31.Zasady oceny rozwoju motorycznego i jej praktyczne znaczenie.

Pojęcie rozwoju motorycznego i jego składniki
Rozwój ruchowy polega na osiąganiu kontroli nad ruchami ciała poprzez skoordynowanie czynności ośrodków nerwowych, nerwów i mięśni. Kontrola ta wywodzi się z rozwoju odruchów i globalnej aktywności, charakterystycznej dla noworodka w chwili urodzenia. W ciągu czterech lub pięciu lat życia osiąga kontrolę w zakresie tzw. dużej motoryki, która dotyczy wielkich powierzchni ciała używanych na przykład przy chodzeniu, bieganiu, skakaniu, pływaniu. Po piątym roku życia główny kierunek rozwoju obejmuje sferę kontroli bardziej precyzyjnych ruchów angażujących mniejsze grupy mięśni. Biorą one udział w takich czynnościach jak rzucanie i chwytanie piłki, pisanie i posługiwanie się narzędziami. W przypadku normalnego rozwoju ruchowego. Gdy nie wystąpią żadne zakłócenia ze strony środowiska ani upośledzenia rozwoju fizycznego bądź umysłowego dziecko sześcioletnie osiąga gotowość do tego, by przystosować się do wymagań szkoły i uczestniczyć zabawowych czynnościach rówieśników.

Czynności ruchowe są głównym elementem zachowania. Wśród nich wyróżnia się:

• Reakcje posturalne, umożliwiające utrzymanie postawy ciała w zależności od wykonywanej czynności

• Czynności lokomocyjne, czyli zespół ruchów umożliwiających przemieszczanie się w przestrzeni, a więc chodzenie, pełzanie, itp.

• Czynności manipulacyjne, stosowane przez zwierzęta do zdobywania pokarmu, obrony przed niebezpieczeństwem, itp.

Niektóre czynności mogą przebiegać u człowieka automatycznie, jednak większość ruchów to ruchy dowolne.

Czynności ruchowe są funkcją narządu ruchu, do którego zalicza się kościec, stawy, czyli miejsca styku kości, oraz mięsnie, których skurcze umożliwiają zmiany wzajemnego ułożenia części ciała. Mięśniami sterują ośrodki nerwowe o hierarchicznej organizacji, znajdujące się na różnych piętrach układu nerwowego.

Układ ruchowy ssaków dzieli się na część obwodową i część ośrodkową. Część obwodową stanowią neurony ruchowe rdzenia kręgowego i ośrodków ruchowych pnia mózgu. Aksony neuronów ruchowych tworzą nerwy ruchowe, którymi pobudzenie jest przekazywane bezpośrednio do narządów wykonawczych - mięśni. U człowieka neurony ruchowe otrzymują bezpośrednie rozkazy z okolicy ruchowej kory mózgu. Programowanie ruchów jest domeną asocjacyjnych ośrodków ruchowych w korze, głownie w okolicy przedruchowej.

