Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
w Warszawie

1. SPIS TREŚCI

1. SPIS TREŚCI

2. WSTĘP

Obecnie konsumenci poszukują jabłek o coraz wyższej jakości i nie ulega wątpliwości, że wymagania te będą wzrastały. Jest to związane ze stałym wzrostem produkcji jabłek zarówno w kraju jak i na świecie. Wzrastające potrzeby i wymagania konsumentów stwarzają przed sadownictwem nowe problemy. Podstawowym zagadnieniem jest poprawa jakości owoców, z jednoczesnym wydłużeniem podaży owoców w ciągu roku. Dzięki osiągnięciom nauki i praktyki poznano wiele czynników wpływających na zdolność przechowalniczą jabłek. Mimo to, ciągle aktualnym zagadnieniem jest poprawa jakości owoców.

Obecnie nie wystarczy tylko długo przechowywać jabłka. Konsumenci chcą spożywać owoce dobrze wyrośnięte i wybarwione, a także odznaczające się wysoką zawartością ekstraktu i jędrnością. Istnieje więc potrzeba długiego przechowywania jabłek przy zachowaniu wysokiej jakości owoców.

Prowadzone od wielu lat badania wykazały, że zdolność przechowalnicza owoców zależy w znacznej mierze od zawartości składników mineralnych w miąższu. Wśród składników mineralnych największy wpływ na jakość przechowalniczą ma wapń. W trosce o wysoką jakość owoców należy ciągle poszukiwać czynników wpływających na jego zawartość w miąższu.

Celem niniejszej pracy było zbadanie wpływu wielkości jabłek na zawartość składników mineralnych w miąższu. Podjęto też badania nad zależnością między częścią owocu a niektórymi cechami jakości jabłek. Zajmowano się także określeniem zależności między występowaniem rumieńca i jego intensywnością a zawartością składników mineralnych oraz zawartością ekstarktu i jędrnością miąższu.

3. PRZEGLĄD LITERATURY

1. Wpływ warunków atmosferycznych na zawartość składników mineralnych w owocach oraz zdolność przechowalniczą jabłek

Zawartość składników mineralnych w owocach zależy od warunków atmosferycznych, między innymi od temperatury powietrza. Huguet (1981) uprawiając jabłonie w fitotronie stwierdził niższą zawartość wapnia w owocach z drzew rosnących
w niższej temperaturze w porównaniu do owoców pochodzących z drzew rosnących
w wyższej temperaturze. Sass (1976) obserwował ujemny wpływ wysokich temperatur
i dużej liczby dni słonecznych na przechowywanie jabłek. Podobnie Lange i Ostrowski (1980) podają, że wysokie temperatury w ostatnich czterech tygodniach przed zbiorem wpływają ujemnie na przechowywanie owoców. Również van der Boon (1977, 1980) jest zdania, że wysoka temperatura w sierpniu obniża zdolność przechowalniczą jabłek. Natomiast Curry (1990) podaje, że długi okres chłodu (poniżej 10^oC) następujący po pełni kwitnienia wzmaga występowanie oparzelizny powierzchniowej.

Drake i in. (1974) stwierdzili, że susza zmniejszyła akumulację wapnia
w owocach. Podobnego zdania jest również Herregods (1979), który uważa, że podczas suchego okresu wegetacji owoce są gorzej odżywione wapniem, co jest związane
z wycofywaniem tego składnika z owoców do liści. Natomiast zwiększenie dostępności wody dla roślin poprzez nawadnianie (Clotheir 1989, Failla 1990) lub ściółkowanie gleby korą (Gut 1990) zwiększa zawartość wapnia w owocach oraz ogranicza występowanie gorzkiej plamistości podskórnej.

Zdolność przechowalnicza owoców zależy w dużym stopniu od cech genetycznych odmiany (Simson i Chu 1982), jednak warunki środowiskowe mogą ją modyfikować (Delever 1978). Sass (1976) podaje, że straty jabłek podczas przechowywania są mniejsze w latach o wysokiej wilgotności gleby i dużej liczbie dni deszczowych. Odmiennego zdania są Lange i Ostrowski (1980), którzy podają, że opady, zwłaszcza w końcowym okresie wegetacji obniżają wartość przechowalniczą jabłek, które wyrastają nadmiernie, a ich kutikula staje się bardziej podatna na infekcje.

2. Zależność między zawartością składników mineralnych
   w owocach a zdolnością przechowalniczą jabłek

Wyniki wielu doświadczeń przeprowadzonych na całym świecie wskazują na ścisły związek pomiędzy zawartością składników mineralnych a zdolnością przechowalniczą owoców. Najczęściej obserwowana jest zależność występowania chorób fizjologicznych od zawartości wapnia w miąższu. O tym, że owoce opanowane przez gorzką plamistość podskórną zawierały mniej wapnia niż owoce zdrowe wspominają Askew i in. (1960) oraz Martin i in. (1960). W Polsce podobne wyniki uzyskali Ostrowski (1965) oraz Sadowski i in. (1965). Poza gorzką plamistością podskórną, do chorób fizjologicznych związanych z niedoborem tego składnika zalicza się między innymi rozpad miąższu (Mason i McDougald 1974, Lidster i Porritt 1975, Wyrwa 1985), zbrązowienie przygniezdne (Słowik i in. 1983) i plamistość Jonathana (Pe*lova i Takac 1989).

Niedobór wapnia we wczesnych fazach rozwoju owoców ogranicza podziały komórkowe oraz powoduje zaburzenia w strukturze błon komórkowych i plazmolemy (Cocucci i in. 1990). Fizjologiczna rola tego składnika polega między innymi na spajaniu ścian sąsiadujących za sobą komórek oraz utrzymaniu integracji i własności półprzepuszczalnych błon (Ferguson i Drobak 1988). Fukumoto i in. (1987) powiązali występowanie gorzkiej plamistości podskórnej z wpływem wapnia na strukturę błon cytoplazmatycznych. Vang-Petersen (1980) podaje, że w miarę pogłębiania się niedoboru wapnia dochodzi do rozpadu struktury błon komórkowych. Wapń znajdujący się na wymiennych stronach powierzchni cytoplazmy i błon komórkowych zmniejsza ich przepuszczalność. Pogląd ten podziela Starck (1984), który podaje, że wapń wywiera wpływ na stan koloidów cytoplazmy, zwiększa bowiem jej lepkość,
a zmniejsza hydrofilność, co z kolei zmniejsza przepuszczalność błon cytoplazmatycznych.

Zwiększenie zawartości wapnia w owocach nie jest proste, ponieważ nawożenie doglebowe tym składnikiem nie przynosi oczekiwanego efektu (Sadowski 1967, Vang-Petersen 1980). Sadowski i in. (1969) stwierdzili, że pozakorzeniowe nawożenie wapniem prawie zawsze ograniczało występowanie chorób fizjologicznych, ale nie eliminowało ich całkowicie. Bramlage i in. (1985) zwiększyli zawartość wapnia
w owocach poprzez opryskiwanie drzew roztworem chlorku wapnia, co zmniejszało w znacznym stopniu występowanie chorób fizjologicznych (Perring 1985). Również Stahly (1986) obserwował wzrost zawartości wapnia pod wpływem opryskiwania drzew roztworami soli wapnia. Natomiast Davenport i Peryea (1989) nie stwierdzili zwiększenia zawartości tego składnika w jabłkach pod wpływem opryskiwania drzew roztworem chlorku wapnia.

Poziom odżywienia mineralnego owoców może wpłynąć na intensywność gnicia.
O tym, że owoce zawierające zbyt mało wapnia były podatniejsze na gnicie niż owoce zawierające dostateczną jego ilość wspominają Bramlage i in. (1985) oraz Conway i in. (1988). Również w późniejszych doświadczeniach stwierdzono, że wapń wbudowany
w ściany komórkowe utrudnia zakażenie grzybami z rodzaju Penicillium oraz ogranicza destrukcyjne działanie grzybów w komórkach (Conway i in. 1993).

Ważnym składnikiem mineralnym, który wpływa na występowanie chorób przechowalniczych jest potas. Zawartość potasu w różnych organach rośliny jest ściśle skorelowana z zawartością tego składnika w glebie (Pe*lova i Takac 1989). Wraz ze wzrostem zawartości potasu w glebie następuje obniżenie zawartości wapnia
w owocach, co zwiększa występowanie gorzkiej plamistości podskórnej (Razeto 1984, Cocucci i in. 1990). Olszewski i Mika (1986) stwierdzili, że stosowanie wysokich dawek azotu, fosforu i potasu obniża zawartość wapnia w owocach oraz pogarsza zdolność przechowalniczą. Natomiast Sass (1976) obserwował mniejsze straty owoców podczas przechowywania, gdy pochodziły one z sadów o wysokiej zawartości potasu
w glebie.

Ostrowski (1965), Sadowski i in. (1965) oraz Terblanche i in. (1979) podają, że jabłka opanowane przez gorzką plamistość podskórną zawierały więcej potasu niż owoce zdrowe. Wysoka zawartość tego składnika w jabłkach przyczynia się również do powstawania zbrunatnienia przygniezdnego (Terblanche i in. 1979).

Inni badacze przywiązują więcej uwagi do wzajemnych proporcji ilościowych między poszczególnymi składnikami mineralnymi niż do zawartości każdego z nich rozpatrywanej z osobna. W literaturze podkreślane jest najczęściej znaczenie wartości stosunku K:Ca i Mg:Ca. Marcelle (1989) wykazał, że wraz ze wzrostem proporcji K:Ca
w miąższu jabłek wzrasta aktywność lipooksygenazy - enzymu wpływającego na produkcję etylenu, co było związane z silniejszym występowaniem gorzkiej plamistości podskórnej i rozpadu wewnętrznego. Podobną zależność obserwowali Lune i Goor (1979), którzy poza ilościowym stosunkiem K:Ca uwzględnili też zawartość magnezu. Również Conway i Sams (1987) uważają, że wzrost zawartości magnezu w miąższu owoców sprzyja występowaniu gorzkiej plamistości podskórnej i oparzelizny powierzchniowej. Saks i in. (1990) odnotowali dodatnią korelację między rozpadem mączystym a wartością stosunku K:Ca w owocach, natomiast nie obserwowali żadnej zależności z zawartością wapnia. Z kolei Davenport i Peryea (1989) nie obserwowali jakiegokolwiek wpływu zawartości wapnia lub wartości stosunku K:Ca na występowanie gorzkiej plamistości podskórnej.

