1.Pojęcie nauki

Nauka to wieloznaczne pojęcie, np.uczenie się, przekazywanie wiedzy. Termin ten jest używany w 2 interpretacjach:

- nauka jako uczenie się, przyswajanie wiedzy,

- nauczanie jako zespół pewnych czynności prowadzących do gromadzenia wiedzy.

Jest to zespół twierdzeń o otaczającej nas rzeczywistości, praktycznego przekształcania , prawdopodobne i uznawane za prawdziwe. To również zespół twierdzeń, zdań należycie uzasadnionych odpowiednio uporządkowanych i jednoznacznych w języku. Wraz z rozwojem nauki twierdzenia wciąż zmieniają się i są zmieniane, np. teoria Kopernika. Prawoznawstwo obejmuje wszystkie rodzaje nauk, których przedmiotem jest państwo, prawo oraz poglądy na państwo i prawo(jest dziedziną nauk społecznych). W prawoznawstwie rozróżnia się działy:

1. Dogmatyka prawa - zespół nauk o prawie aktualnie obowiązującym np. prawo konstytucyjne

2. Historia państwa i prawa - zajmuje się państwem i prawem w przeszłości

3. Historia doktryn politycznych - refleksje nad historycznym poglądem na państwo i prawo; zespół opinii, poglądów, które w istotny sposób wpływały na rozwój wiedzy o państwie, które wywarły lub nadal wywierają istotny wpływ na losy państwa, na rozwój regulacji pranych, np. poglądy Platona, Arystotelesa

4. Teoria państwa i prawa - zbiór twierdzeń o państwie i prawie w ujęciu globalnym, rządzących państwem, wypracowuje pewne ogólne pojęcia jak pojęcie prawa, praworządności, stosunku prawnego, wskazania metodologiczne dotyczące badania zjawisk prawnych.

2. Podział nauk

W zależności od metod uzasadniania twierdzeń nauki można podzielić na:

- nauki formalne(dedukcyjne) - geometria, logika - oparte na aksjomatach, czyli założeniach przyjętych bez dowodu jako prawdziwe. Następnie na podstawie przyjętych reguł dowodowych buduje się twierdzenia będące konsekwencjami aksjomatów;

- nauki empiryczne(realne) - oparte na doświadczeniach nie budzących wątpliwości;

- nauki przyrodnicze - badają przyrodę ożywioną i nieożywioną wraz z człowiekiem;\

- nauki społeczne - badają zbiorowości ludzkie i związane z nimi działalność człowieka i jej wytwory;

3. Pojęcia i rodzaje norm postępowania

Norma postępowania - to wypowiedź bezpośrednio wyrażająca wobec określonych osób polecenie określonego zachowania się w określonych okolicznościach. Norma postępowania wskazuje , kto(adresat), kiedy(w jakich okolicznościach), co czynić powinien(dyspozycje).

Normy postępowania dzielą się na:

- heteronomiczne - adresat i normodawca nie są tą samą osobą;

- autonomiczne adresat i normodawca są tą samą osobą;

W zależności od sposobu określenia w normie adresata:

- normy indywidualne - normy, w których indywidualnie wskazany jest adresat lub okoliczności, np. pan Nowak powinien stawić się w sądzie;

- normy generalne - normy, w których adresat wskazany jest generalnie(np. każdy, kto przywłaszczy sobie cudze mienie podlega karze); bądź określone generalnie okoliczności(np. każdy, kto zauważy pożar w lesie powinien to zgłosić);

- normy konkretne - dotyczą jednorazowego zachowania adresata określonego w ustawie indywidualnie lub generalnie(np. pan Nowak zdający egzamin na prawo jazdy powinien uiścić opłatę za ten egzamin(lub każdy, kto zdaje egzamin));

- normy abstrakcyjne - dotyczą stałego, czy wielokrotnego zachowania adresata normy (np. każdy kierowca, który zamierza cofać swój pojazd powinien najpierw sprawdzić, czy za pojazdem nie znajduje się przeszkoda);

4. Przepis a norma prawna

Przepis prawny - to jednostka redakcyjna tekstu prawnego w postaci zdań w sensie gramatycznym, które występują w tekście prawnym i ponumerowane są jako artykuły, paragrafy, ustępy czy punkty oraz zdania nie mające określenia numerycznego (np. odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w momencie popełnienia czynu). Przepisy prawne traktowane są jako wypowiedź ustawodawcy.

Norma prawna - norma postępowania generalna i abstrakcyjna w odpowiedni sposób ustanowiona bądź uznana przez odpowiedni organ państwowy. Przepisy prawne nie zawierają często słów „musi”, „powinien”(czyli słów wskazujących na normatywny charakter wypowiedzi) oraz nie zawierają jednoznacznych i w pełni rozwiniętych norm postępowania. Normy te należy najpierw w określony sposób(z przepisu prawnego) odtworzyć. Zastosowanie normy ma miejsce, gdy znajdzie się określony adresat i zaktualizują się przewidziane przez nią okoliczności. Norma jest realizowana gdy adresat zachowa się zgodnie z dyspozycją. Norma jest przestrzegana gdy adresat realizuje normę w sposób świadomy. Stosunek między normą prawną a przepisem prawnym - w jednym przepisie może być zawarta jedna norma postępowania, mogą być zawarte dwie normy postępowania i więcej, bądź też jedynie część normy.

5.Budowa normy prawnej

Klasyczna budowa normy prawnej:

HIPOTEZA - H

DYSPOZYCJA - D

SANKCJA - S

Hipoteza - określa adresata normy(pierwotnego lub wtórnego) oraz okoliczności, w których norma znajduje zastosowanie.

Dyspozycja - określa sposób zachowania wymagany przez normodawcę w określonych normą okolicznościach.

Sankcja - mówi co się stanie, kiedy nie zachowamy się zgodnie z dyspozycją.

Wyróżnia się 2 koncepcje norm prawnych:

- norma sankcjonowana - adresatowi pierwotnemu A w okolicznościach B nakazuje czynić C; norma sankcjonowana zawiera hipotezę i dyspozycję(sprecyzowanie powinności adresata pierwotnego);

- norma sankcjonująca - nakazuje, by adresat wtórny (organ państwa) wymierzył sankcję adresatowi pierwotnemu A, gdy w okolicznościach B nie spełni czynu C; norma sankcjonująca zawiera hipotezę (określenie właściwego organu państwowego - czyli adresata wtórnego oraz okoliczności - czyli nie zrealizowanie normy sankcjonowanej) i dyspozycję - czyli rodzaj i stopień dolegliwości, którą trzeba wymierzyć.

6. Omów wzajemne związki normy sankcjonowanej i sankcjonującej.

Norma sankcjonowana - składa się z hipotezy(wskazania adresata pierwotnego oraz okoliczności) i dyspozycji nakazującej czynić tak a nie inaczej. Jeżeli adresat zastosuje się do zawartej dyspozycji to nie nastąpi realizowanie normy sankcjonującej.

Norma sankcjonująca - składa się również z hipotezy która tu jednak wskazuje adresata wtórnego(czyli organ państwa) i dyspozycji(czyli okoliczności, w jakich doszło do niezrealizowania normy sankcjonowanej). Dyspozycją w normie sankcjonującej jest sankcja, czyli nakaz wymierzenia kary.

7. Różne systemy normatywne.

Rozróżnia się 2 główne typy systemów prawa:

- system prawa ustawowego(stanowionego);

- system prawa precedensowego(common law);

System prawa stanowionego charakteryzuje się:

1. podstawowym, najważniejszym źródłem prawa jest ustawa;

2. rozdziałem procesów tworzenia i stosowania prawa;

3. zakazem tworzenia prawa przez sądy;

4. recepcją prawa rzymskiego;

Prawo stanowione to podstawowy typ prawa w Europie.

System prawa precedensowego(common law) charakteryzuje się:

1. prymat ustawy w źródłach prawa;

2. brak rozdziału procesów tworzenia i stosowania prawa;

3. możliwość tworzenia prawa przez sądy;

4. brak recepcji prawa rzymskiego;

System common law wywodzi się z prawa zwyczajowego i opiera się na precedensie. Orzecznictwo precedensowe polega na tym, że nie ma norm regulujących pewną sytuację sporną sędzia kierując się wiedzą i doświadczeniem tworzy nową normę(precedens), która stanowi podstawę rozstrzygnięcia sporu.

Decyzja precedensowa składa się z 2 elementów:

- ratio decidendi - reguła ogólna sformułowana w wyroku ma moc wiążącą przy rozstrzygnięciu innych spraw tego rodzaju;

- obiter dicta - pozostałe elementy decyzji sądu pozbawione są mocy wiążącej;

Zasada związania precedensem polega na tym, że sądy niższe zobowiązane są stosować precedensy ustanowione przez sądy wyższe. Od precedensu może odstąpć tylko sąd, który go ustanowił lub sąd wyższy. Zaletą systemu common law jest dostosowywanie się do zapotrzebowania społeczeństwa na pewne problemy społeczne( system praw religijnych, praw afrykańskich).

8. Typy uzasadnienia normy.

Typy uzasadnienia normy:

- Uzasadnienie aksjologiczne - wynika z oceny bo uważamy, że tak się powino postępować a nie inaczej(dane postępowanie jest dobre samo przez się, a nie dlatego, że ustanowiono tę normę;

- Uzasadnieni tetyczne - postępujemy zgodnie z prawem, bo takie a nie inne zachowanie jest prawem nakazane(wynika z obawy zastosowania sankcji ze strony państwa);

9. Dwie koncepcje budowy normy prawnej

Koncepcje budowy normy prawnej:

- norma sankcjonowana - adresatowi pierwotnemu A w okolicznościach B nakazuje czynić C. Norma sankcjonowana zawiera hipotezę i dyspozycję(sprecyzowanie powinności adresata pierwotnego;

- norma sankcjonująca - nakazuje, by adresat wtórny(organ państwa) wymierzył sankcję adresatowi pierwotnemu A, gdy w okolicznościach B nie spełni czynu C. Norma sankcjonująca zawiera hipotezę(określenie właściwego organu państwowego - czyli adresata wtórnego oraz okoliczności - czyli nie zrealizowanie normy sankcjonowanej) i dyspozycję - czyli rodzaj i stopień dolegliwości, którą należy wyznaczyć.

10. Pojęcia.

Zastosowanie normy - norma znajduje zastosowanie, gdy znajdzie się określony przez nią adresat i zaktualizują się przewidziane przez tę normę okoliczności.

Realizowanie normy - norma jest realizowana jeśli jej adresat zachowa się zgodnie z jej dyspozycją.

Przestrzeganie normy - norma jest przestrzegana, gdy adresat świadomie ją wypełnia.

11.Pojęcia.

Prawo pozytywne - prawo obowiązujące w jakimś państwie, w określonym czasie i przeciwstawia się ono prawu naturalnemu, które jest niezależne od jakiejkolwiek władzy państwowej i prawa stanowionego przez państwo.

Prawo naturalne - może dotyczyć zespołu wartości wyznaczających wzorzec prawa sprawiedliwego(koncepcje etyczne prawa natury), Rawo naturalne może być prawem w sensie czyjegoś prawa oraz w sensie przedmiotowym. Rolą prawa naturalnego jest dostarczenie wzorów standardów, którym powinno odpowiadać prawo pozytywne.

12. Co rozumiesz pod pojęciami `prawo prywatne' i `prawo publiczne'

Prawo prywatne - ma zastosowanie między osobami fizycznymi poprzez prawo cywilne.

- wg Jellinka - prawo prywatne zasadza się na równorzędności podmiotów;

- wg Thona - przy naruszeniu prawa prywatnego niezbędna jest inicjatywa obywatela jako podmiotu zainteresowanego;

- wg Opałka - sugeruje, żeby prawem prywatnym nazywać normy regulujące czyny nie zakazane i nie nakazane; prawo prywatne dotyczy kwalifikacji pośredniej i warunkowej różnych sytuacji prawnych;

Prawo publiczne - odnosi się do interesów społeczeństwa, państwa.

- wg Jellinka - prawo publiczne reguluje stosunki podporządkowania jednych podmiotów drugim;

- wg Thona - naruszenie prawa publicznego niejako automatycznie uruchamia działania organów państwa zmierzające do zastosowania sankcji;

- wg Opałka - sugeruje, żeby prawem publicznym nazywać normy prawne formułujące obowiązki (nakazy i zakazy), za pośrednictwem których państw bezpośrednio wkracza w życie społeczne; dotyczy bezwarunkowej i bezpośredniej kwalifikacji normatywnej różnych sytuacji prawnych;

13. Co to jest stosunek prawny i podaj jego przykłady.

Stosunek prawny - występuje, jeżeli dotyczy przynajmniej dwóch podmiotów, których zależność określa norma prawna, a wzajemne zachowania się stron tego stosunku dadzą się ująć w katalog praw i obowiązków. Stosunek prawny występuje w dwóch podstawowych postaciach:

- stosunek typu zobowiązaniowego - jeden z podmiotów ma obowiązek podjęcia zachowania związanego z interesami drugiego podmiotu; np. umowa kupna- sprzedaży;

- stosunek podległości kompetencji - klasycznym jego przykładem jest stosunek administracyjno - prawny, który polega na tym, że organ mający odpowiednią kompetencję prawną na mocy normy generalnej i abstrakcyjnej ustanawia dla innego podmiotu normę indywidualną i konkretną, np. wydanie przez organ decyzji dla pana X w sprawie zasiłku rodzinnego.

14. Co rozumiesz pod pojęciem „roszczenia”?

Roszczenie to uprawnienie do żądania od określonej osoby określonego zachowania się. Roszczenie ma miejsce, gdy podmiot, który ma obowiązek wobec podmiotu uprawnionego, nie spełnia go.

Rozróżniamy roszczenia:

- materialne - podmiot A wobec podmiotu B, przy czym indywidualnie określone jest, który z podmiotów jest zobowiązanym, a który uprawnionym oraz przedmiot roszczenia czy świadczenie;

- roszczenia procesowe - jeżeli podmiot zobowiązany nie zachowa się zgodnie z treścią jego obowiązku to podmiot uprawniony może domagać się ochrony prawnej ze strony organów państwa.

15.Co to jest kompetencja?

Kompetencja - to upoważnienie do dokonania czynności prawnej określonego rodzaju z taki sutkiem, że aktualizują się prze jej dokonanie przewidziane w normie obowiązki jej adresatów. Czynność dokonana przez podmiot nie posiadający stosownej kompetencji jest aktem nieważnym.

16. Czym się różni stosunek cywilno-prawny od administracyjno-prawnego - cechy.

Stosunek cywilno-prawny - np. umowa kupna sprzedaży, równorzędność stron takiego stosunku, równoprawność stron, dobrowolność rozwiązania stosunku, swoboda w kształtowaniu stosunku, jego treści, występują głównie sankcje egzekucyjne i sankcje nieważności.

