Zagadnienia z Prawoznawstwa

Kolor czarny - profesor Morawski;
Kolor czerwony - wykład prof. Gryniuk;
Kolor niebieski - prof. Kustra;

1. Kryteria i podział nauk.

Nauka - dwie podstawowe interpretacje;

1. Pragmatyczna - uczenie się, zdobywanie wiedzy;

2. Apragmatyczna - rezultat procesu zdobywania wiedzy; zespół twierdzeń spełniających określone kryteria; wynik procesów badawczych (zbiór tez i hipotez naukowych), budowanie na podstawie tez teorie naukowe(wąski, szeroki i średni zasięg)

Dodatkowo:

- znaczenie instytucjonalne - instytucje, wykładanie nauk;

- znaczenie funkcjonalne - proces dochodzenia do prawdy, proces badawczy, proces prawny

- proces uczenia się (znaczenie potoczne)

Wypowiedzi naukowe - standardy: komunikatywność, istotność, uporządkowanie, uzasadnialność, sprawdzalność.

Podział nauk:

1. Nauki społeczne i przyrodnicze;

2. Teoretyczne i praktyczne (wg organizacji badań)

3. Empiryczne i formalne (wg metody uzasadniania stwierdzeń)

Nauki teoretyczne - wyjaśnianie i opisywanie różnego rodzaju procesów i zjawisk; - pytanie „jak jest?” - np. fizyka, biologia, historia, socjologia, ekonomia; [nauki deskryptywne] funkcje poznawcze; opis rzeczywistości; wyjaśniają badane zjawiska, uogólniają, weryfikują, formułują nowe tezy, nowe teorie;

Nauki praktyczne - ich celem jest formułowanie i uzasadnianie różnego rodzaju norm, dyrektyw, ocen i wzorów zachowania; - pytanie „jak być powinno?”, „jak powinniśmy się zachować?” - np. nauki inżynieryjne, nauki medyczne, etyka normatywna, gramatyka; [nauki normatywne]

Nauki empiryczne (indukcyjne) - swoje twierdzenia uzasadniają odwołując się do wyników szeroko rozumianego doświadczenia; np. fizyka, geografia, socjologia, psychologia;

Nauki formalne (dedukcyjne)- doświadczenie nie jest potrzebne, dowodzenie twierdzeń odbywa się za pomocą reguł inferencyjnych(reguły wnioskowania)z innych twierdzeń, niektóre przyjmuje się bez dowodu(aksjomaty); np. matematyka, logika formalna;

Nauki prawne- nauki społeczne; nauki prawne podejmują zarówno zadania charakterystyczne dla nauk teoretycznych (opisywanie i objaśnianie prawa takim, jakie ono jest), jak i praktycznych(formułowanie i uzasadnianie norm postępowania);

Prawoznawstwo - podejmuje problemy empiryczne(badania socjologiczno-prawne), jak i badania formalne(analiza pojęć prawnych);całokształt nauk o państwie i prawie

Nauki prawne (jurysprudencja) - DEFINICJA - grupa nauk społecznych, których przedmiotem badawczym jest analiza norm prawnych i szeroko rozumianych instytucji polityczno-prawnych.

Kryteria podziału nauk:

1. Przedmiotowe

Podział XIX w. :

- nauki o naturze - powstały niezależnie od człowieka

- nauki o kulturze - wytwór rąk człowieka

Podział dzisiejszy:

-nauki przyrodnicze - przyroda ożywiona i nieożywiona

-nauki humanistyczne - wytwory kulturowe, pryzmat wytworów człowieka

b) różnic stosowanych metod

- idiograficzne - zdarzenia jednostkowe; niepowtarzalne fakty - np. historia

- nomotetyczne - ustalanie prawd w powtarzających się faktach - reszta nauk, np. socjologia

c) organizacja badań i sposób wykorzystania wyników badawczych

- teoretyczne

- praktyczne

d) uzasadnianie twierdzeń

- nauki formalne (indukcyjne)

- nauki dedukcyjne (empiryczne)

2. Podział nauk w ramach prawoznawstwa.

Różne klasyfikacje nauk prawnych. U źródeł podstaw nauczania prawa leży koncepcja podziału nauk prawnych zaproponowana przez niemiecką szkołę historyczną (Savigny, Puchta);

- nauki filozoficzne o prawie

- nauki pozytywne o prawie - dzielą się na nauki systematyczne i historyczne;

Typy nauk prawnych nauczanych obecnie na uniwersytetach kontynentalnej Europy:

- filozofia (teoria) prawa

- szczegółowe nauki o prawie (dogmatyki prawnicze)

- nauki historyczno-prawne

Podstawy nowoczesnej filozofii prawa stworzył pozytywizm prawniczy. Kształtował się on w toku XIX wieku. Dwa główne ośrodki to:

- Anglia (Austin)

- Niemcy (Bergbohm, Jellinek)

Projekt ogólnej nauki o państwie i prawie - miała zajmować się ogólnymi problemami państwa i prawa; nie analizowała instytucji państwowo-prawnych konkretnego państwa, ale traktowała państwo i prawo jako fakt uniwersalny;

Filozofia prawa - trudno podać definicję; teoria prawa, ogólna refleksja o państwie i prawie; ontologia prawa (nauka o bycie - „co to jest?”), aksjologia prawa (nauka o wartości - „jaką wartość ma?”), epistemologia („w jaki sposób poznajemy?”)można scharakteryzować tę dyscyplinę poprzez katalog typowych dla niej problemów, które się w jej ramach bada i stara się rozwiązać. Są to m.in.:

- definicja prawa

- relacja prawa do innych systemów normatywnych takich jak moralność

- obyczaj czy religia

-budowa aparatu pojęciowego

- analiza języka prawnego, pojęć prawnych

- analiza rozumowań prawniczych

- analiza procesów tworzenia, stosowania i wykładni prawa

- problematyka metod badawczych stosowanych w prawoznawstwie

- kwestie społecznego działania prawa, jego skuteczności;

W ramach filozofii prawa można wyróżnić trzy nurty badawcze:

- analityczny - problematyka logiczno-językowa (analiza języka prawnego i rozumowań prawniczych);

- empiryczny - zagadnienia społecznego działania prawa (empiryczne badania skuteczności prawa, świadomości prawnej…)

- metodologiczny - analiza metod stosowanych w prawoznawstwie, metody i techniki badawcze

Nauki historyczno-prawne:

- jednostkowe fakty

- powszechna historia państwa i prawa (polskie…)

- prawo rzymskie - opiera się na nim współczesne prawo kontynentalne

- historia doktryn polityczno-prawnych - rozwój poglądów

- dzieje państwa i prawa

Szczegółowe nauki prawne (dogmatyki prawnicze) - rdzeń nauk prawnych; przedmiotem jest analiza prawa obowiązującego w jakimś konkretnym państwie; ich struktura odpowiada strukturze systemu prawa; system prawa dzieli się na szereg działów nazywanych gałęziami prawa (np. prawo cywilne, administracyjne, karne…) i każdej gałęzi prawa odpowiada określona dogmatyka prawnicza (np. nauka prawa cywilnego, nauka prawa karnego, itd.);ukształtował go zwłaszcza anglosaski pozytywizm prawniczy; prawo aktualnie obowiązujące (wewnętrzne i międzynarodowe publiczne)

Zgodnie z modelem pozytywistycznym do szczegółowych nauk prawnych należy rozwiązywanie trzech podstawowych typów problemów:

- interpretacyjnych

- systematyzacyjnych

- walidacyjnych

Nauki systemowe i pozasystemowe:

Polityka prawa - jak tworzyć dobre prawo i jak je używać;

(prawoznawstwo) charakter propedeutyczny - charakter dydaktyczny

Cechą nauk pragmatycznych - metody i techniki badawcze, aparatura pojęciowa, teorie naukowe;

Trzy podstawowe metody analizy prawa:

- językowo-logiczne - rola wiodąca; wykorzystują do analizy prawa metody, technikę i aparat pojęciowy, logikę oraz osiągnięcia metodologii nauk; logika formalna (Arystotelesa; sformalizowane rachunki zdań nazw), logika nieformalna (teorie argumentacji - pro; contra), logiki deontyczne( rachunek logiczny, który zajmuje się operacjami na zdaniach z wypowiedziami normatywnymi - „jest dozwolone”, „jest zakazane”); nauki o języku: semantyka (zwroty językowe - najważniejsze!), pragmatyka (praktyczne wykorzystanie zwrotów językowych), syntaktyka (gramatyka, nauka o składni)

-socjologiczne - metody socjologii empirycznej, wykorzystanie socjologii do badań zjawisk prawnych; zbieranie materiału badawczego: metoda obserwacji (uczestnicząca - jawna, utajona, bezpośrednia, pośrednia), metoda eksperymentu, badanie panelowe (powrót do tej samej populacji), badanie dokumentacyjne, metoda wywiadu, ankiety, badanie opinii publicznej; opracowanie materiału badawczego: statystyki, analiza jakościowa/ilościowa;

-psychologiczne - teorie naukowe; introspekcja(przeżycia wewnętrzne), metoda behawioralna(zachowania ludzkie - stany psychiczne), psychoanaliza (Freud - id, ego, superego)

-metody ekonomiczne - korzyści/straty

-metody aksjologiczne - prawo jako wartość, prawo pozytywne a naturalne;

3. Określenie prawa.

Różne kierunki filozoficzno-prawne pojmowały prawo w bardzo różny sposób.

-realizm prawniczy ->zbiór przepisów prawnych zawartych w tekstach prawnych (prawo w książkach) lub zbiorem decyzji podejmowanych przez sędziów i urzędników (prawo w działaniu)

- prawo to przeżycie psychiczne człowieka (psychologiczna teoria Petrażyckiego)

- prawo to zbiór norm słusznych, które wynikają z tak lub inaczej rozumianej natury człowieka (prawo natury)

Pozytywistyczna definicja prawa - J. Austin - rozkaz suwerennej władzy państwowej skierowany do obywatela pod groźbą zastosowania przymusu - teoria imperatywu;

Elementy konstytutywne prawa:

- rozkaz

- suwerenność władzy

- obowiązek wykonania

- sankcja przymusu

Spór między pozytywistami a niepozytywistami: dla pozytywistów prawo, przymus i państwo to nierozerwalny trójkąt; pozytywiści brali pod uwagę raczej prawo karne aniżeli cywilne; rozróżnienie ius od lex; lex - normy zawarte w tekstach prawnych; ius - obok norm zawartych w tekstach prawnych również elementarne zasady sprawiedliwości czy moralności politycznej; pozytywiści - lex, niepozytywiści - ius;

Prawo przedmiotowe - prawo pozytywne - ogół aktów normatywnych obowiązujących w danym państwie;

Prawo podmiotowe - ogół uprawnień, które na takiej czy innej zasadzie przypisujemy jednostce;

Prawo - zbiór norm ogólnych pochodzących od organów państwowych, których realizacja zabezpieczona jest możliwością zastosowania sankcji (przymusu państwowego);

Ontologiczna złożoność prawa:

- normatywny wymiar prawa - prawo jako zbiór reguł postępowania; przedmiotem ustaleń doktryny oraz praktyki prawniczej są teksty prawne i zawarte w nich przepisy prawne, które analizuje się pod kątem ich powiązań kompetencyjnych oraz treściowych.