Perring (1968) wskazuje, że bardzo wysoki poziom fosforu i potasu lub samego fosforu w jabłkach sprzyja gniciu od strony szypułki. Podobnego zdania jest Tomala
i Sadowski (1989), którzy podają, że wraz ze wzrostem zawartości fosforu w owocach wzrasta procent owoców zgniłych. Natomiast odmiennego zdania jest Sharples (1979), który uważa, że jabłka gniją przy niedostatku fosforu.

Bramlage i in. (1985) są zdania, że zawartość wapnia, potasu, magnezu i fosforu
w owocach określona na dwa tygodnie przed zbiorem może być podstawą do określania zdolności przechowalniczej jabłek.

3. Czynniki agrotechniczne wpływające na zawartość wapnia
   i jakość przechowalniczą owoców

Odżywienie owoców wapniem zależy w dużym stopniu od odmiany, jako czynnika genetycznego. Tomala (1994) w badaniach porównawczych obserwował ponad 350 mg Ca/kg s.m. u jabłek odmiany `Idared' i nieco powyżej 300 mg/kg s.m.
u jabłek odmiany `Gloster'. Natomiast jabłka odmian `*ampion' i `Jonagold' odznaczały się zawartością wapnia około 200 mg/kg s.m.

Niektórzy autorzy podkreślają wpływ podkładki na zawartość składników mineralnych w owocach. Słowik (1992) jest zdania, że podkładki karłowe (zwłaszcza M.9) odznaczają się wyższą zdolnością pobierania i transportowania wapnia do owoców w porównaniu do podkładek półkarłowych. Ben (1995) podaje, że zawartość wapnia w jabłkach odmiany `Gloster' była wysoka, gdy drzewa rosły na podkładce M.26. Jednak w przypadku jabłek odmiany `Jonagold' najlepszą okazała się podkładka M.9, a dla odmiany `Elstar' - P 22. Konsekwencją zróżnicowanego odżywienia owoców wapniem była różna podatność jabłek za gorzką plamistość podskórną. Ci sami autorzy podają, że podkładka M.26 ograniczała występowanie gorzkiej plamistości podskórnej u jabłek odmiany `Gloster', natomiast w przypadku jabłek dwóch pozostałych odmian odnotowano zależność przeciwną.

Tomala i Dilley (1989) oraz Bramlage i in. (1990) wiążą odżywienie owoców wapniem oraz zdolność przechowalniczą jabłek z liczbą nasion. Autorzy ci są zdania, że wraz ze wzrostem liczby nasion w jabłkach wzrasta zawartość wapnia w owocach, co poprawia zdolność przechowalniczą. Natomiast Ben (1995) podaje, że liczba nasion
w jabłkach zdrowych nie różniła się istotnie od liczby nasion w owocach opanowanych przez gorzką plamistość podskórną.

Olszewski i Mika (1990) prowadzili badania nad wpływem różnych czynników agrotechnicznych na zawartość wapnia w owocach. Doświadczenia te wykazały, że silne cięcie, gęste sadzenie, intensywne nawożenie i ugór herbicydowy w sadzie powoduje obniżenie zawartości wapnia w owocach. Z poglądem tym jest zgodny Tomala (1995), który obserwował wyższą zawartość potasu oraz niższą zawartość wapnia i fosforu w jabłkach, gdy drzewa były posadzone w ugorze herbicydowym w porównaniu do owoców z drzew posadzonych w byłej murawie. W efekcie spadku zawartości Ca i jednoczesnego wzrostu zawartości K zwiększyła się znacznie wartość stosunku K:Ca w owocach, co sprzyjało występowaniu chorób fizjologicznych.

Cąderek (1966) oraz Lange i Ostrowski (1980) podają, że wzrost zawartości azotu w owocach sprzyja intensywniejszym przemianom metabolicznym prowadzącym do dojrzewania jabłek, co skraca długość przechowywania. Słowik (1992) uważa, że wysokie nawożenie azotem w formie amonowej obniża zawartość wapnia w jabłkach. Również Lipecki (1994) jest zdania, że nadmierne nawożenie azotem w przypadku odmiany `*ampion' jest niepożądane, ponieważ owoce wyrastają nadmiernie
i odznaczają się niską zawartością wapnia, co sprzyja występowaniu gorzkiej plamistości podskórnej.

Jackson i in. (1977) uważają, że intensywny wzrost wegetatywny pędów przyczynia się do mniejszej akumulacji wapnia w owocach, co zwiększa podatność jabłek na choroby fizjologiczne. Konkurencję pędów można zmniejszyć poprzez cięcie letnie. O zależności takiej wspominają Perring i Jackson (1975), którzy zwiększyli zawartość wapnia w owocach w wyniku cięcia letniego drzew. Również Struklec (1994) uzyskał pod wpływem cięcia letniego owoce o wyższej zawartości wapnia, które były mniej podatne na gorzką plamistość podskórną i rozpad wewnętrzny. Natomiast silne cięcie zimowe stymulowało wzrost wegetatywny pędów, co przyczyniało się do wzmożonego występowania chorób fizjologicznych (Sharples, 1973). Podobnego zdania są Słowik i Świetlik (1985) oraz Olszewski i Mika (1990), którzy podają, że cięcie letnie oraz opryskiwanie drzew roztworami soli wapnia zwiększa zawartość tego pierwiastka w jabłkach, a owoce są jędrniejsze i lepiej się przechowują.

Wyniki niektórych badań podkreślają znaczenie odległości zapylacza od drzew odmiany zapylanej. Brookfield i in. (1996) uważają, że wraz ze zwiększaniem odległości zapylacza od odmiany zapylanej maleje zawartość wapnia w jabłkach. Tomala (1995) podaje, że owoce pochodzące z drzew odległych od zapylacza o 43 m odznaczały się o ponad 40% niższą zawartością wapnia w porównaniu do owoców
z drzew rosnących 7 m od zapylacza. Znacznie gorsze odżywienie owoców wapniem
z drzew rosnących 43 m od zapylacza przyczyniło się do ponad 3-krotnie silniejszego wystąpienia gorzkiej plamistości podskórnej.

Na zawartość wapnia w jabłkach wpływa też ich położenie w koronie drzewa oraz rodzaj pąka, z którego powstał owoc. Badania prowadzone przez Tomalę (1994) wykazały, że owoce z górnych partii korony drzew i powstałe z pąków bocznych
w kwiatostanie odznaczają się niższą zawartością wapnia. Ten sam autor jest zdania, że mimo większych rozmiarów owoców powstałych z pąków szczytowych nie następuje pogorszenie ich zdolności przechowalniczej. Wynika to stąd, że jabłka powstałe
z pąków szczytowych zawierają około 20% więcej wapnia niż jabłka wytworzone z pąków bocznych. Również Schumacher (1982) obserwował więcej gorzkiej plamistości podskórnej na jabłkach pochodzących z części wierzchołkowych drzew, które odznaczały się wyższą wartością stosunku K:Ca w miąższu.

Ferguson i in. (1993) stwierdzili wyższą zawartość wapnia w owocach pochodzących z pędów 1-rocznych w porównaniu do jabłek zabranych z pędów 2-letnich. Zależność ta została potwierdzona przez Skrzyńskiego i in. (1994). Ci sami autorzy podają, że wartość stosunku K:Ca w owocach pochodzących z 1- i 2-letnich pędów była niższa niż w owocach z pędów 3- i 4-letnich. W warunkach tego doświadczenia odnotowano też wyższą zdolność przechowalniczą jabłek pochodzących z pędów młodszych.

Tomala i Dilley (1989) podają, że uszczykiwanie merystemów wierzchołkowych pędów zwiększa zawartość wapnia w jabłkach. Również z późniejszych badań Tomali (1995) wynika, że zabieg ten poprawia odżywienie jabłek wapniem i zmniejsza występowanie gorzkiej plamistości podskórnej.

4. Jędrność i średnia masa owoców

W niektórych badaniach nad zdolnością przechowalniczą jabłek podkreślane jest znaczenie średniej masy owocu i jędrności. Sams i Conway (1984) oraz Fallahi i in. (1985) podają, że wraz ze wzrostem zawartości endogennego wapnia w miąższu wzrasta jędrność owoców po zbiorze i po przechowywaniu. Podobną zależność obserwowali Moris i in. (1989), którzy uważają, że na podstawie zawartości wapnia
w owocach oznaczonej po zbiorze można przewidywać spadek jędrności i występowanie chorób fizjologicznych. Marmo i in. (1985) podają, że owoce większe odznaczały się niższą jędrnością i były silniej opanowane przez rozpad wewnętrzny.

Tripathi i in. (1984) opracowali metodę wyznaczania terminu zbioru jabłek,
w której duży nacisk kładą na jędrność owoców. Lau (1992) podaje, że jabłka odmiany `Jonagold' nadają się do długiego przechowywania, jeśli podczas zbioru odznaczają się jędrnością od 16 do 17 funtów.

W literaturze istnieje wiele dowodów wskazujących na zależność jędrności jabłek od zawartości wapnia w miąższu. Sadowski (1967) odnotował dodatnią korelacje między jędrnością jabłek a zawartością wapnia w miąższu. Z późniejszych badań Tomali i Sadowskiego (1985) wynika, że owoce z drzew opryskiwanych chlorkiem wapnia były bardziej jędrne niż owoce z drzew kontrolnych. Guzewska (1980) obserwowała wyższą jędrność owoców, zwłaszcza po zbiorze, z drzew opryskiwanych chlorkiem wapnia. Również Conway i in. (1988) uważają, że wzrost zawartości wapnia w tkankach jabłek ogranicza mięknięcie owoców podczas przechowywania. Sams
i Conway (1984) podają, że na podstawie zawartości wapnia w owocach można przewidywać spadek jędrności i występowanie chorób fizjologicznych.

