HENRYK SIENKIEWICZ

POTOP

(problematyka)

HISTORIA W „POTOPIE”

Akcja trylogii rozgrywa się w XIII wieku. Jej kanwą dziejową są : w „Ogniem i mieczem” czasy powstania kozackiego pod wodzą Chmielnickiego, na Ukrainie w latach 1648 - 1651, w „Potopie” - historia wojny polsko - szwedzkiej, a w „Panu Wołodyjowskim” - okres wojny z Turcją.

Przed napisaniem każdej z części Sienkiewicz zapoznawał się z historią danego okresu. Czytał pamiętniki, dokumenty, dzieła historyków…

Rozdział wstępny „Potopu” mówi o klęskach wojsk polskich na froncie rosyjskim w 1654 r. Z uwagi na cenzurę rosyjską, Sienkiewicz nie mówi o Rosji wprost.

Historia w „Potopie” ma swój porządek. Zaczyna się od znaków niepokoju w chwili względnego spokoju. Znaki zmieniają się w złowrogą rzeczywistość. Wzbiera fala katastrof: Ujście, Kiejdany, zajęcie Warszawy. Rzeczypospolita prawie nie istnieje.

Obrona Jasnej Góry staje się przełomem w powieści, od tej chwili fatalna fala odwraca się i opada.

Postacie pierwszoplanowymi są postacie fikcyjne. Osobowości historyczne (Jan Kazimierz, Karol Gustaw, Radziwiłłowie, Czarnecki…) grają ważne role, lecz znacznie rzadziej występują na pierwszym planie.

Największą wartość utworu stanowi ukazanie wojny ze Szwedami jako ogólnonarodowego powstania przeciw zaborcy, co doprowadziło do ich wypędzenia z granic kraju. Sienkiewicz chciał w ten sposób podnieść morale ciemiężonego narodu polskiego, jak i wskazać drogę do odzyskania przez Polskę wolności.

PRZYGODY I MIŁOŚĆ

Pierwszoplanową funkcję w powieści spełniają zmyślone wypadki, a historia jest poboczna. Jest to reguła, którą stosował Walter Scott i Aleksander Dumas. Sienkiewicz z tej tradycji skorzystał doskonale wprowadzając motywy fabularne np.:

1. pościgi

2. uwięzienia, potrzaski

3. zasadzki i wydostawanie się z nich fortelami

4. pojedynki

5. niezwykłe wybawienie od śmierci

6. sprawdzające się wróżby, sny…

Obok motywów przygodowych mamy wątki miłosne. Ich kształt również jest podobny do schematów stosowanych przez Scotta. Wg tego schematu wątek romansowy obejmuje:

1. miłość od pierwszego wejrzenia

2. rozstania i ponowne spotkania

3. nieporozumienia między panną a kawalerem

4. rywale i rywalki

5. oświadczyny, ślub

W „Potopie” obowiązuje zasada podporządkowania miłości służbie ojczyźnie i honorowi rycerskiemu.

---