- realny wymiar prawa - wiedza o prawie musi obejmować wiedzę o społecznej genezie norm prawnych i ich funkcjach; prawo jako fakt psychologiczny i socjologiczny; nie można poznać prawa bez poznania społecznej roli norm prawnych;

- aksjologiczny wymiar prawa - prawo jest systemem reguł wyrażających oraz realizujących pewne wartości.

4. Wypowiedzi normatywne, opisowe i oceniające.

Zjawisko językowe w prawie - zespół wypowiedzi językowych wyznaczających reguły powinnego zachowania, które zawarte są w opublikowanych aktach normatywnych.

W teorii języka w ramach typologii wypowiedzi językowych wyróżnia się:

- wypowiedzi opisowe,

- wypowiedzi ocenne

- wypowiedzi normatywne

- wypowiedzi performatywne

Wypowiedzi opisowe - stwierdzają fakty i zdarzenia; zdanie w sensie logicznym; wartość logiczna prawda lub fałsz; prawdziwość jest weryfikowana; funkcja sprawozdawcza; schemat: „jest tak, że X”;

Wypowiedzi ocenne - aprobata lub dezaprobata danego stanu rzeczy; funkcja ekspresyjna; dzieli się na oceny zasadnicze(„X jest piękne”; nie podlega kryterium prawdy i fałszu) i instrumentalne („X jest dobre jako skuteczny środek realizacji Y”; może podlegać kryterium prawdy i fałszu)

Wypowiedzi normatywne - wzór powinnego zachowania („X w okolicznościach O powinien zachować się w sposób Z”; nie podlegają kryterium prawdy i fałszu); obowiązują lub nie obowiązują; funkcja regulacyjna(kształtuje przyszłe zachowania adresatów); może zaliczać się do wypowiedzi dyrektywalne (Opałek)

Dyrektywy - werbalne akty wpływania na przyszłe zachowania ludzi, które preferują pewien sposób zachowania; zalicza się: normy, zalecenia, sugestie, rady, życzenia;

Optatyw - wypowiedź wyrażająca życzenie, by określony stan rzeczy przestał trwać;

Wypowiedzi performatywne (dokonawcze) - związane są z czynnościami konwencjonalnymi;

Norma jako typ wypowiedzi - jak być powinno - nie opisuje rzeczywistości!

5. Prawo i moralność - różnice.

Uwagi ogólne:

- prawo i moralność są najściślej związane

- moralność obejmuje te normy społeczne, które kwalifikują ludzkie zachowanie jako dobre lub złe, słuszne lub niesłuszne;

Różnice między prawem a moralnością ze względu na:

1. Stopień formalizacji i instytucjonalizacji:

- prawo bardziej sformalizowane i zinstytucjonalizowane

-w prawie istnieją specjalne procedury tworzenia i stosowania norm

- w prawie istnieje skomplikowany układ instytucji i procedur np. parlament, administracja, sąd, więzienie itd.

- moralność to system zasadniczo niesformalizowany i niezinstytucjonalizowany

- normy prawne mogą być w celowy sposób tworzone, zmieniane i uchylane

- normy moralnej nie można ustanowić i potem uchylić

- proces powstawania norm moralnych jest całkowicie spontaniczny i nie podlega „dekretowaniu”

- od strony lingwistycznej normy prawne są dużo bardziej precyzyjne i określone

- normy moralne zwykle przyjmują postać bardzo ogólnych wskazań

-moralność obejmuje te formy społeczne, które kwalifikują ludzkie zachowanie jako dobre, lub złe, słuszne lub niesłuszne;

b) Obowiązywanie norm (źródło ich powstawania)

- obowiązywanie norm prawnych ma zazwyczaj uzasadnienie tetyczne (źródłem jest akt władzy kompetentnego organu państwowego)

- obowiązywanie norm moralnych ma uzasadnienie aksjologiczne (zaczyna obowiązywać, gdy panuje przekonanie, że dane zachowanie jest słuszne lub niesłuszne, dobre lub złe)

- źródłem norm moralnych są spontanicznie rozwijające się oceny, które mają oparcie społeczne;

c) Sankcje

- prawo: sankcje sformalizowane i zinstytucjonalizowane, wymierzane przez specjalne organy, w specjalnym trybie i po zastosowaniu przewidzianej procedury (sankcje skupione); sankcje zewnętrzne

- moralność: sankcje niesproceduralizowane, wyczerpują się w różnego rodzaju aktach społecznego potępienia i dezaprobaty (sankcje rozsiane); autonomizm (wyrzuty sumienia, Dekalog), sankcje heteronomiczne (nasze otoczenie)

d) Przedmiot regulacji

- prawo: zewnętrzne zachowania ludzi;

- prawo nie zna odpowiedzialności doxatycznej tj. odpowiedzialności za same przekonania, motywy czy intencje,

- moralność reguluje ludzkie zachowania, motywy… („nie czyń bliźniemu, co tobie niemiłe”)

e) Podmioty

- prawo: osoby fizyczne, instytucje i organizacje

- moralność: osoby fizyczne

Wina w sensie prawnym może być przypisana osobie prawnej (przedsiębiorstwo, bank itp.), w sensie moralnym winny może być tylko człowiek.

f) Stosunek do państwa

- prawo jest strukturalnie powiązane z istnieniem organizacji państwowej; jednolitość

- moralność nie jest strukturalnie powiązana z organizacją państwową; różnorodność

6. Relacje przedmiotowe, walidacyjne i funkcjonalne pomiędzy prawem a moralnością.

Relacje przedmiotowe:

W relacjach przedmiotowych chodzi o to, jak się ma do siebie zakres regulacji prawnej i moralnej. W tej kwestii wyróżnić można dwie teorie.

W myśl pierwszej teorii zakresy regulacji prawnej i moralnej krzyżują się, a zatem istnieją zarówno takie zachowania, które reguluje moralność, a nie reguluje prawo, jak i takie, które są regulowane wyłącznie przez prawo oraz taka sfera zachowań, która jest regulowana i przez prawo i przez moralność. Istnieje bardzo szeroka kategoria zachowań regulowanych zarówno przez moralność, jak i prawo. Większość norm Dekalogu to nie tylko fundament różnych systemów etycznych, ale także fundament większości systemów prawnych; zbieżność regulacji prawnej i moralnej oraz rozbieżność regulacji prawnej i moralnej

Sfera prawnej tolerancji - nie są regulowane przez prawo (np. prostytucja)

Prawnie obojętne: szacunek do starszych, zazdrość, chciwość, pazerność;

W myśl drugiej teorii prawo to minimum moralności. Zgodnie z tą koncepcją zakres czynów regulowanych przez prawo mieści się w zakresie czynów regulowanych przez moralność, a zatem każdy czyn uregulowany przez prawo ma swój odpowiednik w regulacji moralnej. Przeciwko tej teorii wysuwa się zarzut, że jest ona sprzeczna z potocznymi intuicjami, ponieważ prawo reguluje cały szereg takich kwestii, które nie mają żadnego odniesienia moralnego, gdyż dotyczą zagadnień czysto technicznych (jakich używać pieczątek, czy jak sporządzać określone pisma etc.). Pierwsza teoria wydaje się mieć więcej zwolenników; naruszenie prawa to naruszenie moralności;

Relacje walidacyjne:

W relacjach walidacyjnych chodzi o to, w jaki sposób niezgodność prawa z normami moralnymi wpływa na obowiązywanie norm prawnych. W tej sprawie doszło do ostrej kontrowersji między zwolennikami pozytywizmu prawniczego a zwolennikami niepozytywistycznego podejścia do prawa. Pozytywiści opowiadają się za tezą o rozdziale prawa i moralności. W myśl tej tezy prawo i moralność tworzą dwa odrębne i niezależne od siebie systemy normatywne. Przeciwnicy pozytywizmu dowodzą, że teza o rozdziale pozwala legitymować nawet akty barbarzyństwa, o ile tylko dokonuje się ono w formach prawnych. Obrońcy pozytywizmu argumentują z kolei, że możliwości radykalnego konfliktu prawa z moralnością są w społeczeństwach demokratycznych niewielkie, ponieważ prawo jest tam stanowione z zasady zgodnie z wolą społeczną, natomiast formuła pozytywistyczna gwarantuje wszystkim w państwie poczucie pewności i bezpieczeństwa. Przeciwnicy pozytywizmu opowiadają się z kolei za tezą o związku prawa z moralnością. W myśl tej tezy prawo powinno respektować podstawowe wartości moralne, jeżeli ich nie respektuje, to może utracić moc obowiązującą.; obowiązywanie (czy norma prawna jest zgodna z normą moralną)

Relacje funkcjonalne:

W relacjach funkcjonalnych chodzi o to, w jaki sposób normy moralne wpływają na treść norm prawnych i odwrotnie, w jaki sposób prawo wpływa na treść przekonań moralnych. Normodawcy są świadomi faktu, że skuteczność prawa zależy między innymi od tego, czy prawo jest społecznie akceptowane, a z kolei społeczna akceptacja prawa ściśle wiąże się z tym, czy prawo opiera się na wartościach, które są w społeczeństwie aprobowane. Uzgodnieniu prawa ze społecznie akceptowanymi normami moralnymi sprzyjają niewątpliwie oparte na woli większości instytucje demokratyczne. Nawet jednak reżimy totalitarne, jeżeli chcą zapewnić porządkowi prawnemu minimum efektywności, nie mogą do końca ignorować przekonań moralnych większości społeczeństwa. Systemy prawne rozwinęły cały szereg technik za pośrednictwem których inkorporują wartości moralne. Do najważniejszych z tych technik zaliczyć możemy następujące: bezpośrednią inkorporację, przepisy odsyłające i terminy wartościujące. Odpowiada na 2 pytania: w jaki sposób prawo wpływa na treść moralności? W jaki sposób moralność wpływa na treść prawa?; 3 sytuacje - ustanawianie prawa, przepisy odsyłające(klauzule generalne), relacje życia społecznego

Z bezpośrednią inkorporacją mamy do czynienia wówczas, gdy pewne normy moralne stają się z woli prawodawcy normami prawnymi.

Przepisy, które odsyłają do ogólnych standardów postępowania czy oceny określonych zachowań przyjęło się nazywać klauzulami generalnymi. Wiele klauzul generalnych to właśnie normy odsyłające do reguł moralnych.

W języku prawnym występuje wreszcie bardzo wiele terminów wartościujących takich choćby jak „dobra wiara”, „wzajemna pomoc i wierność małżeńska” itd. Jest oczywiste, że interpretując tego rodzaju pojęcia nie możemy abstrahować od norm moralnych.