Vang-Petersen (1980) tłumaczy niższą jędrność jabłek przy braku odpowiedniej zawartości wapnia udziałem tego składnika w spajaniu ścian sąsiadujących ze sobą komórek. Przy niższej zawartości wapnia w komórkach zakłócone jest selektywne pobieranie jonów i wzmożone działanie enzymów oddechowych, co również obniża jędrność owoców (Faust i Shear 1972). Pouwer (1974) odnotował wyższe stężenie magnezu i wapnia w owocach mniejszych. Podobny pogląd reprezentuje Marcelle (1990), który wiąże niższą zawartość wapnia w owocach większych z efektem rozcieńczenia. Również Tomala i Sadowski (1985) uważają, że zawartość wapnia
w jabłkach zmniejsza się wraz ze wzrostem ich masy.

Tomala (1994a) podaje, że zawartość wapnia w owocach nie jest jednorodna
i zmienia się zależnie od części owocu. Ten sam autor odnotował niższą zawartość wapnia w części przykielichowej jabłek w porównaniu do części przyszypułkowej.

5. Czynniki wpływające na wybarwienie jabłek

Barwa stanowi jedną z cech jakości jabłek, która jest uwarunkowana genetycznie. Do odmian jabłek, które nie wytwarzają rumieńca zalicza się m.in. `Golden Delicius' i `Granny Smith'. Kolor skórki jabłek jest wynikiem mieszaniny różnych barwników. Podłoże żółtozielonego zabarwienia tworzą barwniki plastydów, tj. chlorofil i karotenoidy. Natomiast czerwony kolor jest efektem antocyjanin
i flawonoidów, które są obecne w wakuoli komórek (Lancaster 1992).

Ju i in. (1995) podają, że tworzenie antocyjanin jest procesem zależnym od światła, które indukuje enzymy (amoniakaliaza fenyloalaniny PAL, UFGalT 3-0galaktozyltrnsferaza flawonoidu) uczestniczące w biosyntezie tych związków. Jabłka wykształcone w warunkach dużego zacienienia lub na słabym świetle nie czerwienieją. Badania prowadzone przez tych samych autorów wykazały, że w tworzeniu antocyjanin skuteczne jest światło o długości fali 640 i 670 nm. Jednak dodanie ultrafioletowego światła o długości fali 312 nm zwiększa czterokrotnie poziom antocyjanin
w porównaniu za światłem białym bez UV.

Basak (1998) jest zdania, że intensywność wybarwienia jabłek zależy od intensywności nasłonecznienia. Pełna czerwona barwa owoców może powstać tylko
w warunkach, gdy intensywność światła w koronie drzew wynosi 70-80% światła słonecznego. W warunkach słabszego nasłonecznienia (30-40% pełnego światła słonecznego) wystarczającego dla normalnego przebiegu procesu fotosyntezy, właściwy rumieniec nie wykształci się. Jackson (1968) stwierdził, że zmniejszenie światła słonecznego o 1/3 nie miało wpływu na zawiązywanie owoców, lecz wyraźnie ograniczało procent jabłek dobrze wybarwionych (rumieniec powyżej połowy). Mimo, że ograniczenie światła o połowę nie wpływało na zawiązywanie owoców, to jednak hamowało ich wyrastanie do pożądanej wielkości i redukowało występowanie rumieńca prawie do zera. Mika i in. (1994) uważają, że nierównomierne nasłonecznienie sprawia, że jabłka z zewnętrznych partii korony są duże i wybarwione, natomiast z partii środkowej drobniejsze i bez rumieńca. Jabłka są przy tym uboższe w wapń, mniej jędrne i łatwiej więdną w chłodni, lecz rzadziej zapadają na gorzką plamistość podskórną i choroby grzybowe z powodu mniejszych rozmiarów owoców.

Basak (1998) podaje, że dobre wybarwienie jabłek zależy bardziej od temperatury nocą niż od temperatury w dzień. Czerwony barwnik nie tworzy się, jeśli średnia temperatura nocy wynosi 21^oC. Z drugiej strony, jabłka wybarwiają się słabo przy temperaturach w dzień powyżej 27^oC. Jaumień (1998) jest zdania, że wybarwieniu jabłek sprzyjają niskie temperatury, niezależnie od tego czy występują w dzień, czy
w nocy.

Wybarwieniu jabłek sprzyjają podkładki karłowe i półkarłowe (Mika 1997). Nadmierne zagęszczenie drzew może drastycznie pogorszyć jakość jabłek. W miarę zagęszczania malał raptownie procent jabłek z rumieńcem, spadała jędrność jabłek
i zawartość wapnia. Jabłka bardzo wysokiej jakości uzyskiwano przy zagęszczeniu około 1000 drzew/ha, a wysokiej - przy 2000 drzew/ha. Jest to związane z lepszym nasłonecznieniem wszystkich owoców w koronie drzewa.

Najłatwiej poprawić nasłonecznienie koron i jednocześnie jakość jabłek standardowym cięciem letnim, polegającym na wycinaniu wilków i silnych pędów ze środka korony (Mika i Tymoszuk 1986). Cięcie takie powinno być wykonane od połowy lipca do końca sierpnia. Podczas cięcia letniego należy odsłonić rosnące jabłka ale nie zredukować przy tym nadmiernie liczby liści, które dostarczają asymilatów.

Tagliavini i in. (1998) stwierdzili, że nadmierne nawożenie azotem stymulowało wzrost pędów, co pogarszało wybarwienie jabłek. Owoce przenawożone azotem były nie tylko gorzej wybarwione, ale także bardziej zielone w chwili dojrzałości zbiorczej oraz po wyjęciu z chłodni. Według tych samych autorów zielona barwa jabłek związana z wysokimi dawkami azotu wynikała ze wzrostu zawartości chlorofilu w skórce oraz ograniczonego jego rozkładu. Podobnego zdania jest Esmaeil (1998), który badał wpływ różnych dawek azotu stosowanych w różnych terminach na jakość jabłek odmiany `Redspur Delicius'. Autor ten podaje, że wraz ze wzrostem dawki azotu jabłka były słabiej wybarwione i odznaczały się niską jędrnością po przechowywaniu. Przy wzrastających dawkach azotu owoce były bardziej dojrzałe podczas zbioru, co wyrażało się intensywniejszym wydzielaniem etylenu oraz wzmożoną intensywnością oddychania.

Kłossowski i Lachman (1986) podają, że pielęgnacja gleby w sadzie ma istotny wpływ na jakość owoców. Murawa sprzyja wybarwieniu jabłek i polepszeniu ich właściwości przechowalniczych. Dodatni wpływ murawy na zdolność przechowalniczą owoców autorzy przypisują niższej zawartości azotu w jabłkach.

Niektórzy badacze uważają, że pokrycie owoców rumieńcem można zwiększyć poprzez stosowanie preparatów chemicznych. Basak (1998) podaje, że najlepszym związkiem służącym do poprawy rumieńca jest etephon (Ethler, Flordimex). Autorka wiąże dodatni wpływ etephonu na wybarwienie jabłek z niższą aktywnością endogennych giberelin, co sprzyja biosyntezie antocyjanin. Jednak preparat ten przyspiesza dojrzewanie jabłek o około tydzień. Ju i in. (1995) uzyskali z roślin morskich preparat Colormotor, który stymuluje syntezę antocyjanin i tym samym wzmaga intensywność rumieńca. Ci sami autorzy stwierdzili, że preparat ten wzmaga aktywność enzymu UFGalT i nie wpływa przy tym na termin dojrzewania jabłek. Jędrność miąższu i zawartość cukrów w owocach opryskiwanych preparatem Colormotor nie różniła się istotnie ani podczas zbioru, ani po przechowywaniu
w porównaniu z jabłkami kontrolnymi.

4. MATERIAŁY I METODY

1. Informacje ogólne

1. Lokalizacja doświadczenia

Badania przeprowadzono w Sadzie Doświadczalnym Katedry Sadownictwa Wydziału Ogrodniczego SGGW w Wilanowie.

Gleba w sadzie utrzymywana była w ugorze herbicydowym w rzędach drzew
z murawą w międzyrzędziach. Zabiegi ochrony przed chorobami i szkodnikami prowadzono zgodnie z aktualnym programem ochrony jabłoni opracowanym przez Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach.

2. Warunki atmosferyczne

Oceny warunków atmosferycznych dokonano na podstawie danych z Zakładu Meteorologii i Klimatologii Wydziału Melioracji i Inżynierii Środowiska SGGW
w Warszawie-Ursynowie. W celu zobrazowania warunków atmosferycznych posłużono się metodą klimatodiagramów opracowaną przez Waltera i Lietha (1970), polegającą na graficznym przedstawieniu średnich temperatur miesięcznych oraz miesięcznych sum opadów w stosunku 1°C : 4,5 mm opadów. Ilustrację przebiegu pogody przedstawiono
(w okresie od zbioru owoców w jednym roku do zbioru owoców w roku następnym) na rysunku 1.

W roku 1997, temperatury powietrza w maju i sierpniu były znacznie wyższe, natomiast w kwietniu i lipcu niższe od średnich wieloletnich. Miesięczne sumy opadów
w kwietniu i czerwcu przekroczyły nieco średnie wieloletnie, natomiast suma opadów
w lipcu była ponad 3,5-krotnie wyższa. Rok 1997 był nieco cieplejszy w porównaniu
z wieloleciem i zdecydowanie obfitszy w opady atmosferyczne w okresie wegetacji.

Rysunek 1. Średnie miesięczne temperatury i sumy opadów w latach 1997 - 1998 na podstawie danych Zakładu Meteorologii i Klimatologii Wydziału Melioracji i Inżynierii Środowiska SGGW dla Warszawy-Ursynowa

W roku 1998 odnotowano znacznie wyższe temperatury powietrza w kwietniu, maju i czerwcu w porównaniu do średnich wieloletnich. Natomiast sumy opadów
w kwietniu i czerwcu były wyższe w porównaniu z odpowiednimi średnimi wieloletnimi. Rok 1998 cechowały wyższe temperatury w pierwszej połowie okresu wegetacji w stosunku do wielolecia oraz niedobór opadów w drugiej połowie okresu wegetacji.