Stosunek administracyjno-prawny - stosunek nadrzędności i podrzędności stron stosunku, równoprawność stron, brak dobrowolności rozwiązywania stosunku, brak swobody co do kształtowania treści tego stosunku, przepisy bezwzględnie obowiązujące będą regulowały obowiązki i uprawnienia stron, występują głownie sankcje egzekucyjne i karne;

17.18. Rodzaje sankcji.

Sankcja - określa jakie są skutki nie zachowania się adresata zgodnie z dyspozycją; określa dolegliwości, jakie prawodawca przewidział dla każdego, do kogo skierowana jest dana norma; sankcja jest reakcją na nieprzestrzeganie normy;

Sankcje:

- sankcja kary - prawodawca stosuje za dokonanie czynów zabronionych o skutkach nieodwracalnych; sankcja to pewne zło, dolegliwość, wymierzona sprawcy czynu zabronionego; pozbawienie adresata normy ważnych dla niego dóbr (wolności, życia, ograniczenie praw obywatelskich, praw wykonywania zawodu, przepadek, konfiskata majątku); sankcja kary jest odpłatą za czyn; odstrasza przed popełnieniem danego czynu - prewencja (szczególna - skierowana do sprawcy; ogólna - skierowana do ogółu); czyn zakazany może polegać na zachowaniu podmiotu lub na zaniechaniu działania (nieudzielanie pomocy osobie znajdującej się w niebezpieczeństwie);

kary dodatkowe:

- pozbawienie praw obywatelskich;

- zakaz wykonywania zawodu;

- odebranie prawa jazdy;

- sankcja egzekucji - jest stosowana przede wszystkim w prawie cywilnym; egzekucja polega na zmuszeniu osoby naruszającej prawo do przywrócenia takiego stanu rzeczy, jaki jest zgodny z prawem(np. eksmisja); egzekucją wyroków sądowych i tytułów wykonawczych zajmuje się komornik; formą egzekucji może być grzywna, która ma na celu wymuszenie danego działania, przymuszenie do określonego zachowania; obowiązek naprawienia przez sprawcę wyrządzonej szkody; mają zmusić do zachowania się zgodnego z normą: przymusowe zrealizowanie takiego stanu rzeczy, które zaistniałoby przy przestrzeganiu normy;

- sankcja nieważności - dotyczy czynności konwencjonalnych czyli czynności psychofizycznych, z którymi prawo wiąże określone skutki, są przez prawo szczegółowo opisane; powoduje, że jakieś zachowanie/czynność nie osiągnie zamierzonych skutków prawnych, jeżeli będzie przeprowadzona sprzecznie z dyspozycją normy;

warunki:

- konstytutywne - warunki konieczne do przestrzegania, aby dokonanie czynności było objęte ochroną prawną; jeśli któryś z warunków konstytutywnych jest naruszony to sankcją nieważności jest odebranie zachowaniom ich prawnego obowiązywania;

- konsekutywne - mają znaczenie dla czynności, ale ich naruszenie nie powoduje nieważności czynności prawnej;

czynności prawne - świadome, zgodne z obowiązującym prawem zachowanie adresatów zmierzające poprzez odpowiednie oświadczenie woli do wywołania skutków prawnych;

czynności konwencjonalne - testament, zawarcie związku małżeńskiego, egzamin;

19. Fakty prawne.

FAKTY PRAWNE

zachowania ludzi(działania) zdarzenia prawne

(działania człowieka, które wywołują (takie zdarzenia, które wywołują powstanie,

skutek prawny) zmianę lub ustanie stosunku prawnego

niezależnie od woli ludzkiej(np.

śmierć, narodziny, powódź))

czynności faktyczne(czyny) czynności prawne

(takie działania człowieka, które on (czynności konwencjonalne, wywołują zamierzone skutki

podejmuje, a jego czyny podejmują prawne przez podmioty je podejmujące;

stosunek prawny z mocy prawa) czynność konwencjonalna - zamierzona, wywołująca

stosunek prawny)

dozwolone zakazane jednostronne dwustronne czynności

(takie, których prawo (stanowią (np. spisanie testamentu (wszelkie umowy, konwencjonalne

nie zakazuje, ale ich zakaz przyrzeczenie publiczne- np. kupna - organów

wykonanie powoduje pewnego ogłoszenie przyrzeczenia sprzedaży) państwa

skutki z mocy prawa, zachowania) w zamian za coś, np. za

np. konkubinat, odnalezienie dokumentów decyzje orzeczenia

znalezienie rzeczy cudzej, nagroda pieniężna, administracyjne sądowe

prowadzenie cudzych późniejsze prawo do - konstytutywne (działanie organu

spraw bez zlecenia) roszczeń) - deklaratoryjne - sądowego,

np. wydanie charakter:

dowodu osobistego) - konstytutywny

powoduje powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego, np. wyrok skazujący powoduje zmianę sytuacji prawnej;

- deklaratoryjny - np. orzeczenie potwierdzające, że dana osoba jest jedynym spadkobiercą)

Fakty prawne - od zaistnienia faktów prawnych zależy powstanie, zmiana lub zniesienie stosunku prawnego. Przepisy prawa rozstrzygają, które okoliczności są faktami prawnymi.

- zdarzenia prawne - okoliczności niezależne od woli podmiotu prawa, np. śmierć, urodzenie (powoduje nabycie zdolności prawnej), choroba (powoduje uprawnienia do odebrania zasiłku chorobowego), upływ czasu (np. przedawnienie roszczeń).

- zachowania ludzi (działania)

- czynności faktyczne(czyny) - zdarzenia dokonane bez zamiaru wywołania skutków prawnych, mogą polegać na zaniechaniu (np. nie udzielenie pomocy poszkodowanemu);

- zakazane - np. kradzież, morderstwo, przestępstwa, wykroczenia, wyrządzanie szkód;

- dozwolone - np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia;

- czynności prawne - zachowania zależne od naszej woli, które zmierzają do wywołania skutków prawnych; składanie oświadczenia woli w celu wywołania określonych skutków prawnych;

- jednostronne - np. sporządzenie testamentu, wypowiedzenie umowy o pracę;

- dwustronne - np. umowa kupna-sprzedaży, umowy z zakresu prawa zobowiązań;

- czynności konwencjonalne organów państwa

- akty administracyjne - akty pochodzące od organów administracji, w szczególności decyzje administracyjne;

- orzeczenia sądowe;

20. Podmioty stosunku prawnego.

Stosunek prawny - to stosunek tetyczny (stanowiony, stosunek społeczny wyznaczony przez normę prawną) oparty na obowiązywaniu norm prawnych; szczególna postać stosunku prawnego wikła w stosunek prawny więcej niż 2 podmioty; swoisty sposób realizacji norm prawnych (jeden podmiot jest uprawniony, a drugi zobowiązany); stosunek prawny ma charakter temporalny(czasowy) - możemy wskazać moment powstania, czas trwania i moment wygaśnięcia stosunku.

Stosunki prawne zachodzą pomiędzy różnymi stronami (podmiotami). Podmiotami są:

1. w prawie konstytucyjnym:

- obywatele;

- organy państwowe;

- służby państwowe;

- organy samorządu terytorialnego;

- posłowie i senatorowie;

b) w prawie karnym:

- oskarżony;

- pokrzywdzony;

- organy wymiaru sprawiedliwości;

c) w prawie cywilnym:

- osoby fizyczne;

- osoby prawne;

- ułomne osoby prawne - jednostki organizacyjne, które nie mają osobowości prawnej, a posiadają zdolność do czynności prawnej;

d) w prawie administracyjnym:

- obywatele;

- organy państwowe;

- organy administracji;

- osoby fizyczne;

- osoby prawne;

- osoby fizyczne - człowiek od narodzin do śmierci;

- osoby prawne;

- organy państwowe;

21. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnej.

Zdolność prawna - zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego (każdy człowiek otrzymuje zdolność prawną z momentem narodzin, aż do chwili śmierci); osoba przed narodzeniem - nasciturus - ma warunkową zdolność prawną, pod warunkiem, że urodzi się żywa (np. może być spadkobiercą dziecko już poczęte w momencie śmierci spadkodawcy); nasciturus może być również podmiotem prawa własności; może nastąpić ustalenie ojcostwa przez zaakceptowanie dziecka przez ojca.

Zdolność do czynności prawnychj - zdolność do nabywania praw i obowiązków w drodze czynności prawnych; zdolność do czynności prawnej jest stopniowana ze względu na wiek i ubezwłasnowolnienie:

- pełna zdolność do czynności prawnych - osoba pełnoletnia, która nie została ubezwłasnowolniona, lub kobieta, która zawarła związek małżeński za zgodą sądu po ukończeniu 16 roku życia, tym samym uzyskując pełnoletność;

- ograniczona zdolność do czynności prawnych - osoby w wieku 13-18 lat, osoby ubezwłasnowolnione częściowo;

- brak zdolności do czynności prawnych - osoby, które nie ukończyły 13 roku życia, oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione;

Ubezwłasnowolnienie:

- całkowite - orzekane wobec osób, które ukończyły 13 rok życia ze względu na zaburzenia psychiczne; ubezwłasnowolnia się osobę, która nie jest w stanie sama kierować swoim życiem, prawomocnym wyrokiem sądu; ubezwłasnowolniony całkowicie ma przydzielonego opiekuna;

- częściowe - można orzec wobec osób pełnoletnich z uwagi na lekkie zaburzenia psychiczne pozwalające jednak kierować samodzielnie swoim postępowaniem; ubezwłasnowolnia się osoby w celu pomocy w prowadzeniu ich spraw; osobie ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora; osoby w wieku 13-18 lat są ubezwłasnowolnione częściowo;

Skutki posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych:

- może dokonywać wszelkich czynności prawnych, a działania jednostki będą rodziły skutki prawne;

Skutki osiadania ograniczonej zdolności do czynności prawnych:

- wymagają zgody przedstawiciela ustawowego do ważności czynności prawnych dokonywanych przez te osoby;

- w pewnych przypadkach traktowane są jak osoby z pełną zdolnością prawną - możliwość zawierania umów w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego;

- rozporządzanie zarobkiem przez osobę mającą ograniczoną zdolność do czynności prawnych;

- możliwość dysponowania przedmiotami oddanymi tej osobie do swobodnego użytku przez przedstawiciela ustawowego;

- niektórych czynności osoby z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych nie mogą wykonywać (np. sporządzenie testamentu);

Skutki braku zdolności do czynności prawnych:

- czynność prawna dokonana przez taką osobę jest bezwzględnie nieważna; wyjątek stanowią drobne umowy w sprawach życia codziennego, jeżeli nie powodują rażącego pokrzywdzenia tej osoby;

- w imieniu osoby nie posiadającej zdolności do czynności prawnych czynności za nią może wykonywać jej przedstawiciel ustawowy;

22. Przedmioty stosunku prawnego.

Przedmiotem stosunku prawnego jest wszystko to, z powodu czego podmioty prawa stają się stronami tego stosunku, i co stanowi przedmiot ich wzajemnych uprawnień i obowiązków (dobra materialne - rzeczy; dobra niematerialne - utwór literacki, nagranie; określone zachowania - umowa zlecenie). Przedmiotem stosunku prawnego może być np. w przypadku umowy sprzedaży - rzecz nabywana przez jedną, a sprzedawana przez drugą stronę.

Przedmioty stosunku prawnego:

- rzeczy - przedmioty istniejące w świecie realnym;

- ruchome (ruchomości) - np. samochód, część składowa ruchomości;

- nieruchome (nieruchomości) - np. budynku, grunty (orne), części budynków;

grunt - część powierzchni ziemskiej stanowiąca przedmiot wartości;

dla każdej nieruchomości sąd prowadzi księgę wieczystą (zawiera informacje dotyczące nieruchomości);

- pożytki naturalne z rzeczy - np. zboże, owoce, wszystko to, co się nam urodziło lub wyprodukowaliśmy; właścicielem pożytku jest właściciel rzeczy;

- dobra niematerialne - nie mają charakteru przedmiotu realnego, np. patent;

- przedmioty materialne nie będące rzeczami - np. kopaliny, gaz, zwierzęta w stanie wolnym, energia elektryczna, dobra intelektualne, twory artystyczne, pieniądze;

- dobra osobiste - nietykalność, przepisy prawne zakazujące naruszania dóbr osobistych i nakazujących zadośćuczynienie;

- przedsiębiorstwo - może być podmiotem (gdy jest wpisane w rejestr jest podmiotem różnych działań) lub w pewnych sytuacjach przedmiotem (np. sprzedaż przedsiębiorstwa) stosunku prawnego; zespół składników materiałowych i niemateriałowych wykorzystywanych do osiągnięcia celu;

23. Co rozumiesz pod pojęciem „źródła prawa”?

Źródła prawa:

- dokument lub forma aktu, z którego poznaje się treść prawa, tzn. norm ustanowionych czy uznanych przez odpowiedni organ państwa;

- czynniki kształtujące prawo, a więc takie jak istniejące stosunki ekonomiczne, tradycja, kultura, historia oraz poziom rozwoju cywilizacyjnego danego kraju, rozpowszechnione w nim obyczaje, systemy religijne i moralne;

- akty prawotwórcze, a więc czynności konwencjonalne, przez które odpowiednie organy państwowe nadają moc obowiązującą normom generalnym i abstrakcyjnym;

24. Jaka jest moc prawna różnych aktów prawodawczych?

Moc prawna aktów normatywnych jest różna i zależy od pozycji organu państwowego, który dany akt ustanowił.

1. Konstytucja RP.

2. Ratyfikowane umowy międzynarodowe za zgodą ustawy.

3. Ustawy.

4. Ratyfikowane umowy międzynarodowe.

5. Rozporządzenia.

6. Akty prawa miejscowego.

25. Jaka jest moc obowiązująca różnych aktów normatywnych?

Moc obowiązująca wszystkich nie uchylonych aktów prawodawczych w RP jest jednakowa, akty te w danym czasie obowiązują.

27. Delegacja ustawowa i delegacja ustawodawcza.

Delegacja ustawowa - przekazanie przez organ ustawodawczy organowi nie ustawodawczemu kompetencji do wydania aktu wykonawczego do ustawy.

Delegacja wskazuje:

- organ upoważniony do wydania rozporządzenia;

- zakres spraw do uregulowania;

- wytyczne, co do rozporządzenia;

Delegacja ustawodawcza - upoważnienie przez ustrojodawcę (suweren - naród, lub parlament - tworzący Konstytucję) przyznania organowi nie ustawodawczemu kompetencji do wydawania aktu o mocy ustawy; w czasie trwania stanu wojennego Prezydent na wniosek Rady Ministrów może wydać rozporządzenie z mocą ustawy, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie.

28. Budowa aktu prawodawczego - rodzaje przepisów.

Akty prawodawcze są wynikiem stanowienia i uznania prawa w postaci np. ustawy sejmowej czy rozporządzenia RM.