Od czego zależy rozwój motoryczny
a) od dojrzewania struktur układu nerwowego i mięśniowego,. Najpierw pojawiają się odruchy, a dopiero później czynności dowolne. Aktywność globalna, występująca zaraz po urodzeniu, przekształca się stopniowo w proste schematy ruchów dowolnych, stanowiące podłoże dla rozwoju sprawności. Dopóki układ mięśniowy dziecka nie osiągnie odpowiedniego stopnia dojrzałości, dopóty nie będzie ono mogło opanować sprawności ruchowych. Mięśnie prążkowane, które rozwijają się przez całe dzieciństwo kierują ruchami dowolnymi. Gdy są dostatecznie dojrzałe, możliwa jest koordynacja czynności dowolnych.
b) opanowanie przez dziecko sprawności ruchowej wymaga pewnej dojrzałości. Dopóki układ nerwowy i mięśnie nie są dobrze rozwinięte, bezskuteczne są próby wyuczenia dziecka sprawności ruchowych.
c) rozwój ruchowy wykazuje możliwe do przewidzenia sekwencje zmian. Wyróżniamy dwa prawa dotyczące kierunku rozwoju
- prawo następstwa cefalokaudalnego - rozwój przebiega wzdłuż ciała, od głowy do stóp. Oznacza to, że postęp w strukturze i funkcji ujawnia się najpierw w okolicach głowy, następnie w obrębie tułowia i wreszcie w okolicach kończyn dolnych;
- prawo następstwa proksymodyskalnego - rozwój postępuje od bliższego do dalszego, a więc od części ciała znajdujących się w pobliżu osi centralnej (kręgosłupa) do dalszej zewnętrznych części ciała.
W obrębie różnych sfer rozwoju ruchowego występują możliwe do przewidzenia stadia. Każde stadium stanowi odrębną całość, choć jednocześnie jest uzależnione od stadium poprzedzającego i ma wpływ na stadium po nim następujące.
d) można ustalić normy rozwoju ruchowego. Rozwój ruchowy przebiega we wczesnym dzieciństwie w sposób możliwy do przewidzenia co pozwala na ustalenie norm opartych na przeciętnym dziecku, w którym występują różne formy aktywności ruchowej. Normy dotyczące różnych rodzajów czynności dowolnych tj. siedzenie, stanie, sięganie, chwytanie są używane przy ocenie rozwoju umysłowego do momentu, kiedy można stosować testy inteligencji oparte na zadaniach werbalnych.
e) zachodzą różnice w tempie rozwoju motorycznego. Rozwój ruchowy w szczegółach różni się u poszczególnych jednostek. Pewne czynniki przyspieszają, inne zaś opóźniają tempo rozwoju ruchowego.

32.Postawa ciała - ogólna charakterystyka oraz zależność od budowy ciała, czynności mięśni i układu

nerwowego; postawa ciała a stan psychiczny.

Czucie równowagi służy do utrzymania właściwego położenia ciała względem działania siły ciężkości. Mechanizmy utrzymania równowagi ciała funkcjonują głownie dzięki odruchom postawnym (posturalnym), modyfikującym rozkład napięcia mięsni kończyn i tułowia. Środek ciężkości u dorosłego człowieka - w obrębie piątego kręgu rdzenia lędźwiowego.

Człowiek ma również zdolność oceny zmian prędkości, która umożliwia zmianę rozkładu napięcia mięsni i utrzymanie równowagi ciała w warunkach dynamicznych np. podczas chodzenia. Równowaga statyczna i dynamiczna są kontrolowane przez mechanizmy odruchowe, bez udziału świadomości. Reprezentacja czucia równowagi znajduje się w okoliczy czuciowej kory mózgu, w pobliżu reprezentacji twarzy.

W świecie zwierząt występują dwa typy narządu równowagi:

• Statocysta - bańka wypełniona płynem, która zawiera plamkę z komórkami receptorowymi. Komórki te mają włoski, których pobudzenie wywołuje pobudzenie receptora. Włoski są zlepione galaretowatą substancją, zawierającą kamyk - statolit. Statolity wraz z poruszaniem się statocysty zmieniają położenie, powodując przegięcie włosków i pobudzenie receptorów.

• Narząd przedsionkowy - podobnie jak statocysta, włoski, galaretka, kamyczki…

Komórka receptorowa ma wydłużony kształt, nazywana komórką włoskowatą. Wśród włosków jeden długi - kinocilium i 60-120 krótkich - stereocilia. Dochodzi do zadziałania mechanizmu jonowego - w wyniku interakcji między kanałami wapniowymi i potasowymi (pobudzanymi przez włoski) powstaje potencjał oscylacyjny, który przekazuje pobudzenia z komórki receptorowej do zakończenia włókna czuciowego.

U człowieka występują trzy, ustawione względem siebie pod kątem prostym przewody półkoliste. W każdym przewodzie zgrubienie - bańka błoniasta, która zawiera grzebień bańkowy pokryty galaretowatym osklepkiem. Przytwierdzony jest do bańki błoniastej. Pod wpływem ruchów głowy ruch śródchłonki wywiera ciśnienie na osklepek, powodując jego wybrzuszenie, a co za tym idzie wygięcie włosków (i `odczuwamy' ruch).