3. Pobieranie prób owoców

W pierwszym roku badań jabłka obydwu odmian zebrano w dniu 17 IX 1997.
W kolejnym roku badań próby jabłek odmiany `*ampion' zebrano 9 IX 1998 a jabłka odmiany `Jonagold' zebrano w dniu 22 IX 1998 r. Podczas zbioru wybierano jabłka, których około połowa powierzchni była pokryta rumieńcem.

4. Warunki przechowywania

W pierwszym roku badań próby jabłek przechowywano w chłodni zwykłej Katedry Sadownictwa w Wilanowie w temperaturze 0-1^oC. Jabłka w skrzynkach typu „U” umieszczono w 12 tonowej komorze na paletach, w tym samym dniu, w którym zostały zebrane. Po złożeniu wszystkich owoców posadzkę zalano wodą. W trakcie przechowywania utrzymywano wilgotność względną powietrza w granicach 90-95%. Jabłka przechowywano 3 miesiące.

2. Materiał i przebieg doświadczenia

Badania prowadzono w ciągu sezonu 1997/98 i 1998/99 na jabłkach z 4-letnich jabłoni odmiany `*ampion', które rosły na podkładce M.9 oraz z 7-letnich jabłoni odmiany `Jonagold' na podkładce M.9.

3. Badane wskaźniki

1. Jędrność owoców

W roku 1997, po 3 miesiącach przechowywania jabłka dzielono wg kryterium masy. W obrębie każdej grupy do badań wzięto po 50 owoców; powtórzenie stanowiło 10 jabłek. W roku, 1998 zwiększono liczbę grup wielkościowych (tab. 1).

Tabela 1. Grupy wielkościowe jabłek odmiany `*ampion' i `Jonagold'

`Šampion'	1997/98	1998/99		`Jonagold'	1997/98	1998/99
			121-140 g
		141-160 g	141-160 g
		161-180 g	161-180 g			161-180 g		161-180 g
		181-200 g	181-200 g			181-200 g		181-200 g
		201-240 g	201-220 g			201-220 g		201-220 g
			221-240 g			221-240 g		221-240 g
			241-260 g					241-260 g
			261-280 g					261-280 g
			>281 g				>281 g

Oznaczenia wykonywano jędrnościomierzem Magnessa-Taylora, przy użyciu czopa o długości 16 mm i średnicy 11 mm. Pomiary wykonywano dwukrotnie na każdym owocu, tj. od strony pokrytej rumieńcem i po stronie przeciwległej, po wcześniejszym usunięciu skórki. Wyniki podano w funtach.

2. Zawartość ekstraktu

Zawartość ekstraktu oznaczano w soku pojedynczych jabłek analogicznie jak przy pomiarze jędrności. Oznaczenia wykonywano przy użyciu refraktometru Abbego. Wyniki podano w procentach.

3. Barwa rumieńca i barwa zasadnicza skórki

Intensywność barwy jabłek określano tylko w roku 1998. Oznaczenia prowadzono przy użyciu spektrofotometru firmy Minolta typ CR-508i (powierzchnia pomiaru o średnicy 8 mm). Przed pomiarem spektrofotometr kalibrowano przy pomocy standardowej białej płytki. Na każdym jabłku wykonano cztery pomiary, tj. dwa odczyty po stronie wybarwionej (w części przykielichowej i przyszypułkowej) oraz analogicznie po stronie niewybarwionej. W obrębie każdej grupy wielkościowej owoców badania prowadzono w 5 powtórzeniach; powtórzenie stanowiło 8 jabłek. Barwę określano na podstawie pomiaru składowych trójchromatycznych bodźca barwowego “L”, “a” i “b” wg Commision Internationale de I'Eclairage (składowa “L” przyjmuje wartości w zakresie od 0 dla barwy białej do 90 dla czerni, składowa “a” - od -60 dla barwy zielonej do +60 dla barwy czerwonej oraz składowa “b” - od wartości -60 dla barwy niebieskiej do +60 dla barwy żółtej).

4. Zawartość składników mineralnych i procent suchej masy

Po oznaczeniu jędrności, zawartości ekstraktu oraz barwy rumieńca i barwy zasadniczej skórki jabłka krojono wzdłuż osi owocu, dzieląc je na połowę pokrytą rumieńcem oraz przeciwległą połowę - bez rumieńca. Następnie jabłka krojono poprzecznie oddzielając część przykielichową od części przyszypułkowej. Do analiz chemicznych brano miąższ ze skórką, po usunięciu szypułki i komór nasiennych. Próbki suszono w temperaturze 65^oC. Po zmieleniu 1-gramowe naważki spopielono w piecu muflowym w temperaturze 550^oC przez 8 godzin. W ekstraktach uzyskanych po rozpuszczeniu popiołu w 0,5 N HCl oznaczano zawartość K, Ca, Mg i P.

Zawartość potasu oznaczono przy użyciu fotometru płomieniowego. Zawartość wapnia i magnezu oznaczono metodą ASA. Wapń oznaczano w obecności lantanu
w stężeniu 0,1%. Fosfor oznaczano kolorymetrycznie przy użyciu mieszaniny molibdenowo-wanadowej.

Procent suchej masy obliczono na podstawie różnicy między masą próbek przed suszeniem i po suszeniu. Próbki suszono do stałej wagi w temperaturze 105⁰C.

4. Metody opracowania wyników

Wyniki opracowano statystycznie metodą analizy wariancji w układzie trzyczynnikowym. W opracowaniu zależności posługiwano się metodą regresji wielokrotnej.

Ocenę istotności wpływu czynników doświadczenia przeprowadzono na podstawie testu F-Fishera, a do porównania średnich posługiwano się wartościami granicznymi obliczonymi przy użyciu testu Tukeya, przy poziomach wiarygodności ∝=0,05 i ∝=0,01. Dane dotyczące procentu suchej masy przekształcono wg funkcji Blissa (
). Obliczenia dotyczące pozostałych badanych parametrów prowadzono na wartościach rzeczywistych.

5. WYNIKI

1. Zawartość składników mineralnych oraz niektóre cechy jakościowe w zależności od masy owoców

W roku 1997, jabłka odmiany `Šampion' i `Jonagold' o mniejszej masie odznaczały się wyższą zawartością wapnia w porównaniu do owoców o większej masie. Podobną zależność obserwowano w drugim roku badań, przy zwiększonej liczbie grup wielkościowych (rys. 2, rys. 3).

Interesująco przedstawia się porównanie wpływu lat na zawartość wapnia
w owocach obydwu badanych odmian. Z danych tych wynika, że w roku 1997 jabłka odznaczały się wyższą zawartością wapnia w porównaniu do jabłek ze zbioru w roku 1998.

Rysunek 2
. Zawartość wapnia w jabłkach odmiany `Šampion'; średnio dla badanych części owoców

Rysunek 3. Zawartość wapnia w jabłkach odmiany `Jonagold'; średnio dla badanych części owoców

Wystąpiło również istotne współdziałanie masy jabłek i części owocu na zawartość wapnia w jabłkach odmiany `Jonagold'. Wyraziło się ono tym, że wraz ze wzrostem masy jabłek malała zawartość wapnia, z tym że zależność ta była wyraźniej zaznaczona w części przykielichowej owoców. Z drugiej strony okazało się, że zawartość wapnia w części przykielichowej jabłek była istotnie niższa poza jabłkami o masie od 161 do 180 g (tab. 2).

Tabela 2. Współdziałanie masy i części owocu na zawartość wapnia w jabłkach odmiany `Jonagold'; średnio dla barwy (mg/kg s.m.), 1998

Masa owoców (g)		Część przykielichowa			Część przyszypułkowa			Różnice graniczne dla porównania części owocu w obrębie masy
																NIR 0.10	NIR 0.05		NIR 0.01
161-180		268	c	ni		272	b
181-200		209	b	**		247	b
201-220		210	b	**		249	b
221-240		180	ab	**		242	ab	21,8		24,2		28,6
241-260		196	ab	**		242	ab
261-280		166	a	**		224	ab
> 281		165	a	**		207	a
Różnice graniczne dla porównania masy owoców w obrębie części owocu	NIR 0.10			33,0
		NIR 0.05			36,7
		NIR 0.01			43,3

Objaśnienie: średnie oznaczone takimi samymi literami nie różnią się istotnie między sobą przy poziomie istotności α= 0,05 według testu Tukey'a

Wraz ze wzrostem masy jabłek zmniejszała się jędrność miąższu, natomiast wzrastała wartość stosunku K:Ca i Mg:Ca. W przypadku jabłek odmiany `Šampion' odnotowano też wyższą zawartość ekstraktu w owocach większych. Podobna tendencja wystąpiła u jabłek odmiany `Jonagold', ale tylko w roku 1997. Natomiast w przypadku zależności między masą jabłek a zawartością fosforu, potasu i magnezu w owocach obserwowano sprzeczne tendencje (tab. 3).