W aktach prawodawczych powinny być umieszczone:

- przepisy ogólne - ustalające zakres stosunków regulowanych danym aktem

- przepisy szczegółowe - przepisy prawa materialnego, przepisy o organach i trybie postępowania w danej dziedzinie spraw oraz przepisy karne;

- przepisy przejściowe - intertemporalne, międzyczasowe - regulują sytuacje, kóre obejmują okres między obowiązywaniem dwu aktów normatywnych;

- przepisy końcowe - obejmują przepisy uchylające;

- przepisy wprowadzające - zawierają termin i tryb wejścia w życie nowego aktu normatywnego;

Rodzaje przepisów:

1.Ze względu na treść:

- przepisy prawa materialnego;

- przepisy prawa formalnego;

2. Ze względu na stopień konkretności przepisów:

- konkretne - dają podstawę interpretowania normy prawnej(dekodowanie);

- blankietowe - upoważniają inny organ do wydania innego zbioru przepisów, tzw. delegacja ustawowa;

- odsyłające - zawierające informacje w jakim istniejącym już akcie normatywnym jest uregulowana kwestia dla danego aktu normatywnego;

3. Ze względu na zasięg obowiązywania:

- uniwersalne - obejmują całe państwo, wydawane przez centralne organy;

- partykularne - obowiązują na ograniczonej części państwa;

4. Dotyczące obowiązywania innych przepisów prawnych:

- derogacyjne(uchylające) - określają, które z obecnie obowiązujących przepisów prawnych zostają uchylone przez wejście w życie nowego aktu normatywnego;

- kolizyjne - rozstrzygają o tym, który z systemów prawnych ma zastosowanie w przypadku istnienia obcego prawa w jakimś stosunku prawnym zawartym na terenie państwa(np. związek małżeński z obcokrajowcem);

29. Ogłoszenie a wejście w życie aktu prawodawczego.

Ogłoszenie aktu prawodawczego to taka jego publikacja, przez którą akt ten nabiera mocy obowiązującej. W Polsce przewiduje się dwa sposoby ogłaszania aktów:

- publikacja w dziennikach urzędowych(organach promulgacyjnych);

- publikacja w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości(w środkach masowego przekazu, rozporządzenia rejonowe);

Wejście w życie aktu prawodawczego może być:

- równoczesne z dniem ogłoszenia;

- później, tj. po okresie niezbędnym do zapoznania się z nim społeczeństwa czyli adresatów) oraz przygotowania do jego realizacji organów państwa(vacatio legis - obecnie 14 dni od daty publikacji w Dz.U.).

30. Zasięg aktów prawodawczych w czasie, przestrzeni i co do osób.

Zasięg aktów prawodawczych w czasie - prawo nie działa wstecz obowiązuje od momentu jaki sam akt prawodawczy wskazuje czyli od momentu ogłoszenia lub po upływie vacatio legis. Nie ma terminu określającego koniec obowiązywania aktu prawodawczego, wyjątkiem jest ustawa budżetowa oraz stany wyjątkowe i stany klęsk żywiołowych. Przyjęto zasadę, że akt normatywny obowiązuje do czasu wydania nowego aktu o tej samej lub wyższej mocy prawnej, który uchyla tenże akt normatywny(tzw. derogacja).

LEX POSTERION DEROGAT LEGI PRIORI - norma wydana później uchyla normę wydaną wcześniej.

LEX POSTERION NON DROGA LEGI SPECIALIS - norma późniejsza ogólna nie uchyla normy szczegółowej.

DESUETUDO - koniec obowiązywania aktu normatywnego przez jego niestosowanie(np. Dekret Prezydenta RP z 1930r. o ochronie godności i dobrego imienia marszałka Piłsudskiego - stosowany do '39, po II wojnie światowej nie przestrzegany i do dnia dzisiejszego nie uchylony).

Zasada obowiązywania prawa w przestrzeni - zasada terytorialna - prawo obowiązuje na terytorium państwa, a także lądach wodach, przestrzeni powietrznej, pod ziemią i na ziemi. Na pokładzie statków polskie prawo obowiązuje do momentu wpłynięcia na wody wewnętrzne innego kraju, a w samolotach - do momentu dotknięcia kołami terytorium innego państwa.

Obowiązywanie aktów prawodawczych co do osób - prawo danego państwa obowiązuje wszystkie osoby fizyczne i prawne tego państwa będące na terenie państwa jak i poza granicami państwa. Osoba posiadająca immunitet dyplomatyczny jest wyłączona spod jurysdykcji państwa przyjmującego, co nie zwalnia jej z obowiązku przestrzegania prawa państwa, na terenie którego przebywa.

Apatrydzi - osoby bez obywatelstwa, też są zobowiązane do przestrzegania prawa państwa, na którego terytorium przebywają.

31. Hierarchia źródeł prawa RP.

1. Konstytucja

2. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą ustawy

3. Ustawy

4. Rozporządzenie z mocą ustawy

5. Umowy międzynarodowe

6. Rozporządzenia

7. Akty prawa miejscowego

32. System prawa - gałąź prawa - instytucja prawna.

System prawa - ogół norm prawa w danym kraju nakazujących lub zabraniających jakiegoś zachowania wprost.

Cechy prawa:

- jednolitość systemu - jest dziełem jednego państwa, tworzone przez różne organy;

- jednorodność oraz różnorodność - jest następstwem tworzenia norm prawnych o charakterze cywilnym, charakterze administracyjnym i karnym;

- zupełność systemu prawa - to system prawa, który powinien być tak skonstruowany, żeby na gruncie tego systemu można było dokonać kwalifikacji każdego aktu prawnego, który zaistnieje w rzeczywistości. Zakłada, że system prawa jest wolny od luki w prawie;

Gałąź prawa - kompleks norm regulujących pewną grupę stosunków społecznych.

Instytucja prawna - kompleks norm regulujących określony stosunek społeczny.

33. Pojęcia.

Unifikacja - ustanawianie przepisów jednakowych dla całego obszaru pastwa (np. ustawa scaleniowa z 1935r. - w Polsce istniały przepisy prawne trzech zaborców, które tą ustawą ujednolicono).

Inkorporacja - techniczna operacja polegająca na zebraniu różnych przepisów prawnych(dotyczących pewnej dziedziny) w jeden zbiór, np. tekst jednolity ustawy; działanie polegające na urzędowym lub prywatnym ustaleniu przepisów w danej dziedzinie;

- prywatna - np. zbiór przepisów dotyczących prawa budowlanego; zebranie przepisów z różnych aktów normatywnych dotyczących określonego zagadnienia i zawarcie w jednym akcie;

- urzędowa (oficjalna) - np. nowelizacja kodeksu pracy; minister właściwy w danej sprawie zleca przygotowanie obowiązującej wersji danego aktu (jako tekst jednolity) i ogłasza obowiązującą, znowelizowaną treść ustawy w Dzienniku Ustaw.

Kodyfikacja - akt jednorazowego ustanowienia zespołu usystematyzowanych przepisów prawnych, z których wyinterpretować można podstawowe normy danej gałęzi.

34.Prawo materialne a prawo formalne.

Prawo materialne - przepisy prawa, które regulują bezpośrednio stosunki między podmiotami prawa określając ich zobowiązania, prawa i obowiązki (możliwość zawierania umów, prawo administracyjne, karne).

Prawo formalne - określa sposób realizacji norm prawa materialnego w jaki sposób dochodzić swoich praw) - prawo procesowe, kpc, kpk, kpa oraz fikcje prawne czyli świadome przyjęcie przez prawodawcę stanu faktycznego nieistniejącego w rzeczywistości za istniejący, np. uznanie za zmarłego osobę odrzucającą spadek.

35. Scharakteryzuj podstawowe gałęzie prawa.

Prawo cywilne - reguluje stosunki majątkowe pomiędzy podmiotami prywatnymi, np.:

- prawo spadkowe - stosunki osobiste między obywatelami;

- prawo autorskie - chroni dobra osobiste, prawa do dzieł sztuki, twórczości artystycznej;

- międzynarodowe prawo prywatne - reguluje stosunki, w których istnieje element obcy;

- prawo handlowe;

- prawo wekslowe i czekowe;

- prawo rodzinne;

- prawo pracy;

Prawo karne - określa czyny przestępcze oraz zasady odpowiedzialności(sankcji) za nie.

Prawo konstytucyjne - reguluje podstawowe zasady ustroju politycznego, społecznego i prawnego państwa oraz podstawowe prawa i obowiązki człowieka i obywatela.

Prawo administracyjne - normy regulujące organizację i działalność organów administracji publicznej, reguluje stosunki między obywatelami, a organami administracji.

Prawo rolne - reguluje stosunki własności ziemi.

36. Etapy stosowania prawa.

Stosowanie prawa może mieć charakter administracyjny (gdy organy administracyjne rozstrzygają spór) lub sądowy (zawiadomienie o wszczęciu postępowania administracyjnego, pozew do sądu z powództwa cywilnego).

1. Wszczęcie śledztwa przez prokuratora.

2. Ustalenie stanu faktycznego - postępowanie dowodowe (ustalenie przebiegu zdarzenia). Można stosować dowody materialne, z opinii biegłych, zeznania świadków lub domniemanie prawne - sposób wnioskowania oparty o założenie, że ustawodawca każe przyjąć stan rzeczy w oparciu o udowodnienie innego stanu rzeczy (dowód a nie wprost), np. domniemanie ojcostwa, domniemanie wiary ksiąg wieczystych.

3. Ustalenie stanu prawnego - polega na zebraniu wszystkich przepisów prawnych odnoszących się do stanu faktycznego.

4. Odkodowanie normy prawnej - tzw. wykładnia prawna, której celem jest ustalenie precyzyjnej treści normy prawnej zawartej w przepisach prawnych.

5. Argumenty.

37. Domniemanie prawne.

Domniemanie prawne - sposób wnioskowania oparty na założeniach, iż przepisy prawa nakazują w określonych okolicznościach uznawać pewne fakty za prawnie ustalone.

Rozróżnia się:

- domniemanie prawne formalne - nakazujące przyjmować, że ma lub miał miejsce określony fakt, dopóki nie zostanie wykazane, że ma lub miał miejsce fakt przeciwny (np. domniemanie, że dziecko urodziło się żywe);

- domniemanie prawne materialne - na podstawie przepisu prawnego należy uznawać fakt za ustalony jeżeli został odpowiednio ustalony inny fakt (np. domniemanie ojcostwa);

- domniemanie niewinności - jest fundamentalną zasadą procesu karnego - oskarżonego uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia winy, a wszystkie wątpliwości co do jego winy należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego.

38. Koncepcje praw człowieka.

Prawa człowieka to wywodzące się z przyrodzonej godności osobowej każdego człowieka. Są to możliwości niezbywalne, uniwersalne w sensie przedmiotowym i podmiotowym, terytorialnym i czasowym. Współcześnie za dobro najwyższe, z którego wywodzą się wszystkie prawa człowieka przyjmuje się godność osobową jednostki ludzkiej, co zostało zawarte w art.30 Konstytucji RP oraz Międzynarodowych Paktach Praw Człowieka. Prawa człowieka w kategorii praw podmiotowych funkcjonują przede wszystkim w relacji państwo - jednostka. Jest to tzw. wertykalne działanie praw człowieka, tzn. człowiek jest podmiotem tylko uprawnionym, a państwo podstawowym podmiotem zobowiązanym (obowiązek poszanowania praw jednostki oraz skutecznej ich ochrony prawnej).

Horyzontalne działanie praw człowieka - to relacja jednostka - jednostka, wyrażającym się w podstawowym obowiązku człowieka analogicznych wolności i praw drugiego człowieka.

Koncepcja uniwersalistyczna - najważniejsze państwo i jego interesy.

Koncepcja indywidualistyczna - najważniejsze dobro jednostki i jego interesy.

39. Cechy państwa prawa.

Cechy państwa prawa:

- w państwie prawa wszystkie organy państwa związane są prawem, które stanowi nich podstawowe upoważnienie dla ich działań oraz reguluje sposób tych działań. Oznacza to, że muszą działać one zgodnie z obowiązującym w danym czasie prawem;

- państwo musi być oparte na Konstytucji, relacje pomiędzy obywatelem a państwem musi odzwierciedlać się w Konstytucji;

- podstawą działania państwa jest prawo;

- wymiar sprawiedliwości powinny sprawować niezawisłe sądy;

40. Wyjaśnij różnicę między „prawem” a „wolnością”.

Prawo - to przysługująca jednostce w oparciu o stosowną regulację prawną możność działania w określony sposób; jednostka może korzystać z przysługującego jej prawa lub z niego zrezygnować.

Wolność - to swoboda, samodzielność w zakresie podejmowania określonych czynności; jednostka może postępować swobodnie, czyli nie ma nakazanego postępowania w jakieś sferze, jednak nie może łamać wolności i praw innych.

41.Omów związki i zależność między państwem a prawem.

Związek genetyczny - prawo i państwo powstało w tym samym czasie i w wyniku analogicznych przeobrażeń cywilizacyjnych (zaprzecza się istnieniu prawa przed powstaniem państwa)

Związek funkcjonalny - oznacza, że państwo stanowiąc prawo, zabezpiecza jego skuteczność przez przymus państwowy, a prawo jest podstawowym środkiem realizacji zadań państwa.

42. Etymologia słowa państwo.

W językach używanych przez ludy starożytne, europejskie, nie było słowa, które by określało wszystkie organizmy, które dziś określamy mianem państwo. Rzymianie używali słowa „civitas”, „respublica”. W starożytnej Grecji „polis”. Państwo Macchiavelli określił jako instytucję. „La stato” w języku włoskim oznacza stan rzeczy. Pojęcie to jako określenie państwa zostało przyjęte w innych państwach Europy Zachodniej np. das Staat w Niemczech. W językach słowiańskich nie przyjęło się słowo państwo, dopiero pod koniec XVIIIw. w Polsce zaczęto określać organizację państwową słowem państwo. Powstało od słowa pan.

43. Cechy państwa.

Państwo to organizacja :

- społeczna;

- historyczna;

- polityczna - pojęcie władzy w społeczeństwie, sprawowanie władzy w danym społeczeństwie, partia polityczna;

- przymusowa - prym organizacji państwowej, przymusowa przynależność do danego państwa, o przynależności decyduje tylko i wyłącznie państwo, dyspozycja prawna stosowania przymusu fizycznego przez państwo, ius soli bądź ius sanguini;

- powszechna - obejmuje swoim oddziaływaniem wszystkich, którzy znajdują się na jego terytorium, niezależnie od tego jaki jest ich stosunek prawny do państwa, np. obywatele obcych państw, apatrydzi;

- suwerenna - państwo jako podmiot prawa jest w stosunku do innych zbiorowości społecznych władzą najwyższą na danym terytorium i nie podlega żadnej organizacji działającej na zewnątrz.