Wprawdzie prawników bardziej interesuje to, w jaki sposób moralność wpływa na normy prawne, nie możemy jednak całkowicie zapomnieć o relacji odwrotnej. Prawo jest bardzo istotnym czynnikiem, który aktywnie kształtuje przekonania moralne.

 7. Granice przedmiotowe prawa - zakres prawnej regulacji (zakres normowania) i kwalifikacji (zakres zastosowania prawa), temporalne granice prawa;

Przedmiotowe granice prawa:

- zakres prawnej regulacji i kwalifikacji

- co prawo reguluje? Co podlega prawnej kwalifikacji? (znaczenie szersze)

- Regulacja:

- zakazy, nakazy, uprawnienia

- pozytywne i negatywne (stanowią przedmiot przepisów prawa materialnego)

- kwalifikacja - zdarzenia prawne, niezależne od woli człowieka (przyroda)

- retrospektywny - działa wstecz

- czynności konwencjonalne - celowe działanie - ważne i nieważne (reguły prawne)

- czynności psychofizyczne - motoryczne i werbalne

Temporalne granice prawa:

- tylko przyszłe zachowania ludzi,

- charakter prospektywny

- lex retro non agit - prawo nie działa wstecz (wyjątek - zbrodnie hitlerowskie)

8. Podmiotowe granice prawa - adresaci pierwotni i wtórni a podmioty prawa;

Zakres podmiotowy:

- kto może być adresatem normy prawnej?

- określone podmioty, którym prawo wskazuje określony sposób postępowania

Adresat ≠ podmiot prawa

Adresat - adresat normy prawnej (wąski zakres)

Podmiot prawa - prawo przyznaje określone prawa i obowiązki (szeroki zakres)

Adresaci prawa:

1. Adresat pierwotny - prawo wprost przypisuje prawa i obowiązki

2. Adresat wtórny - organy państwowe; uaktywniają się, gdy adresaci pierwotni prawo naruszą; podejmują działania przy inicjacji adresatów pierwotnych;

Podmiot prawa - ten kto może posiadać uprawnienia (prawa) lub obowiązki, a więc ma zdolność prawną.

9. Nie obowiązuje.

10. Funkcje prawa - pojęcie, funkcje: kontroli zachowań, regulacji konfliktów i rozdziału dóbr i ciężarów, sprawiedliwość formalna, materialna (dystrybutywna i komutatywna) i proceduralna;

Cel działania-> znaczenie ogólne; poszczególne działy prawne:

- prawo cywilne - funkcja kompensacyjna

- prawo karne - funkcja wychowawcza, ochronna

- prewencja indywidualna

Do najważniejszych funkcji prawa możemy zaliczyć:

1. Kontrolę zachowań;

2. Rozdział dóbr i ciężarów;

3. Regulację konfliktów;

Kontrola zachowań:

- sposoby kontroli zachowań możemy podzielić na normatywne i pozanormatywne;

- normatywne - działają zawsze poprzez ludzką świadomość (norma nie może wpłynąć na zachowanie, jeżeli nie znamy jej treści); w jaki sposób normy prawne wpływają na postępowanie pożądane przez normodawcę;

- pozanormatywne - wpływają na nas, nawet wtedy, gdy nie zdajemy sobie z tego sprawy; (niewidzialna ręka rynku - prawo popytu i podaży)

- podstawową funkcją norm jest takie wpływanie na nasze zachowania byśmy podejmowali działania pożądane przez normo dawcę i powstrzymywali się od działań przez niego niepożądanych;( w normach zakazy, nakazy lub dozwolenia)

- normodawca, aby skłonić adresatów do przestrzegania norm ustanawia określone sankcje lub gratyfikacje;

- sankcja - dolegliwość, którą poniesie adresat normy na wypadek, gdyby nie zachował się zgodnie z normą; (np. sankcje karne)

- gratyfikacja - nagroda, którą adresat otrzyma w sytuacji, gdy zachowa się zgodnie z normą; (np. nagrody pieniężne); sankcja pozytywna - rozwój społeczny

N. Bobbio, wybitny włoski filozof prawa, biorąc pod uwagę, czy dany system normatywny opiera się na sankcjach czy gratyfikacjach, wyróżnił:

a) systemy represyjne;

b) systemy promocyjne;

Systemy represyjne - operują przede wszystkim zakazami i sankcjami oraz są nastawione na ochronę porządku i bezpieczeństwa;

Systemy promocyjne - odwołują się do nakazów i nagród, a ich zadaniem jest realizowanie określonych programów społecznych takich jak rozwój gospodarczy czy opieka socjalna nad obywatelami;

W systemie prawnym (globalnie rzecz biorąc) - przeważają elementy systemu represyjnego; Współczesny system prawny ulega istotnej ewolucji. Nie ogranicza się tylko do ochrony porządku i bezpieczeństwa, ale także stara się aktywnie kierować rozwojem gospodarczym i społecznym i stymuluje ten rozwój za pomocą różnego rodzaju gratyfikacji; wiążę się to z doktryną welfare state (programy interwencjonizmu gospodarczego i społecznego)

Rozdział dóbr i ciężarów:

- rozumiany szeroko

- obejmuje także rozdział uprawnień i obowiązków między członków danego społeczeństwa;

- prawo jest instrumentem rozdziału dóbr i ciężarów - dlatego żądamy, by ten rozdział był sprawiedliwy;

- funkcja rozdzielcza prawa łączy się z pojęciem sprawiedliwości;

Sprawiedliwość:

- J. Rawls - podstawowa cnota instytucji społecznych i jedna z najważniejszych cnót prawa;

- wszystkie koncepcje sprawiedliwości mają element wspólny nazywany zasadą sprawiedliwości formalnej lub regułą wspólnej miary (osoby, sytuacje i rzeczy, które są pod istotnymi względami podobne, powinny być podobnie traktowane); charakter czysto formalny;

-spr. Formalna - charakter blankietowy - reguła konsekwencji - bez wyjątków;

- o tym, jakie osoby, stany rzeczy i sytuacje należą do tej samej kategorii decydują reguły sprawiedliwości materialnej;

- 2 typy reguł sprawiedliwości materialnej:

* sprawiedliwość dystrybutywna (rozdzielcza) - każdemu stosownie do pracy, każdemu stosownie do potrzeb, każdemu stosownie do zasług, każdemu stosownie do zasług, każdemu stosownie do pozycji społecznej, każdemu to samo (reguła sprawiedliwości egalitarystycznej); najczęściej jest ujmowana komplementarnie (ustanawianie norm wyznaczających wysokość emerytur i rent)

* sprawiedliwość komutatywna (wymienna, wyrównawcza) - każdemu stosownie do zobowiązań, które na siebie dobrowolnie przyjął; podział, który wynika z zawartej umowy (np. określone wynagrodzenie);

Gospodarka centralne planowana - dystrybutywna

Gospodarka wolnorynkowa - komutatywna

- reguły sprawiedliwości materialnej odnoszą się do kwestii rozdziału dóbr i ciężarów;

- przedmiotem sprawiedliwości proceduralnej jest problem, jak należy zorganizować procesy podejmowania decyzji, by podjęta w tych procesach decyzja mogła zostać uznana za decyzję fair; (zagadnienie uczciwej procedury); jakikolwiek rozdział dóbr i ciężarów jest sprawiedliwy tylko wtedy, gdy dokonuje się go w pewnym z góry ustalonym trybie;

- elementarne standardy sprawiedliwości proceduralnej:

* zasada bezstronności i niezawisłości sądu

* zasada równości stron

* prawo do obrony, które obejmuje prawo do przedstawienia własnych argumentów oraz ustosunkowania się do argumentów drugiej strony, a także prawo do korzystania z pomocy prawnej;

Uczciwe postępowanie sądowe:

- równość wobec prawa i w obliczu sądu

- kontradyktoryjność

- dostęp stron do niezawisłego i bezstronnego sądu

- domniemanie niewinności oskarżonego

- prawo do obrony

- jawność postępowania

- rozsądne stosowanie tymczasowego aresztowania i zatrzymania pod kontrolą sądu

- prawo do zakończenia procesu w rozsądnym terminie

Wymienione zasady są uznawane w prawie międzynarodowym - Art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka;

Regulacja konfliktów:

- jedna z najważniejszych funkcji prawa;

- konflikty same w sobie nie są czymś złym dla społeczeństw, bo prowadzą do reform i zmian;

- zła jest sytuacja, kiedy w społeczeństwie nie istnieją właściwe metody rozwiązywania konfliktów i konflikty tłumi się uciekając się do przemocy; - jedna z podstawowych różnic między społeczeństwami demokratycznymi a totalitarnymi;

- Konflikt - sytuacja, w której jedna ze stron występuje z jakimiś żądaniami, roszczeniami, twierdzeniami, które druga strona kwestionuje;

- konflikty mogą być dwubiegunowe (dwie strony) lub wielobiegunowe (więcej stron);

Podział konfliktów ze względu na rodzaj stron:

1. Konflikty indywidualne - osoby lub instytucje;

2. Konflikty kolektywne - grupy ludzkie lub instytucje reprezentujące takie grupy;

Kryterium podmiotowe:

- interpersonalne

- mikrostrukturalne - jednostkowe

- makrostrukturalne

Kryterium przedmiotowe:

- ideologiczne

- narodowościowe

- ekonomiczne

- religijne

- etc.

4 podstawowe metody rozwiązywania konfliktów:

- tryb kontraktowy

- tryb mediacyjno - koncyliacyjny

- tryb arbitrażowy

- tryb adjudykacyjny

Tryb kontraktowy - strony same rozwiązują konflikt; nazywamy go bezpośrednią metodą regulacji konfliktów; strony zachowują pełną autonomię w rozwiązywaniu konfliktu decydując zarówno o zasadach, jak i procedurze rozwiązania sporu; rozstrzygnięcie konfliktu następuje tutaj w drodze dobrowolnego porozumienia-umowy stron (konsensusu)

W pozostałych trybach biorą udział osoby trzecie - stąd nazywamy je pośrednimi metodami regulacji konfliktów;

Tryb mediacyjno - koncyliacyjny -> obok stron konfliktu występuje mediator(konsyliator); jest on pomocnikiem i doradcą stron(charakter opiniodawczy), nie ma żadnych uprawnień władczych; strony zachowują pełną autonomie w zakresie wyboru osoby mediatora, a także procedury prowadzenia rokowań oraz zasad rozwiązania konfliktu;

Tryb arbitrażowy - strony zachowują pełen wpływ na wybór osoby arbitra, procedury rokowań oraz zasad rozwiązania sporu; jednak decyzja arbitra rozstrzygająca konflikt ma charakter władczy, jest wiążąca dla stron i zwykle może być przymusowo wyegzekwowana (np. w trybie postępowania egzekucyjnego)

Tryb adjudykacyjny - postępowanie toczy się według z góry ustalonych procedur i zasad; zwykle strony nie mają żadnego wpływu na wybór osoby adjudykatora;

Modelem postępowania adjudykacyjnego jest postępowanie sądowe.

