" Pisarze baroku i oświecenia w trosce o dobro kraju".

Temat troski o dobro kraju w literaturze ma charakter ponadczasowy. Już w renesansie wytworzył się ideał patrioty. Kochanowski w "Odprawie posłów greckich" ukazał Antenora jako obywatela kochającego ojczyznę, spełniającego wszelkie powinności wobec państwa, stawiający jej dobro ponad swoją prywatę. Obok Kochanowskiego podobne w treści utwory pisał Rej, Modrzewski i Skarga. Przepełnione miłością dzieła zawsze znalazły miejsce w literaturze. Odwzorowywały to, co działo się w kraju: wojny, sąsiedzkie kłótnie, brak miłości do ojczyzny, niewywiązywanie się z obowiązków obywatelskich. Również barok i oświecenie miało swoich patriotycznych twórców.

Wacław Potocki naszkicował bohaterską obronę Chocimia i ofiarność polskich żołnierzy w "Wojnie chocimskiej". Nawołuje ustami wodza Chodkiewicza do obrony kraju przed Turkami. Przypomina szczytne tradycje polskiego oręża, dodaje żołnierzom otuchy, ośmieszając małość wroga. Neguje bałagan, jaki panował w kraju. Jest przeciwko uciskowi biedniejszej szlachty, niesprawiedliwości w prawie, woła o tolerancję wyznaniową w "Nierządem Polska stoi".

"Kto widział ludzi

budzić w pierwospy !"

Taki obraz rysuje się w innym utworze Potockiego "Pospolite ruszenie". Szlachta pogrążona we śnie nie może zerwać się do walki z wrogiem. Nie interesuje ją losy państwa, chce zaspokoić tylko swoje potrzeby. W tym utworze uderza czytelnika poczucie szlacheckiej wolności, wolny szlachcic nie podlega nawet wojskowym rozkazom.

Ojczyzna potrzebuje obrony. Z takim apelem Potocki odwołuje się w "Zbytkach polskich". Obrona wymaga jednak żołnierzy i znacznych pieniędzy na utrzymanie wojska. Kler i bogata szlachta myśli wyłącznie o sobie. Gromadzi majątki, pławi się w wygodzie, żyje w przepychu. Wybiera tylko między drogimi strojami, klejnotami i zabawami. Potocki z gorzką ironią wyraża się o szlachcie, wymaga odpowiedniego sposobu myślenia o Rzeczpospolitej.

W oświeceniu nie tylko bezpośrednie starcia wojenne zagrażały Polsce. Najpoważniejszymi zagrożeniami były: upadek obyczajów, zanik kultury, brak instytucji, zajmujących się nauczaniem dzieci i młodzieży. Dlatego ogromną rolę w dźwiganiu kraju z upadku odegrał król St. August Poniatowski. Był on niewielkiej miary politykiem, ale jako mecenas kultury przyczynił się do jej znakomitego rozwoju. Skupiał wokół siebie grono ludzi - wykształconych literatów i malarzy, których wspomagał materialnie. Zapraszał ich na obiady czwartkowe, licząc na wkład z ich strony, by stworzyć światłą i nowoczesną Polskę.

Takim uczestnikiem obiadów był Ignacy Krasicki. Tworzył głównie bajki i satyry, w których ośmieszał ludzkie wady. W satyrze "Świat zepsuty" zebrał uniwersalne prawdy o polskim społeczeństwie, o kraju, w którym szerzy się bezmyślność, łgarstwo, chciwość, gdzie upadły obyczaje.

"Gdzieś, cnoto? gdzieś prawdo?

gdzieście się podziały?"

Zamiast jakiegokolwiek działania na rzecz kraju szerzą się odwieczne polskie kłótnie i czcze gadulstwo.

"Wszędzie nierząd, rozpusta,

występki szkaradne".

W pierwszej polskiej powieści nowożytnej "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" dał obraz idealnego kraju Nipu, do którego trafił Doświadczyński. To kraj, w którym nikt nie zna łgarstwa i kradzieży. Ludzie wspólnie pracują, a prawo oparte jest na równości wszystkich obywateli. Zafascynowany tamtejszą harmonią życia, Mikołaj chce wprowadzić swoje doświadczenia w rodzinnym kraju. Skraca godziny pracy chłopom i sprawiedliwie ich wynagradza. Choć budzi zdziwienie sąsiadów, szybko rosną jego zyski, bo chłopi pracują sumiennie. Krasicki w tej powieści wyraził pogląd o idealnym kształcie kraju.