Wyróżniamy suwerenność:

- suwerenność wewnętrzna - państwo integruje, dostrzega konflikty społeczne, utrzymuje porządek wewnętrzny, możliwość zaspokojenia wszelkich potrzeb w ramach państwa;

- suwerenność zewnętrzna - chroni na arenie międzynarodowej, niezależność od innych podmiotów państwowych, utrzymuje stosunki z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi na zasadzie równości, wolności oraz wzajemności;

- terytorialna - niezbywalna cecha; terytorium nie może być pod władztwem dwóch państw (wyjątek Sudan - władzę sprawuje Sudan i Wielka Brytania);

- państwo wyposażone jest w swoisty aparat - aparat wraz z obsługującymi je urzędami, ogół instytucji oraz obsługujących je zakładów oraz organizacji militarnych;

44. Koncepcje genezy państwa.

1. Koncepcje spekulacyjne(technokratyczne) - coś założonego miało miejsce w historii;

- Teoria leistyczna - w okresie starożytności, średniowiecza, wiąże powstanie państwa z istotą nadprzyrodzoną, np. doktryna św. Tomasza z Akwenu (aktualna doktryna filozofii katolickiej, pojęcie władzy pochodzi od Boga). Konkretne państwo jest dziełem ludzi, panujący korzysta z woli boskiej, władzy należy się bezwzględne posłuszeństwo, ale władca może być oceniany. Wobec władzy źle nabytej. Realizowanej przez ludzi, którzy nie przestrzegają działania Boga można być nie posłusznym.

- Koncepcja - doktryna patriarchalna w XVIIw, państwo wywodzi się ze struktury rodowej opartej na więzach krwi.

- Koncepcja - doktryna patrymonialna w XVIIw., źródłem powstania państwa było władztwo ziemskie nad którym sprawowana była władza publiczna.

- Teoria umowy społecznej - wywodzi się ze starożytności (sofiści ateńscy), odrzucenie państwa jako siły wyższej w XVIIw. i w XVIIIw., oparta o koncepcję praw natury; według prawa naturalnego ludzie są wolni, równi (przedstawiciele: Lock, Russeau, Kołłątaj); lud jako źródło władzy, jako podmiot władzy, posiada uprawnienia władcze w sposób niepodzielny, pierwotny, niezbywalny.

2. Koncepcje racjonalistyczne - oparte na rezultatach dociekań, badania historycznego:

- Koncepcja przemocy i rozboju - Gumplowicz twierdził, że państwa powstały w wyniku najazdu, rozboju (państwa germańskie po podboju państwa rzymskiego).

- Teoria procesów rozwarstwienia klasowego - Engels, Marks, Lenin - Engels opierał się na koncepcji plemion indiańskich, historia społeczeństwa pierwotnego jest znacznie dłuższa niż żyjącego panowaniem władcy; państwo pojawia się wówczas, gdy kształtuje się instytucja własności prywatnej, po rozpadzie wspólnoty rodowo-plemiennej, co było procesem długotrwałym, w którym podstawowe znaczenie miało powstanie własności środków produkcji oraz społeczny podział pracy.

45. Jak pojmowali państwo Arystoteles i Jellinek?

Według Arystotelesa państwo to samowystarczalna wspólnota, która obejmuje grupy ludzi niezbędne dla jego istnienia. Nie jest wspólnotą wszystkich, tylko równych. Jego definicja prawa kształtowała się na podstawie społeczeństwa niewolniczego, obywatele państwa to pełniący służbę wojskową oraz biorący czynny udział w pracy obradujących (rządzący, posiadacze) oraz głownie potrzebne dla istnienia państwa, dla realizacji celów państwa - zapewnienie obywatelom dostatniego życia (chłopi, rzemieślnicy, robotnicy) - grupy, które nie posiadały podmiotowości publiczno-prawnej.

Według Jellinka państwo to autonomiczna wspólnota osiadłych; Jedlinek akcentuje ogólnospołeczny charakter państwa. Sformułował Trójelementową definicję państwa, którą tworzą: ludność, terytorium i władza najwyższa. Zauważył on znaczenie takich cech państwa jak suwerenność i terytorialność.

46. Teorie umowy społecznej.

Jest to jedna z teorii powstania państwa. Państwo powstało w wyniku umowy pomiędzy członkami społeczeństwa lub między władzą a społeczeństwem.

1. Tomasz Hobbes - zwolennik władzy absolutnej, członkowie społeczeństwa prze umowę społeczną zrzekali się całkowicie i nieodwołalnie swej naturalnej wolności, a nie będący stroną umowy suweren otrzymał pełnię władzy daną mu przez ludzi.

2. John Lock - wyobrażał sobie, że przed powstaniem państwa była epoka spokoju, wolności i dobrobytu. Jednostka była chroniona przed złem przez określony system moralny. Według niego umowa społeczna zawierana jest w dwóch etapach:

- umowa jednostek powołujących państwo;

- umowa społeczeństwa z władcą; jednostka nie rezygnuje ze swoich naturalnych praw na rzecz władzy, którą można rozwiązać;

3. Jan Jakub Russo - treścią umowy społecznej jest przelanie przez jednostki przysługujących im uprawnień na rzecz społeczeństwa. Przez to wolność stała się wartością chronioną przez państwo. Umowa społeczna zabezpieczyła równość ludzi, która była fundamentem ich wolności.

47. Marksistowska teoria powstania państwa.

Wywodzi powstanie państwa z długotrwałego procesu rozpadu wspólnoty rodowoplemiennej na antagonistyczne klasy. Główne znaczenie miało powstanie prywatnej własności, środków produkcji i społecznego podziału pracy. Właściciele środków produkcji zdobyli przewagę ekonomiczną, co pozwoliło zdobyć monopol na rządzenie. Powstało państwo jako organizacja polityczna. Według tej teorii każde państwo jest organizacją klasową istniejącą w interesie grup ekonomicznie dominujących. Były to kolejno: właściciele niewolników, feudalni posiadacze ziemscy, burżuazja finansowa i przemysłowa. Zgodnie z marksistowską teorią powstania państwa Lenin twierdzi, że państwo to „narzędzie dławienia oporu”.

48. Organizacja państwowa a naród.

Naród to grupa społeczna, której członkowie posiadają świadomość przynależności do jednego narodu i cechuje go trwała wspólnota dziejów, więź gospodarcza, język, kultura, świadomość polityczna. W niemieckiej myśli politycznej podstawą więzi była wspólnota języka, rodowodu i losów historycznych, natomiast w angielskiej i francuskiej tylko bycie obywatelem państwa. Zgodnie z zasadą suwerenności każdy naród ma prawo do samostanowienia i zorganizowania się w samodzielne państwo (jest to wyrażone w prawie konstytucyjnym i międzynarodowym). Jeśli naród zostaje pozbawiony swego państwa - to odgrywa rolę czynnika państwotwórczego.

49. Relacja państwo - prawo.

Państwo powinno rządzić opierając się na prawie. Zasada ta jest zasadą demokratycznego państwa. Władza musi działać zgodnie z obowiązującym porządkiem prawny, wtedy jest prawomocna. Normy prawne wyznaczają podmioty uprawnionego sprawowania władzy, wyznaczają środki i procedury sprawowania władzy. Organy władzy publicznej mają rozgraniczone kompetencje i muszą okazać swoją legitymacją prawną przy wykonywaniu władzy(zasada legalizmu). Dla organów władzy publicznej - to co nie jest dozwolone - jest zabronione, natomiast dla obywatela - to co nie jest wyraźnie zabronione jest dozwolone.

Cechy demokratycznego państwa:

- poszanowanie praw człowieka;

- trójpodział władzy;

- odpowiedzialność władzy przed parlamentem;

- odpowiedzialność państwa za czyny swoich funkcjonariuszy i za szkody przez nich wyrządzone;

- niezawisłość sądów;

- wielopartyjność i równość szans dla partii politycznych wraz z prawem działania w opozycji;

50. Rewolucja w historii państwa.

Rewolucja - termin stosowany w odniesieniu d przewrotów politycznych, gospodarczych i społecznych. Oznacza jakakolwiek fundamentalną i całkowitą zmianę w systemie produkcji, w systemie politycznym i społecznym lub w sferze życia kulturalnego, intelektualnego. Rewolucja to proces społeczny w wyniku którego następuje przejście z jednego typu państwa do drugiego. Marksistowska koncepcja powstania państwa zawiera tezę dotyczącą przyszłości (obumierania) państwa. Aktem początkującym ten proces miała być rewolucja proletariacka, stanowiąca podstawę do budowy społeczeństwa bezklasowego i bezpaństwowego. Teoria zaniku państwowości okazała się utopią i błędem. Marksiści traktowali państwo jako „narzędzie walki klasowej”, a w rzeczywistości jest ono realną wartością.

51. Ewolucyjne zmiany ustroju państwowego.

Zmiany społeczno-gospodarcze i polityczne dokonywane są w drodze stopniowych przemian różnych elementów jej organizacji. W dotychczasowym rozwoju historycznym było 5 formacji: właściciele niewolników, feudałowie, burżuazja, socjalizm i komunizm. Mają one charakter ewolucyjny, przejście z jednej formacji do drugiej oznaczało wyższy poziom społeczny. Przejścia mogły odbywać się drogą pokojową (ewolucyjną) lub nie pokojową (rewolucja, bunt, zamach).

52. Fazy rozwoju państwa burżuazyjnego.

Pierwszy etap to państwa liberalne, w których zakres ingerencji w zagadnienia społeczne i ekonomiczne był minimalny Państwo liberalne opiera się o zasadę swobody w działaniu państwa w gospodarce społecznej. Charakteryzuje się brakiem demokracji. Beneficjentami były tylko osoby majętne, dobrze sytuowane. W sprawowaniu władzy uczestniczyło tylko kilka procent społeczeństwa. Ograniczenie powszechne praw. W tym etapie następuje wzrost konfliktów społecznych na tle zróżnicowania życia społecznego, warunków życia. Zmiany zaczęły następować w połowie XIXw., kiedy zaczął się rozwijać liberalizm socjalny. Zaczęto zauważać niedoskonałości uprzedniego systemu i zagwarantowano społeczeństwu minimum egzystencji, zaczęły powstawać związki zawodowe. Rozpoczął się proces kształtowania państwa liberalno-demokratycznego, w którym upowszechniono prawo wyborcze, stopniowo wprowadzono ustawodawstwo socjalne. W latach 1928-1932 doszło do wielkiego kryzysu gospodarczego, co doprowadziło do zmian w sferze stosunków ekonomicznych. Po II wojnie światowej ukształtowały się dwa modele państw:

- państwa o dominujących tendencjach neoliberalnych (państwa północnej Ameryki);

- państwa burżuazyjne - o rozwiniętej skali interwencjonizmu (nastąpiła nacjonalizacja nielicznych gałęzi produkcji);

Koniec XXw. to dążenie do pełnej swobody gospodarowania, globalizacja.

53. Organ państwa. Podział organów państwa.

Organ państwowy jest to celowo zorganizowany, wyraźnie wyodrębniony zespół ludzi i środków, utworzony i działający na podstawie prawa, wykonujący w imieniu państwa określone zadania, który dla ich realizacji może korzystać ze środków władczych i stosować przymus państwowy. Państwo jako grupa sformalizowana posiada swój statut czyli Konstytucję, który bezpośrednio czy pośrednio wyznacza poszczególnym organom państwa kompetencje do działania w imieniu państwa. Można wyróżnić następujące kompetencje:

- rzeczowe;

- miejscowe;

- instancyjne;

- funkcjonalne;

Organy można podzielić:

- ze względu na liczbę osób tworzących dany organ:

- jednoosobowe (monokratyczne) - np. prezydent, premier;

- kolegialne - tzn. złożone przynajmniej z 3 osób, np. parlament, Rada Ministrów;

- ze względu na tryb powołania:

- z wyboru - skład wyłania liczniejsze od nich ciało wyborcze; np. sejm, senat;

- z nominacji - wyznaczenie przez organ wyższy, np. wojewoda, prokurator, sędzia;

- z kooptacji - uzupełnienia lub odnowienia składu z własnego grona - tylko organ kolegialny;

- w drodze losowania - każda z osób objętych losowaniem ma jednakowe szanse, np. w starożytnych Atenach;

- w drodze dziedziczenia (monarchia);

- według rodzaju kompetencji:

- prawodawcza - np. rząd;

- wykonawczo-zarządzająca - np. rząd;

- sądowa - np. NSA;

- kontrolna - np. NIK;

- stosowania prawnych form przymusu państwowego - np. policja, wojsko, wywiad;

- według kompetencji terytorialnej:

- centralne;

- terenowe;

- według kompetencji rzeczowej:

- ogólnej - np. sejm, senat;

- branżowej - np. minister, komendant jednostki policji;

54. Organ a urząd. Aparat państwowy.

Organ państwowy jest to celowo zorganizowany, wyraźnie wyodrębniony zespół ludzi i środków służących do wykonania i przestrzegania prawa, wykonujący w imieniu państwa określone zadania, który dla ich realizacji może korzystać ze środków władczych i stosować przymus państwowy.

Urząd jest to zespół osób wyposażonych w środki materialne i techniczne, których zadaniem jest pomoc organom państwa w wykonywaniu jego zadań, p. minister finansów - organ, i ministerstwo finansów - urząd.

Aparat państwowy to zespół technicznie i funkcjonalnie powiązanych organów państwa i obsługujących je urzędów publicznych. Prawo określa strukturę organów państwowych, sposób ich powoływania, zakres kompetencji, metody działania. Tylko one mogą posługiwać się środkami przymusu bezpośredniego (wojsko, policja, zakłady karne), inne na ich terytorium muszą mieć ich zgodę.

55. Partie polityczne - ich geneza i rola w państwie.

Partia polityczna jest to dobrowolna organizacja, występująca pod określoną nazwą, stawiająca sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.

Partie możemy podzielić według kryterium pragmatycznego: rewolucyjne, reformatorskie, konserwatywne, nacjonalistyczne, chadeckie.

W Polsce funkcjonują partie: socjaldemokratyczne, liberalne, konserwatywne, narodowe, chłopskie i populistyczne. Istnieją też ugrupowania faszystowskie, anarchistyczne, ale ich wpływ na polskie życie polityczne jest minimalny.

Genezę nowoczesnych partii politycznych należy wiązać z walkami zwolenników starego porządku i zwolennikami nowych sił burżuazyjnych w pierwszej połowie XIXw. Ci pierwsi tworzyli partię tzw. konserwatystów reprezentujących w Wielkiej Brytanii interesy arystokracji, dworu i kościoła. Druga grupa to przedstawiciele partii liberalnych, które reprezentowały interesy burżuazji i drobnomieszczaństwa. Czołowym hasłem liberałów była demokratyzacja życia społecznego i ekonomicznego. Do walki zaczęła się włączać zorganizowana klasa robotnicza, która początkowo organizowała się w związki zawodowe, a potem w partie robotnicze.

56. Systemy partyjne.

System partyjny to układ stosunków pomiędzy legalnie działającymi partiami w danym państwie. To również system obejmujący nielegalną opozycję i grupy nacisku.

Wyróżniamy trzy typy systemów partyjnych:

1. System jednopartyjny - niekonkurencyjny - oznacza brak możliwości działania innych partii poza partią rządzącą (typ faszystowski i socjalistyczny ).

2. System dwupartyjny - konkurencyjny - to system, w którym istnieją dwie partie na tyle silne, aby mogły ze sobą konkurować o władzę. Po wygraniu zwycięska partia obsadza wszystkie stanowiska osobami ze swoich kręgów. System ten występuje w USA - partia republikańska i partia demokratyczna. Członkostwo w tych partiach ma specyficzny charakter, bowiem za członka uważa się osobę głosującą na tę partię w wyborach. Deputowanych nie wiążę dyscyplina partyjna.