JĄDRA PRZEDSIONKOWE

Nerw przedsionkowy prowadzi do 4 jąder p. w obrębnie mostu: górnego, przyśrodkowego, bocznego i dolnego.

Droga odruchu błędnikowo ocznego odpowiada za utrzymywanie obrazu przedmiotu w stałym miejscu pola widzenia, niezależnie od przemieszczania głowy:

Informacje z kanałów półkolistych-> jądra: górne i przyśrodkowe-> jądra kierujące ruchem gałek ocznych

Droga przedsionkowo-rdzeniowa prowadzi do ośrodków unerwiających mięsnie karku, które np. korygują ustawienia głowy w zależności od kierunku działania sił przyspieszenia kątowego.

Droga przedsionkowo-rdzeniowa boczna -> do ośrodków rdzeniowych unerwiających mięsnie kończyn dolnych i tułowia (koryguje napięcie mięsni utrzymujących postawę ciała.

U człowieka mechanizmy korygujące równowagę pracują cały czas:

• Informacja wzrokowa umożliwia ocenę ułożenia ciała względem przedmiotów znajdujących się w bezpośrednim otoczeniu

• Pobudzenie układu przedsionkowego informuje o zmianach pozycji ciała względem sil pola grawitacyjnego

• Informacja somatosensoryczna, pochodzaca z receptorów czucia mięśniowego i skórnego. Służy do porównywania aktualnego położenia ciala względem reprezentacji schematu ciała zakodowanej w środkach mózgowych.

33.Metody badania struktury i czynności układu nerwowego.

W badaniach fizjologicznych stosuje się dwa rodzaje eksperymentu: ostry i chroniczny. Eksperyment ostry przeprowadza się jednorazowo na danym zwierzęciu, znajdującym się w stanie narkozy i utrzymywanym w tym stanie przez cały czas trwania doświadczenia. E. chroniczny wykonywany jest na nieuśpionym zwierzęciu. Metody:

• STEREOTAKSJA - metoda ułatwiająca trafienie w wybrany ośrodek mózgu. Aparat stereotaktyczny służy do unieruchomienia głowy zwierzęcia. Jest to urządzenie, które posiada m. In. Podziałkę milimetrową. Dla każdego zwierzęcia opracowany jest atlas stereotaktyczny, który umożliwia idealne `trafienie' w określone miejsce. Metoda umożliwia np. zniszczenie ogniska chorobowego przez wprowadzenie sondy przez niewielki otwór w czaszce.

• POBUDZANIE OŚRODKÓW MÓZGOWYCH

1. Drażnienie elektryczne - za pomocą elektrod wprowadzanych do mózgu. Elektrody wykonane są z cienkiego drutu stalowego, izolowanego. Dwie elektrody - drażnienie dwubiegunowe. Impulsy elektryczne wytwarzają stymulatory. Metoda przyczyniła się do odkrycia lokalizacji ośrodków kierujących popędami np. głodu, strachu, stanami emocjonalnymi, stanami czuwania i snu, kontrolujących wydzielanie hormonów i czynności układu krążenia. Obecnie zastępowana przez DRAŻNIENIE CHEMICZNE.

2. DRAŻNIENIE CHEMICZNE polega na wstrzykiwaniu do tkanki mózgowej lub komór mózgu substancji modyfikującej aktywność dzialania neuronów. Najczęściej są to związki aktywujące lub blokujące receptory przekaźników, także substancje działające na kanaly jonowe.

3. DRAŻNIENIE OSMOTYCZNE polega na wprowadzeniu do mózgu hipertonicznego roztworu chlorku sodu, stosowane rzadko.

4. DRAŻNIENIE TERMICZNE - używane są urządzenia zwane termodami, przez które przepływa woda o ustalonej temperaturze. Do badania czynności ośrodków regulujących ciepłotę ciała.