Tabela 3. Zawartość składników mineralnych oraz niektóre cechy jabłek w zależności od masy owoców; średnio dla różnych części owoców

	Badane cechy
Masa jabłek (g)	P (% s.m.)	K (% s.m.)	Mg (mg/kg s.m.)	K:Ca		Mg:Ca		Jędrność (funty)		Zawartość ekstraktu (%)
`Šampion' 1997
141-160	0,095 a	0,80 a	202 a	30,4 a		0,71 a		9,7 a		11,7 a
161-180	0,094 a	0,88 a	221 b	27,9 a		0,72 a		9,6 a		12,4 b
181-200	0,091 a	0,91 a	218 b	29,5 a		0,77 ab		10,1 b		12,5 b
pow. 200	0,094 a	0,86 a	216 b	32,6 a		0,83 b		10,0 b		12,6 b
`Śampion' 1998
121-140	0,114 a	0,77 b	214 ab	24,5 ab			0,67 a		9,9 a	11,1 a
141-160	0,116 a	0,71 b	198 a	28,2 b			0,75 ab		10,2 ab	11,2 ab
161-180	0,130 b	0,71 b	219 ab	24,4 ab			0,76 ab		9,8 a	11,6 ab
181-200	0,112 a	0,63 ab	208 ab	24,6 bc			0,82 ab		10,2 ab	12,0 b
201-220	0,117 a	0,72 b	223 b	27,4 b			0,85 ab		10,5 ab	11,7 b
221-240	0,113 a	0,61 ab	209 ab	26,5 b			0,91 b		10,7 b	11,7 b
241-260	0,114 a	0,54 a	205 ab	20,5 a			0,79 ab		10,2 ab	11,6 ab
`Jonagold' 1997
161-180	0,086 a	0,65 a	196 a	24,0 ab			0,65 a		13,5 a	13,2 a
181-200	0,084 a	0,64 a	207 a	20,1 a			0,66 a		14,0 b	13,0 a
201-220	0,085 a	0,67 a	202 a	24,6 ab			0,75 b		13,8 ab	13,3 a
221-240	0,089 a	0,70 a	212 a	25,7 b			0,78 b		14,1 b	13,4 a
`Jonagold' 1998
161-180	0,109 a	0,57 ab	202 ab		21,3 a		0,76 a		17,7 b	11,7 a
181-200	0,106 a	0,53 a	207 ab		23,7 ab		0,93 b		17,7 b	12,4 b
201-220	0,107 a	0,57 ab	204 ab		25,5 ab		0,91 b		17,3 b	11,9 ab
221-240	0,105 a	0,55 ab	193 a		26,6 b		0,95 b		16,9 b	12,2 ab
241-260	0,121 b	0,63 b	209 b		29,3 bc		0,98 bc		15,7 a	13,1 d
261-280	0,129 b	0,65 bc	202 ab		33,0 c		1,07 c		15,8 a	13,1 d
281-300	0,128 b	0,73 c	210 b		40,7 c		1,18 c		16,3 ab	12,6 bc

Objaśnienie: średnie oznaczone takimi samymi literami nie różnią się istotnie między sobą przy poziomie istotności α = 0,05 według testu Tukey'a

Podobnie jak w przypadku zawartości wapnia, odnotowano również statystycznie istotne współdziałanie pomiędzy masą i częścią owocu na wartość stosunku Mg:Ca. Wyraziło się ono znacznie wyraźniejszym wzrostem wartości stosunku Mg:Ca wraz ze wzrostem masy jabłek w części przykielichowej owoców w porównaniu z częścią przyszypułkową jabłek. Z drugiej strony okazało się, żę wartość stosunku Mg:Ca w części przykielichowej jabłek była istotnie wyższa w porównaniu do części przyszypułkowej (tab. 4 i 5).

Tabela 4. Współdziałanie masy i części owocu wartość stosunku Mg:Ca w jabłkach odmiany `Jonagold'; średnio dla wybarwienia, 1998

Masa owoców (g)		część przykielichowa			część przyszypułkowa			Różnice graniczne dla porównania części owocu w obrębie masy
																NIR 0.10	NIR 0.05		NIR 0.01
161-180		0,82	a	*		0,70	a
181-200		1,04	b	**		0,82	ab
201-220		1,03	b	**		0,80	ab
221-240		1,12	bc	**		0,78	ab	0,09		0,11		0,12
241-260		1,12	bc	**		0,84	ab
261-280		1,27	c	**		0,88	b
< 281		1,37	c	**		0,99	b
Różnice graniczne dla porównania masy owoców w obrębie części owocu	NIR 0.10			0,14
				NIR 0.05									0,16
				NIR 0.01									0,18

Objaśnienie: średnie oznaczone takimi samymi literami nie różnią się istotnie między sobą przy poziomie istotności α = 0,05 według testu Tukey'a

Tabela 5. Współdziałanie masy i części owocu na wartość stosunku Mg:Ca w jabłkach odmiany `*ampion'; średnio dla wybarwienia, 1998

Masa owoców (g)		część przykielichowa			część przyszypułkowa			Różnice graniczne dla porównania części owocu w obrębie masy
																NIR 0.10	NIR 0.05		NIR 0.01
121-140		0,75	a	**		0,60	a
141-160		0,82	ab	**		0,69	ab
161-180		0,85	ab	**		0,68	ab
181-200		0,91	b	**		0,74	b	0,08		0,09		0,10
201-220		0,97	bc	**		0,73	ab
221-240		1,06	c	**		0,76	b
<241		0,93	bc	**		0,65	ab
Różnice graniczne dla porównania masy owoców w obrębie części owocu	NIR 0.10			0,11
		NIR 0.05			0,13
		NIR 0.01			0,15

Objaśnienie: średnie oznaczone takimi samymi literami nie różnią się istotnie między sobą przy poziomie istotności α = 0,05 według testu Tukey'a

2. Zawartość składników mineralnych w zależności od części owocu

Zawartość składników mineralnych w obrębie owocu była niejednorodna.
W części przykielichowej obserwowano istotnie mniej wapnia w porównaniu do części przyszypułkowej (rys. 4 i 5). Zawartość fosforu i magnezu nie zależała od części owocu. Natomiast w przypadku potasu, wyższą zawartość tego składnika odnotowano w części przykielichowej w jabłkach odmiany `Šampion' i `Jonagold', ale tylko
w owocach zebranych w roku 1998 (tab. 6).

Rysunek 4. Zawartość wapnia w jabłkach odmiany `Šampion' w zależności od części owocu; średnio dla wybarwienia i masy owoców

Rysunek 5. Zawartość wapnia w jabłkach odmiany `Jonagold' w zależności od części owocu; średnio dla wybarwienia i masy owoców

Tabela 6. Zależność między częścią owocu a niektórymi cechami jabłek średnio dla wybarwienia i masy owoców

Badane cechy	Część przykielichowa		Część przyszypułkowa
`Šampion' 1997
P (% s.m.)	0,092	ni		0,094
K (% s.m.)	0,83	ni		0,88
Mg (mg/kg s.m.)	209	**		219
K:Ca	34,1	**		26,0
Mg:Ca	0,87	**		0,64
`Šampion' 1998
P (% s.m.)	0,118	ni		0,115
K (% s.m.)	0,65	**		0,69
Mg (mg/kg s.m.)	216	ni		206
K:Ca	26,8	**		23,5
Mg:Ca	0,90	**		0,69
`Jonagold' 1997
P (% s.m.)	0,085	ni		0,087
K (% s.m.)	0,64	ni		0,68
Mg (mg/kg s.m.)	202	ni		206
K:Ca	26,9	**		20,3
Mg:Ca	0,81	**		0,61
`Jonagold' 1998
P (% s.m.)	0,116	ni		0,114
K (% s.m.)	0,58	**		0,63
Mg (mg/kg s.m.)	213	**		195
K:Ca	30,4	**		26,9
Mg:Ca	11,1	**		0,83

3. Zawartość składników mineralnych w zależności od występowania rumieńca

W pierwszym roku doświadczenia, jabłka obu badanych odmian odznaczały się wyższą zawartością wapnia (rys. 6 i 7) oraz niższą wartość stosunku Mg:Ca po stronie pokrytej rumieńcem. W roku 1998 nie odnotowano tej zależności. Natomiast zawartość pozostałych składników mineralnych (P, K, Mg) nie wykazywała wyraźnego związku
z obecnością rumieńca (tab. 7).

Rysunek 6. Zawartość wapnia w jabłkach odmiany `Šampion' w zależności od występowania rumieńca; średnio dla masy jabłek oraz dla części przykielichowej i przyszypułkowej owoców

Rysunek 7. Zawartość wapnia w jabłkach odmiany `Jonagold' w zależności od występowania rumieńca; średnio dla masy jabłek oraz dla części przykielichowej i przyszypułkowej owoców

Tabela 7. Zależność między występowaniem rumieńca a zawartością składnków mineralnych w jabłkach; średnio dla masy jabłek oraz dla części przykielichowej i przyszypułkowej owoców

Badane cechy	Strona z rumieńcem		Strona bez rumieńca
`Šampion' 1997
P (% s.m.)	0,092	ni		0,094
K (% s.m.)	0,86	ni		0,86
Mg (mg/kg s.m.)	215	ni		213
K:Ca	28,8	ni		31,3
Mg:Ca	0,72	**		0,79
`Šampion' 1998
P (% s.m.)	0,116	ni		0,118
K (% s.m.)	0,66	ni		0,68
Mg (mg/kg s.m.)	208	ni		213
K:Ca	24,7	ni		25,5
Mg:Ca	0,78	ni		0,81
`Jonagold' 1997
P (% s.m.)	0,085	ni		0,087
K (% s.m.)	0,66	ni		0,67
Mg (mg/kg s.m.)	210	ni		198
K:Ca	21,6	*		25,5
Mg:Ca	0,69	*		0,73
`Jonagold' 1998
P (% s.m.)	0,115	ni		0,115
K (% s.m.)	0,60	ni		0,61
Mg (mg/kg s.m.)	201	ni		207
K:Ca	28,9	ni		28,4
Mg:Ca	0,97	ni		0,97

4. Zawartość składników mineralnych i procent suchej masy
   w zależności od części owocu i występowania rumieńca

W pracy odnotowano istotne współdziałanie części owocu i występowania rumieńca na zawartość wapnia w jabłkach odmiany `Jonagold'. Wyraziło się ono tym, że wybarwieniu jabłek towarzyszyła wyższa zawartość wapnia ale tylko w części przykielichowej owoców, przy czym najmniej wapnia zawierały owoce w części przykielichowej po stronie niewybarwionej, najwięcej zaś w części przyszypułkowej po stronie wybarwionej (tab. 8).

