WYKŁAD VIII
ZASADY I TRYB DOCHODZENIA NALEŻNOŚCI
Windykacja - roszczenie, obrona konieczna interesów lub własności. Oznacza też zemstę w dochodzeniu lub obronie własności. Jest to dochodzenie należności banku podejmowane w celu odzyskania ich zgodnie z umową kredytową lub innymi umowami dot. usług bankowych. To postępowanie jest podejmowane wówczas, gdy minął termin płatności kredytu lub odsetek lub gdy nastąpiło wypowiedzenie umowy.
Strata banku z tytułu źle ulokowanego kredytu interpretowana jest szeroko i składają się na nią:
bezpośrednia szkoda, czyli uszczerbek w posiadanych prawach i majątku (np. w kapitale kredytowym),
utracona korzyść, jest ona rozpatrywana w kategoriach kosztu alternatywnego (np. zaległe odsetki umowne od dnia wymagalności, odsetki karne za każdy dzień zwłoki w spłacie kredytu),
krzywda, rozumiana jako uszczerbek w dobrach materialnych.
Zgodnie z Kodeksem Cywilnym odpowiedzialność dłużnika z powodu niewykonania umowy pojawia się wówczas, gdy wierzyciel wykaże przed sądem istnienie 3 okoliczności:
niewykonanie zobowiązania wynikającego z umowy,
powstanie straty,
istnienie związku pomiędzy domniemanym niewykonaniem zobowiązania, a powstaniem straty.
Instytucją prawną wspomagającą zabezpieczenie kredytu jest bankowy zastaw rejestrowy mający ogólnokrajowy charakter. Od 1998 r. jest to skomputeryzowany zbiór informacji o zastawach i zrównuje on w prawach i obowiązkach większość uczestników obrotu gospodarczego, w tym banki w kolejności zaspakajania roszczeń. Tę problematykę reguluje ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów z grudnia 1996 r. ze zmianami ze stycznia 1998 r.
Skuteczność windykacji została wzmocniona nowym prawem bankowym dzięki przyspieszeniu czynności komorników sądowych i przyspieszeniu egzekucji, oraz obniżeniu kosztów egzekucji. Działania te są zgodne z ustawą z 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji.
Przez przychody windykacyjne określa się kwotę wpływów uzyskanych od dłużników zakwalifikowanych do należności wątpliwych i straconych.
W praktyce procedur windykacyjnych występują 3 strategie windykacji:
strategia wyczekiwania,
strategia wspomagania i konfrontacji,
brak jakiejkolwiek strategii, działa się intuicyjnie, z brakiem skoordynowania, w rezultacie są małe efekty tych działań.
Dochodzenie przez bank należności przeterminowanych może być realizowane poprzez:
postępowanie upominawczo - monitujące.
Ma ono miejsce przed przekazaniem należności do windykacji. Realizowane w formie pisemnej. Bank informuje klienta o zaległości, o obowiązku spłaty należności, eksponuje potencjalne zagrożenie dla klienta banki i groźbę skierowania sprawy na drogę sądową. Postępowanie to poprzedza spodziewane wszczęcie egzekucji. Jeśli bank przewiduje zastosowanie postępowania sądowego prowadzonego przez komornika sądowego. Wówczas wysyła do klienta wezwanie o realizację zobowiązania.
upłynnienie przedmiotu zabezpieczenia
Stanowi dla banku najszybszą drogę spłaty zobowiązań dłużnika. Upłynnieniu mogą podlegać:
gotówka,
depozyty,
lokaty,
giełdowe pap.wart.,
bony skarbowe,
wartości rzeczowe (zapasy, wyposażenie, aparatura, samochody)
Upłynnienie jest możliwe tylko wtedy, gdy kredytobiorca wcześniej zawarł z bankiem umowę o przewłaszczeniu na zabezpieczenie rzeczy oznaczonych co do tożsamości i gatunku. Bank może oddać wartości odzyskane w leasing.
Najskuteczniejszym działaniem windykacyjnym jest potrącenie należności, które można przeprowadzić przed rozpoczęciem formalnej procedury dochodzenia należności banku w momencie upływu terminu spłaty raty kredytu lub odsetek. Można zrealizować tę formę z dowolnego rachunku kredytobiorcy w banku, który jest jego wierzycielem.
sądowe postępowanie egzekucyjne.