Różnice:

- w postępowaniu sądowym występują elementy postępowania mediacyjnego (ugoda sądowa, postępowanie pojednawcze)

- elementy trybu kontraktowego (w postępowaniu cywilnym sąd może zawiesić postępowanie na zgodny wniosek obu stron)

Monopol sądów na wymiar sprawiedliwości:

- w państwach należących do kręgu kultury zachodniej rozstrzyganie konfliktów skupia się przede wszystkim w rękach sądu;

- ten stan rzeczy jest coraz częściej poddawany krytyce;

Argumenty przeciwko nadmiernemu skupianiu wymiaru sprawiedliwości w rękach sądu:

- postępowanie sądowe jest zbyt przewlekłe

- zbyt kosztowne (niedostępne dla ubogich)

- zbyt sformalizowane

- zbyt autorytatywne (toczy się według z góry ustalonych zasad i procedur)

Od początku lat 70 XX wieku można zaobserwować w USA i Europie Zachodniej coraz bardziej intensywny rozwój różnych alternatywnych w stosunku do sądów instytucji rozstrzygających konflikty, takich jak:

- komisje

- sądy polubowne

- sądy pojednawcze

- sądy społeczne

11. Norma prawna a przepis prawny; treść hipotezy normy prawnej, podział norm prawnych ze względu na sposób określenia adresata i czynu, fakty prawne i ich podział, zdarzenia prawne a działania prawne, akty prawne a czyny prawne, czynności prawne, wyroki sądowe i decyzje administracyjne deklaratoryjne i konstytutywne; treść dyspozycji normy prawnej, różnica między obowiązkiem a uprawnieniem, uprawnienia proste i złożone, prawa podmiotowe, prawa I, II, III i IV-tej generacji, uprawnienia do własnych i cudzych zachowań, immunitety, kompetencje (roszczenia, uprawnienia In personam, In rem, im republicam); sankcje prawne i ich rodzaje - różnice, sankcje karne - funkcje i rodzaje, sankcje egzekucyjne - funkcje, rodzaje egzekucji, sankcja nieważności, podział norm prawnych na ius cogens i ius dispositivum;

Sądy i inne organy stosujące prawo traktują terminy norma prawna i przepis prawny zasadniczo jako synonimy;

Norma prawna - zrekonstruowana o reguły wykładni z tekstu prawnego dyrektywa postępowania, która w najprostszym wypadku musi odpowiadać wyczerpująco na dwa następujące pytania: „kto i jakich okolicznościach?”, „jak powinien się zachować?”; większość norm prawnych, chociaż nie wszystkie posiada jeszcze 3 element, który rekonstruujemy poszukując odpowiedzi na trzecie pytanie: „ jakie będą konsekwencje w przypadku, gdy adresat nie zachowa się w sposób przewidziany przez normę?”

Przepis prawny - elementarna jednostka systematyzacyjna danego tekstu prawnego;(ustęp, paragraf)

Relacje między normą a przepisem:

- jeden przepis wysławia jedną normę (rzadko)

- jeden przepis wysławia część normy

Hipoteza normy prawnej - określa adresata normy oraz okoliczności, w których powinien on zachować się w sposób przewidziany przez dyspozycję; określa zakres zastosowania normy

Adresat:

- określony w sposób ogólny (kto, każdy…)

- określony w sposób rodzajowy (urzędnik, policjant…)

Ze względu na określenie adresata i czynu, normy prawne dzielimy na :

- generalne - ogólne określenie adresata poprzez wskazanie jego cech

- indywidualne - indywidualnie określony adresat, z imienia i nazwiska

- abstrakcyjne - abstrakcyjnie określony adresat, odnoszą się do zachowań powtarzalnych

- konkretne - odnoszą się do zachowań jednorazowych;

* ogólno-abstrakcyjne - ogólne określenie adresata - teksty prawne

* indywidualno-konkretne - z imienia i nazwiska - wyroki sądowe,

Czyn abstrakcyjny - zabicie, wyrz. Szkody (teksty prawne)

Czyn konkretny - zabicie z użyciem noża (wyroki sądowe)

Normy, które są jednocześnie abstrakcyjne i generalne to normy ogólne. Normy prawne mają właśnie charakter ogólny.

Dyspozycja normy prawnej - określa wzór powinnego zachowania się, formułuje nakazy, zakazy lub dozwolenia; nakłada na adresata normy jakieś uprawnienia lub obowiązki; określa zakres normowania normy;

Uprawnienia różnią się od obowiązku:

- adresat ma możliwość wyboru działania (uprawnienie)

- adresat musi się dostosować do normy prawnej, inaczej grożą mu konsekwencje karne (obowiązek); nakazy - pozytywny; zakazy - negatywny - zaniechanie

Podział uprawnień:

- proste - przysługujące jednemu podmiotowi ze względu na jedną normę postępowania, do jednego działania (dłużnik - wierzyciel)

- złożone - kompleks uprawnień prostych, 1 podmiot ze względu na wiele norm prawnych - prawo własności

- uprawnienia do cudzych zachowań:

- pozytywne -z uprawnieniem jednej osoby związany jest obowiązek nakazu (innej osoby) - dłużnik-wierzyciel

- negatywne - z uprawnieniem jednej osoby związany jest obowiązek drugiej osoby w postaci zakazu - prawo własności;

Roszczenie - prawna możność realizacji uprawnienia;

I podział:

a)in personam - skierowane ściśle do konkretnej osoby, prawo obligacyjne, zobowiązaniowe (dłużnik)

b) In rem - erga omnes - właściciel wobec innych osób;

c) In republicam - kategoria praw socjalnych (bezpłatna nauka)

II podział:

a)kompetencje: uprawnienia przysługujące organom państwowym do podejmowania decyzji

* terytorialne - na określonym terytorium

* rzeczowe - merytoryczny zakres uprawnień, branżowe lub ogólne

* instancyjne - hierarchia

b)roszczenia-

c)wolności - niezakazana przez prawo swoboda działania jednostki, chroniona przez prawo

d)immunitety - wyłączenie spod władztwa organu

Sankcja - określa prawne konsekwencje jakie nastąpią w sytuacji, gdyby adresat zachował się niezgodnie z normą, a więc ją naruszył;

Podział sankcji:

a)karne - prawo karne

b)egzekucyjne - cywilne, administracyjne

c)nieważności - cywilne

Sankcje karne - wymierzenie pewnej dolegliwości w przypadku naruszenie prawa karnego (funkcja represyjna)

- funkcja odwetowa- oko z oko - Hammurabi

- funkcja retrybutywna - sprawiedliwa odpłata (współczynnik humanistyczny)

- funkcja wychowawcza - socjalizm

- funkcja prewencyjna (generalna - odstraszenie; indywidualna - hamująco na jednostkę)

- funkcja bezpieczeństwa

Podział kar:

- dawniej - kary zasadnicze i dodatkowe

-obecnie - kary i środki karne

Kary - pozbawienie wolności, ograniczenie wolności, grzywna

Środki karne - pozbawienie praw publicznych, zakaz wykonywania zawodu, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych…

- ramowe określenie wymiaru kary (widełki)

- alternatywa - pozb. Wolności lub ograniczenie lub grzywna

Sankcje egzekucyjne: zmuszenie adresata do zrealizowania przewidzianego przez normę stanu rzeczy; spłata długu wobec wierzyciela, obowiązek wydania rzeczy;

- tryb przymusowy - postępowanie egzekucyjne

-funkcja restytucyjna - przywrócenie do stanu sprzed naruszenia normy;

- funkcja kompensacyjna - naprawa szkody

* wykonanie bezpośrednie - eksmisja (przywrócenie stanu poprzedniego)

* wykonanie zastępcze (pośrednie) gdy wykonanie bezpośrednie jest niemożliwe - odszkodowanie

Ze względu na przedmiot egzekucji wyróżnia się:

- egzekucje świadczeń pieniężnych

- egzekucje świadczeń niepieniężnych

- egzekucje szczególnego rodzaju - pozbawienie praw rodzicielskich;

Sankcje nieważności: czynność prawna wykonana niezgodnie z dyspozycją normy prawnej nie wywołuje żadnych skutków prawnych (uznaje się za byłą - np. testament własnoręczny)

- ex lege - z mocy prawa - przeniesienie wł. Nieruchomości w drodze zwykłej umowy

- z mocy wyroku sądowego - unieważnienie czynności prawnej (błąd, co do osoby)

Sankcje represywne i nieważności dzielimy na:

- leges plus quam perfecta - norma bardziej niż doskonała - sankcja karna + nieważności np. bigamia

- leges perfecta - sama sankcja nieważności np. niewłaściwie napisany testament

- leges minus quam perfecta - normy zawierające sankcję karną ,ale nie pozbawiona mocy prawnej

- leges imperfecta - norma pozbawiona sankcji

Normy prawne możemy podzielić na:

- ius cogens - imperatywne, bezwzględnie obowiązujące, mają charakter sztywny, nie mają żadnej autonomii, muszą być zawsze przez strony respektowane

- ius dispositivum - dyspozytywne, względnie obowiązujące, są oparte na autonomii woli stron, jest tu pewna swoboda, od tych przepisów mogą strony odstąpić przyjmując inne postanowienia czy reguły; określają zakres swobody czy wolności stron w regulowaniu swoich stosunków

Rozróżnienie to jest istotne we wszystkich gałęziach prawa, które są oparte na pewnej autonomii (np. prawo handlowe)

Budowa normy prawnej:

1. Koncepcje dwuczłonowe:

• H->D - jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie, to adresat normy powinien zachować się tak, jak mówi dyspozycja (kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia)(prawo cywilne)

• H->S - jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie, to organ państwa powinien wymierzać podmiotowi wskazanemu w hipotezie przewidzianą sankcje (kto pozbawia człowieka wolności, podlega karze wolności od 6 miesięcy do pięciu lat)(prawo karne)

2. Koncepcja trójczłonowa:

• H->D/S - jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie, to adresat powinien się zachować tak jak mówi dyspozycja bądź zostanie mu wymierzona sankcja; (jeżeli ktoś pozostaje w związku małżeńskim to nie powinien zawierać powtórnego związku małżeńskiego, bądź zostanie mu wymierzona kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5)

4. Koncepcja dwuczłonowa norm sprzężonych:

• H₁ -> D/H₂ -> S - w myśl tej koncepcji każda norma prawna składa się z dwóch reguł: reguły sankcjonowanej (H₁-D) i reguły sankcjonującej (H₂-S); jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie normy sankcjonowanej to adresat tej reguły powinien się zachować tak jak mówi dyspozycja bądź jeśli naruszy dyspozycję to zostanie mu wymierzona sankcja (jeśli ktoś jest zobowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innej osoby, to nie powinien wyrządzać jej szkody majątkowej, bądź jeżeli ktoś będąc zobowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innej osoby wyrządził jej krzywdę majątkową to podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat); dwie normy prawne, różni adresaci; 1 - adresat pierwotny; 2 - adresat wtórny (organ państwowy); hipoteza + dyspozycja