Staszic w swoich utworach podaje propozycję najważniejszych reform, koniecznych do wprowadzenia w Rzeczpospolitej. Dotyczyły one prawie wszystkich jego dziedzin życia, począwszy od ustanowień prawa, poprzez wojskowość, ingerencje w sprawy chłopów, do urbanizacji miast. Najbardziej obciąża magnatów. Oskarża ich o upadek państwa, trzymanie chłopów w niewoli i wszelkie zło panujące w kraju.

"Szlachto! - nie jesteś całym narodem,

jednym stanem tylko",

Róbcie z młodzieży plebejskiej

i szlacheckiej jeden naród".

Staszica mocno przejął los mieszczan i chłopów. Pomagał im nie tylko tworząc literaturę, rozdał chłopom swój majątek, a w testamencie zapisał znaczne sumy na cele społeczne.

Poezja Karpińskiego przepełniona jest bólem i smutkiem po stracie niepodległości przez Polskę. Poeta ma pretensje do króla Augusta Poniatowskiego, o to że nic nie robi. Spoczywa spokojnie w grobie, w chwili, gdy granice kraju zostały naruszone, przybyli zaborcy. Poddani byli kiedyś traktowani jak przyjaciele, dziś zbierają resztki ze stołu.

"Wolności, niebieskie dziecko!

Ułowiono cię zdradziecko."

"Ojczyzno moja, na końcuś upadła!

Zamożna kiedyś i w sławę i w siłę!"

Jak ważna jest literatura, wie każdy. Ona to podnosi na duchu naród, uczy jak postępować. Szuka prawdziwych patriotów. Literatura patriotyczna jest obrazem wojen i ludzkich postaw wobec nich jest zbiorem kodeksów i nakazów. Zwraca uwagę czytelnika na ówczesną sytuację narodową.

"Tryumf, czy klęska? Moje rozważania nad losami bohaterów romantycznych i pozytywistycznych".

Epoka romantyzmu wykształciła wiele postaw bohaterów, którzy działali z różnych pobudek. Kierowali się miłością do ojczyzny czy ukochanej kobiety, honorem. Dla swych idei zaryzykują skazą na sumieniu, utratą rodziny, poświęcą swoje dobro osobiste. Takie postawy to walenrodyzm wywodzący się z utworu Mickiewicza, byronizm stworzony przez George'a Byrona, werteryzm przez J.W. Goethego. Znamy także prometeizm Konrada z III części "Dziadów". Również pozytywizm kształtuje nowy typ bohatera. Znamy Andrzeja Kmicica, który jest typem bohatera dynamicznego. Stanisław Wokulski to zarówno romantyk, jak i pozytywista. Rodion Raskolnikow, ze "Zbrodni i kary" uważa, że jako człowiek niezwyczajny może popełnić każdą zbrodnię, motywując ją szczęściem innych osób. Walter Alf poświęcił największą wartość, cenioną przez ówczesne społeczeństwo - honor rycerski. Dla ratowania swojej ojczyzny używa podstępu, występując pod nazwiskiem Konrad Wallenrod. (wbrew swojej etyce rycerskiej). Poświęca swoje szczęście osobiste, rozstając się z ukochaną żoną Aldoną, która z własnego wyboru zostaje pustelnicą. Wie, że tylko podstępem może uratować ojczyznę przed atakiem Krzyżaków.

"Macie bowiem wiedzieć, że są dwa

sposoby walczenia - trzeba być lisem i lwem."

Jako Wielki Mistrz Zakonu specjalnie wybiera złą taktykę walki z Litwą. Odniósł sukces. Ocalił ojczyzną, lecz zbrukał swój honor. Samobójstwo Konrada to rozpaczliwa próba ocalenia resztek honoru, śmierć była dla niego jedynym wybawieniem. Odniósł tryumf, jeśli chodzi o uratowanie Litwy, lecz poświęcił swoje szczęście osobiste, działał wbrew swemu sumieniu, a tego nie można nazwać sukcesem. Konrad był przecież rycerzem, który:

"Szczęścia w domu nie znalazł,

bo go nie było w ojczyźnie."