Najczęściej stosowany sposób windykacji należności. Kodeks cywilny szczegółowo określa sposoby egzekucji. Postępowanie to podlega opłatom. Koszty obciążają dłużnika. Pierwszeństwo rozliczenia przed bankiem w wyniku tego postępowania mają wierzytelności Skarbu Państwa oraz koszty ich egzekucji. Punktem wyjścia do rozpoczęcia egzekucji jest wystawienie Bankowego Tytułu Egzekucyjnego (BTE). Obecnie banki wystawiają BTE zgodnie z wymogami art. 96 i 97 Prawa Bankowego. BTE musi stwierdzać, że wierzytelność jest wymagalna, BTE może dotyczyć jednej lub kilku osób, może obejmować cały kredyt lub jego niespłaconą część, musi jasno określać czynność bankową, w której powstało zadłużenie. Postępowanie egzekucyjne banku może być realizowane w trybie sądowym przez organ egzekucyjny (komornik sądowy) po otrzymaniu wniosku o wszczęcie i prowadzenie egzekucji.
W trakcie windykacji innymi tytułami windykacyjnymi mogą być:
akt notarialny stwierdzający dobrowolne poddanie się egzekucji przez dłużnika,
windykacja będzie prowadzona z tytułu prawomocnego lub podlegającego natychmiastowej wymagalności orzeczenia sądu,
ugoda sądowa, gdzie dłużnik zobowiązał się do spłaty kredytu i nie dopełnił zobowiązania.
restrukturyzację kredytu
Polega na stworzeniu nowych warunków spłaty kredytu poprzez wydłużenie terminu spłaty, wprowadzenie spłat ratalnych albo częściowe umorzenie odsetek, albo obniżenie oprocentowania albo ustanowienie zabezpieczenia dodatkowego.
postępowanie układowe.
Głównie występowały w latach 93-96. Dotyczy jedynie podmiotów będących przedsiębiorstwami państwowymi albo spółkami o kapitale państwowym wyższym niż 50%. Postępowanie to dotyczy również PGR-ów. Ma zapobiec upadłości dłużnika. O takie postępowanie występuje dłużnik, który na skutek wyjątkowych, nie zależnych od niego okoliczności zaprzestał płacenia długów, albo przewiduje zaprzestanie płacenia w najbliższym czasie. Postępowanie jest wszczynane przez właściwy Sąd Rejonowy.
Postępowania układowe mogą obejmować:
odroczenie spłaty długów,
rozłożenie na raty,
zmniejszenie spłaty długów.
postępowanie ugodowe
przystąpienie do długu.
Czyli do dotychczasowego kredytobiorcy przystępuje osoba trzecia w charakterze dłużnika solidarnego. Dotychczasowy dłużnik nie zostaje zwolniony ze spłaty kredytu, a nowy odpowiada tak, jak za własny kredyt. Może to mieć miejsce wówczas, gdy nastąpiło zawarcie umowy przez bank z nowym dłużnikiem za zgodą kredytobiorcy, albo zawarcie umowy przez kredytobiorcę z nowym dłużnikiem za zgodą banku albo gdy nastąpiło zawarcie trójstronnej umowy między kredytobiorcą, przystępującym i bankiem.
przejęcie długu.
Następuje wówczas, gdy dochodzi do przekształcenia podmiotu gospodarczego poprzez podział, fuzję, zmianę formy prawnej czy sprzedaż podmiotu. Wówczas może nastąpić przejęcie długu z tytułu kredytu. Mogą to być umowy pomiędzy bankiem a osobą trzecią za zgodą kredytobiorcy, lub kredytobiorcy z osobą trzecią za zgodą banku.
likwidacja podmiotu.
Przyczyn może być wiele. Celem likwidacji jest zakończenie dotychczasowej działalności firmy, spieniężenie majątku w celu zaspokojenia wierzytelności i ew. podziału pozostałego majątku między współwłaścicieli. Bank może dokonać, w przypadku likwidacji firmy, potrącenia swego długu z wierzytelności, których termin jeszcze nie upłynął, jeśli klient ma w banku rachunek, a na nim środki. Bank wówczas wypowiada umowę kredytową z przyczyną: likwidacja kredytobiorcy.
postępowanie upadłościowe.
