I)METODOLOGICZNE PODSTAWY LOGOPEDI:

1)Zakres zainteresowań logopedii:

1. medyczna koncepcja- paramedyczna, ograniczająca zakres jej zainteresowań do zaburzeń i korekcji mowy oraz profilaktyki zaburzeń

2. pedagogiczna-obejmuje zakres jak wyżej oraz problemy kształtowania się mowy u dzieci, w tym dzieci z zaburzeniem słuchu oraz porozumiewania się głucho-niewidomych

3. holistyczna-obecnie ma najwięcej zwolenników, ujmuje logopedię jako samodzielną dyscyplinę naukową, zajmującą się wszystkimi aspektami mowy: embriologicznym, patologicznym, społecznym i artystycznym. Integruje wyniki badań wielu dyscyplin naukowych, które w mniejszym lub większym zakresie zajmują się mową.

2)Dyscyplina:

-psychologia

-pedagogika

-językoznawstwo

-medycyna: neurologia, laryngologia, ortodoncja, foniatria, androlog, psychiatra

3)Przedmiot zainteresowań logopedii i zadania:

1. Prawidłowy przebieg procesu nabywania sprawności językowej jest, kompetencji językowej i kompetencji komunikacyjnej

2. profilaktyka powstawania odstępstw w kształtowaniu się rozwoju mowy:

-0-3-kształtowanie się mowy

-3-6-rozwój, czyli doskonalenie

c) etiologia i patomechanizm powstających odstępstw od normy w rozwoju mowy

d) związek zaburzeń w rozwoju mowy z innymi zaburzeniami rozwojowymi:

-procesów poznawczych ( od elementarnych procesów poznawczych do bardziej złożonych; percepcyjno wykonawczych, orientacyjnych w przestrzeni i w czasie, pamięć i uwaga, procesów umysłowych-analiza synteza porównanie uogólnienie klasyfikacja

-procesów emocjonalno motywacyjnych

e) wpływ zaburzeń rozwoju mowy i mowy na procesy adaptacyjno społeczne

f) korekta wad wymowy

g) reedukacja zaburzeń mowy w przypadku utraty

h) terapia, uczenie, usuwanie wszelkich zakłóceń zakłóceń zaburzeń rozwoju mowy oraz zaburzeń mowy

1. zapobieganie wtórnym skutkom zaburzeń mowy

II) SPOŁECZNE I LINGWISTYCZNE PODSTAWY LOGOPEDII:

4) MOWA jest czynnością złożoną i realizuje się jednocześnie w 3 sferach rzeczywistości:

-w sferze zjawisk biologiczno fizycznych-do powstawania tekstu potrzebne są sprawnie funkcjonujące narządy mowy a ich sprawność uwarunkowana jest od budowy anatomicznej i właściwej pracy ośrodków mózgowych

-w sferze zjawisk psychicznych-system językowy wyodrębnia się w umyśle użytkowników użytkowników postaci zbiorów fonemów, morfemów morfemów zbioru reguł gramatycznych, kompetencja językowa

-w sferze zjawisk społecznych-jedynie w grupie społecznej człowiek przyswaja system językowy oraz zasady używania tego systemu w różnych sytuacjach społecznych, kompetencja komunikacyjna.

5)Mowa i komponenty pojęcia:

MOWA-konkretny akt porozumiewania się ludzi za pomocą dźwięków ( prymowanie w pierwszej kolejności dźwięków, wtórnie nierymowanie przy wykorzystaniu reguł językowych)

KOMPONENTY MOWY:

1. język-abstrakcyjny, zmagazynowany w umyśle system znaków dźwiękowych, reguł operowania nim

2. mówienie-przekaz, budowanie, produkowania, zdolności jednostki ludzkiej do tworzenia ze znaków należących do danego języka wyrazów, jednostek komunikacyjnych

3. rozumienie- odbiór, percepcja, zdolność jednostki ludzkiej do odbioru komunikatów, zdań i przyswajanie im znaczeń

4. tekst-wypowiedz, komunikat, rezultat życia języka

jeśli dziecko opanowało mowę, potrafi konstruować wypowiedzi, około 6r winno konstruować wypowiedz wielozdaniową, mowa jest konkretnym aktem komunikacji a jej narzędziem jest język

Karczmarek w czynności mowy wyróżnia 2 aspekty:

-aspekt społeczny- osoba mówiąca, nadawca, przekazuje informację a rozmówca odbiorca ja odbiera, oba te procesy przekazywania i odbierania są możliwe dzięki temu, że zarówno odbiorca i nadawca znają ten sam kod język.

-aspekt indywidualny-budowanie i odbiór wypowiedzi stanowią jedną całość, są nierozłącznymi komponentami mowy.