Tabela 8. Zawartość wapnia w w jabłkach odmiany `Jonagold' zależnie od wybarwienia i części owocu; średnio dla masy jabłek (mg/kg s.m.), 1997

Część owocu		Strona wybarwiona		Strona niewybarwiona
		Część przykielichowa		280	**		227
		Część przyszypułkowa						342	ni		341
NIR 0,05	26	**						**
NIR 0,01	34

W doświadczeniu odnotowano ciekawe wyniki dotyczące procentu suchej masy oznaczanej w roku 1997. W przypadku odmiany `Jonagold' obserwowano statystycznie istotny wpływ części owocu i zabarwienia skórki. Natomiast u odmiany `*ampion' stwierdzono jedynie istotny wpływ wybarwienia. Ogólnie, procent suchej masy po stronie wybarwionej był istotnie wyższy w obydwu badanych odmianach w porównaniu do strony niewybarwionej. Natomiast u jabłek odmiany `Jonagold' stwierdzono też wyższą zawartość suchej masy w części kielichowej owocu w porównaniu do części przyszypułkowej (tab. 9).

Tabela 9. Procent suchej masy w zależności od części owocu i wybarwienia jabłek odmian `Jonagold' i `*ampion'; średnio dla masy jabłek, 1997

Część owocu		Strona wybarwiona		Strona niewybarwiona
`Jonagold'
Część przykielichowa		17,46	**		16,70
						Część przyszypułkowa		16,39	**		15,70
NIR 0,05	0,27					**			**
NIR 0,01	0,40
`*ampion'
Część przykielichowa		15,57	**		14,97
						Część przyszypułkowa		15,60	**		15,01
NIR 0,05	0,21					ni			ni
NIR 0,01	0,31

5. Jędrność owoców w zależności od występowania rumieńca

Jabłka odmiany `Šampion' odznaczały się wyższą jędrnością po stronie pokrytej rumieńcem w porównaniu do strony niewybarwionej. Zależność taka wystąpiła
w obydwóch latach badań. Natomiast w przypadku jabłek odmiany `Jonagold' odnotowano wyższą jędrność owoców po stronie wybarwionej tylko w 1997 (rys. 8 i 9).

Rysunek 8. Jędrność jabłek odmiany `*ampion' zależnie od wybarwienia; średnio dla masy oraz części przykielichowej i przyszypułkowej owoców

Rysunek 9. Jędrność jabłek odmiany `Jonagold' zależnie od wybarwienia; średnio dla masy oraz części przykielichowej i przyszypułkowej owoców

6. Zawartość ekstraktu w zależności od występowania rumieńca

Jabłka po stronie wybarwionej miały średnią zawartość ekstraktu istotnie wyższą niż po stronie niewybarwionej. Zależność tę udowodniono u obydwóch odmian
i w obydwóch latach badań (rys. 10 i 11).

Rysunek 10. Zawartość ekstraktu w jabłkach odmiany `Šampion' zależnie od wybarwienia; średnio dla masy oraz części przykielichowej
i przyszypułkowej owoców

Rysunek 11. Zawartość ekstraktu w jabłkach odmiany `Jonagold' zależnie od wybarwienia; średnio dla masy oraz części przykielichowej
i przyszypułkowej owoców

7. Zależność między zawartością wapnia i intensywnością rumieńca

Wyniki badań przedstawiono tylko dla jabłek odmiany `Jonagold', które odznaczały się znacznie większym zróżnicowaniem barwy rumieńca w porównaniu do odmiany `*ampion'. Otrzymane zależności przedstawiono graficznie na rysunkach 12 i 13 oraz w postaci barwnych tablic na rysunku 14.

Z danych tych wynika, że wartość składowa barwy "a" rosła natomiast wartość "b" malała wraz ze wzrostem zawartości wapnia w części przyszypułkowej jabłek. Oznacza to, że im rumieniec był bardziej czerwony tym miąższ zawierał więcej wapnia. Albo inaczej ujmując, wraz ze wzrostem zawartości wapnia w części przyszypułkowej obserwowano coraz intensywniejsze pokrycie skórki rumieńcem. Natomiast w części przykielichowej zależność ta była odwrotna.

Rysunek 12. Zależność między i intensywnością rumieńca i zawartością wapnia
w części przyszypułkowej jabłek odmiany `Jonagold'; średnio dla masy owoców, 1998

Rysunek 13. Zależność między i intensywnością rumieńca i zawartością wapnia
w części przykielichowej jabłek odmiany `Jonagold'; średnio dla masy owoców, 1998

Składowa "a"	Składowa "b"
a = + 5,5	b = + 33,4
a = + 11,3	b = + 32,6
a = + 22,6	b = + 26,1
a = + 34,9	b = + 20,6

Rysunek 14. Intensywność rumieńca oraz wartości składowych "a" i "b"

6. DYSKUSJA

W wielu publikacjach na temat zawartości wapnia w jabłkach podnoszone jest znaczenie warunków pogody (Huguet 1981, Sass 1976, Boon van der 1977 i 1980, Herregods 1979, Drake i in. 1974, Lange i Ostrowski 1980). Wyniki zamieszczone w tej pracy wskazują na podobną zależność. W niniejszej pracy odnotowano wyższą zawartość wapnia w jabłkach zebranych w roku 1997 w porównaniu do jabłek z roku 1998. Można przypuszczać, że różnica w zawartości wapnia owocach między latami 1997 i 1998 była związana z wysokimi opadami w roku 1997. Jest to zgodne
z wcześniejszymi badaniami Drake (1974) i Herregods (1979).

W niniejszej pracy obserwowano wpływ średniej masy jabłek na zawartość wapnia w owocach. Jest to zgodne z informacjami w literaturze wskazującymi, że owoce drobniejsze są zasobniejsze w wapń. Tłumaczyć to można efektem rozcieńczenia wapnia w owocach większych (Pouwer 1974, Marcelle 1990, Tomala i Sadowski 1990). Zróżnicowaną zawartość wapnia w jabłkach można zapewne tłumaczyć też niższą jędrnością owoców większych, co obserwowali między innymi Marmo i in. (1985).

Przeprowadzone obserwacje i analizy w tej pracy wykazywały regularnie niższą zawartość wapnia w części przykielichowej jabłek w porównaniu do części przyszypułkowej. Również inni autorzy zwrócili uwagę, że miąższ w części przykielichowej jabłek jest gorzej odżywiony wapniem, co wiąże się z lokalizacją objawów gorzkiej plamistości podskórnej - w pierwszej kolejności wokół kielicha (Tomala 1994a). Wydaje się przy tym, że wyższa wartość stosunku K:Ca i Mg:Ca jest pochodną niższej zawartości wapnia w części przykielichowej jabłek. Ma to zapewne bezpośredni związek z częstszym pojawianiem się plam gorzkiej plamistości podskórnej w części przykielichowej owocu (Lune i Goor 1979, Conway i Sams 1987, Marcelle 1989, Tomala 1994 i 1994a). Zawartość wapnia w miąższu ze skórką wykazywała przy tym zależność z wybarwieniem jabłek. W pierwszym roku doświadczenia stwierdzono regularnie wyższą zawartość wapnia w jabłkach po stronie wybarwionej. O występowaniu takiej zależności można przypuszczać również na podstawie danych Tomali (1999), który obserwował pojawianie się pierwszych objawów gorzkiej plamistości podskórnej w części przykielichowej jabłek po stronie niewybarwionej. Również inni autorzy zwrócili uwagę, że niska zawartość wapnia jest przyczyną występowania chorób fizjologicznych, których objawy są zlokalizowane
w miąższu wokół kielicha (Terblanche i in. 1979, Marcelle 1989 oraz Bramlage i in. 1990).

W warunkach niniejszego doświadczenia odnotowano wyższą zawartość potasu w części przykielichowej jabłek. Jest to częściowo zgodne z danymi zawartymi
w literaturze (Ostrowski 1965, Sadowski i in. 1965, Terblanche i in. 1979), z której wynika, że miąższ jabłek wokół kielicha odznacza się wyższą wartością stosunku K:Ca.

Wyniki otrzymane w niniejszej pracy dowodzą, że jabłka po stronie wybarwionej odznaczają się wyższą zawartością suchej masy w porównaniu do strony bez rumieńca. Można zatem przypuszczać, że wyższa zawartość wapnia w części wybarwionej owocu mogła być związana z wyższą zawartością suchej masy. Wydaje się, że tak postawiona teza może posłużyć do częściowego wytłumaczenia wyższej zawartości wapnia po wybarwionej stronie owocu, ponieważ w literaturze spotyka się informacje wskazujące, że wapń wpływa na strukturę błon komórkowych, spaja ściany sąsiadujących ze sobą komórek, a także wpływa na stan koloidów cytoplazmy (Vang-Petersen 1980, Starck 1984 oraz Cocucci i in. 1990). Powszechnie przy tym wiadomo, że w komórce najwięcej wapnia spotyka się w ścianie komórkowej i cytoplazmie. Również wyższą jędrność jabłek po stronie wybarwionej tłumaczyć można wyższą zawartością wapnia, który spaja ściany sąsiadujących ze sobą komórek (Vang-Petersen 1980).

Wydaje się również, że wyższa zawartość wapnia w części przyszypułkowej pokrytej jednocześnie rumieńcem może być związana z ekspozycją tej części owocu na silniejszą operację słoneczną i wyższą temperaturę miąższu, co mogło zwiększyć transpirację. W takich warunkach można oczekiwać silniejszego ciągu transpiracyjnego, z którym docierało więcej wapnia tkanek. Również w literaturze spotyka się informacje wskazujące, że jabłka wykształcone w wyższej temperaturze odznaczają się wyższą zawartością wapnia w porównaniu do owoców wykształconych w niższej temperaturze (Huguet 1981). Podkreślane jest przy tym znaczenie dostępności wody, ponieważ Clotheir (1989) i Failla (1990) obserwowali wyższą zawartość wapnia w owocach pod wpływem nawadniania.

W niniejsze pracy odnotowano wyższą zawartość ekstraktu po stronie wybarwionej jabłek w porównaniu do część owocu nie pokrytej rumieńcem. Mogło to być związane z fotosyntezą, która zachodziła w skórce zawiązków, do której docierało dużo światła słonecznego.