3. System wielopartyjny - więcej niż dwie partie mają możliwość zdobycia i wykonywania władzy. W Polsce system wielopartyjny ukształtował się po 1989r.

57. Funkcje państwa.

Państwo zmierza do osiągnięcia określonych celów i spełnia określone funkcje. Funkcją państwa nazywa się całokształt jego działalności w określonej sferze życia społecznego.

Funkcje podstawowe:

- wewnętrzna - polega na utrzymaniu porządku wewnętrznego - zagwarantowanie bezpieczeństwa obywatelom i rozładowanie konfliktów w ramach danego organu państwowego;

- zewnętrzna - polega na ochronie granic państwa i prowadzeniu polityki zagranicznej;

Ponadto wykształciły się:

- funkcja kulturalno-wychowawcza - państwo prowadzi działalność oświatową, naukowo-badawczą, informacyjną i propagandową;

- funkcja organizacyjno-gospodarcza - państwo jest aktywnym uczestnikiem procesów gospodarczych (polityka celna, monetarna, organizowanie przedsięwzięć wymagających ogromnej koncentracji sił i środków np. eksploatacja dna morskiego).

- funkcja socjalna - państwo dąży do tego, aby różnice socjalne nie powodowały niepokojów społecznych, ochrony zdrowia obywateli, rozwoju demograficznego oraz zapewnienia wszystkim pracy i godziwego wynagrodzenia.

Funkcje systemowe:

- funkcja adaptacyjna - państwo świadomie prowadzi do zmian w ramach aparatu państwowego;

- funkcja innowacyjna;

- funkcja regulacyjna - państwo aktywnie wprowadza pewne zmiany, tworzy jednostki w sferze społeczno gospodarczej;

58. Zasady budowy systemu organów państwowych.

System organów państwowych to ogół powiązanych ze sobą jednostek organizacyjnych, a w szczególności organów państwowych wraz z obsługującymi je urzędami inaczej aparat państwowy. Podstawą budowy systemu organów państwowych jest teoria Monteskiusza oparta o zasadę trójpodziału władzy. Władza prawodawcza należy do parlamentu, władza wykonawcza należy monarchy i rządu przez monarchę mianowanego, a władza sądownicza przez niezawisłe sądy wybierane na krótki okres czasu. Obecnie władza ustawodawcza realizowana jest w ramach delegacji ustawowej. Także parlament w granicach kompetencji może tworzyć nowe organy. Sądy natomiast poza stosowaniem prawa mogą tworzyć prawo w ramach prawa precedensowego.

59. Scharakteryzuj pojęcie demokracji.

Pojęcie demokracja pochodzi z języka greckiego (demos - lud; kratos - władza). Jest to więc władza ludu, który jest suwerenem. Sprawuje władzę pośrednio lub bezpośrednio (stąd pojęcie demokracji pośredniej i bezpośredniej).

Demokracja bezpośrednia oznacza sprawowanie władzy przez ogół obywateli, którzy podejmują decyzje ostateczne - poprzez referendum klasyczne lub decyzje opiniotwórcze - referendum opiniujące.

Demokracja pośrednia oznacza rządy ludu za pośrednictwem wyłonionych przez siebie przedstawicieli wybranych d parlamentu i samorządu, którzy sprawują władzę ustawodawczą oraz powołują organy władzy wykonawczej i sądowniczej. Społeczeństwo jest ostatecznym źródłem wszelkiej władzy i może odwołać swych przedstawicieli do władzy ustawodawczej, czemu służą co 4 lata wybory.

W demokratycznym ustroju wybory muszą być równe, tajne, bezpośrednie, proporcjonalne, powszechne. Musi być większa ilość kandydatów niż miejsc w parlamencie czy radzie przyznanych danemu okręgowi. Stąd ważność zasad wyborczych (regulacje w instytucji) i ordynacji wyborczej (podział na okręgi, tryb wyborczy, rozdział mandatów). Demokracja społeczna polega na równości szans i możliwości poszczególnych członków społeczeństwa.

60. Jakie są różnice pomiędzy monarchią a republiką?

Monarchia - najwyższym organem władzy jest jednostka (król, cesarz, faraon) wyniesiony ponad wszystkich innych członków społeczeństwa. Monarchia absolutna (tylko w Arabii Saudyjskiej) - monarcha stoi ponad prawem, korzystając z pełni władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Obecnie na ogół monarcha pełni z reguły funkcję reprezentacyjną (Anglia, Szwecja, Holandia, Hiszpania).

Republika - najwyższa władza sprawowana jest przez organ jednoosobowy lub kolegialnym powoływany na określony czas. Prezydent podlega odpowiedzialności politycznej, prawnej i moralnej. Obecnie większość to republiki parlamentarne z trójpodziałem władzy, aby władza wzajemnie się kontrolowała i blokowała. Republiki demokratyczne - ogół obywateli wybiera głowę państwa. republiki arystokratyczne podmiot stanowi tylko część społeczeństwa, wydzieloną np. ze względu na pochodzenie czy też stan posiadania.

61. Systemy rządów.

Monarchia - najwyższy organ państwa - monarcha (np. król) wyniesiony prawnie onad innych członków społeczeństwa. W monarchii absolutnej - monarcha stoi ponad prawem, pełnia władzy prawodawczej, wykonawczej i sądowniczej; w monarchii konstytucyjnej - władza monarsza ujmowana i ograniczana jest przez Konstytucję; w monarchii parlamentarnej - część władzy monarszej przejmowały inne organy państwowe, np. parlament.

Republika - państwo jest rzeczą publiczną wszystkich obywateli, władza najwyższa jest sprawowana przez organ jednoosobowy lub kolegialny wybierany na określony czas przez ogół obywateli lub wyłonione kolegium wyborcze. Głowa państwa - prezydent - nie ma przywilejów osobistych, odpowiedzialność polityczna, prawna i moralna. Republiki demokratyczne - wszyscy obywatele posiadają czynne prawo wyborcze (bezpośrednie lub pośrednie); republiki arystokratyczne - prawa wyborcze ma wydzielona część społeczeństwa (np. ze względu na pochodzenie lub stan posiadanego majątku).

System parlamentarno-gabinetowy - obok głowy państwa istnieje rząd jako drugi odrębny organ władzy wykonawczej, na czele którego stoi premier. Rząd aby móc działać musi uzyskać wotum zaufania parlamentu i ponosić odpowiedzialność polityczną przed parlamentem (odpowiedzialność zbiorowa, gdy dochodzi do ustąpienia całego rządu lub odpowiedzialność indywidualna, gdy ustępują poszczególni członkowie rządu). Ustąpienie rządu następuje w drodze uchwalenia wotum nieufności. Prezydent (monarcha) nie ponosi odpowiedzialności politycznej i nie może być odwołany przez parlament, ponieważ istnieje instytucja kontrasygnaty polegająca na tym, że każdy akt urzędowy prezydenta wymaga współpodpisu premiera i odpowiedniego członka rządu, którzy biorą za ten akt odpowiedzialność polityczną przed parlamentem.

System prezydencki - ukształtował się w USA po 1863r. Cechą charakterystyczną tego systemu jest równorzędność prezydenta i premiera w reprezentowaniu interesów narodu. Oba organy powoływane są w wyborach powszechnych. Prezydentowi podlegają ministrowie, którzy są kierownikami resortów. Prezydent jest naczelnym dowódcą armii twórcą polityki zagranicznej i szefem partii, z której kandydował. Prezydent nie może być odwołany przez kongres, ale podlega odpowiedzialności konstytucyjnej, np. zdradę stanu, naruszenie konstytucji. Organem oskarżającym w takim przypadku jest izba niższa parlamentu - kongres, a osądzającym izba wyższa czyli Senat.

System parlamentarno-komitetowy - występuje tylko jeden organ najwyższy. Jest nim parlament, któremu podporządkowane są wszystkie inne organy państwowe: głowa państwa, organy centralne i terenowe. Parlament dysponuje pełnią władzy i jest reprezentantem narodu. Rząd powoływany jest przez parlament a nie przez prezydenta i jest komitetem wykonawczym parlamentu. Rząd jako całość oraz poszczególni ministrowie mogą być odwołani przez parlament i są przed nim odpowiedzialne. System parlamentarno-komitetowy ma rację bytu tam, gdzie istnieje jedna partia (brak partii rządzącej i opozycji).

62. Struktura prawna państwa a podział terytorialny.

Struktura prawna państwa oznacza terytorialną budowę państwa, relację pomiędzy organami centralnymi a lokalnymi i stopień centralizacji i decentralizacji.

Rodzaje podziału terytorialnego państwa:

- zasadniczy - tworzony dla terytorialnych organów administracji państwowej i jednostek samorządu terytorialnego;

- pomocniczy - dla organów pomocniczych dla administracji państwowej i samorządowej;

- specjalny - związany z wykonywaniem przez państwo zadań administracyjnych związanych z koleją, górnictwem, gospodarką morską, co powoduje powołanie organów administracji specjalnej;

Państwo:

- unitarne - proste - w państwie istnieje jednolity system władzy, jednolite ustawodawstwo, w całym państwie istnieje jednolity system sądowy, jeden parlament; np. Polska, Szwecja, Francja;

- państwa złożone:

- federacje - składające się z członków;

- konfederacje - związek państw np. NATO - każdy ma własny system prawny, parlament;

Federacja obejmuje wszystkie człony w takim zakresie na jakie państwa człony pozwalają. Mogą funkcjonować jako samodzielne państwa, np. republiki ZSRR, stany w USA. W sferze wykonywania przepisów dominują administracje krajowe, a administracja federalna działa jedynie w zakresie spraw zagranicznych, kolei, poczty, skarbowości i banków federalnych. Źródłem struktury terytorialno - prawnej mogą być różnice narodowe (Jugosławia), językowe (Szwajcaria), historyczne (Niemcy).

63. Minimum demokratyczności ustroju państwowego.

Wiąże się z demokracją społeczną i polityczną.

Demokracja społeczna - jej podstawą jest równość rozumiana jakom równy dostęp wszystkich ludzi do różnego rodzaju dóbr oraz dążenie do wyrównania szans w starcie życiowym.

Demokracja polityczna wiąże się z zagwarantowaniem i respektowaniem podstawowych wolności człowieka i obywatela.

Rozwinięta jest demokracja przedstawicielska poprzez wolne wybory przedstawicieli.

Organy władzy wykonawczej podlegają kontroli organu przedstawicielskiego. W demokratycznym państwie obok władz centralnych istnieją struktury lokalne na zasadach samorządu terytorialnego i działają co najmniej na poziomie gminy. Organy władzy publicznej przestrzegają prawa, co zagwarantowane jest istnieniem sądów, które dokonują kwalifikacji prawnej tych organów.

64. Reżimy: totalitarny - autokratyczny - demokratyczny.

Reżim polityczny - styl rządzenia określający faktyczne stosunki pomiędzy strukturami organizacyjnymi państwa a ludnością

Reżim demokratyczny - ludność kraju faktycznie wpływa na politykę i kierunki działania organów państwowych. Zależność struktur organizacyjnych państwa od obywateli wiąże się z realnym wpływem obywateli na powoływanie i kontrolę działania organów państwowych.

Reżim autokratyczny - skład osobowy oraz struktura i cele działania aparatu państwowego oraz innych ośrodków decyzji (działających jako quasi-organy państwowe) są wyłączone spod wpływu ogółu obywateli. Organy przedstawicielskie w reżimie autokratycznym bądź nie występują, bądź też ich obecność w procesach decyzyjnych jest jedynie symboliczna.

- reżim policyjny - ścisła reglamentacja wszystkich sfer życia obywateli, drobiazgowy nadzór nad życiem publicznym i prywatnym;

- reżim wojskowy - podstawową rolę w życiu publicznym odgrywa wojsko i organizacje paramilitarne, a armia głęboko ingeruje w życie ekonomiczne, społeczne i kulturalne kraju; kluczowe stanowiska w państwie zajmują wojskowi;

Reżim totalitarny (faszystowski) - likwidacja instytucji demokracji burżuazyjnej (jak parlament i wybory); władza sprawowana za pomocą terroru i zastraszenia, rozbudowa policji i organizacji paramilitarnych; centralizacja oraz koncentracja władzy w rękach wodza; państwo ingeruje we wszystkie sfery życia obywateli; zrośnięte ze sobą aparat państwowy i partyjny; organy państwowe spełniają ścisłe dyrektywy partii; fizyczne unicestwianie rzesz ludzi.

65. Pluralizm polityczny.

Pluralizm polityczny oznacza wolność tworzenia i działania partii politycznych, oprócz partii głoszących ideologię faszystowską, komunistyczną, nazistowską, rasistowską, lub partii, które utajniają struktury lub członków. Do partii politycznych mogą należeć wyłącznie obywatele RP. Występuje wielopartyjność oraz brak prawnego uprzywilejowania jakieś partii. Zarówno wstąpienie, jak i wystąpienie z partii jest dobrowolne.

66. Rodzaje działań władczych organów państwowych.

Działania władcze - działania oparte na stosunku władztwa, na podporządkowaniu jednej ze stron tego stosunku drugiej.

Działania władcze podejmowane w imieniu państwa:

- stanowienie norm prawnych;

- wydawanie decyzji administracyjnych i orzeczeń sądowych;

- stosowanie przymusu państwowego;

- wykonywanie aktów kontroli;

67. System parlamentarno-gabinetowy i jego odmiany.

System parlamentarno-gabinetowy - system polityczny, w którym rząd z premierem na czele jest powołany i odwołany przez głowę państwa, a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania).

Władza wykonawcza, czyli egzekutywa, ma też prawo rozwiązywać parlament. Rząd jest powoływany spośród przedstawicieli partii (lub koalicji) mającej większość w parlamencie. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ponoszą ja natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe. System rządów wykształcony w praktyce angielskiej XVIII-XIX w. Rozpowszechniony obecnie w Belgii, Wielkiej Brytanii, Holandii, Austrii oraz we Włoszech. Współcześnie występuje tendencja uniezależniania się rządu od parlamentu. Jego odmianą jest tzw. system kanclerski (Niemcy).

68. System prezydencki.

System prezydencki - zespół zasad prawno ustrojowych określający w szczególny sposób

stosunki między parlamentem jako władzą ustawodawczą, prezydentem jako szefem państwa

i zarazem szefem rządu oraz ministrami jako doradcami prezydenta i realizatorami jego

polityki a także sądami jako organami sprawującymi wymiar sprawiedliwości i zarazem

kontrolującymi konstytucyjność ustaw parlamentu oraz aktów prezydenta i innych organów

administracyjnych.

Cztery podstawowe zasady tego systemu:
1) Prezydent jest głową państwa i zarazem szefem administracji, nie występuje premier rządu oraz rząd jako organ kolegialny.
2) Prezydent jest równorzędnym z parlamentem reprezentantem narodu, wybierany w wyborach powszechnych jak i parlament, prezydent jest politycznie niezależny od parlamentu
3) Nie jest on odpowiedzialny przed parlamentem, nie może być przez parlament odwołany
4) Prezydent, jaki jego ministrowie mogą być pociągnięci d odpowiedzialności konstytucyjnej.