• WYŁĄCZANIE CZYNNOŚCI OŚRODKÓW MÓZGOWYCH

Trwałe wyłaczenie ośrodka - przez jego mechaniczne usunięcie, uszkodzenie prądem elektrycznym, zamrożenie lub wprowadzenie substancji chemicznej niszczącej neurony. Usuwa się struktury na powierzchni mózgu, czyli korę lub część móżdżku (ablacja, ekstyrpacja) lub całą korę (dekortykacja). Lezja - uszkodzenie tkanki nerwowej za pomocą prądu, ale tylko części narażonych na jego działanie (tylko elementy znajdujące się w polu elektrycznym). Podobny skutek wywiera zamrożenie tkanki, dlatego stosuje się związki ekscytotoksyczne - powodujące najpierw silne pobudzenie, a potem śmierć komórki. Np. kwas kainowy, kolchicyna.

Związki blokujące układy przekaźnikowe, typu 6-hydroksyamina, uszkadzają zakończenia synaptyczne i mogą powodować trwałe lub czasowe wyłączenie czynności neuronów.

• METODA RADIOAKTYWNEJ 2-DEOKSYGLUKOZY

Aktywne komórki nerwowe pobierają więcej glukozy, aby pokryć zwiększone zużycie energii. Normalnie końcowym produktem przemiany glukozy jest glukozo-6-fosforan, jednak po wprowadzeniu 2-DG produktem jest 2-DG-fosforan, który dłużej pozostaje w komórce i raczej nie ulega przemianom. Można go przez pewien czas wykryć metodą autoradiografii. Po zabiciu zwierzęcia skrawki mózgu umieszcza się na błonie rentgenowskiej, miejsca używane aktywnie przez zwierzę zostają zaczernione.

• METODY GENETYCZNE polegają na wykorzystywaniu zwierząt o zmienionej aktywności genu kodującego syntezę przekaźnika, hormonu lub białka receptorowego neuronu. Również usunięcie genu lub wprowadzenie do zarodka obcego genu (zwierzęta transgeniczne).

• BADANIE CZYNNOŚCI NEURONÓW - używa się mikroelektrod; wprowadzana do wnętrza neuronu - rejestracja wewnątrzkomórkowa, na zewnątrz neuronu, dotykając jego błony - r. zewnątrzkomórkowa. Wypełnione są zazwyczaj chlorkiem potasu.

• ELEKTROENCEFALOGRAFIA - metoda odbierania potencjałów elektrycznych mózgu za pomocą dużych elektrod tzw. makroelektrod (o średnicy części milimetra i większych). Zapis to elektroencefalograf i przedstawia zsumowaną aktywność dużych populacji neuronów, obejmujących całe struktury mózgowe. Aktywność EEG jest mieszaniną fal o różnych częstotliwościach.

• POTENCJAŁY WYWOŁANE to zjawisko bioelektryczne pojawiające się w odpowiedzi na zastosowany konkretny bodziec. Kiedyś stosowana do ustalania połączeń między ośrodkami mózgowymi.

Badanie czynności mózgu u ludzi:

• Tomografia komputerowa - metoda umożliwiająca uzyskanie warstwowych zdjęć narządów za pomocą zmodyfikowanej techniki radiologicznej i komputerowego opracowania pomiarów. Wiązki promieni rentgenowskich po przejściu przez kolejne warstwy ulegają osłabieniu, dlatego uzyskuje się obrazy kolejnych przekrojów mózgu.

• REZONANS MAGNETYCZNY - poprzez działanie na jądra atomów o nieparzystej liczbie protonów polem magnetycznym i falami radiowymi uzyskujemy wypromieniowanie energii odbieranej za pomocą odpowiednich czujników. Metoda nieszkodliwa dla badanego, pozwala wykrywać bardzo małe zmiany chorobowe.

• EMISYJNA TOMOGRAFIA POZYTONOWA - tomografia oparta na emisji pozytonu. Przydatna w rozpoznawaniu zaburzeń krążenia krwi w mózgu. (radzę przeczytać calą stronę 38 sadowskiego).

34.Komorka nerwowa - zrożnicowanie strukturalne jako przejaw adaptacji funkcjonalnej (rodzaje neuronow i zasady ich klasyfikacji); struktury anatomiczne utworzone przez ciała i wypustki neuronow.

Neurony są elementarnymi jednostkami pobudliwymi w układzie nerwowym. Komórka nerwowa składa się z ciała komórki i wypustek. Wnętrze n. wypełnia cytoplazma, którą otacza błona komórkowa. Zrębem komórki jest cytoszkielet, który nadaje komórce odpowiedni kształt oraz transportuje biologicznie aktywne substancje.

