Kierunki określające relacje między człowiekiem
a środowiskiem
Rola środowiska w rozwoju społeczeństw stanowi przedmiot sprzecznych poglądów. Wynikają one z przeceniania znaczenia środowiska w rozwoju społeczeństw i z niedoceniania jego znaczenia. Na bazie tych poglądów narodziły się kierunki określające relacje między człowiekiem a środowiskiem.
*Determinizm głosi absolutną zależność człowieka od środowiska. Determiniści dowodzili, że czynnikiem decydującym o rozwoju społecznym i gospodarczym, a także życiu kulturalnym jest środowisko geograficzne, przede wszystkim klimat wywierający ogromny wpływ na psychikę człowieka, obyczaje, prawa i ustrój społeczny.
*Geopolityka propaguje hasła imperializmu, jego zaborczą ekspansję, wyolbrzymia rolę środowiska i postuluje taki międzynarodowy podział pracy, który utrwaliłby podział państw na słabe rolnicze kraje kolonialne i niezależne kraje przemysłowe.
*Nihilizm (indeterminizm, woluntaryzm geograficzny), będący przeciwieństwem determinizmu, neguje jakikolwiek wpływ środowiska na rozwój społeczno-gospodarczy.
*Posybilizm to reakcja przeciwko determinizmowi i nihilizmowi. Zakłada równowagę, współzależność i wzajemne oddziaływanie czynników naturalnych i społecznych. Posybilizm docenia rolę społeczeństwa w przeobrażaniu przyrody i kształtowaniu krajobrazu.
*Ekorozwój to proces wzrostu gospodarczego, dokonującego się z uwzględnieniem ochrony środowiska. Dba o zachowanie zasobów środowiska dla przyszłych pokoleń. Zakłada zrównoważony rozwój (sustainable development) społeczeństw przez uznanie nadrzędności wymogów ekologicznych nad gospodarczymi i bytowymi celami działalności człowieka, prowadząc do utrzymania stanu równowagi w środowisku.