Fakty prawne - okoliczności, w których adresat prawa powinien zachować się w sposób określony w dyspozycji;

Fakty:

1. Zdarzenia

2. Działania

1. Czyny

1. Zgodne z prawem - dozwolone - nie są zakazane na gruncie prawa

2. Niezgodne z prawem - niedozwolone - płaszczyzna prawa karnego - przestępstwa, wykroczenia; płaszczyzna prawa cywilnego - delikty cywilne

2. Akty

1. Czynności prawne - jednostronne, dwustronne

2. Akty stosowania prawa

3. Akty tworzenia prawa - a. normatywne, wyroki sądowe, decyzje administr.

Zdarzenia - nie zależą od woli człowieka (przyroda)

Działania - zależą od woli człowieka, ludzkie zachowania

Akty - działania podejmowane w celu wywołania skutków prawnych

Czyny - działania, które nie zmierzają do wywołania skutków prawnych, ale z mocy prawa je wywołują;

Akty stosowania prawa dzielimy na:

- konstytutywne: tworzy nowy stan prawny(rozwód)

- deklaratoryjne: potwierdza istniejący stan prawny(zgodność umowy z prawem)

Czynność prawna - każde określenie woli przynajmniej jednej strony, które zmierza do wywołania skutków prawnych (dwustronne: umowy - jednostronne: testament) ; zmierza do wyw. Skutku prawnego, które wymaga oświadczenia woli;

Prawa podmiotowe - prawa szczególnie ważne i istotne; wynikające z prawa publicznego(prawo konstytucyjne) i prywatnego(prawo cywilne); kompleksy uprawnień złożonych, określane są jako prawa człowieka(każda jednostka - erga omnes) i obywatela (z racji bycia obywatelem - więź polityczno prawna, określenie pozycji obywatela w państwie);

I generacja praw - państwo liberalne, prawa wolnościowe - wolność w znaczeniu negatywnym (wolność „OD”)

II generacja praw - prawa socjalne - rozwój państwa interwencjonistycznego; prawa ekonomiczne, socjalne, kulturalne; wolność „DO” - natura roszczeniowa (można domagać się praw od państwa)

III generacja praw - prawa solidarnościowe - 2 połowa XX wieku ->prawa przysługujące społeczności (naród, grupa etniczna…. - szerokie znaczenie); pokój, samostanowienie, czyste środowisko, dziedzictwo kulturowe;

IV generacja praw - końcówka XX wieku - prawa mniejszości narodowych, seksualnych, religijnych….

12. Podział przepisów i norm - przepisy odsyłające i blankietowe, normy programowe, dyrektywy techniczne, zasady prawa a normy prawne

Podział przepisów i norm:

1. Ogólne i indywidualne - patrz pkt. 10

2. Przepisy nakazujące, zakazujące i dozwalające

3. Przepisy dyspozytywne i imperatywne - patrz punkt 10.

4. Przepisy kompetencyjne

5. Przepisy odsyłające i blankietowe

6. Normy programowe

7. Zasady prawa i zwykłe normy prawne

Przepisy kompetencyjne - przepisy, które upoważniają organy państwowe do stanowienia określonych norm, wydawania określonych decyzji lub dokonywania oznaczonych czynności. Przepisy kompetencyjne mogą określać podmioty właściwe w danej sprawie;

Przepisy odsyłające i blankietowe - jeżeli dany przepis prawny odsyła do jakichś innych przepisów prawnych to mówimy o odesłaniu systemowym; jeśli określony przepis prawny odsyła do jakichś reguł czy zasad pozaprawnych, to mówimy o odesłaniu pozasystemowym (klauzule generalne); przepisami blankietowymi określa się zwykle przepisy, które odsyłają do aktów normatywnych, które dopiero mają zostać wydane;

Normy programowe - nie wskazują one, jak powinien zachować się adresat normy ,a jedynie wskazują, jaki cel powinien osiągnąć pozostawiając kwestię wyboru środków realizacji do tego celu jego dyspozycji;(prawo administracyjne)

Dyrektywy - określają środki do realizacji celu (cel ościowo-techniczne)

Specyficzny rodzaj normy programowej - cel + środki

Zasady a normy prawne:

Zasady prawne - normy prawne, które mają charakter zasadniczy w systemie prawnym;

- zasady uniwersalne - zasady konstytucyjne

Kryteria odróżnienia norm od zasad:

a)miejsce normy prawnej w hierarchii aktów normatywnych:

- zasady - przede wszystkim w konstytucjach i ustawach; w wewnętrznej systematyce w przepisach ogólnych;

b)ocena danej normy jako pełniącej zasadniczą rolę w danym systemie prawa, jakiejś jego gałęzi lub nawet instytucji prawnej:

- zasady odgrywają szczególną rolę w procesach stosowania i wykładni prawa

c)funkcja normy w procesach wykładni i stosowania prawa;

Różnica między zasadami a normami wg. Dworkina:

a)zwykłe normy prawne mają określony zakres zastosowania

b)jeżeli zakres stosowania zwykłej normy prawnej został spełniony, to normę należy zastosować, jeżeli nie, to normy zastosować nie wolno

c)w razie sprzeczności zwykłych norm prawnych jedna z nich musi zostać uznana za nieobowiązującą

Większość zasad ma charakter dyrektyw optymalizacyjnych, a więc norm nakazujących realizację określonego w nich stanu rzeczy w możliwie największym stopniu;

Zasady mogą być:

- wyinterpretowywane na podstawie przepisów

- wyraźnie wyartykułowane

13. Obowiązywanie prawa - w znaczeniu normatywnym, faktycznym i aksjologicznym, obowiązywanie prawa w znaczeniu normatywnym; w czasie [początkowy i końcowy termin obowiązywania - derogacja wyraźna i milcząca, reguły kolizyjne I stopnia (hierarchiczna, temporalna i merytoryczna) i II-go stopnia], przestrzeni i co do osób

Obowiązek przestrzegania i stosowania przepisów prawnych odnosi się wyłącznie do przepisów, które mają moc obowiązującą.

Obowiązywanie prawa w 3 podstawowych znaczeniach:

a)Normatywne: te normy, które zostały prawidłowo ustanowione i nie zostały uchylone

- relatywne (odniesienie do konkretnego systemu państwa)

- ustanowienie normy prawnej (odpowiedni tryb, forma i właściwy organ, weszła w życie, nie została formalnie uchylona, nie jest sprzeczna z inną normą)

- konsekwencje norm wypr. w przepisach prawnych

3 aspekty obowiązywania normatywnego:

• Czas: prawo określa początkowy termin obowiązywania, końcowy termin (uchylenie bezpośrednie, derogacja milcząca); ustawy epizodyczne - w wyjątkowych sytuacjach; vacatio legis - okres między ogłoszeniem normy, a datą jej wejścia w życie;

*derogacja wyraźna - uchylenie normy lub aktu normatywnego przez inną normę prawną nazywaną przepisem lub klauzulą derogacyjną;

*derogacja milcząca - uchylenie milczące - nowy akt normatywny nie zawiera bezpośrednich przepisów uchylających poprzednie (przepisy nowe odmiennie regulują rzeczy dotychczas obowiązujące)

Reguły kolizyjne (walidacyjne) -reguły określające kryteria obowiązywania aktów normatywnych oraz zawartych w nich przepisów prawnych; które przepisy należy stosować:

REGUŁY KOLIZYJNE I STOPNIA:

*hierarchiczna - akt wyższego rzędu ma pierwszeństwo

*merytoryczna - „przepis szczególny uchyla ogólny”, norma szczególna wyłącza ogólną, kiedy następują zbieg norm

*temporalna (chronologiczna) - późniejsza uchyla wcześniejszą

1,3 - reguły derogacyjne (uchylające)

REGUŁY KOLIZYJNE II STOPNIA:

*stosuje się w przypadku zbiegnięcia się reguł I stopnia

* pierwszeństwo ma hierarchiczna!

2 stanowiska:

*szczegółowa nie może uchylić wcześniejszej ogólnej

*konkretny przypadek - względy celowości

• Przestrzeń: terytorium - część powierzchni Ziemi należąca do określonego państwa, ograniczona wytyczoną granicą państwową. Terytorium obejmuje zarówno ląd (z wodami wewnętrznymi), jak i przybrzeżne wody terytorialne wraz z przestrzenią położoną pod powierzchnią i nad powierzchnią lądu i wody. W skład terytorium państwa wchodzą niekiedy wyspy, enklawy lądowe, a także grunt pod ambasadami danego kraju. Za ruchomą część terytorium państwa uważa się statki morskie i pokłady samolotów;

*struktura Federalna - podział kompetencji organów

• Co do osób: prawo obowiązuje wszystkie osoby przebywające na terytorium państwa,

*osoby fizyczne, osoby prawne

*wyjątki - cudzoziemcy i obywatele - immunitety

*prawo danego państwa obowiązuje wszystkich obywateli niezależnie od miejsca przebywania (prawo idzie za obywatelem) + obowiązywanie prawa miejsca przebywania (w przypadku kolizji - prawo danego kraju)

*przestępstwo przeciwko państwu polskiemu - niezależnie od miejsca i obywatelstwa;

*prawo cywilne - tylko na terytorium Polski

* prawo międzynarodowe prywatne

b) socjologiczne (faktyczne): te normy, za których naruszenie organy państwowe pociągają do odpowiedzialności;

- stosowana w praktyce (desuetudo);norma prawna traci moc obowiązującą wskutek jej niestosowania przez dłuższy czas lub wskutek radykalnej zmiany okoliczności;

- utrata faktycznej mocy obowiązującej

c) aksjologiczne: te normy, które spełniają przyjęte kryteria etyczne;

- zgodna z pozaprawnymi systemami wartości

Cyberprzestrzeń - skomplikowane; brak charakteru terytorialnego, brak władzy centralnej

Użytkownik:

- podlega normom prawnym obowiązującym w jego kraju

- pozaprawne - regulaminy sieciowe

-Netykieta - zbiór dobrych obyczajów, kodeks cyberprzestrzeni; tworzą ją internauci, występuje w wielu wersjach; nomy o charakterze proceduralnym

14. Nie obowiązuje.

15. System prawa - pojęcie; systemy - typy: system prawa kontynentalnego i anglosaskiego; konkretne systemy prawa: kryteria i dyrektywy poziomej systematyzacji prawa (podmiotowe, przedmiotowe, metod regulacji), gałąź prawa a instytucja prawa, prawo materialne a formalne. Kodyfikacja a inkorporacja, prawo publiczne a prywatne, pionowa systematyzacja prawa: hierarchia aktów normatywnych w systemie kontynentalnym prawa, moc prawna a moc obowiązująca, sprzeczność i luki w prawie

System - zbiór norm uporządkowanych wg kryteriów i dyrektyw,

System - typ -> zespół cech charakterystycznych dla porządków prawnych określonego rodzaju;