Miłosną pobudką kierował się Giaur. Kochał się z wzajemnością w Leili, która była jedną z żon Hassana. Hassan skazuje Leilę za niewierność na śmierć. Giaur buntuje się przeciwko otaczającej go rzeczywistości. Przeciwstawia się prawom społecznym i normom obyczajowym - naród turecki właśnie w ten sposób karał za cudzołództwo. Giaur zabija mordercę swej ukochanej, wybierając potem samotne życie w klasztorze. Już nigdy nie zazna szczęścia i miłości u innych ludzi, będzie cierpiał. Niestety, jego zbrodnia nic nie zmienia. Bohater nie zmienił pogańskich praw - kar śmierci za niewierność, nie przywrócił swoim czynem życia Leili, a sam pogrąża się w bólu i jedynie śmierć może przynieść koniec jego cierpień. Bunt Giaura niewątpliwie okazał się klęską. Być może bohater mógł choć przez chwilę zaznać smaku zwycięstwa, zabijając tego, który skrzywdził jego ukochaną.

Śmiertelnie zakochany Werter także oczekuje śmierci. Przyspiesza jej nadejście popełniając dokładnie zaplanowane samobójstwo. Nie pomogła mu próba usunięcia się z życie tej jedynej. Wraca z powrotem, z placówki dyplomatycznej do Waldheim, by móc żyć blisko Loty (Lotty?). Jednak ona wyszła już za Alberta. Miłość Wertera do Lotty jest uczuciem destrukcyjnym, niszczy jego psychikę i prowadzi do samozagłady. Werter umiera po długich cierpieniach, zabiła go miłość. Skrzywdził tym samym swą ukochaną, która na wieść o jego samobójstwie ciężko się rozchorowała. Bohater poniósł klęskę, bowiem nie wycofał się w porę z życia ukochanej. Jego miłość doprowadziła go do obłędu, a Lotta miała już wybranka. W pewnym sensie odniósł zwycięstwo, gdyż wygrał z cierpieniem, ale swoim czynem nic dla siebie więcej nie zrobił. Na jego pogrzebie nie było żadnego duchowego. Nie zjawiła się także Lotta.

Konrad z III cz. "Dziadów" objawia się jako Prometeusz. Dla dobra ojczyzny buntuje się przeciwko źle ułożonemu światu. Oskarża Boga o złe rządzenie światem i ludzkością. Bunt przeradza się nawet w bluźnierstwo. Konrad dla miłości do ludzi gotów jest zrobić wszystko. W drodze do dobra świata stoi mu na przeszkodzie kruk, który symbolizuje cara. Chce mieć władzę równą Bogu, czuje się tak dumny, że może deptać po ludziach. Chce rządzić światem i naprawić krzywdy wyrządzone przez Stwórcę, gdyż ludzi na ziemi spotyka tylko niesprawiedliwość. Wyzywa Boga na walkę, na rozumy. Konrad zostaje ukarany, pojawia mu się plama na czole. Po klęsce ma jednak szansę odzyskania wolności (Konrad jako ojczyzna). W widzeniu ks. Piotra Polska uszła z rzezi niewiniątek, jest mesjaszem narodów europejskich, tak jak Jezus Chrystus,

Kordian z dzieła Juliusza Słowackiego z młodego chłopca przeradza się w dojrzałego działacza patriotycznego. Bohater po licznych podróżach odnajduje cel w życiu, który w końcu okaże się bezsensowny. Jest uczestnikiem spisku na życie cara. Prezes spisku - stary Niemcewicz, specjalnie zbiera wszystkich uczestników na grobach królów polskich w katedrze. Chce ostudzić ich zapał, przypominając, że Polak nigdy w historii nie zabił swego króla, a car przecież koronował się na króla Polski. Osiąga swój cel, ale Kordian rozbudza na nowo spiskowców, chce porwać wszystkich do walki. Roztacza wizję nowej Polski rozciągniętej od morza do morza. Jednak okazuje się, że wśród nich jest zdrajca, spiskowcy wpadają w popłoch. Zarządzono głosowanie, które wypada niekorzystnie dla Kordiana. Postanawia dokonać zamachu sam. Ma wspaniałą okazję, stoi na straży przed sypialnią cara, nie wykorzystuje jednak sprzyjającej okoliczności. Mdleje, ponieważ Polacy zawsze mieli skrupuły przed dokonaniem zbrodni. W czasie pobytu w szpitalu dla wariatów doktor, który jest szatanem, uświadamia Kordianowi bezsens jego czynu. Na tronie po zabiciu cara zasiądzie następny. Uważam, że mimo iż działalność patriotyczna Kordiana nie zakończyła się sukcesem, to odniósł tryumf. Miał słuszne idee, zawiniła tylko nieudolność przywódców powstania. Ich stary wiek, tchórzostwo i strach przed buntem wobec Rosji. Gdyby było więcej ludzi takich jak Kordian, losy powstania potoczyłyby się z pewnością inaczej.

