywnością:

- duża intensywność reagowania (duża reaktywność) => zagrożenie nadmiarem pobudzenia => małe zapotrzebowanie na stymulację => mała aktywność

- mała intensywność reagowania (mała reaktywność) => zagrożenie nadmiarem pobudzenia => duże zapotrzebowanie na stymulację =) duża aktywność

Reaktywność w ujęciu Strelau (wcześniejsza wersja RTT) a inne cechy temperamentu:

wysoko reaktywni	nisko reaktywni
duża intensywność reagowania	mała intensywność reagowania
duża wrażliwość	mała wrażliwość
mała wydolność	duża wydolność
słaby układ nerwowy (Pawłow)	silny układ nerwowy
duża aktywowalność (Gray)	mała aktywowalność
małe zapotrzebowanie na stymulację	duże zapotrzebowanie na stymulację
częściej mała aktywność	częściej duża aktywność
introwersja	ekstrawersja

Cechy temperamentu (nowsza wersja RTT):

cechy energetyczne:

- wrażliwość sensoryczna - zdolność do reagowania na bodźce o słabym nasileniu

- reaktywność emocjonalna - tendencja do silnego reagowania na bodźce emocjogenne, duża wrażliwość i mała odporność emocjonalna

- wytrzymałość - zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności albo w warunkach działania silnej stymulacji zewnętrznej

- aktywność - tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub zachowań dostarczających stymulacji z otoczenia

Parametry czasowe:

- żwawość - tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa aktywności i łatwej zmiany zachowania w odpowiedzi na zmiany w otoczeniu

- perseweratywność - tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźców czy sytuacji wywołujących te zachowania

Porównanie wcześniejszej i nowszej wersji RTT:

Rodzaj cech	wersja wcześniejsza	wersja nowa
cechy energetyczne	- reaktywność - aktywność	- reaktywność emocjonalna - wrażliwość sensoryczna - wytrzymałość - aktywność
parametry czasowe	- ruchliwość - perseweratywność - żwawość	- perseweratywność - żwawość

Korelacje między cechami temperamentu:

ciągłe - pozytywne (dodatnie)

przerywane - negatywne (ujemne)

wrażliwość sensoryczna

żwawość perseweratywność

aktywność reaktywność emocjonalna

wytrzymałość

Regulacyjne funkcje temperamentu (RTT):

Rola reaktywności w regulowaniu stymulacji:

1. Reaktywność wyznacza charakter aktualnych procesów regulacji - stanowi o kierunku i wielkości odchylenia od optimum.

2. Reaktywność wpływa na względnie stałe tendencje jednostki.

wysoka reaktywność -> częste doświadczenia przestymulowania -> zagrożenie nadmiarem stymulacji -> tendencja do unikania i redukowania stymulacji

niska reaktywność -> częste doświadczenia niedostymulowania -> zagrożenie niedoborem stymulacji -> tendencja do poszukiwania stymulacji

3. Reaktywność wpływa na wielkość motywacji do regulowania stymulacji.

wysoka reaktywność -> większa wrażliwość na odchylenie od optimum -> większa motywacja do regulacji (silniejszy wpływ temperamentu na zachowanie?)

niska reaktywność -> mniejsza wrażliwość na odchylenie od optimum -> mniejsza motywacja do regulacji (słabszy wpływa temperamentu na zachowanie)

Temperament (reaktywność) a działanie:

1. W sytuacjach trudnych wpływa na efektywność działania.

wysoka reaktywność ->mniejsza efektywność (większa „podatność” na prawa Yerkesa-Dodsona)

Dotyczy wszystkich typów sytuacji trudnych: deprywacji, przeciążenia, utrudnienia, konfliktu, zagrożenia. Wyjątek: sytuacje niedoboru stymulacji (np. nuda, monotonia).

2. W sytuacjach „normalnych” wpływa na styl działania.

Funkcja indywidualnego stylu działania: godzenie wymagań zadania z Temperamentalnie uwarunkowanymi potrzebami, co zapewnia efektywność funkcjonowania

Reaktywność a styl działania

1. Struktura funkcjonalna działania osób o różnej reaktywności

wysoko reaktywni	nisko reaktywni
styl „wspomagający”	styl „prostolinijny”
- duży udział czynności pomocniczych; przygotowawczych, kontrolnych i korekcyjnych
- czynności te stanowią odrębne fazy działania	- czynności pomocnicze nie stanowią wyraźnie wyodrębnionych faz działania