69. System parlamentarno komitetowy.

System parlamentarno-komitetowy (komitetowo-wiecowy) - system sprawowania władzy występujący w Szwajcarii.

Cechy tego systemu:

- Parlament jest organem władzy najwyższej (posiada władzę ustawodawczą i wykonawczą)

- Rząd powoływany jest przez parlament a nie przez głowę państwa (rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu)

- Rząd odpowiada politycznie przed parlamentem, ale konflikt na linii rząd-parlement może zostać rozstrzygnięty tylko na korzyść parlamentu

- Ministra nie można odwołać (ustępuje sam lub gdy nie zostanie wybrany do parlamentu w następnych wyborach

- Głową państwa zostaje członek rządu o najdłuższym stażu; głowa państwa odpowiada politycznie przed parlamentem (ponosi też odpowiedzialność karną)

Typologia systemów politycznych

Współczesne systemy polityczne mogą być klasyfikowane ze względu na:

1) Charakter reżimu politycznego
• Państwo demokratyczne
• Państwo totalitarne
• Państwo autorytarne

2) Zasady organizacji aparatu państwowego
• Monarchia i republika
• Systemy prezydialne i parlamentarne
• Systemy: parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo-parlamentarny, prezydencki, mieszany, parlamentarno komitetowy

3) Struktury terytorialno-administracyjne państwa:
• Państwo unitarne
• Państwo złożone (federacja)
• Państwo autonomiczne

System prezydencki - zespół zasad prawno ustrojowych określający w szczególny sposób

stosunki między parlamentem jako władzą ustawodawczą, prezydentem jako szefem państwa

i zarazem szefem rządu oraz ministrami jako doradcami prezydenta i realizatorami jego

polityki a także sądami jako organami sprawującymi wymiar sprawiedliwości i zarazem

kontrolującymi konstytucyjność ustaw parlamentu oraz aktów prezydenta i innych organów

administracyjnych.

Cztery podstawowe zasady tego systemu:
1) Prezydent jest głową państwa i zarazem szefem administracji, nie występuje premier rządu oraz rząd jako organ kolegialny.
2) Prezydent jest równorzędnym z parlamentem reprezentantem narodu, wybierany w wyborach powszechnych jak i parlament, prezydent jest politycznie niezależny od parlamentu
3) Nie jest on odpowiedzialny przed parlamentem, nie może być przez parlament odwołany
4) Prezydent, jaki jego ministrowie mogą być pociągnięci d odpowiedzialności konstytucyjnej.

System półprezydencki - to zespół zasad prawno-ustrojowych, według, których posiadający

szerokie uprawnienia osobiste prezydent jest powoływany niezależnie od parlamentu w

wyborach powszechnych i powołuje rząd, który jest odpowiedzialny zarówno przed nim jak i

przed parlamentem.

System ten nie jest systemem w pełni prezydenckim, chociaż daje osobistą władzę

prezydentowi państwa, powołanemu niezależnie od parlamentu i mogącego śmiało uchodzić

za przedstawiciela narodu to jednak nie rozdziela władzy ustawodawczej od wykonawczej,

przeciwnie przewiduje formalny udział i aktywną rolę rządu w działaniach parlamentu.

System parlamentarno-gabinetowy - to system charakteryzujący się szczególnym stosunkiem

do siebie 3 naczelnych organów państwa: parlamentu, prezydenta i rządu. W układzie tym

prezydent będąc organem nieodpowiedzialnym politycznie, powołuje rząd licząc się przy tym

z układem sił politycznych w parlamencie a rząd realizując władzę wykonawczą odpowiada

przed parlamentem za swoją działalność i działalność prezydenta.

Główne zasady działania tego systemu:
1) Prezydent powołuje premiera i na jego wniosek innych członków rządu
2) Głowa państwa nie ponosi za swoją działalność odpowiedzialności politycznej. Instytucja kontrasygnaty każdy akt urzędowy głowy państwa musi być podpisany przez odpowiedniego członka rządu
3) Egzekutywa, aby działać skutecznie musi reprezentować większość parlamentarną
4) Rząd ponosi solidarnie odpowiedzialność zarówno za swoją działalność jak i za głowę państwa
5) Członkowie rządu i głowa państwa ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną

System parlamentarno-komitetowy - zespół zasad ustrojowo politycznych, które w

szczególny sposób określają stosunki między 3 naczelnymi organami państwowymi tj.

parlamentem, głową państwa i rządem, w ten sposób, że parlament jako najwyższy organ

państwowy bezpośrednio powołuje zarówno głowę państwa jak i rząd.

Cechy systemu:
1) najwyższa władza państwowa należy do parlamentu który reprezentuje lud jako całość i sprawuje władzę państwową na zasadzie wyłączności
2) rząd jest wybierany bezpośrednio przez parlament
3) rząd jest jedynie organem przez który parlament wykonuje swoje decyzje
4) rząd jest bezpośrednio podporządkowany parlamentowi i politycznie przed nim odpowiedzialny
5) głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed upływem jego kadencji
6) kolegialna głowa państwa jest przez parlament bezpośrednio powoływana i politycznie przed nim odpowiada
7) głowa państwa jaki i członkowie rządu podlegają odpowiedzialności karno-sądowej, podobnie jak wszyscy obywatele i na równych zasadach.

70. Zasada jednolitości władzy państwowej.

Zasada jednolitości władzy państwowej - na terytorium państwa polskiego nie funkcjonują podmioty o prawnie autonomicznym charakterze.

71. Typologia państw wg Arystotelesa i Platona.

- wg Arystotelesa - twierdził, że państwo jest to „wspólnota równych”, powołana dla rozwijania ogólnego dobra. Dla Arystotelesa „równymi” byli tylko obywatele pełniący funkcje wojskowe i biorący udział w pracach ciał kolegialnych, rządzących w państwie bądź sądzących. W skład państwa nie mieli zatem wchodzić tacy ludzie, jak rzemieślnicy, rolnicy czy niewolnicy. Choć więc Arystoteles uważał, że są oni koniecznie potrzebni dla zagwarantowania prawidłowego funkcjonowania państwa, to jednak twierdził, iż istnieją jedynie po to, by „równi” mogli wieść życie wygodniejsze.

Wspólnota obejmująca różne grupy ludzi niezbędne dla jego istnienia; samowystarczalność państwa i zdolność zaspokajania potrzeb obywateli.

- ustrój pozytywny - rządy dobre realizują cele ogólnospołeczne:

- monarchia - jednowładztwo, monarcha działa w interesie ogółu;

- arystokracja - władzę sprawowali bogaci w interesie ogółu;

- politea - dominującą rolę w społeczeństwie odgrywa klasa średnia, która pomaga biedniejszym, a blokuje bogatszych, klasa średnia jest uprzywilejowana;

- ustrój negatywny - rządy złe:

- tyrania - monarcha myśl tylko o sobie;

- oligarchia - rządy najbogatszych, którzy pomnażają swój majątek;

- demokracja - rządy wielu, skażone niekompetencją, przekupstwem; demokracja mogła przekształcić się w tyranię ludu (tyranię większości);

- wg Platona:

- timokracja - rządy odważne wojowników (np. Sparta);

- oligarchia - rządy bogatych;

- demokracja - rządy mało stabilne i mało kompetentne;

- tyrania - ustrój strachu i niewolnictwa;

- polis - ustrój, którego zasadą były hierarchia, a władzę mieli sprawować mędrcy (w Syrakusach Platon spełnił ideę polis);

72. Państwo a związki wyznaniowe.

Wyróżnia się dwa klasyczne modele ustrojów stosunków wyznaniowych w państwie:

- państwa wyznaniowe - oznaczające ideowe oraz strukturalne powiązanie religii i kościoła z państwem polegające na uznaniu jednej spośród religii jako religii oficjalnej oraz wyrażające się w ustrojowym zagwarantowaniu jednemu z kościołów pozycji uprzywilejowanej w państwie. Stosunki pomiędzy Polską, a związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami. W przypadku kościoła katolickiego Polska podpisała z Watykanem umowę zwaną Konkordatem;

- państwa świeckie (laickie) - charakteryzują się nieuznawaniem jakiejkolwiek religii jako religii oficjalnej państwa. Kościoły i związki wyznaniowe są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie. Relacje pomiędzy państwem a Kościołem kształtowane są na zasadzie rozdziału - separacji państwa i kościoła.

74. System rozdziału państwa i kościoła.

Wszystkie relacje państwo - Kościół można ująć w dwa systemy:

a) system powiązania:

- państwo wyznaniowe tradycyjne (konfesyjne): organy państwowe w konstytucji, lub konkordacie stwierdzają, że dana religia jest religią państwową (kryterium doktrynalne), lub narodu (kryterium socjologiczne). Inne kulty są zabronione, lub dozwolone jest prywatne kultywowanie.

- system powiązania po Soborze Watykańskim Drugim: obok religii państwowej pojawia się tolerancja, wolność religijna do innych wyznań. Zagwarantowana jest w konstytucji, lub umowie między państwami a wyznaniami.

Wśród państw wyznaniowych wyróżnić możemy:

b) system rozdziału: nie istnieje jeden model tego systemu. Wiele czynników kształtuje państwo.

- amerykański - separacja czysta. Pierwsza Konstytucja U.S.A (grupująca małe państewka wyznaniowe) nie zabierała głosu co do religii „większości”. Pierwsza poprawka do Konstytucji zawierała ustęp mówiący o zakazie nadawania jakiejś religii charakteru oficjalnego na poziomie federalnym. Kościół ma status wyższej użyteczności publicznej.

- francuski - separacja wroga. Został wprowadzony w czasie rewolucji francuskiej (1779-95). Uchylony przez konkordat Napoleona (1801), został ponownie przywrócony w 1905r. Charakter oficjalny mają jednak we Francji katolicyzm, luteranizm i religia Mojżeszowa tylko na terenach Górnego Renu, Dolnego Renu (Francuski Departament Wschodni). Tutaj Kościoły nie są uznawane za Kościoły.

- System radziecki (ZSRR) był wzorowany na ustawach francuskich. Wprowadzono go w ZSRR w 1918r. Oddzielono państwo i szkolnictwo od Kościoła. Całościowo problem został uregulowany w konstytucji z 1936r.

- niemiecki - separacja skoordynowana. Ma swoje korzenie w konstytucji weimarskiej (1919). Artykuł 136 i 137 wspominają, że uznaje się osobowość prawną Kościołów, które posiadają swoje zakorzenienie w kulturze narodu. Konstytucja RFN przejęła postanowienia konstytucji weimarskiej (niezależność, autonomia, ale także współdziałanie). Poza Niemcami możemy wyróżnić: Austrię, Słowację i Polskę.

Autonomii i niezależności oraz współdziałania między państwem a kościołami i innymi

związkami wyznaniowymi (art.25 ust. 1 i 3)

Rozdział państwa i kościoła:

Pojawił się w oświeceniu; np. pierwsza poprawka do konstytucji USA, we Francji w latach

1794-1795r.

Zasady rozdziału wg Piotra Winczorka:
- nie ma religii państwowej, państwo nie finansuje instytucji religijnych
- wybór religii to prywatna sprawa obywatela
- prawo do swobodnego, prywatnego i publicznego, indywidualnego i zbiorowego praktykowania
- kościoły i związki zachowują pełną autonomię i swobodę organizacyjną
- kościoły i związki nie podejmują działalności bezpośrednio politycznej, nie uczestniczą w sprawowaniu władzy
- klauzula porządku publicznego- nie można zagrażać swoją wolnością, wolności innych
- nie może nikt być dyskryminowany z powodu swoich przekonań, ani zmuszony do ich publicznego ujawniania (prawo milczenia

Stosunki RP i Kościoła reguluje konkordat z 8 stycznie 1998r.

Kościoły mają status publiczno-prawny.

75. Instytucja „ciał pośredniczących” w historii państwa.

76. Formy ciał pośredniczących.

W wykonywaniu władzy państwowej niezbędne jest powołanie do życia różnorodnych ciał pośredniczących, których działanie polega na pośredniczeniu pomiędzy ośrodkami decyzji s strukturach organizacyjnych państwa a podmiotem władzy - jeśli ma nim być społeczeństwo, naród, lud czy elita władzy. W charakterze ciał pośredniczących działają partie polityczne, grupy nacisku i inne niepartyjne organizacje polityczne. Ciała pośredniczące działają dwukierunkowo, z jednej strony organizują proces wyboru celów i selekcji interesów politycznych, a z drugiej strony uczestniczą w kształtowaniu aspiracji, potrzeb i dążeń członków społeczeństwa

1. Partie polityczne są organizacjami dobrowolnymi, nikt nie może zostać zmuszony do należenia do nich, wstąpienie, jak i puszczenie jest dobrowolne. Partia formułuje program działania, który odzwierciedlając ideologię partii, jest podstawą zrzeszania jednostek o zbliżonych celach i aspiracjach politycznych. Podstawą do zorganizowania się członków społeczeństwa w partię polityczną jest dążenie do uformowania struktury, za pośrednictwem której będzie można zdobyć i sprawować władzę w państwie. Dlatego też podstawowym kryterium oceny wartości partii jest jej rzeczywista zdolność do sprawowania władzy. Partią polityczną nazywamy formalnie dobrowolną organizację polityczną dążącą w oparciu o program do zdobycia i wykonywania władzy w państwie, reprezentującą interesy grupy ludzi o podobnych dążeniach i aspiracjach.

2. Grupy nacisku (grupy interesów) nie dążą do zdobycia i utrzymania władzy w państwie, a zmierzają jedynie do wywierania na tę władzę wpływu. Grupy nacisku skupiając i aktywizując mniejszość uzyskują znaczne efekty w działaniu, gdyż są spójnie zorganizowane i kierowane, a nastawione na jeden wyraźny cel. Podstawowe znaczenie w działaniu grup nacisku mają zadania o charakterze ekonomicznym, członkowie społeczeństwa o tyle wspierają te grupy materialnie, o ile chronią one ich interesy. Zadaniem grup nacisku może być także wzmocnienie poczucia identyfikacji członków społeczeństwa na tle religijnym, etnicznym, rasowym i zawodowym. W charakterze grp nacisku mogą działać związki zawodowe, stowarzyszenia.