Ciało n. otacza błona komórkowa. Odziela ona cytoplazmę od środowiska zewnątrzkomórkowego. Jest zbudowana z lipidów, ułożonych poprzecznie - tworzą dwuwarstwowy zrąb błony. W zrębie znajdują się 2 rodzaje białek:

• Stanowiące integralną część błony - Kanały jonowe i receptory przekaźników

• Pozostające w luźnej łączności z błoną - enzymy, regulujące procesy życiowe komórki

Wewnątrz ciała neuronu znajduje się jadro, w którym jest chromatyna, zbudowana z łańcuchów kwasu DNA. Jądro jest otoczone błoną, zaopatrzoną w pory, przez które odbywa się wymiana substancji między jądrem a cytoplazmą. Przez pory jądro opuszczają rybosomy, które są miejscem syntezy białek.

W cytoplazmie odbywa się intensywna synteza białek, dzięki siateczce śródplazmatycznej. Wystepuje w dwóch postaciach: szorstkiej i gładkiej. W obrębi s. ziarnistej wydać zgrubienia zwane ziarnistościami Nissa. Do nich przyczepiają się rybosomy, w których zachodzi wstępny etap syntezy bialek. Produkty są przekazywane do dalszej obróbki w obrębie s. gładkiej w części zwanej aparatem Golgiego. Tutaj białka są pakowane do pęcherzyków i uwalniane do cytoplazmy. W cytoplazmie wystepują także mitochondria - zbiorniki energii, ktorą komórka wykorzystuje na podtrzymanie procesów życiowych. Energia zmagazynowana jest w wiązaniach fosforowych kwasu adenozynotrifosforowego (ATP). Uwalnia się w wyniku rozpadu ATP do ADP, czyli kwasu adenozynodifosforowego.

Składniki budulcowe komórki to elementy szkieletu, składniki funkcjonalne to białka błony, enzymy, przekaźniki, czynniki wzrostu i hormony.

Odpowiedni kształt komórce nadają elementy zwane cytoszkieletem. Nadaje on elastyczność, umożliwia zmianę długości wraz ze wzrastaniem organizmu i tworzy drogi dla dwukierunkowego transportu substancji: w kierunku zakończeń synaptycznych i w kierunku ciała komórki.

Części cytoszkieletu to:

• Neurofilamenty - stanowią podstawę budowy aksonu, o wyglądzie skręconych lin, z odgałęzieniami bocznymi.

• Mikrotubule - zbudowane z podłużnych cząsteczek białka tubuliny, połączone mostkami białkowymi, umożliwiają funkcjonowanie cytoszkieletu.

• Mikrofilamenty - krótkie włókienka utworzone z aktyny, występują licznie w zakończeniach synaptycznych.

• Zasadniczą funkcją neuronu jest przekazywanie informacji zakodowanych w postaci impulsów nerwowych.

Typy aksonów (włókien nerwowych) w zależności od budowy osłonek

Przewodzenie pobudzenia w komórce zależności od budowy aksonu

bez osłonki

nagie

	osłonięte komórką glejową lub jej wytworami -mieliną
	bezrdzenne	rdzenne ośrodkowe	rdzenne obwodowe
Bezmielinowe		mielinowe
przewodzą wolno, w sposób ciągły, z dekrementem -stratami -zanikaniem		Przewodzą szybko, w sposób skokowy, bez strat




35.Tkanka glejowa i jej funkcje.

Glej - rodzaj spoiwa, który utrzymuje komórki nerwowe w ich położeniu i nadaje kształt strukturom nerwowym. Komórka glejowa jest ok. 10-krotnie mniejsza niż komórka nerwowa, ale jest ich o wiele więcej. Składa się z astrocytów, komórek oligodendrogleju i komórek mikrogleju. Astrocyty i oligodendroglej powstaje z ektodermy (jak komórki nerwowe), mikroglej - z mezodermy.