2. Struktura czasowa działania osób o różnej reaktywności

wysoko reaktywni	nisko reaktywni
- częste przerwy w pracy (spowodowane dużą męczliwością)	- ciągłość pracy
- preferowanie czynności różnorodnych wykonywanych na zmianę	- preferowanie czynności jednorodnych

3. Preferowane warunki pracy

wysoko reaktywni	nisko reaktywni
- ubogie w stymulację (cisza)	- wzbogacone dzięki dodatkowym źródłom stymulacji
- stałe warunki

Koszty psychofizjologiczne:

Zmiany fizjologiczne i psychologiczne związane ze zwalczaniem stresu pojawiającego się wskutek rozbieżności między wymaganiami zadaniowo-sytuacyjnymi a możliwościami (tu: temperamentalnymi) jednostki:

a. zmiany towarzyszące działaniu

b. zmiany następcze

Zmiany psychologiczne np. podwyższony poziom lęku, poczucie zmęczenia, rezygnacja z innych niż praca dziedzin aktywności.

Zmiany fizjologiczne np., wzrost ciśnienia, przyspieszenie tętna

Temperament a inne cechy osobowości

(cechy formalne a cechy treściowe)

Mechanizmy wpływu:

1. temperament (reaktywność) => wielkość zapotrzebowania na stymulację => rodzaj poszukiwanych i unikanych sytuacji lub działań => charakter doświadczeń konstytuujących osobowość

2. temperament => zachowania dziecka => reakcje otoczenia społecznego => charakter doświadczeń konstytuujących osobowość

3. temperament => zachowania dziecka => oczekiwania wychowawców => cele i środki wychowawcze => osobowość

Niektóre hipotezy, dane empiryczne:

wysoko reaktywni	nisko reaktywni
- silna koncentracja poznawcza na bodźcach społecznych	- mniej silna koncentracja na bodźcach społecznych
- preferencje zawodowe: odrzucanie zawodów silnie stymulujących	- preferencje zawodowe: odrzucanie zawodów o małej wartości stymulującej
- mała potrzeba osiągnięć	- duża potrzeba osiągnięć
- nierealistyczne aspiracje (zaniżone lub zawyżone)	- realistyczne aspiracje
- asekuranci: ważniejsze prawdopodobieństwo niż wartość wygranej	- ryzykanci: wielkość wygranej ważniejsza niż jej prawdopodobieństwo

wysoko reaktywni	nisko reaktywni
- konformizm: duża podatność na nacisk grupy	- mała podatność na nacisk grupy
- brak tendencji makiawelicznych (manipulacja ludźmi)	- silne i częste tendencja makiaweliczne
- percepcja społeczna: ostrożność, umiarkowanie ocen	- pochopność sądów, skrajność ocen
- stosunkowo niski poziom samoakceptacji	- stosunkowo wysoki poziom samoakceptacji
- agresja: sprowokowana, częściej ukryta	- agresja: raczej „spontaniczna”, częściej jawna

Badania: grupy zawodowe albo w zależności od hobby, czy wysoko kosztowne stymulacyjne, aby się różniły wielkością stymulacji, porównywanie ile osób wysoko i mało stymulacji i ile wysoko czy nisko reaktywnych. Grupa pracująca z mała stymulacją - bibliotekarz, wysoką stymulacją społeczną - adwokaci, prawnicy, średnia - urzędnicy, prawnicy niewystępujący publicznie.

Badanie: 3 grupy: sportowcy (sporty ekstremalne), osoby uprawiające sporty mało stymulujące, osoby nie uprawiające sportów. Grupa 1 nisko reaktywni, 2 średnio, 3 wysoko.

Temperament a mechanizmy obronne (nieświadomie stosowane mechanizmy poznawcze mające wpływ na nasze zachowanie) - być może większa obronność u nisko reaktywnych ale nie zostało to dowiedzione.

Temperament a powodzenie w małżeństwie:

1. Piotr Szarota badał małżeństwa - ci dobrze dobrani - wyższa reaktywność niż ci rozwodzący się. Dzięki reaktywności jest większa możliwość kontaktu i mniej się rozwodzą ci z mniejszą ruchliwością.

2. Lucyna Golińska - badała układy:

• RR (oboje reaktywni, wzajemnie się przestymulowują)

• r r (oboje nisko reaktywni, nudzą się ze sobą)

• Rr (wysoko, nisko; okazali się najlepszymi małżonkami, optymalnie, jeden dużo nadaje, silnie i nawet ten mało reaktywny odbiera to i odwrotnie)

---