78. Funkcje partii politycznych.

Funkcje partii politycznych:

- funkcja wyborcza - przejawia się w demokratycznym sposobie zorganizowania państwa, gdzie realizowane są prawa wyborcze obywateli; wiąże się z przygotowaniem i zgłaszaniem kandydatów na wybieralne stanowiska państwowe oraz opracowywaniem programów wyborczych;

- funkcja rządzenia - obejmuje samodzielne albo w koalicji kierowanie państwem; funkcja ta związana jest z obsadzaniem kierowniczych stanowisk w państwie;

- funkcja integracji i mobilizacji politycznej - członków partii odgrywa szczególie istotne znaczenie w autokratycznym sposobie zorganizowania i funkcjonowania państwa, gdzie partie nie organizują wyborów, albo wybory mają znaczenie czysto ceremonialne;

Zazwyczaj partie polityczne spełniają następujące funkcje:
1) pośredniczenie między aparatem państwowym, a społeczeństwem; zazwyczaj partia jest kanałem, za którego pośrednictwem społeczeństwo przekazuje swoje opinie i żądania pod adresem aparatu państwowego, z których aparat powinien korzystać w podejmowaniu decyzji dotyczących rządzenia państwem;
2) reprezentowanie interesów różnych grup społecznych. Reprezentowanie jest procesem złożonym, obejmuje najpierw utworzenie więzi między członkami danej grupy społecznej, następnie zebranie postulatów odpowiadających interesom społeczeństwa, uogólnienie tych postulatów w formie programu partii; realizacja tego programu przy jak najszerszym poparciu społecznym. Nie każda partia takie poparcie uzyskuje;
3) sprawowanie władzy prze partie polityczne służy realizacji swego programu, przejawia się to w dwóch kierunkach: a) w obsadzaniu stanowisk państwowych („zajęcie stołków”), b) uczestniczenia w podejmowaniu decyzji państwowych przez partie opozycyjne.

80. Typy partii politycznych.

W rzeczywistości istnieje wiele różnorodnych partii zarówno w skali światowej, jak i w poszczególnych państwach. Istnieją też różne klasyfikacje partii, dokonywane odpowiednio do przyjętych kryteriów.
Max Weber dzielił partie ze względu na cel na:
1) partie interesu, o nastawieniu pragmatycznym, mające na celu realizację określonych interesów grupowych (np. partie chłopskie) ;
2) partie światopoglądowe, stawiające sobie ze cel zwycięstwo określonej wizji ładu społecznego (np. partie chrześcijańsko-demokratyczne).
Do tej koncepcji nawiązuje podział partii na: partie dla wszystkich (populistyczne) i partie ideologiczne.
M. Duverger dzieli partie na:

1) partie masowe (o dużej ilości członków),

2) partie kadrowe (skupiające elitę poniżej 10% elektoratu).

Biorąc pod uwagę strukturę społeczną partii w literaturze politycznej wyróżnia się

następujące typy partii:
- partie ogólnonarodowe,
- partie robotnicze,
- partie chłopskie,
- partie drobnomieszczańskie,
- partie inteligenckie,
- partie ziemiańskie,
- partie klasowe amorficzne, reprezentujące interesy nie jednej klasy.

Biorąc pod uwagę założenia ideologiczne, wyróżnia się:
- partie komunistyczne,
- partie socjalistyczne,
- partie socjaldemokratyczne,
- partie chrześcijańsko-demokratyczne,
- partie liberalne,
- partie konserwatywne,
- partie faszystowskie itp.

Z punktu widzenia strategii działania, czyli ze względu na środki, jakie stosują do realizacji

celów, wyróżnia się:
- partie rewolucyjne, dążące do zmiany panujących stosunków społeczno-politycznych w drodze rewolucji (zmasowanego terroru);
- partie reformistyczne, dążące do zmiany istniejących stosunków stopniowo w drodze zmian jakościowych;
- partie zachowawcze, dążące do zachowania istniejącego porządku;

Biorąc pod uwagą strukturę organizacyjną i rolę partii w systemie politycznym, wyróżnia się

stosunkowo najwięcej typologii.

Biorąc pod uwagę stopień centralizacji wewnątrzpartyjnej, wyróżnia się:
- partie zcentralizowane, zorganizowane hierarchicznie o silnym ośrodku kierowniczym i silnej dyscyplinie formalnej (partie faszystowskie, partie komunistyczne),
- partie zcentralizowane, w których są silne ośrodki lokalne i z zachowaniem demokracji wewnątrzpartyjnej (partie w USA).

Ze względu na instytucje przywództwa partyjnego (formalnego i faktycznego) wyróżnia się:
- partie o przywództwie jednoosobowym - wodzowskim, które jest formalnie usankcjonowane (Hitler, Mussolini, Stalin);
- partie o przywództwie kolektywnym;
- partie o przywództwie konsensualnym (partia jest kanałem ujawniania i reprezentowania różnorodnych interesów różnych grup społecznych (np. partia liberalno-demokratyczna w Japonii).

Ze względu na stosunek do panującego reżimu politycznego wyróżnia się:
- partie legalne, a wśród nich: partie rządzące i partie opozycyjne;
- partie nielegalne które dążą do zmiany panującego reżimu mimo formalnego zakazu;
- partie wspomagające istniejący reżim polityczny, mimo że nie są w stanie uczestniczyć w walce o władzę.

Natomiast mało czytelny jest podział partii na prawicowe i lewicowe. Jako kryterium stosuje

się ich miejsce w parlamencie aniżeli to, jaki mają program polityczny.

83. Podstawowe zasady ustrojowe III RP.

1. Zasada demokratycznego państwa prawnego - zawiera w sobie 2 elementy:

- wskazuje system demokratyczny w Polsce (podział władzy, suwerenność narodu, wybory 5 przymiotnikowe);

- państwo prawne to takie, w którym normy prawne stanowią wartość nadrzędną nad wszelkimi innymi regułami postępowania (regułami etycznymi, moralnymi, obyczajowymi, religijnymi);

Zasada ta rodzi pewne konsekwencje dla instytucji państwa prawnego:

- istnienie organów w państwie prawnym musi wynikać z obowiązującego prawa;

- organy w państwie prawnym mogą funkcjonować wyłącznie w ramach posiadanych, prawnie określonych kompetencji;

- organy stosujące prawo przy rozpatrywaniu spraw powinny opierać się na prawem przewidzianych procedurach:

- rozstrzygnięcia organów stosujących prawo powinny opierać się na prawnych podstawach;

Konsekwencje przyjęcia państwa prawnego dla obywateli:

- obywatele w państwie prawnym powinni stosować się do nakazów i zakazów prawnych, natomiast w sferze praw i wolności mogą względnie swobodnie kształtować swoje postępowanie (nie łamiąc wolności praw innych osób);

2. Zasada nie działania prawa wstecz - retro non agit - zasada ta polega na przyjęciu, iż nowo wprowadzone akty prawne można stosować wyłącznie do zdarzeń zaistniałych po wejściu ich w życie. Odejście od tej zasady jest wyjątkowo dopuszczalne, ale tylko wówczas, gdy jest to korzystne lub neutralne dla adresatów wstecznie stosowanych norm (np. wprowadzenie niższych podatków). Nie można wstecznie stosować prawa, gdy rodziłoby to negatywne konsekwencje dla adresata.

3. Zasada zachowania „vacatio legis” - czas między publikacją aktu normatywnego w organie urzędowym (promulgacyjnym), a jego wejściem w życie. Akt normatywny zaczyna działać po określonym czasie od publikacji. Chodzi o to, zby adresaci mogli zapoznać się z treścią aktu, zanim stanie się on prawem. Wyjątkowo może nastąpić odejście od zasady „vacatio legis”.

4. Zasada jednolitości państwa - na terytorium państwa polskiego nie funkcjonują podmioty o prawnie autonomicznym charakterze.

5. Zasada suwerenności narodu - władza zwierzchnia w państwie należy do narodu (ogółu obywateli RP). Naród jako suweren w pewnych formach prawnych realizuje swoje uprawnienia poprzez np.: referendum, inicjatywę ustawodawczą, czynne i bierne prawo wyborcze. Aby określić naród wybrano kryterium polityczno-prawne - obywatelstwo. Suweren, czyli naród, sprawuje władzę poprzez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Przedstawicielami są wyłącznie posłowie i senatorowie.

6. Zasada podziału władzy i równoważenia się władz - kompetencje podziału władzy dzielą się między władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Większość kompetencji władczych jest dzielonych między organy 3 władz. Sensem ustanowienia podziału władzy jest przeciwdziałanie sytuacji, aby w systemie państwa demokratycznego nie funkcjonował podmiot o nazbyt bogatych kompetencjach, który mógłby się okazać groźny dla systemu demokratycznego państwa. Organ taki mógłby chcieć uwolnić się od weryfikacji i stać się samodzielnym podmiotem. Podział władzy między organami istnieje o to, aby mogły one funkcjonować w systemie demokratycznym. Nie istnieje równy podział kompetencji. Mechanizmy równoważące się są niezbędne do tego, gdy dany organ usiłuje wykroczyć poza posiadane kompetencje, inny organ mógł się temu skutecznie przeciwstawić.

Mechanizmy równoważące:

- weto prezydenckie;

- skierowanie ustawy przed podpisaniem do TK;

7. Zasada pluralizmu politycznego - oznacza wolność tworzenia i działania partii politycznych (oprócz partii głoszących ideologię faszystowską, komunistyczną, nazistowską, rasistowską, lub partie, które utajniają członków lub struktury). Do partii politycznych mogą należeć wyłącznie obywatele RP. Występuje wielopartyjność oraz brak prawnego uprzywilejowania jakieś partii. Do partii nie mogą należeć: policjanci, członkowie KRRiT, prezes NIK, sędziowie, żołnierze.

8. Zasada społecznej gospodarki rynkowej - opiera się na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej, solidarności i dialogu oraz współpracy partnerów społecznych. Możliwe jest ograniczenie wolności działalności gospodarczej (wyłącznie w formie ustawowej ze względu na ważny interes publiczny).

9. Zasada ochrony własności i dziedziczenia - państwo polskie chroni własność i prawo dziedziczenia, w pewnych sytuacjach są realizowane procedury wywłaszczeniowe na cele publiczne, za słusznym odszkodowaniem. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych i prawa dziedziczenia. Ta ochrona prawna zmusza do ingerencji państwa, gdy ów prawa zostają naruszone.

10. Zasada suwerenności RP - Prezydent RP stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa. Państwo suwerenne to państwo niezależne od innych państw. Polska jako członek organizacji międzynarodowych przekazała na rzecz tych organów część swoich kompetencji. Państwo polskie może przekazać organizacji międzynarodowej lub innemu organowi kompetencje władzy państwowej w niektórych sprawach. Przesłanką formalną do ratyfikacji umowy międzynarodowej jest zgoda wyrażona poprzez referendum lub w formie ustawy.

84. Co to jest „stosowanie prawa”?

Stosowanie prawa - w szerokim znaczeniu określa czynienie użytku przez podmiot do tego upoważniony z kompetencji do dokonania określonej czynności konwencjonalnej ze skutkiem prawnym. Wynikiem stosowania prawa będzie przykładowo orzeczenie sądowe lub decyzja administracyjna.

- stosowanie prawa typu sądowego - upoważniony do tego organ na podstawie generalnej i abstrakcyjnej normy prawnej ustanawia normę indywidualną i konkretną przewidzianą dla danej sytuacji (np. wymierza sumę do zapłacenia);

- stosowanie prawa typu kierowniczego - organ podejmuje decyzje kształtującą nowy stan prawny (np. orzeka rozwód).

85. Co to jest prawo podmiotowe?

Prawo podmiotowe dotyczy adresatów norm prawnych określając ich prawa. Najogólniej można by rzec, że jest to określona normą prawną sfera możliwości postępowania podmiotów stosunku prawnego (możliwość czynienia tego, co nie szkodzi innym).

86. Orzeczenie o charakterze konstytutywnym i deklaratoryjnym.

Orzeczenia deklaratoryjne - organ sądowy stwierdza w nich, w oparciu o przepisy prawne, istnienie określonego stanu prawnego.

Orzeczenia konstytutywne - organ sądowy tworzy w oparciu o przepisy prawa nowy, nie istniejący przed wydaniem orzeczenia, stan prawny, np. wyrok orzekający rozwód.

87. Jakie znasz reguły kolizyjne?

Reguła hierarchiczna:

LEX SUPERIORI DEROGAT LEGI INFFERIORI - norma hierarchicznie wyższa uchyla normę hierarchicznie niższą. Bez względu na to w jakim czasie obie normy weszły w życie i która z nich jest bardziej ogólna.

LEX SPECIALIS DEROGAT LEGI GENERALI - norma szczegółowa wyłącza zastosowanie normy ogólnej, ale nie pozbawia jej mocy obowiązującej.

88. Co rozumiesz pod pojęciem „analogia iuris”?

Analogia iuris - analogia z prawa - organ stosujący prawo nie znajduje norm, które można byłoby w określonej sprawie zastosować (na zasadzie prawdopodobieństwa). Odwołuje się wówczas do ogólnych zasad obowiązującego systemu prawnego i tworzy nową normę na podstawie której dokonuje rozstrzygnięcia sprawy. Norma ta nie wchodzi do systemu prawnego. Jest to norma jednorazowa i nie można się na nią powoływać. Stosowana jest, gdy nie ma nawet przepisu określającego podobne przypadki. Wtedy należy się odwołać do ogólnych zasad prawnych, „ducha prawa”.

Analogia legis - analogia ustawowa - organ stosujący prawo poszukuje w systemie prawa norm, które regulują podobne sytuacje i stosuje je w swoim rozstrzygnięciu. Jest to zabieg jednorazowy i inny organ nawet gdy znajdzie się w podobnej sytuacji nie będzie mógł powołać się na to rozstrzygnięcie. Analogia może być stosowana w rożnych gałęziach prawa, poza prawem karnym, które orzeka na zasadzie nie ma przestępstwa bez ustawy. Znaczy to, że to co nie jest przez ustawodawcę zabronione, jest dozwolone.

89. Wykładnia prawa -jej określenie i rodzaje ze względu na dokonujący je podmiot.

Wykładnia prawa to zespół czynności zmierzających do ustalenia prawidłowego znaczenia przepisu prawnego.

Rodzaje wykładni:

- wykładnia autentyczna - wykładnia dokonana przez ten sam organ, który ustanowił daną normę (np. słownik kodeksu karnego);

- wykładnia legalna - jest to wykładnia, której dokonuje organ, któremu przyznano kompetencje do dokonywania wykładni danego rodzaju, niezależnie od tego, kto jest twórcą prawa;

- wykładnia praktyczno-sądowa - to wykładnia organów stosujących prawo w codziennej pracy w toku rozpoznawania indywidualnych spraw karnych, cywilnych i innych. Nie ma mocy powszechnie obowiązującej;

- wykładnia doktrynalna - ma charakter wykładni pomocniczej, nie ma mocy obowiązującej, analizy interpretacje określonego kazusu (głosy - opinie prawników, interpretacje prawa);

90. Prawo inicjatywy ustawodawczej. Komu przysługuje?

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje:

- grupa minimum 100 tysięcy obywateli;

- Rada Ministrów;

- ministrowie;

- Prezydent;

- Senat;

- Posłowie;

91. Immunitet poselski.

Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu, w okresie piastowania mandatu poselskiego tj. od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu, poseł nie może być zatrzymany ani aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu posła niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego

92. Zasada incompatibilitas w odniesieniu do posłów RP.

Incompatibilitas ("niepołączalność") - zasada nie łączenia określonych funkcji publicznych. Zasada ta odnosi się zarówno do funkcji pełnionych w administracji rządowej, jak i samorządowej.

Zasada niełączenia pewnych funkcji publicznych została określona w art. 102, 103 i 107 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997. Zgodnie z tymi przepisami zasadę incompatibilitas należy postrzegać w dwóch aspektach:

- formalnym - wyrażoną jako zakaz łączenia mandatu poselskiego lub senatorskiego z funkcjami państwowymi,

- materialnym - wyrażoną jako zakaz podejmowania czy też wykonywania określonej działalności gospodarczej.