System konkretny - ogół norm, które obowiązują w określonym czasie w określonym państwie;

System prawa:

- anglosaskiego (common law)

- kontynentalnego (civil law)

- muzułmańskiego

- kapitalistycznego

- socjalistycznego

- Dalekiego Wschodu

System kapitalistyczny a socjalistyczny:

Kapitalistyczny:

- oparty na własności prywatnej i gospodarce wolnorynkowej

- demokracja parlamentarna

- prawa i wolności obywatelskie

Socjalistyczny:

- własność państwowa, gospodarka centralnie planowana

- dyktatura jednej partii

- ograniczenie/negacja podstawowych praw obywatelskich (wolność słowa, zrzeszania się)

-instrumentalizacja - prawo zostało zredukowane do instrumentu polityki partii komunistycznej, która za pośrednictwem prawa kierowała całością życia ekonomicznego, politycznego i społecznego;

System prawa anglosaskiego a kontynentalnego:

Cecha wspólna - oba zakładają prymat ustawy ( największym źródłem prawa jest ustawa)

Różnice:

a)anglosaski

- brak rozdziału procesów tworzenia i stosowania prawa (sądy mogą tworzyć prawo)

- opiera się na prawie rodzimym (prawo zwyczajowe i precedensy)

- występuje w krajach anglosaskich (Wielka Brytania, USA, Australia)

- tendencje - coraz większa rola prawa stanowionego, a maleje rola precedensów w prawie karnym i administracyjnym

b)kontynentalny:

- rozdział procesów tworzenia i stosowania prawa

- oparty na systemie rzymskim

- zakaz tworzenia prawa przez sądy

-za najwyższą formę legislacji uważane są kodeksy;

- nawiązanie do trójpodziału władzy Monteskiusza

SYSTEMATYZACJA POZIOMA PRAWA

a)kryterium podmiotowe:

- incydentalna rola

- do kogo normy prawne są adresowane

- zakłada nierówność osób wobec prawa

- np. stany w USA - każdy stan ma inne prawo

- szlachcic zabił chłopa - kara główszczyzny

- chłop zabił szlachcica - kara śmierci

- obecnie rola tego prawa jest marginalna

b)kryterium przedmiotowe:

- przedmiot ochrony prawnej

- przedmiot regulacji prawnej

- stosunki między organami, między organami a obywatelami (rodzaj stosunków)

- główne kryterium

c) kryterium metody regulacji:

- dyscypliny wzorcowe:

*prawo karne - oparte na sankcjach

* prawo cywilne - oparte na równości podmiotów wobec prawa

* prawo administracyjne - oparte na nierówności podmiotów wobec prawa

- metody mogą mieć charakter mieszany

Ze względu na kryterium przedmiotowe, prawo dzielimy na gałęzie.

Gałąź prawa - historycznie ukształtowany kompleks norm prawnych regulujących określone stosunki społeczne;

1.Gałęzie prawa materialnego;

- regulują wszystkie pierwotne zachowania ludzi

- charakter podstawowy

- mówią bezpośrednio (nakaz, zakaz)

- prawo karne, cywilne, rodzinne i opiekuńcze, pracy, międzynarodowe prywatne

2.Gałęzie prawa formalnego (procesowego);

- urzeczywistnienie prawa materialnego

- procedury karne, cywilne

Prawo materialne - zespół norm regulujących w sposób pierwotny daną sferę stosunków społecznych, określających jakie prawa i obowiązki mają podmioty aktywne w tej sferze;

Prawo procesowe - normy regulujące sposób postępowania w przypadku, gdy doszło do naruszenia norm prawa materialnego, kompetencję i organizację organów rozstrzygających te sprawy;

INSTYTUCJE PRAWA - występują w obrębie różnych gałęzi prawa; kompleks norm prawnych, który reguluje typowy stosunek społeczny w obrębie gałęzi prawa; np. prawo rodzinne (instytucja rodziny, przysposobienie)

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE - gałąź prawa wewnętrznego, prawo z elementem obcym (prawo kolizyjne) - reguluje stosunki społeczne, gdy jedną ze stron jest element obcy (np. cudzoziemiec)

SYSTEMTYZACJA POZIOMA

1)Inkorporacja :

*włączenie norm do systemu prawa

* forma uporządkowania przepisów prawnych i norm (ktoś może sobie stworzyć uporządkowany zbiór norm zwany inkorporacją - nie ma charakteru formalnego)

2)Kodyfikacja:

*porządkowanie norm w obrębie gałęzi prawa, prowadzi do utworzenia kodeksu; ma charakter oficjalnego uporządkowania

Kodeks - w sposób kompleksowy reguluje stosunki społeczne w obrębie jednej gałęzi;

A)kryterium przedmiotowe:

- prawo publiczne

-prawo prywatne (cywilne)

Rozdział dwóch sfer:

- obywatel zależny od państwa - Publiczne

- obywatel wyłączony - prywatne

Organy władzy publicznej - organy państwowe i samorządowe

Kryterium różniące (kryterium interesów):

- zbiór norm odnoszących się do instytucji państwa

- zbiór norm odnoszących się do instytucji obywatela

Podział - stracił znaczenie w państwie feudalnym; odżył w państwie kapitalistycznym - swoboda dysponowania własnością, zawierania umów

W okresie nowożytnym podział w oparciu o to kryterium okazał się nieużyteczny.

B)kryterium sposobu dochodzenia roszczeń:

- ochronę interesów państwa powierza się ich organom - publiczne

- publiczne - z urzędu

- prywatne - z inicjatywy osoby prywatnej

C)kryterium metody regulacji stosunków:

- publiczne - oparte na zwierzchności podporządkowania

- prywatne - oparte na równości podmiotów

D)kryterium podmiotowe:

- publiczne - strony - organy państwowe lub org. Państwowe a jednostka

-prywatne - strony - jednostki

Rozróżnienie prawa publicznego i prywatnego przez pryzmat gałęzi prawa.

Tendencje w prawie wewnętrznym:

- zmierzanie w kierunku publicyzacji prawa

- administratyzacja prawa - wzrasta rola prawa administracyjnego np. w państwach totalitarnych, autorytarnych i socjalistycznych

KRYTERIA SYSTEMATYZACJI PIONOWEJ

Związane z przyjętą w systemach prawnych hierarchią aktów normatywnych i organów państwowych; organy mogą wydawać akty o tej samej mocy prawnej. Różne organy mogą wydawać akty prawne o tej samej nazwie - rozporządzenie premiera i prezydenta;

W tradycji anglosaskiej i kontynentalnej istnieje prymat ustawy konstytucyjnej;

Konstytucja:

- wymaga specjalnego trybu uchwalania

- reguluje katalog podstawowych praw i obowiązków obywateli

- określa ustrój organów państwowych

Ustawa organiczna:

- charakter wykonawczy wobec konstytucji (Francja)

Konstytucja może uchylać wszystkie akty normatywne, ale akty normatywne nie mogą uchylać konstytucji. Normy mogą być skierowane w sposób bezpośredni ( z wyjątkiem norm programowych);

Akty podustawowe - akty o mocy powszechnie obowiązującej; akty prawa wewnętrznego - uchwały, zarządzenia;

Akty prawa miejscowego - akty wydawane przez organy samorządowe; akty normatywne, które zajmują niższe miejsce w hierarchii;

Moc prawna a moc obowiązująca:

Różnice:

- moc obowiązująca nie ma charakteru stopniowalnego

- moc prawna ma stopniowalny charakter

- norma wyższa może uchylić normę niższą (ale nie odwrotnie)

- norma niższa powinna być zgodna z normą wyższą - nie mogą być sprzeczne

- norma o wyższej mocy prawnej dotyczy spraw o wyższym ciężarze

- norma wyższa może stanowić podstawę stanowienia, obowiązywania, uchylenia lub zmiany normy prawnej

Modele konstrukcji systemu prawa:

a)model dynamiczny - formalny; formalne powiązania między normami

b)model statyczny - materialny; treściowe powiązanie między normami

Współcześnie systemy prawne mają charakter mieszany. Normodawca ma większą swobodę, gdy dominuje model dynamiczny.

Zupełność i niesprzeczność systemu prawa:

Zupełność prawa - prawodawca w sposób jasny i przejrzysty określił granice prawa; nie ma w nim luk - określił wszystkie możliwe sytuacje;

Zupełność proceduralna - każde zagadnienie powinno być rozstrzygnięte pozytywnie lub negatywnie; na podstawie obowiązującego prawa, sąd może podjąć decyzję - czy to pozytywną czy negatywną;

Zupełność kwalifikacyjna - do każdego stosunku prawnego rozpatrywanego na podstawie obowiązującego prawa;

Koherentność prawa - wewnętrzna spójność; dopuszcza się pewne sprzeczności, ale prawo zachowuje minimum wewnętrznej koherencji;

Sprzeczności:

- logiczne (analityczne) - gdy jedna norma coś zakazuje, a druga nakazuje (lub jedna zakazuje a druga uprawnia)

- przeciwieństw logicznych - dwie normy nakazują adresatowi dwa różne sposoby postępowania - jedna przyczynowo wyklucza realizację drugiej

- prakseologiczne - zachowanie zgodne z jedną normą unicestwia skutek postępowania drugiej normy

Luki w prawie - brak unormowania, brak przepisów prawa nie zamierzone przez normodawcę;

Luki:

a)rzeczywiste (realne)

b)pozorne

Rzeczywiste - są usuwalne:

*luki techniczne/konstrukcyjne - łączą się z czynnościami konwencjonalnymi, może powoływać do życia jakiś organ lecz nie określa w jaki sposób;

*luki spoiste w prawie - brak przepisów, brak unormowania, co uniemożliwia podjęcie decyzji; np. ustawa blankietowa

Pozorne - ich źródłem jest niedostateczna wiedza (nieznajomość wykładni prawa) normodawców; zalicza się do nich luki aksjologiczne (ocenne):

• Extralege - polskie prawo nie reguluje problemu prostytucji

• Kontralege - coś zostało unormowane, lecz wg kogoś nie powinno być unormowane (np. aborcja)

• Intralege - brak precyzji, przepis nieprecyzyjnie sformułowany;

16. Tworzenie prawa - formy tworzenia prawa: prawo stanowione, precedensowe, kontraktowe, zwyczajowe, religijne; pojęcie źródeł prawa: w znaczeniu formalnym, źródła poznania prawa, źródła prawa w znaczeniu materialnym; typy aktów normatywnych na przykładzie RP, miejsce umów międzynarodowych w systemie źródeł prawa RP, akty normatywne o mocy powszechnie obowiązującej a akty prawa wewnętrznego;

Akty stanowienia prawa - normy indywidualno-konkretne

Akty tworzenia prawa - normy generalno-abstrakcyjne; władczy akt organu władzy państwowej, który składa się z norm ogólnych