Przekaz poprzesz: mówienie, pisanie i sygnalizowanie

Odbiór za pomocą: słuchu wzroku

Tekst w postaci: słownego, pisanego i sygnalizowanego

Termin mowa oznacza porozumiewanie się językowe uczestników konkretnego aktu komunikacji, czyli oznacza komunikację językową. Podstawowym kierunkiem języka jest wykształcenie się określonego rodzaju kompetencji:

-KOMPETENCJA JĘZYKOWA-zdolność użytkowania języka do produkowania i rozumienia wypowiedzi w danym języku, oznacza przyswojenie systemu językowego na 3 poziomach: fonologicznym, morfologicznym i syntaktycznym, czyli składniowym

-KOMPETENCJA KOMUNIKACYJNA-wiedza na temat zasad, używania języka w grupie społecznej, obejmuje:

*reguły organizujące językowe role społeczne inaczej zwraca się do mowy inaczej do przedmówcy

*reguły organizujące wypowiedzi w określonych sytuacjach, jasne i krótkie komunikaty dla dzieci

* reguły organizujące wypowiedzi skutecznie, czyli osiąganie celu za pomocą wypowiedzi językowej.

6)Struktura języka:

Fonem to percypowana słuchowo wiązka cech dystynktywnych głosu.

Cecha dystynktywna to cecha fonemu, dzięki której jest on odróżniany od innych jednostek systemu fonologicznego.

Zmaterializowany fonem to głoska.

Graficzny obraz głoski to litera.

1.poziom fonologiczny , jednostką jest fonem

2.poziom morfologiczny, jednostką jest morfem

3.poziom składniowy, syntaktyczny, jednostką jest zdanie

Zajmuje się budową zdania, rodzajem zdań związkami wyrazów z zdaniu

Morfem najmniejsza znaczeniowo niepodzielna cząstka wyrazu wyznaczającego albo jego znaczenie albo stosunki gramatyczne, które dany wyraz uwzględnia.

System morfologiczny składa się z fleksji( odmiana, przekształcanie wyrazów) i ze słowotwórstwa. (rodzina wyrazów)

4.poziom leksykalno-semaktyczny, znaczenie wyrazów

7)Ocena poziomu rozwoju mowy- fonologiczna

a- płaszczyzna fonetyczna języka, artykulacja, fonacja , prozodia:

*poprawność artykulacyjna poszczególnych głosek

*struktura fonologiczna wyrazów

*płynność mówienia

*jakość i barwa głosu

b-płaszczyzna strukturalno-semantyczna

*aspekt ekspresywny, produkowanie mowy:

-zasób słownika czynnego

-struktura wypowiedzi pod względem składni, logiki i gramatyki w obrębie zdań i tekstu

-poprawność fleksyjna, formy gramatyczne

*aspekt impresywny, rozumienie mowy

-zasób słownika biernego

-rozumienie wypowiedzi, , zdań pytań , poleceń , instrukcji i tekstu

c- komunikacja językowa

*nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktu werbalnego

*stosunek dziecka do samego mówienie

8)Język to dwuklasowy system

a- pierwszą klasę tworzą symbole :

-niesamodzielne fonemy, morfemy i prozedemy (pary językowe akcent, rytm i melodia)

-samodzielne wyrazy, związki frazeologiczne np. złota rączka

b- drugą klasę tworzy składnia, reguły gramatyczne, które pozwalają z symboli niesamodzielnych nie samodzielnych samodzielnych produkować nowe znaki, nowe jakościowo w liczbie nieograniczonej.

9) Percepcja i produkcja mowy-analiza psycholingwistyczna:

Odbiór mowy, czyli rozumienie komunikaty rozumnego, polega na identyfikacji słyszanych dźwięków mowy i powiązaniem ich z odpowiednią treścią. Ma charakter złożony i tworzą ją następujące zjawiska :

a-słuch fizjologiczny, realizowany przez ucho, narząd słuchowy, wyspecjalizowany na odbiór dźwięków mowy, o specyficznej wrażliwości i czułości:

*ucho zewnętrzne- zbórza drgania cząstek powierzchni

*ucho opracowuje energię bodźca

*ucho wewnętrzne- receptor przetwarza energię bodźca w impuls nerwowy doprowadzony do mózgu, receptor, droga doprowadzająca, analizator

b- słuch fonemowy, fonematyczny, zdolność do identyfikacji w językowych wypowiedziach, najmniejszych jednostek mowy, czyli fonemów do identyfikacji w językowych wypowiedzeniach, np. koza, kosa. Słuch ten rozwija się od pierwszych miesięcy życia dziecka, szczególnie jego intensywny rozwój obserwujemy ok. 8-9 mc, kiedy to pojawia się echolalia, czyli powtarzane dźwięki.

Znaczenie słuchu fonemowego fonemowego rozwoju mowy:

*zabezpiecza prawidłowy odbiór dźwięków mowy oraz prawidłowe kształtowanie się wzorców słuchowych wyrazów

*prawidłowy rozwój mowy, artykulacji, bo wzorce kinetyczno słuchowo ruchowe wytwarzają się pod kontrolą słuchu fonemowego.