Pozostałe przypadki zasady incompatibilitas wynikają wprost z ustaw ustrojowych.

Zasada incompatibilitas znalazła również zastosowanie w przypadku posłów do Parlamentu Europejskiego - Eurodeputowany nie może być członkiem rządu państwa członkowskiego ani członkiem, urzędnikiem lub funkcjonariuszem organów Wspólnot Europejskich.

93. Kompetencje Sejmu RP.

- funkcja ustrojodawcza - dotyczy kompetencji w zakresie zmiany Konstytucji

- projekt ustawy o zmianie Konstytucji uchwalany jest przez Sejm kwalifikowaną większością 2/3 głosów w obecności minimum połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów;

- prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie projektu ustawy o zmianie Konstytucji posiada grupa minimum 1/5 ustawowej liczby posłów (92);

- funkcja ustawodawcza

- Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów;

- funkcja kreacyjna - sprowadza się do kompetencji w zakresie obsadzania poszczególnych stanowisk:

- Sejm udziela wotum zaufania lub nie osobie desygnowanej na Prezesa RM bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów;

- w razie nieudzielania wotum zaufania desygnowanemu na premiera Sejm wybiera Prezesa RM, a także proponowanych przez niego pozostałych członków rządu bezwzględną większością głosów przy quorum minimum połowy ustawowej liczby posłów;

- posłowie (46) zgłaszają wniosek o wyrażenie rządowi wotum nieufności;

- Sejm wybiera sędziów TK, członków TS;

- Sejm za zgodą Senatu powołuje Prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich;

- Sejm powołuje Prezesa NBP na wniosek Prezydenta;

- funkcja kontrolna

- Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością RM (konstruktywne wotum nieufności);

- RM ma obowiązek przedstawienia Sejmowi sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej;

- Sejm podejmuje uchwałę o postawieniu członka RM przed TS;

94. Kompetencje Prezydenta RP.

Prezydent jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych i w związku z tym do

jego kompetencji należy:
- ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych,
- mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych państwach i organizacjach międzynarodowych (np. ambasadorów),
- przyjmowanie tzw. listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych,
- współdziałanie w zakresie polityki zagranicznej z Prezesem rady Ministrów i właściwym ministrem (min. spraw zagranicznych).

Prezydent pełni również funkcje najwyższego zwierzchnika sił zbrojnych. W czasie pokoju

Prezydent sprawuje to zwierzchnictwo za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej,

natomiast na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych - na wniosek Prezesa

Rady Ministrów. Prezydent także m.in. mianuje Szefa Sztabu Generalnego, dowódców

rodzajów Sił Zbrojnych, nadaje - na wniosek Ministra Obrony Narodowej - stopnie

wojskowe.

Organem doradczym Prezydenta w zakresie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa

państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego.

W wypełnianiu obowiązków Prezydentowi pomaga Kancelaria Prezydenta RP, która działa

według nadanego przez niego statutu i pod przewodnictwem powołanego przez niego Szefa

Kancelarii.

Prezydent pełni również rolę w zakresie postępowania legislacyjnego. Może on wydawać

rozporządzenia i zarządzenia, zgodnie z ustalonymi w konstytucji zasadami. Rozporządzenia

może wydawać tylko na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej

wykonania. Zarządzenia, które w odróżnieniu od rozporządzeń, nie mogą stanowić podstawy

do wydawania decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów, Prezydent

może wydawać tylko na podstawie ustawy. Realizacja powyższych uprawnień Prezydenta jest

stosunkowo słaba, gdyż zależy od woli Sejmu, który formułuje odpowiednie upoważnienie w

uchwalanej ustawie. Z kolei zarządzenia Prezydenta, tak jak zarządzenia każdego innego

organu upoważnionego do ich wydawania, nie mogą stanowić podstawy regulacji praw i

obowiązków obywateli.

Prezydent ma również uprawnienia w zakresie procedury legislacyjnej, w postaci prawa

podpisywania oraz prawa odmowy podpisywania uchwalonych przez parlament ustaw. Przed

podpisaniem Prezydent może się także zwrócić do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie

zgodności danej ustawy z konstytucją.

Akty urzędowe wydawane przez Prezydenta dla swej ważności wymagają podpisu

(kontrasygnaty) Prezesa Rady Ministrów. Nie dotyczy to jednak takich aktów jak m.in.:
- zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu, referendum ogólnokrajowego,
- podpisywania albo odmowy podpisania ustawy,
- występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego (np. o stwierdzenie zgodności ustawy z konstytucją),
- powoływania sędziów, członków Rady Polityki Pieniężnej, Rady Bezpieczeństwa Narodowego, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

W zakresie obsadzania stanowisk Prezydent ma stosunkowo szerokie uprawnienia, nie może jednak występować np. z wnioskiem o odwołanie Rady Ministrów czy innych organów naczelnych. W określonych przypadkach może jednak powoływać Radę Ministrów.
W zakresie uprawnień o charakterze organizacyjnym Prezydent może m.in. zwoływać i przewodniczyć Radzie Ministrów (jest to wówczas Rada Gabinetowa), wydawać decyzje co do nadania i zwolnienia z obywatelstwa, nadawania orderów i odznaczeń, stosowania prawa łaski.

95. Odpowiedzialność konstytucyjna - kto podlega, kto orzeka?

Odpowiedzialność konstytucyjna to przewidziane z reguły konstytucją konsekwencje, które można zastosować wobec osób zajmujących wysokie stanowiska w państwie, jeśli te osoby podczas wykonywania swoich funkcji naruszyły konstytucję bądź inne ustawy.

Dotyczy na ogół:

- Prezydenta;

- Premiera;

- ministrów;

- wyższych urzędników administracji państwowej;

Zasadniczo istnieją dwa sposoby realizacji odpowiedzialności konstytucyjnej. Pierwszą i starszą jest wywodząca się z angielskiego parlamentaryzmu procedura impeachmentu. W procedurze tej niższa izba parlamentu formułuje akt oskarżenia i głosuje nad postawieniem oskarżonego przed sądem, funkcję sądu zaś pełni wyższa izba parlamentu.

Inną formą, obecnie popularniejszą w Europie, jest ta, w której jedna lub obie izby parlamentu decydują czy postawić oskarżonego przed sądem. Sądzi specjalny sąd zwany przeważnie Trybunałem Stanu.

96. Podstawowe kompetencje Trybunału Konstytucyjnego.

Kompetencje TK:

- TK bada zgodność z Konstytucją ustaw i umów międzynarodowych przed podpisaniem ustawy lub ratyfikowaniem umowy;

- TK bada zgodność ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, wyraża zgodę na ratyfikację, która następuje w formie ustawowej;

- TK bada zgodność z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami aktów prawnych stanowionych przez centralne organy państwowe;

- TK bada zgodność z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych;

- TK orzeka w sprawach skarg konstytucyjnych;

TK rozpatruje spory kompetencyjne między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa;

- TK odpowiada na pytania prawne zadawane przez sądy;

- K uznaje przejściową niemożność pełnienia przez Prezydenta urzędu w sytuacji, gdy Prezydent nie może zawiadomić o tym Marszałka Sejmu, jak również powierza Marszałkowi tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta.

98. Wotum nieufności i wotum zaufania.

Wotum zaufania w Polsce oznacza udzielenie rządowi albo poszczególnym jego członkom aprobaty Sejmu, większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 160-162. Konstytucji RP). Rząd albo minister, który wotum zaufania nie uzyskał musi się podać do dymisji, choć np. premier może zostać jeszcze raz zgłoszony i jeszcze raz ubiegać się o poparcie parlamentu w tzw. "trzecim kroku konstytucyjnym".

Wotum zaufania (z łaciny votum - ślubowanie, dar), instytucja polegająca na postawieniu wniosku domagającego się od parlamentu potwierdzenia, że rząd ma zaufanie parlamentu, rodzaj testu poparcia dla rządu wyrażony przez parlament. Parlament w specjalnej uchwale wyraża swoje stanowisko. Wotum zaufania nie jest prostym przeciwstawieniem wotum nieufności, gdyż wniosek o zaufanie może postawić sam rząd. Większość konstytucji demokratycznych reżimów parlamentarno-gabinetowych przewiduje, że gabinet może złożyć taki wniosek w dwóch przypadkach:
- w momencie powołania do służby publicznej przez głowę państwa, wówczas taki wniosek ma charakter obowiązkowy, rząd by mógł funkcjonować musi uzyskać poparcie parlamentu,
- w każdym momencie funkcjonowania gabinetu, wniosek ten jest nieobowiązkowy, ma funkcję sondowania czy w parlamencie nadal istnieje poparcie dla polityki rządu (szczególnie w kryzysowych momentach), niekiedy jest także formą nacisku rządowego na parlament, który nie uchwalając wotum zaufania, pośrednio godzi się na dymisję gabinetu i konieczność stworzenia nowego lub rozwiązania parlamentu.
W myśl postanowień Konstytucji RP prezes Rady Ministrów (premier), w terminie 14 dni od daty powołania przez prezydenta RP, przedstawia sejmowi program działania rządu (exposé) z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania, sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jeżeli rządowi nie zostanie udzielone wotum zaufania, sejm w ciągu kolejnych 14 dni wybiera premiera oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów (RM) wg takich samych reguł głosowania.
Prezydent RP powołuje tak wybrany rząd i odbiera przysięgę od jego członków. Jednak gdyby w takim trybie RM nie została powołana, prezydent w terminie 14 dni powołuje prezesa RM i na jego wniosek członków RM. Sejm w ciągu następnych 14 dni udziela jej wotum zaufania, tym razem większością głosów. W razie nieudzielenia w takim trybie rządowi wotum zaufania, Prezydent RP skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory. Ponadto, w myśl Konstytucji RP, premier może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie rządowi wotum zaufania, które następuje większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Premier korzysta z tej instytucji wtedy, kiedy zamierza prowadzić dość kontrowersyjną politykę i chce się zorientować, czy zostanie mu udzielone wystarczające poparcie w parlamencie.

Wotum nieufności - podjęta w specjalnym głosowaniu uchwała parlamentu w systemie rządów parlamentarno-gabinetowych, wyrażająca brak zaufania do działalności ministra albo rządu, prowadząca najczęściej do ich dymisji. Parlament może odwołać rząd, gdy np. nie zgadza się z jego polityką. Mechanizmem zabezpieczającym przed pochopnym odwołaniem rządu może być konstruktywne wotum nieufności (obowiązujące m.in. w Polce i Niemczech).

Wotum nieufności (z łaciny votum - ślubowanie, dar), instytucja stosowana w reżimach parlamentarno-gabinetowych i semiprezydenckich, związana z zasadą odpowiedzialności politycznej rządu i poszczególnych ministrów przed parlamentem. Polega na złożeniu przez posłów wniosku wyrażającego brak zaufania do rządu lub określonego ministra. Przyjęcie wniosku przez parlament pociąga za sobą obowiązek głowy państwa udzielenia dymisji organowi wymienionemu we wniosku. Wotum nieufności jest środkiem w realizacji funkcji kontrolnej parlamentu, poprzez uprawnienie do odwołania pojedynczego ministra lub całego gabinetu, parlament może uniemożliwić realizację określonych pomysłów politycznych, gospodarczych i społecznych reprezentowanych przez dany organ państwa.
Spośród krajów Europy tylko w Szwajcarii nie ma możliwości obalenia gabinetu w drodze wotum nieufności. Odmianą wotum nieufności stosowaną w niektórych krajach (Niemcy, Hiszpania, Polska) jest konstruktywne wotum nieufności.
W Polsce wotum nieufności może uchwalić sejm bezwzględną większością głosów, prezydent ma obowiązek przyjąć dymisję i odwołać ministra, wobec którego uchwalono wotum nieufności. W razie uchwalenia wotum nieufności wobec całego rządu sejm musi jednocześnie wybrać nowego premiera (konstruktywne wotum nieufności), jeśli tego nie zrobi prezydent ma obowiązek rozwiązać parlament.

Konstruktywne wotum nieufności - rodzaj wotum nieufności, zabezpieczający przed pochopnym odwołaniem rządu przez parlament i tym samym utrudniający destabilizację systemu politycznego. W tym rozwiązaniu głowa państwa przyjmuje dymisję rządu tylko wtedy, gdy część parlamentu, która wystąpiła o wotum nieufności, jednocześnie zgłosiła i uzyskała poparcie większości parlamentu dla kandydata na nowego premiera. W myśl postanowień Konstytucji RP z 1997 roku (art.158) Sejm może uchwalić wotum nieufności w stosunku do Rady Ministrów większością ustawowej liczby posłów (co najmniej 231) na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na nowego Prezesa Rady Ministrów.

99. Luki w prawie.

Luka prawna - jest to brak regulacji nie zamierzony przez ustawodawcę.

Rodzaje luk:

- luka aksjologiczna lub pozorna;

- luka konstrukcyjna inaczej rzeczywista;

- luka logiczna;

Luka aksjologiczna jest to luka oparta o przekonanie ludzi. Zarzut braku formułowany jest spoza systemu prawnego, wynika z oceny systemu prawnego. Powstaje z braku dostatecznej znajomości prawa i umiejętności posługiwania się nim. Ponadto powstaje, gdy komuś się wydaje, że jakieś materie nie są prawnie uregulowane (np. zawarcie związku małżeńskiego przez homoseksualistów).

Luki konstrukcyjne(rzeczywiste) polegają na tym, że ustawodawca lub też organ państwowy nie zakończyły pewnego okresu ustawodawczego lub przewidziały jakąś instytucję, lecz nie wydały przepisów jak należy ją stosować.

Luka logiczna powstaje wówczas, kiedy w systemie prawa istnieją normy sprzeczne lub przeciwne.

100. Kiedy dopuszczalna jest w polskim prawie analogia?

Stosowanie prawa w przypadkach nie unormowanych

Wnioskowanie per analogiam

1. Wyróżniamy 2 rodzaje tego wnioskowania:

• analogia legis (analogia z ustawy),

• analogia iuris (analogia z prawa).

2. Etapy wnioskowania analogia legis (I model):

a) ustalenie, że jakiś fakt jest unormowany przez przepis prawa,

b) ustalenie podobieństwa między faktem unormowanym a nie unormowanym,

c) wiązanie na podstawie podobieństwa takich samych lub zbliżonych skutków prawnych.

3. Etapy wnioskowania analogia legis (II model):

a) przepis prawa pozytywnego, który określa fakty najbardziej zbliżone do faktu nie unormowanego,

b) z treści tego przepisu należy wywieźć zasadę na tyle ogólną, by swoim zasięgiem objęła owy nie unormowany przepis,

c) zastosowanie tej zasady w sprawie.

4. Analogia iuris

Stosowana jest, gdy nie ma nawet przepisu określającego podobne przypadki. Wtedy należy się odwołać do ogólnych zasad prawnych, „ducha prawa”.

1

---