7. STRESZCZENIE I WNIOSKI

Badania prowadzono w roku 1997 i 1998. W pierwszym roku badań jabłka odmiany `Jonagold' i `*ampion' przechowywano przez 3 miesiące w warunkach chłodni zwykłej. Po przechowywaniu jabłka podzielono na grupy wielkościowe oraz oznaczono jędrność i zawartość ekstraktu po stronie wybarwionej oraz po stronie bez rumieńca. Następnie jabłka krojono na cztery części, tj. oddzielono część przyszypułkową od części przykielichowej, a także część z rumieńcem od części bez rumieńca. W próbach jabłek oznaczono zawartość składników mineralnych. W roku 1997 określono dodatkowo procent suchej masy, a w roku 1998 - intensywność rumieńca. Wyniki opracowano statystycznie metodą analizy wariancji w układzie trzyczynnikowym. W opracowaniu zależności posługiwano się metodą regresji wielokrotnej.

Zawartość składników mineralnych, a zwłaszcza zawartość wapnia w jabłkach, zależała w znacznym stopniu od sezonu wegetacyjnego. Wraz ze wzrostem masy jabłek zmniejszała się zawartość wapnia w miąższu. Znacznie niższą zawartość wapnia stwierdzono przy tym w części przykielichowej jabłek, w porównaniu do części przyszypułkowej. Natomiast w części przyszypułkowej obserwowano zawsze wyższą wartość stosunku K:Ca i Mg:Ca. Z drugiej strony odnotowano dodatnią zależność między zawartością wapnia w miąższu a występowaniem rumieńca lub jego intensywnością.

Na podstawie uzyskanych wyników sformułowano następujące wnioski:

1. Zawartość wapnia w jabłkach zależy w dużym stopniu od sezonu wegetacyjnego.

2. Zawartość wapnia w jabłkach maleje wraz ze wzrostem masy owoców.

3. Wybarwiona strona jabłek, w porównaniu do części niewybarwionej odznacza się wyższą jędrnością i zawartością ekstraktu.

4. Część przykielichowa jabłek, w porównaniu do części przyszypułkowej, odznacza się niższą zawartością wapnia oraz wyższą wartością stosunku K:Ca.

5. Jabłka w części pokrytej rumieńcem, w porównaniu do części niewybarwionej, odznaczają się zwykle wyższą zawartością wapnia.

6. Intensywność rumieńca nie wykazuje istotnego wpływu na zawartość potasu, fosforu i magnezu w jabłkach.

8. SPIS LITERATURY

Askew H. O., Chittenden E.T., Monk R.J., Watson J. 1960. Chemical investigations on bitter pit of apples. II. The effect of supplementary mineral sprays on incidence of pitting and on chemical composition of Coxs Orange fruit and leaves. New Zealand J. Agric. Res. 3: 141-168.

Basak A. 1998. Jak spowodować lepsze wybarwienie jabłek? III Ogólnopolskie spotkanie sadownicze w Grójcu, 21-22 stycznia 1998: 28-35.

Ben J. 1995. Influence of rootstock on mineral content and storage of apple fruits. Acta Hort. 383: 353-358.

Boon J. van der. 1977. Stip in apples en weersfactoren. Rapport, Instit. Voor Bodemvruchtbaarheid 2-77: 17.

Boon J. van der. 1980. Prediction and control of bitter pit in apples. I. Prediction based on mineral leaf composition, cropping levels and summer temperatures. J. Hort. Sci. 55: 307-312.

Bramlage W.J., Drake M., Weis S.A. 1985. Comparisons of calcium chloride, calcium phosphate and a calcium chelate as foliar sprays for McIntosh apple trees. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 110(6): 786-789.

Bramlage W.J., Weis S.A., Darke M. 1985. Predicting the occurrence of poststorage disorders of McIntosh apples from preharvest mineral analysis. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 110(4): 493-498.

Bramlage W.J., Weis S.A., Greene D.W. 1990. Observations on the relationships among seed number, fruit calcium and senescent breakdown in apples. Hort. Sci. 25(3): 351-353.

Brookfield P.L., Ferguson I.B., Watkins C.B., Bowen J.H. 1996. Seed number and calcium concentrations of `Braeburn' apple fruit. J. Hort. Sci. 71(2): 265-271.

Cąderek T. 1966. Występowanie gorzkiej plamistości podskórnej na jabłkach odmiany Piękna z Boskoop pochodzących z różnych warunków glebowo-klimatycznych. Praca magisterska, Katedra Sadownictwa SGGW, Warszawa.

Clothier B. E., Smettem K. R. J., Rahardio P., 1989. Spinkler irrigation, roots and the uptake of water. Field-scale water and solute flux in soils. Proceding Workshop, Switzerland, 24-29 September 1989: 101-108.

Cocucci S., Abruzzese A., Rizzi E., Mignani I., Poma Treccani C. 1990. Fruit development, calcium level and bitter pit in apple. Adv. Hort. Sci. 4(3): 147-160.

Conway W.S., Gross K.C., Boyer C.D., Sams C.E. 1988. Inhibition of Penicillum exspansum polygalacturonase activity by increased apple cell wall calcium. Phytopathology 78: 1052-1055.

Conway W.S., Sams C.E. 1987. The effects of postharvest infiltration of calcium, magnesium or strontium on decay, frimness, respiration and ethylene production in apples. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 112(2): 300-303.

Curry E. A., 1990. Predicting storage scald potential of `Delicious' apples. Acta Hort. 276: 71-77.

Davenport J.R., Peryea F.J. 1989. Whole fruit mineral element content and respiration rates of harvested Delicious apples. J. Plant Nutrition 12(6): 701-713.

Delever P. 1978. Ookrzaken, bestrijding en voorspelling van stip. Fruitteelt 68(7): 212-217.

Drake M., Bramlage W.J., Baker J.H. 1974. Correlation of calcium content of `Baldwin' apples with leaf calcium, tree yield and occurrence of physiological disorders and decay. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 99: 379-380.

Esmaeil F. 1998. Productivity, postharvest physiology and soil nitrate movement as influenced by nitrogen applications in 'Delicious' apple. XXV Inernational Horticultural Congress. Brussels 2-7 August 1998: 141-142.

Failla O., Poma Treccani C., Mignani I., 1990. Water status, growth and calcium nutriton of apple trees in relation to bitter pit. Scientia Hort. 42: 55-64.

Fallahi E., Richardson D.G., Westwood M.N., Chaplin M.M. 1985. Relationships among mineral nutrition, ethylene and post-harvest physiology in apples on six rootstocks. Scientia Hort. 25(2): 163-175.

Faust M., Shear C. B., 1972. The effect of calcium on respiration of apples. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 97: 437-439.

Ferguson I.B. Drobok B.K. 1987. Calcium and the regulation of plant growth and senscenic. Hort. Sci. 24(2): 262-266

Ferguson I.B., Watkins C.B., Volz R.K. 1993. Assessment and reduction of bitter pit risk in apple fruit. Acta Hort. 326: 157-164.

Fukumoto M., Nagai K., Yoshioka H., Aoba K. 1987. Mechanism of the development of a calcium-related disorder (bitter pit) in apple. JARQ 20(4): 248-252.

Gut W., Weibel F., Jaggi W. 1990. Effects of mulching on soil fertility. Schweiz. Obst.Weinbau 126(25): 685-691.

Guzewska J. 1980. Zastosowanie chlorku wapnia przeciwko gorzkiej plamistości podskórnej na jabłkach odmiany `Pomarańczowa Koksa'. Prace ISiK ser. A, 22: 59-66.`

Herregods M. 1979. Influence du climar sur la qualite et la conservation des fruits. Le Friut Belge, 338.

Huguet C. 981. L'analyse du fruit en relaton avec les maladies de conservation.Arboric. Fruit 28: 61-64.

Jackson J.E. 1968. Effects of light climate in apple orchards. ADAS. Quarterly Review, 3: 109-119.

Jackson J.E., Sharples R.O., Palmer J.W. 1977. The influence of shade and within tree position on apple fruit size, color and storage quality. J. Hort. Sci. 46: 277-287.

Jaumień F. 1998. Co wpływa na wybarwianie się jabłek? Ogrodnictwo (3): 5-8.

Ju Z.G., Liu C., Yuan Y. 1995. Activities of chalcone synthesies and UDPGal: flavonoid-3-oglycosyltransferase in reaction to anthocyanin synthesis in apple. Sci. Hort. (5): 1-11.

Ju Z.G., Liu C., Yuan Y., Wang Y. 1995. Effects of "Colormotor" on anthocyanin accumulation, fruit coloration and superficial scald susceptibility of 'Delicious' apples. Sci. Hort. 30(4): 782.

Ju Z.G., Liu C., Yuan Y., Xin S.H. 1995. Relationships among phenylalanine ammonia-lyse activity, simple phenol concentration and anthocyanin accumulation in apple. Sci. Hort. 61: 215-226.

Kłossowski W., Lachman J. 1976. Wpływ murawy i czarnego ugoru na plon jabłoni, jego jakość oraz właściwości gleby. Roczniki Gleboznawcze 27(1): 61-64.

Lancaster J.E. 1992. Regulation of skin color in apples. J. Tree Fruit Postharvest 3(4): 10-13.

Lange E., Ostrowski W. 1980. Przechowalnictwo owoców. PWRiL, Warszawa.

Lau O. 1992. Maturity and storage of Jonagold apples. J. Tree Fruit Postharvest 3(4): 10-13.

Lidster P.D., Porritt S.W. 1975. Spartan apple breakdown as affected by orchard factors, nutrient content and fruit quality. Can. J. Plant. Sci. 55: 443-446.

Lipecki J. 1994. Wpływ pielęgnacji gleby i nawożenia na jakość owoców. Zjazd Przodujących Sadowników, Skierniewice: 9-14.

Lune P., Goor B.J. 1979. Extractability of calcium from apple fruit and apple leaf tissue and the occurrence of bitter pit. J. Hort. Sci. 54(4): 327-331.

Marcelle R.D. 1989. Ethylene formation, lipoxygenase activity and calcium content in apple (cv. `Jonagold'). Acta Hort. 258: 61-68.

Marcelle R.D. 1990. Predicting storage quality from preharvest fruit mineral analyses. Acta Hort. 274: 305-313.