Stanisław Wokulski, bohater Lalki, miał duszę romantyka, lecz również promował hasła pozytywistyczne. Dzięki pozytywistycznym ideom założył spółkę, bank pieniężny i zbożowy, zyskał majątek. Zdobycie majątku umożliwiało mu otwarcie drogi do szerszych kręgów, gdzie mógł poznać ukochaną - Izabelę Łęcką. Była to miłość romantyczna, która doprowadziła Wokulskiego do nieudanej próby samobójstwa, a sam później przepadł bez wieści. W duszy jako romantyk poniósł klęskę, ale jako pozytywista zyskał duży majątek i uszczęśliwił wielu ludzi, odniósł zwycięstwo.

Andrzej Kmicic ma również cechy bohatera romantycznego. Z łobuza i awanturnika zamienia się w gorącego patriotę. Staje przed romantycznym wyborem: honor a miłość, wybiera honor. Przez swój tragiczny wybór przeżywa wiele perypetii i trafia pod opiekę Janusza Radziwiłła. Przysięga mu służyć, nie wiedząc jeszcze o jego zdradzie. Pozostaje wierny danemu słowu i omal nie przypłaca tego życiem. W końcu Kmicic zostaje oczyszczony z win i poślubia ukochaną Oleńkę. Zwycięża, okazuje się człowiekiem honoru, zyskuje miłość i sławę.

Dla Rodiona Raskolnikowa popełnienie zbrodni nie było wielkim przestępstwem, jeśli robiło się to dla jakiejś idei. Uważał człowieka niezwykłego, który ma prawo popełnić zbrodnię. Tłumaczy, że majątek lichwiarki może przynieść szczęście innym osobom, nawet gdy ta miałaby przypłacić próbę ocalenia pieniędzy własnym życiem (?). Jego siostra, Dunia gotowa była poświęcić się dla brata i wyjść za człowieka, którego nie kochała tylko po to, by Rodion mógł kontynuować naukę. (?) Nie chce też, by matka zapewniała mu finansową pomoc. Jego celem było zdobycie majątku starej lichwiarki i zrzucenie z siebie winy, popełnienie zbrodni doskonałej. Prawie mu się to udaje, jednak jego sumienie nie pozwala dłużej ukrywać faktu morderstwa przed przyjaciółmi, znajomymi, rodziną. Tutaj ponosi klęskę, zostaje zdemaskowany, trafia do więzienia, a później zesłany na Sybir. Ale czeka na niego ta jedyna, ukochana. Dzięki niej Rodion znów będzie miał cel w życiu, lepiej zniesie wyrok. Może jednak zbrodnia okazała się tryumfem ?, bo właśnie przez nią poznał Sonię, poruszył jej serce i zakochał się. Może miłość potrafi przykryć tę wielką plamę na jego honorze.

Trudno jest jednoznacznie ocenić wygraną bohatera. Niektórzy osiągnęli zwycięstwo w jeden sposób, tracąc za chwilę co innego. We wszystkich przytoczonych przeze mnie przykładach pojawia się miłość. Miłość potrafi dokonywać cudów, sprawiać, że człowiek się zmienia, odkrywa w sobie dobre cechy, uleczyć rany, a nawet zabić. Bohaterowie zmuszeni było wybierać pomiędzy dwoma bliskimi im wartościami, a każdy wybór kończy się porażką. Nie wszyscy osiągnęli zakładane wartości, lecz mimo to zwyciężyli. Człowiek chyba nie może zdobyć wszystkiego.

---