Stanowienie prawa:

a)w wąskim tego słowa znaczeniu (sensu stricto)

b)precedensowe

c)kontraktowe (strony to organy bądź instytucje)

d)zwyczajowe

e)religijne

Sensu stricto - stanowienie prawa polega na tworzeniu norm ogólnych, a w procesie stosowania prawa powstają normy konkretno-indywidualne - gdzie adresat oznaczony jest z imienia i nazwiska; w systemie anglosaskim powstają również normy abstrakcyjne; w systemie kontynentalnym przybiera formę prawa pisanego; podstawą stanowionego prawa są ustawy; wraz z prawem administracyjnym rozrastają się funkcje państwa; samoistne uchwały;

Kontraktowe - odgrywa ogromną rolę w prawie wspólnotowym i w prawie międzynarodowym publicznym; ratyfikowane umowy międzynarodowe, umowy taryfowe, znacząca rola nieformalnych negocjacji przy tworzeniu prawa; podstawowe traktaty prawa wspólnotowego - powstanie UE;

Precedensowe - system prawa oparty na precedensach, lecz coraz większą rolę zaczyna odgrywać prawo stanowione; precedensy de iure (źródło norm ogólnych) - orzeczenia sądów wyższej instancji, norma ogólna (stworzenie pewnej reguły, która może być podstawą w innej podobnej sprawie), rozstrzygnięcie w konkretnej sytuacji; precedensy de facto - oznaczenia Sądu Najwyższego, nie mogą stanowić podstawy orzeczenia; postępująca jurydyzacja

Zwyczajowe - prawo międzynarodowe - odgrywa coraz mniejszą rolę; odgrywa ogromną rolę w państwach afrykańskich i azjatyckich; nie stanowi źródła prawa wewnętrznego; w Niemczech, Szwajcarii - prawo zwyczajowe ma statut prawa oficjalnego; nie można mylić prawa zwyczajowego z normami zwyczajowymi - należą do innych systemów normatywnych; na gruncie prawa cywilnego istnieją klauzule generalne - odesłanie do pozaprawnych systemów;

Religijne - mają status norm prawnych; w krajach ortodoksyjnego islamu, źródłem tych praw jest Koran; rozwinął się szereg szkół, które zajmują się interpretacją Koranu; nie jest to jedyne prawo, które obowiązuje w tych krajach - występuje obok prawa zwyczajowego;

Proces scienityzacji - wykorzystanie nauki w procesie tworzenia prawa

Alternatywne formy rozwiązywania konfliktów - sądy polubowne

Banki, stowarzyszenia, zakłady ubezpieczeń - działają na podstawie własnych regulaminów;

Źródła prawa - występują w 3 znaczeniach:

- formalny - akt, który jest źródłem norm prawnych

- źródła poznania prawa - kanały przepływu informacji o prawie:

*oficjalne - dzienniki ustaw, monitor polski

* nieoficjalne - pośrednie, TV, radio, Internet….

-materialne - wszystkie czynniki, które wpływają na treść prawa

Źródła prawa:

-samoistne - samodzielna decyzja podjęta przez sąd, podjęta przez kompetentny organ

-niesamoistne - nie stanowią samodzielnej podstawy do podejmowania decyzji

Prawo krajowe - ratyfikowane umowy międzynarodowe

Najwyższa forma legislacyjna - ustawa (zarówno w systemie anglosaskim jak i kontynentalnym)

Żaden precedens nie może uchylić ustawy, lecz ustawa może uchylić precedens;

System prawa kontynentalnego - wzrost znaczenia orzecznictwa Sądu Najwyższego

Systemy źródeł prawa w Polsce:

- akty wewnętrzne wiążą tylko podmioty hierarchicznie podporządkowane

- akty o mocy wiążącej - konstytucja, ustawy, akty prawa miejscowego;

- rozporządzenia - prezydent, premier (Rada Ministrów może uchylić rozporządzenie wydane przez premiera)

- akty prawa miejscowego - wojewoda, organy samorządowe

Wydawanie ustaw w trybie zwykłym lub konstytucyjnym;

Nieograniczone kompetencje ustawodawcze parlamentu;

Ustawy zwykłe - parlament nie może wydawać ustaw niezgodnych z konstytucją, uchylających konstytucję;

Istnieje możliwość przekazania pewnych kompetencji organizacjom międzynarodowym - takie przekazanie może nastąpić po referendum lub po podjęciu decyzji przez sejm i senat większością kwalifikowaną

Ustawa budżetowa, ustawa o zmianie budżetowej - inicjatywa ograniczona tylko do Rady Ministrów

Ratyfikowane umowy międzynarodowe są inkorporowane do prawa wewnętrznego;

Czasami musi zostać wydana odrębna ustawa, aby ratyfikować umowę między narodową - zgoda sejmu lub senatu;

Moc prawna ustawy jest taka sama jak ratyfikowanej umowy międzynarodowej - gdy nastąpi rozbieżność w tych samych kwestiach -jeżeli ratyfikowana umowa była za zgodą sejmu lub senatu prymat umowy międzynarodowej; jeżeli zwykła ratyfikacja umowy - prymat ustawy;

17. Tekst prawny i jego budowa ….;

Budowa tekstu prawnego:

- reguły systematyki poziomej, pionowej

- dyrektywy systematyki wewnętrznej

Tekst prawny - akt normatywny, który został opublikowany; zbiór wypowiedzi normatywnych i nienormatywnych tworzących spójną i logiczną całość;

Rozporządzenie Rady Ministrów z 2 VI 2002r. - zasady i techniki dyrektywy systematyki wewnętrznej (związane z budową tekstu prawnego) i zewnętrznej (określają wymogi językowe aktu prawnego; określają zastosowanie aktu prawnego)

Składowe aktu normatywnego:

a)część nieartykułowana:

*tytuł, określenie podstawy prawnej oraz preambuła

Tytuł - element identyfikacyjny; zawiera go każdy akt normatywny; - rodzaj aktu, data jego wydania (cyfrą rok i dzień, słownie miesiąc), przedmiot;

Podanie podstawy prawnej jest obligatoryjnym elementem każdego aktu prawnego (nie dotyczy ustawy);

Preambuła - z reguły w przypadku konstytucji, lub aktów o szczególnie uroczystym charakterze; nie jest elementem obligatoryjnym; określa cele regulacji, wskazuje na jej założenia; Czasem odwołuje się do tradycji…;

Czy preambuła rzeczywiście należy do części nieartykułowanej, czy ma charakter normatywny? - kwestia sporna;

b)część artykułowana - składa się z przepisów prawnych; wyróżnia się następujące jednostki redakcyjne przepisów:

*artykuły, ustępy, paragrafy, litery, punkty i tiret;

- w aktach ustawowych - podstawową jednostką jest artykuł

- w katach wykonawczych i podustawowych - paragraf

- w aktach wykonawczych paragrafy dzielimy na ustępy, a ustępy na punkty, litery i tiret;

- w aktach typu kodeksowego zamiast ustępów wprowadza się podział na paragrafy;

- ustęp różni się od punktu tym ,iż w przypadku ustępu po cyfrze arabskiej stawiamy kropkę, a w przypadku punktu okrągły nawias bez kropki;

- przepisy prawne można grupować w jednostki wyższego rzędu - rozdziały, działy, tytuły;

- w kodeksach i innych ustawach podstawowych - tytuły grupujemy w księgi, a księgi łączymy w części; w kodeksach rozdziały można podzielić na oddziały;

- rozdziały i oddziały numeruje się cyframi arabskimi, a wyższe jednostki cyframi rzymskimi;

W tekstach prawnych porządkujemy przepisy prawne merytorycznie tj. biorąc pod uwagę ich treść;

Kategorie przepisów:

- przepisy merytoryczne - ogólne i szczegółowe

- przepisy zmieniające

- przepisy przejściowe i dostosowujące

- przepisy końcowe

W kodeksach przepisy przejściowe, dostosowujące i końcowe wyodrębnione są w postaci osobnych ustaw.

Przepisy ogólne - zakres podmiotowy i przedmiotowy regulacji, zakres wyłączenie podmiotowego i przedmiotowego prawnej regulacji (osoby chore psychicznie); zasady odpowiedzialności, wyjaśnienie podstawowych pojęć, którymi prawodawca będzie się posługiwał w części szczegółowej; zawarte jest tutaj również to, co da się wyłączyć poza nawias w części szczegółowej (wspólne zasady - kto działa w obronie własnej…)

Przepisy szczegółowe - zawierają właściwy przedmiot regulacji, właściwa materia regulacji; Zasady kolejności:

*przepisy materialne (wprost formułują zakazy, nakazy)

*przepisy o organach i trybie postępowania (ustrojowe i proceduralne); ustrojowe - utworzenie organów lub instytucji, ich zadania, kompetencje, organizacja, sposób obsadzania, jakim podmiotom podlegają lub jakie podmioty sprawują nad nimi nadzór; proceduralne - sposób postępowania przed organami, strony i inni uczestnicy postępowania, prawa i obowiązki w postępowaniu oraz rodzaje rozstrzygnięć;

*przepisy karne(muszą dotyczyć tej materii regulacji; ale nie może to być powielanie przepisów np. z Kodeksu Karnego; nie mogą być też zawarte przepisy karno-skarbowe)

Przepisy przejściowe - określają jaki jest stosunek nowego prawa do sytuacji zaistniałych pod mocą przepisów dotychczasowych - sposoby zakańczania spraw, które są w toku (które przepisy będą obowiązywały w dalszym toku tej sprawy); stosunek do praw i uprawnień przyznanych na podstawie starych przepisów, czy zostają utrzymane decyzje wykonawcze i czy zostają w mocy i na jak długo;

Przepisy dostosowujące - związane z sytuacją, gdy na mocy prawa powstają nowe organy; sposób uzupełnienia składów istniejących organów, termin dostosowania organów do nowych przepisów, termin powołania nowych organów; sposób likwidacji organów zniesionych na mocy nowych przepisów;

Przepisy końcowe - w jaki sposób uchylone zostaną stare przepisy - derogacja wyraźna - użycie sformułowań „tracą moc”, „uchyla się”; nie można uchylić całego aktu, trzeba wymienić przepisy, które uchyla a które ewentualnie utrzymuje się w mocy; mogą również zawierać termin końcowy obowiązywania tych przepisów - przepisy epizodyczne; datę wejścia w życie - np. z dniem publikacji (rzadko), vacatio legis - dolna granica 14 dni, górna nie jest określona; następująca kolejność: przepisy uchylające; przepisy o wejściu aktu normatywnego w życie; w razie potrzeby - przepisy o wygaśnięciu mocy aktu normatywnego;

Przepisy zmieniające - nowelizacja; wprowadzenie przepisów zmieniających, uchylających lub uzupełniających; 2 sposoby nowelizacji:

1)przepis nowelizacyjny w innej ustawie

2)odrębna ustawa nowelizująca

Tekst jednolity - tekst pierwotny znowelizowany, publikowany w formie załącznika do obwieszczenia Marszałka Sejmu; zamieszcza się w Dzienniku Ustaw;

Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów lub innego organu - poprawki językowe, redaktorskie, korekcyjne;

Teksty różnią się też trybem ustanawiania (np. ustawa zwykła a ustawa zasadnicza)

18. Stosowanie prawa - pojęcie, typy stosowania prawa; model sylogistyczny i argumentacyjny - luzy decyzyjne etc….

Proces stosowania prawa:

- rozstrzyganie indywidualnych spraw w oparciu o normy generalno-abstrakcyjne

- powstają normy indywidualno-konkretne

- cel-> aby ludzie stosowali prawo

-przestrzeganie - każdy, kto jest adresatem, postępuje zgodnie z jego treścią;

-sądowe stosowanie prawa to proces bardzo złożony: organy sądowe, administracyjne

Sądowy tryb stosowania prawa - sądy działają w oparciu o zasady bezstronności i niezawisłości; podlegają jedynie ustawom; gwarancja rzetelnego procesu;

Administracyjny tryb stosowania prawa - zasada hierarchicznego podporządkowania organów; organy wyższego i niższego szczebla; niższy szczebel - podlega wpływom organów szczebla wyższego; w mniejszym stopniu gwarantuje zabezpieczenie praw obywatelskich;

Naczelny Sąd Administracyjny - kontrola decyzji administracyjnych;

Quasi-sądowy i quasi-administracyjny - przekazywanie uprawnień organów państwowych na instytucje państwowe i pozapaństwowe np. komisje mediacyjne

Modele stanowienia prawa (Wróblewski):

- decyzyjny - sądowy

- kierowniczy - administracyjny

Model decyzyjny - cały proces składa się z szeregu decyzji cząstkowych; decyzja finalna

Etapy:

- wybór normy - ustalenie obowiązującej normy

- ustalenie stanu faktycznego

- akt subsumpcji - odnosi się do stanu faktycznego

- wybór konsekwencji

- podjęcie właściwej decyzji

Model subsumpcyjny (sylogistyczny):

- pogląd pozytywistyczny

- rola sędziów - wierna realizacja woli ustawodawcy

- charakter stanowienia prawa jest automatyczny

Luz decyzyjny - swoboda dokonywania wyborów przez sędziów;

Luz wyboru przepisu prawnego - każdy stan faktyczny podpada pod kilka norm prawnych;

W prawie cywilnym - wyboru dokonuje strona;

Luz interpretacyjny - przepisy niejasne, nieostre; kiedy dyrektywy wykładni dokładnie nie wskazują, który przepis jest ważniejszy;

Luz dowodowy- decyzje o przyjęciu/odrzuceniu środku dowodowego decyduje sąd

Luz wyboru konsekwencji - sędzia ma prawo wyboru kary

Model argumentacyjny czy subsumpcyjny?

-złożone sprawy - argumentacyjny

- proste sprawy- subsumpcyjny

Ustalenie stanu faktycznego:

- ustalenie faktów

- prawda materialna - przy pomocy dowodów (środek wykazania prawdziwych okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy)

- przedmioty dowodu - istotne fakty; nie wymagają dowodu fakty powszechnie znane

- dowody: zeznania świadków, opinia biegłych, dokumenty, oględziny….

Ze względu na źródło dowody dzielimy na:

- osobowe

- rzeczowe

Ze względu na sposób dowodzenia:

- dowody bezpośrednie - świadkowie

- dowody pośrednie - dowody poszlakowe (pojedyncze fakty dowodowe - każdy z osobna nie może stanowić istotnej podstawy dla rozstrzygnięcia sprawy)

- dowody pierwotne - świadkowie naoczni, dokumenty z pierwszej ręki

- dowody pochodne - świadkowie ze słyszenia, dokumenty z drugiej ręki;

Tu nastąpił koniec wykładu!

21. Prawo międzynarodowe publiczne a prawo krajowe…

Różnice:

1. Kryterium podmiotowe

- prawo krajowe jest prawem o zasięgu ogólnokrajowym

- prawo międzynarodowe publiczne reguluje stosunki pomiędzy suwerennymi państwami, albo między państwami a innymi podmiotami;

B) metody regulacji

- obszar łącznej regulacji jest bardzo duży

C) kryterium podmiotowe

- prawo krajowe - zależy od gałęzi prawa; pierwotne i wtórne

- prawo międzynarodowe publiczne - suwerenne państwa; organizacje międzynarodowe (ONZ); Europejska Konwencja Praw Człowieka, Europejski Trybunał Praw Człowieka - gdy środki krajowe się wyczerpią;

D) źródło prawa:

- w systemie prawa krajowego - ośrodek decyzyjny centralny; akty o mocy powszechnie obowiązującej;

- prawo międzynarodowe publiczne - poszanowanie suwerenności państw; brak państwa „światowego”;

Samoistne źródła prawa:

- umowy międzynarodowe

- zwyczaje

- powszechnie przyjęte zasady

- uchwały organizacji międzynarodowych

Niesamoistne źródła prawa:

- doktryna prawa międzynarodowego

- zalecenie organizacji międzynarodowych

Umowy międzynarodowe - traktaty, konwencje, karty…. - nazwa przesądza o treści:

- traktat- największe znaczenie

- karta - umowa wyższej rangi

- konwencja - administracyjno - prawna

Podział umów:

a)treść - kulturalne, społeczne, wojskowe

b)ilość podmiotów - dwu-, wielo- stronne

c)wzajemny stosunek - główne, wykonawcze

d)dopuszczalny dostęp państw trzecich - otwarte, zamknięte

e)czas - bezterminowe, terminowe

* konkordat - umowa z Watykanem; tylko jedna strona obowiązywania - dane państwo;

Tryby zawierania umów :

- ratyfikacja

- podpisanie

- zatwierdzenie

- wymiana dokumentów

Zwyczaje międzynarodowe - powszechna praktyka państwa

Immunitet dyplomatyczny - zwolnienie przedst. Państwowego z jurysdykcji sądowej

E)sposób realizacji norm:

- prawo krajowe - centralny ośrodek decyzyjny; wymuszalność, samopomoc- niedopuszczalna!

- prawo międzynarodowe publiczne - brak centralnego ośrodka decyzyjnego, egzekwowanie prawa; brak sankcji (presja opinii publicznej, restrykcje gospodarcze); samopomoc

-umów należy przestrzegać - pacta sum servanda

- zasada wzajemności

F)relacje strukturalne

- prawo międzynarodowe publiczne - inkorporacja ->transformacja, promulgacja (oficjalne ogłoszenie prawa), ratyfikacja (uroczysta forma), recepcja

Większość państw - prawo międzynarodowe publiczne jest nadrzędne

22. Prawo Wspólnot Europejskich a prawo krajowe….

-system mieszany

- podmiotowy zakres regulacji:

* adresatami są nie tylko państwa, ale i organy, instytucje i obywatele

- przedmiotowy zakres regulacji :

* stosunki międzynarodowe <->sfera regulacji prawa krajowego (administracja, podatki)

-charakterystyka źródeł prawa:

* normy prawa europejskiego - bezpośrednio stosowane, niezależnie od norm prawa międzynarodowego publicznego i prawa krajowego; mogą być bezpośrednim źródłem praw i obowiązków; niezależna podstawa prawna

Prymat prawa europejskiego w stosunku do prawa krajowego;

Prawo europejskie - nie jest klasycznym prawem międzynarodowym; wspólnoty europejskie to nie organizacje międzynarodowe; konfederacja państw;

- UE powołuje pewne wspólne organy, które samodzielnie zajmują się tworzeniem prawa;

- specjalna struktura

- elementy struktury:

* prawo pierwotne - konstytucyjne

* prawo wtórne

* umowy międzynarodowe zawierane przez organy unijne z podmiotem trzecim

Prawo pierwotne:

- traktaty założycielskie:

* Paryski 1951 EWWiS

* Rzymskie 1957, EURATOM, EWG

* Jednolity Akt Europejski - 1986

* Maastricht - 1992

*Amsterdam - 1997

Prawa kompetencyjne - prawo materialne i prawo formalne;

Przepisy prawa materialnego - trzon prawa wspólnotowego - swoboda przepływu osób, usług i kapitału;

Prawo formalne - publiczne, gospodarcze - unia monetarna; integracja - bezpieczeństwo, obronność, sprawy zagraniczne i wewnętrzne;

Akty prawa pierwotnego - klasyczne prawo międzynarodowe publiczne

Prawo wtórne - prawo pochodne

- podstawą jest prawo pierwotne (przepisy natury proceduralnej)

- musi być zgodne z prawem pierwotnym

- na straży zgodności praw stoi Europejski Trybunał Sprawiedliwości

- prawo twarde(może być samodzielną podstawą prawną) - rozporządzenia, dyrektywy, decyzje

- prawo miękkie (nie może być samodzielną podstawą prawna) - opinie, zalecenia

Rozporządzenie - podstawowe źródło prawa wtórnego; charakter ogólny; normy generalno-abstrakcyjne: ogólne lub rodzajowe; adresat -> państwa, obywatele, instytucje; mogą być powoływane jako bezpośrednia podstawa prawna; Rada UE, Komisja Europejska, Parlament Europejski (współpraca); charakter podstawowy (Rada UE) - zadaniem jest realizowanie postanowień prawa pierwotnego; charakter wykonawczy - do wykonania charakteru podstawowego (Komisja) - Dziennik Ustaw Wspólnot Europejskich;

Dyrektywy ->Komisja, Rada EU, Parlament Europejski; zawiera normy programowe; wyznacza cele; nakierowanie na ujednolicenie prawa państw członkowskich; adresat-> państwa; Komisja - charakter ogólny, wykonawczy; Dziennik Urzędowy (lub podane do wiadomości państw członkowskich)

Decyzje -> podmiot zindywidualizowany; adresat-> osoba fizyczna, prawna, państwo…; Rada UE, Komisja, Europejski Bank Centralny; zagadnienia szczegółowe; obowiązuje bezpośrednio (jeżeli nie ma zastrzeżenia wydania aktu prawa krajowego); Dziennik Wspólnot Europejskich

Opinie, zalecenia - prawo miękkie, nie mogą być bezpośrednio stosowane; nie mają charakteru wiążącego; opinia - pogląd; zalecenie - w sposób bardziej konkretny żąda określonego zachowania;

Ogólne zasady prawa: orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości; zasada bezpośredniego obowiązywania prawa wspólnotowego; zasada specyficznego prawa publicznego; zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego; zasada bezpośredniej skuteczności;

Prawo zwyczajowe - rola pomocnicza;

Razem - pośrednie miejsce między prawem pierwotnym a wtórnym;

Orzecznictwo ETS - zasada prymatu prawa międzynarodowego publicznego nad europejskim;

Hierarchia:

I - Prawo międzynarodowe publiczne

II - Prawo Europejskie

III - Prawo Wewnętrzne

34

+
+

-

-

P

M

Prawnie obojętne

+ zbieżność

Moralnie obojętne

- Rozbieżność np. donosicielstwo

---