Mikroglej przekształca się w makrofagi, jeżeli tkanka nerwowa zostaje uszkodzona. Zadaniem makrofagów jest usuwanie produktów rozpadu. Wytwarza też luterleukinę 1 - czynnik o budowie peptydowej wywołujący odczyn gorączkowy.

Astrocyty mają wypustki, które rozchodzą się promieniście we wszystkie strony. Pełnią funkcję podporową wobec neuronów:

• rozdzielają i grupują włókna nerwowe,

• uczestniczą w procesach metabolicznych tkanki nerwowej jako źródło prekursorów przekaźników, substancji troficznych i jonów,

• przechowują nadmiar jonów potasu (których występowanie w środowisku zewnątrzkomórkowym mógłby zakłócać pobudliwość neuronów)

Glej promienisty, należący do astrocytów, kieruje migracją neuronów, a także ich aksonów i dendrytów w rozwoju zarodkowym.

Oligodendroglej składa się z komórek o niewielkiej liczbie wypustek. Funkcje:

• wytwarzanie osłonki mielinowej wokół aksonów w ośrodkowym układzie nerwowym (w obwodowym u.n. osłonkę mielinową wytwarzają komórki Schwanna).

Do komórek glejowych należą też komórki wyściółki pokrywające ściany komór mózgu.

MIELINIZACJA - proces tworzenia się osłonek mielinowych rozpoczyna się w życiu płodowym, trwa jeszcze przez 2 lata po urodzeniu.




36.Zarys budowy układu nerwowego - podziały anatomiczne i funkcjonalne.

Komórki nerwowe i glejowe tworzą tkankę nerwową. Budowa układu nerwowego:

1. KOMÓRKI NERWOWE, czyli NEURONY - składa się z ciała komórki, zwanego perykarionem i wypustek. Wśród wypustek wyróżniamy akson (zwany też włóknem osiowym) i dendryty. Rolą aksonu jest przewodzenie impulsów nerwowych od ciała neuronu do innych neuronów lub do narządu wykonawczego.

Neurony różnią się wielkością i kształtem perykarionów oraz liczbą i wielkością wypustek.

• U ssaków- perykariony o wielkości od kilku do około 100 mikrona.

• Pod względem kształtu - okrągłe, owalne, wielokątne, gwiaździste, piramidowe, itp.

• Ze względu na liczbę wypustek - wielobiegunowe (z jednym aksonem i wieloma dendrytami) lub dwubiegunowe (jeden akson i jeden dendryt).

Komórki wielobiegunowe dzielą się na dwa typy:

• I - długi akson, który przewodzi impulsy na duże odległości, często do innej struktury nerwowej

• II krótki akson, dochodzący do sąsiedniej komórki np. interneurony (n. pośredniczące)

2. Glej (czytaj punkt 35)

3. Włókna i osłonki nerwowe

Włóknami nerwowymi nazywa się wypustki neuronów, zwykle aksony, przewodzące impulsy na duże odległości. Mogą mieć osłonkę rdzenną (mielinową) - nazywane są włóknami rdzennymi, włókna bez tej osłonki to włókna bezrdzeniowe. Osłonka mielinowa nie jest ciągła, składa się z odcinków ok. 1 mm. Przerwy pomiędzy odcinkami to przewężenia Ranviera - w tych miejscach włókno pozostaje odkryte.

Włókna nerwów obwodowych mogą się regenerować po uszkodzeniu, włókna w układzie ośrodkowym - nie.

Od aksonu mogą odchodzić bocznice, czyli kolaterale.

Części układu nerwowego:

Pod względem anatomicznym wyróżniamy układ nerwowy ośrodkowy i obwodowy. UN ośrodkowy składa się z 2 części mózgowia i rdzenia kręgowego. Mózgowie składa się z pięciu części: kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony. W neurobiologii podział na: mózg, pień mózgu i móżdżek.

Sadowski strona 85-99 -> raczej musicie to przeczytać, bo tego wszystkiego nie przepiszę?

Materiały z płyty, sadowski

Sadowski str.174-179

Sadowski str. 30-41

Prezentacja łaszczycy, Sadowski (od Str. 113), Traczyk str.45 - 47

Sadowski str.80, Traczyk str.68, kalat str.35

Sadowski str. 78-85

---