Prowadzi ona do równomiernego zaspokojenia roszczeń wszystkich wierzycieli z majątku niewypłacalnego dłużnika. Podstawę ogłoszenia upadłości stanowi zaprzestanie płacenia długów. Postępowanie upadłościowe wszczyna się w Sądzie Rejonowym, w którym położona jest firma macierzysta dłużnika. Wniosek o upadłość może wpłynąć od wierzycieli, lub od samego dłużnika. Ogłoszenie przez sąd upadłości powoduje, że wszystkie zobowiązania wobec banku stają się wymagalne, nawet wówczas, gdy ich termin płatności jeszcze nie upłynął.
Pozabankowe metody windykacji mogą przybierać postać:
skierowanie przez wierzyciela do sądu powództwa o zapłatę lub wydanie przedmiotu zabezpieczenia,
sądowego postępowania nakazowego,
zgłoszenie o przestępstwie gospodarczym (np. wyłudzenie kredytu, podanie fałszywych danych w dokumentach, realizacja czeku bez pokrycia)
ALTERNATYWNE FORMY FINANSOWANIA DZIAŁALNOŚCI PRZEZ BANK
Na przykład leasing - polega na oddaniu w użytkowanie przez finansującego (leasingodawcę) określonego przedmiotu leasingu w zamian za zapłatę przez korzystającego (leasingobiorcę) ustalonego czynszu, czyli rat leasingowych. Przedmiotem leasingu mogą być rzeczy ruchome albo nieruchomości oraz prawa majątkowe.
W literaturze wyróżnia się wiele klasyfikacji leasingu.
Do najważniejszych zalicza się podział wg podmiotu występującego w roli leasingodawcy:
leasing bezpośredni - finansującym jest producent danej rzeczy,
leasing pośredni - finansującym jest pośrednik, czyli najczęściej firma leasingowa, która zakupuje daną rzecz od producenta, a następnie oddaje ją w leasing.
Wg rodzaju zobowiązań wynikających z umowy leasingowej:
leasing finansowy (kapitałowy, właściwy, inwestycyjny) - w wyniku którego następuje przeniesienie praw własności danej rzeczy na leasingobiorcę po upływie terminu leasingu. Koszty związane z utrzymaniem przedmiotu leasingu ponosi przeważnie korzystający. Czas użytkowania przedmiotu zbliżony jest do okresu jego gospodarczej używalności,
leasing operacyjny (krótkoterminowy, bieżący, eksploatacyjny) - w wyniku którego przedmiot leasingu nie przechodzi na własność leasingobiorcy po upływie umowy. Może być przekazany kolejnemu korzystającemu. Leasingodawca ponosi zazwyczaj wszystkie koszty eksploatacji i ubezpieczenia przedmiotu leasingu.
Dodatkowo:
leasing czysty (suchy netto) i leasing pełny (mokry brutto),
leasing dóbr konsumpcyjnych i leasing dóbr wykorzystywanych w działalności gospodarczej,
leasing krajowy i leasing międzynarodowy.
Podmioty prowadzące działalność leasingową:
udział |
podmioty |
Charakterystyka ich obecności w leasingu |
bezpośredni |
Leasingodawca (finansujący) |
Rolę tę może spełniać producent danego przedmiotu leasingu, albo firma leasingowa specjalizująca się w tego rodzaju działalności, bądź też inne instytucje finansowe, które świadczą usługi leasingowe jako działalność dodatkową (np. banki, firmy ubezpieczeniowe) |
|
Leasingobiorca (korzystający) |
Osoba prawna, prowadząca działalność gospodarczą, albo osoba fizyczna |
pośredni |
Banki |
Mogą pełnić rolę finansującą transakcje leasingu poprzez udzielenie kredytu firmie leasingowj lub poprzez nabycie przez bank przyszłych należności z tytułu umów leasingowych |
|
Dostawcy |
Producenci, albo firmy handlowe (dealerzy) sprzedający przedmiot leasingu korzystającemu. Wybór dostawcy może być dokonany bezpośrednio przez korzystającego z leasingu. |
dodatkowy |
Towarzystwa ubezpieczeniowe |
Ubezpieczają przedmiot leasingu |
|
poręczyciel |
Bierze na siebie odpowiedzialność w przypadku niewypłacalności kredytobiorcy |
3
3