Marmo C.A., Bramlage W.J., Weis S.A. 1985. Effects of fruit maturity, size and mineral concentration on predicting the storage life of `McIntosh' apples. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 110(4): 499-502.

Martin D., Levis T.L., Cerny J. 1960. Bitter pit in the apple variety Cleopatra in Tasmania in relation to calcium and magnesium. Aust. J. Agric. Res. 11: 742-749.

Mason J.L., McDougald J. M. 1974. Influence of calcium concentracion in nutrient solutions on breakdown and nutrient uptake in `Spartan' apples. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 99: 318-321.

Mika A. 1997. Wpływ niektórych czynników agrotechnicznych na jakość jabłek. II Ogólnopolskie spotkanie sadownicze w Grójcu, 22-23 stycznia 1997: 3-13.

Mika A., Krzewińska D. 1994. Badania nad formowaniem, cięciem oraz gęstością sadzenia drzew owocowych. Sprawozdanie ISK, Skierniewice: 27-40.

Mika A., Tymoszuk S. 1986. Treatments improving illumination of the fruiting zone of thr tree. Regulation of Photosynthesis in Fruit Trees Publ. N. Y. State Agr. Exp. Sta. Geneva N.Y.: 42-49.

Morris I., Morris J.C. 1989. Predicting firmness changes of `Rome' apples in refrigerated storage. J. Amer. Soc. Hort. 114(1): 90-94.

Olszewski T., Mika A. 1986. Planting density effects on mineral composition of leaves and fruits of `Macspur' apples. Acta Hort. 160: 259-260.

Olszewski T., Mika A. 1990. Influence of orchard cultural. Practieses on mineral composition of apples leaves and fruit. Fruit Sci. Rep. 17(3): 122-128

Ostrowski W. 1965. Badania nad właściwościami fizycznymi i chemicznymi jabłek porażonych gorzką plamistością podskórną oraz próba zmniejszenia strat powodowanych tą chorobą. Zesz. Nauk. WSR Szczecin, 19: 3-68.

Pe*lova H., Takac J. 1989. Studies on physiological disorders of apples in relation to soil potassium content and leaf and fruit analyses. Sbornik UVTIZ, Zahradnictvi. 16(4): 245-250.

Perring M.A. 1968. Mineral composition of apples.VIII. Further investigations into the relationship between composition and disorders of the fruit. J. Sci. Food Agric. 19: 640-645.

Perring M.A. 1985. Redistribution of minerals in apple fruit during storage. Effects of late summer pruning, calcium sprays and low temperature breakdown. J. Sci. Food Agric. 36(5): 333-342.

Perring M.A., Jackson C.H. 1975. The mineral composition of apples. Calcium concentration and bitter pit in relation to mean mass per apple. J. Sci. Food Agric. 26(10): 1493-1502.

Pouwer A. 1974. Leaf analysis for prediction of bitter pit. Acta Hort. 45: 33-37.

Razeto B. 1984. Nitrogen and potassium rates in apple trees. International Colloquium for the Optimization of Plant Nutrition., Proceedings, (2): 491-497.

Sadowski A. 1967. Niektóre czynniki wpływające na występowanie gorzkiej plamistości podskórnej jabłek i możliwości jej zapobiegania. Instytut Sadownictwa, Skierniewice.

Sadowski A., Ambroziak E., Fiałkowska Z., Kondracki T., Zielińska A. 1969. Studia nad gorzką plamistością podskórną jabłek. IV. Dalsze badania nad wpływem nawożenia pozakorzeniowego. Zesz. Nauk. SGGW - Ogrodnictwo 5: 203-231.

Sadowski A., Szymborska E., Wieczorek A. 1965. Studia nad gorzką plamistością podskórną jabłek. Zesz. Nauk. SGGW - Ogrodnictwo 3: 41-62.

Saks Y., Sonego L., Ben-Arie R. 1990. Senescent breakdown of `Jonathan' apples in relation to the water-soluble calcium content of the fruit pulp before and after storage. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 115(4): 615-618.

Sams C.E., Conway W.S. 1984. Effect of calcium infiltracion on ethylene production, respiration rate, soluble polyuronide content and quality of `Golden Delicious' apple fruit. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 109(1): 53-57.

Sass P. 1976. Az alma t*rol*si vesztesegeire hat* t*nyez*k *sszefgg*seinek vizsg*lata.Kert*szeti Egyetem K*zlem*nyei 40(8): 165-177.

Schumacher R. 1982. Causes possibles des maladies physiologiques sur pommier. SROP Bull. 5(1): 36-43.

Sharples R.O. 1973. Orchard and climatic factors. The biology of apple and pear storage. 173-225.

Sharples R.O. 1979. Analyse des feunilles et des fruits pour levaluation de la tenue des pommes en conservation. Le Fruit Belge 386: 99.

Simson R. K., Chu M. C. 1982. Celluear image profile analysis of apples exhibitingcorking disorders as related to calcium and potassium. Scientia Hort. 16(3): 217-231.

Skrzyński J., Streif J., Jager A., Johnson D., Hohn E. 1994. Does spur age affect variation in the fruit maturity or quality within the tree ? COST'94. The postharvest treatment of fruit and pears. Proceedings, Lofrhus, Norway, 9-10 June 1994: 127-131.

Słowik K. 1992. Prawie wszystko o roli wapnia w owocach. Sad Nowoczesny (5): 1-5.

Słowik K. 1992a. Prawie wszystko o roli wapnia w owocach. Sad Nowoczesny (6): 12-17.

Słowik K., Guzewska I., Świetlik D., Wąsowski T. 1983. Wpływ traktowania chlorkiem wapnia na jakość odmiany McIntosh, Jonathan i Bankroft. Prace ISiK ser.C, 1-3/77: 137-138.

Słowik K., Świetlik D. 1985. Beyond - root calcium fertilization of apple trees. Acta Agrobotanika 38: 22.

Stahly E.A. 1986. Time of application of calcium sprays to increase fruit calcium and reduce fruit pitting of apples sprayed with TIBA. J. Hort. Sci. 21(1): 95-96.

Starck J.R. 1984. Odżywianie się roślin składnikami mineralnymi. „Uprawa roli i nawożenie roślin ogrodniczych” pod red. Starcka J.R. PWRiL, Warszawa.

Struklec A. 1994. Can summer pruning increase the calcium concentration of apples and reduce the occurrence of physiological disorders ? Erwerbsobstbau. 36(6): 158-160.

Tagliavini M., Millard P., Rombola A.D., Zavalloni C., Martangoni B. 1998. Mineral nutrient partioning to fruits of decidous trees. XXV Inernational Horticultural Congress. Brussels 2-7 August 1998: 141.

Tomala K. 1991. Odżywienie mineralne i zdolność przechowalnicza owoców. Materiały Konferencji Zespołu Przechowalnictwa Komitetu Nauk Ogrodniczych PAN nt. “Odżywienie mineralne i zdolność przechowalnicza owoców” Warszawa - Ursynów, 18 października 1991: 3-13.

Tomala K. 1994. Niektóre czynniki wpływające na zawartość wapnia w jabłkach. Mat. XXXIII Ogólnop. Nauk. Konf. Sadown. (2): 390-393.

Tomala K. 1994a. Wapń a gorzka plamistość podskórna. Sad Karłowy 3: 21-24.

Tomala K. 1995. Wpływ czynników agrotechnicznych oraz warunków przechowywania na jakość owoców. Materiały Konferencji nt. „Nowoczesne formy kooperacji w rolnictwie oraz wdrożenie modelowych rozwiązań do praktyki”, Kraków: 53-68.

Tomala K. 1999. Informacja ustna.

Tomala K., Dilley D.R. 1989. Calcium content of McIntosh and Spartan is influenced by the number of seeds per fruit. Internat. Controlled Atmosphere Research Conference - Wenatchee, Wash., USA. Fifth Proceedings (1): 75-81.

Tomala K., Sadowski A. 1985. Wpływ pozakorzeniowego nawożenia wapniem na zawartość składników mineralnych i zdolność przechowalniczą jabłek odmiany `Spartan'. Prace ISiK ser. C, 2-4/86-88: 81-82.

Tomala K., Sadowski A. 1989. Some factors determining quality and storage ability of Spartan apples.I. Variation of different characteristics due to the season. Fruit Sci. Rep. 16(2): 59-66.

Tomala K., Trzak M., Kobylińska J. 1994. Prognosing storage ability of `Gloster' apples. Acta Hort. 368(2): 578-585.

Treblanche J.H., G*rgen K.H., Hesebeck J. 1979. An integrated approach to orchard nutrition and bitter pit control. Conference on mineral nutrition and fruit quality of temperate zone fruit trees. Canterbury.

Tripathi S., Chada T., Chopra S., Bhargava J. 1984. Determination of maturity indices of Red Delicius apples (Malus domestica Bork.). Proc. National Symp. Temperate Fruits: 301-305.

Vang-Petersen O. 1980. Calcium nutrition of apple trees. A review. Sci. Hort. 12(1): 1-9.

Wyrwa T. 1985. Następczy wpływ zróżnicowanego nawożenia NPK oraz wpływ opryskiwania roztworem chlorku wapnia na przechowywanie jabłek odmiany Spartan. Praca magisterska, Katedra Sadownictwa SGGW, Warszawa.

9. SPIS TABEL

Tabela 1. Grupy wielkościowe jabłek odmiany `*ampion' i `Jonagold'

10. SPIS RYSUNKÓW

Rysunek 1. Średnie miesięczne temperatury i sumy opadów w latach 1997 - 1998 na podstawie danych Zakładu Meteorologii i Klimatologii Wydziału Melioracji i Inżynierii Środowiska SGGW dla Warszawy-Ursynowa

Warszawa, 1999

54

WYNIKI 25

Zależność między częścią owocu
a zawartością składników mineralnych i niektórymi cechami jakości jabłek odmiany

`Jonagold' i `Šampion'

Praca magisterska wykonana przez

Iwonę Krześniak

w Katedrze Sadownictwa SGGW

pod kierunkiem dr hab. Kazimierza Tomali

profesora nadzwyczajnego SGGW

Determinacja R² = 44%

Determinacja R² = 53%

---