*rozwija się zdolność analizy i syntezy słuchowej wyrazów, podstawa nauki czytania i pisania.

*rozwija się świadomość fonologiczna wyrazów , zdawanie sobie sprawy z budowy fonologicznej wyrazów.

Aspekty świadomości fonologicznej wyrazów:

*manipulowanie cząstkami sylabowymi wyrazu, liczenie, wyodrębnienie, przestawianie , kasowanie, dodawania sylab

*manipulowanie fonemami, liczenie wyodrębnianie, łączenie, kasowanie, dodawanie

*rozumienie , rozpoznawanie i tworzenie rymów

*literacja, rozpoczynanie, kończenie wyrazów taką samą głoską lub cząstką wyrazową, np. Król Karol..

c-pamięć słuchowa wyrazów zdolność do utrwalania, przechowywania i odtwarzania uprzednich spostrzeżeń słuchowych.

Wzorce słuchowe obejmują :

*pamięć długości wyrazów w tym ilość ilość kolejność fonemów fonemów sylab

*zdolność zatrzymywania w pamięci, związków frazeologicznych oraz ciągu wyrazów połączonych związkami logiczno-dramatycznymi.

d- umiejętność kojarzenia wzorców słuchowych wyrazów z odpowiednimi desygnatami

desygnat to fragment rzeczywistości pozajęzykowej , przedmiot materialny lub wyobrażenie myślowe podporządkowane danej nazwie

e- umiejętność rozszyfrowywania związków występujący między wyrazem w zdaniu , wynikających z kontekstów gramatyczno logicznych.

III) FONETYKA I FONOLOGIA JĘZYKA POLSKIEGO:

10)Fonologia-zajmuje się dźwiękami mowy w aspekcie pełnionej przez nie funkcji w procesie komunikowania się.

Fonem-najmniejszy, dający się liniowo wydzielić, funkcjonalny segment formy językowej; występowanie cech dystynktywnych głoski tj zwartość, przedniojęzykowość, dźwięczność to fonem.

Głoska-najmniejsza część wyrazu ( spółgłoski i samogłoski)

11)Artykulacja spółglosek-miejsce artykulacji:

1. wargowe:

-dwuwargowe-zwarcie obu warg np. p,b,m

-wargowo zębowe-zbliżenie górnych zębów do dolnej wargi, szczelina np. f,v

2. przedniojęzykowe

-zębowe-zwarcie lub zbliżenie czubka języka do przednich zębów np. t,d,c,s,z,n

-dziąsłowe-zwarcie lub przybliżenie czubka języka do dziąseł np. c,s,z,t,d,n,r,l

3. środkowojęzykowe

-prepatalne i postpatalne-ś,ź,ć,ń,i, uwypuklenie środka języka w stronę podniebienia twardego

4. tylnojęzykowe-welarne-wygięcie tylnej części języka ku podniebieniu miękkiemu-k,g,x,y,z

Dźwięczne-wiązadła zsunięte a powietrze wprowadza w drgania-b,d,g,u,z,,ź,m,n,ń,r,l,u,i

Bezdźwięczne-rozsunięte wiązadła i swobodny przepływ powietrza-p,t,k,c,ć,f,s,ś,x

12) Sposób artykulacji spółgłosek:

a)otwarte

b)półotwarte-rozwarcie narządów mowy

c)nosowe-zwarcie następuje w jamie ustnej:

-wargowe np. m

-zębowe np. n

-dziąsłowe np. n

-środkowojęzykowe np. ń

-tylnojęzykowe np. n,ń

d)drżące-kilkakrotne zwarcie między czubkiem języka a dziąsłami, podzielone od siebie krótkimi momentami w których powietrze swobodnie przepływa np. r

5. boczne-czubek języka zwiera się z górnymi zębami lub dziąsłami

6. szczelinowe-f,v,s,z,ś,ź,x,y

-zwarto szczelinowe-zajmują pozycję pośrednią pomiędzy szczelinowymi a zwartymi np. c, ć

-zwarte-pełne zwarcie w jamie ustnej, dwuwargowe,zębowe, środkowojęzykowe i tylnojęzykowe np. p,b,d,t,k,g

7. półsamogłoskowe-zwarto wybuchowe

13) Cechy głosek-5 cech dystynktywnych:

-ustna lub nosowa

-twarda lub miękka

-dźwięczna lub bezdźwięczna

-sposób artykulacji

-miejsca artykulacji

14) Samogłoski:

-w czasie wypowiadania samogłosek w środkowej płaszczyźnie aparatu mowy powstaje kanał bez zwarć i szczelin, kanał ten to otwór. Samogłoski są zawsze dźwięczne, są ośrodkami sylab, każda sylaba zawiera 1 i tylko 1 samogłos.

Wyróżniamy samogłoski:

-tylne-o,u

-środkowe-a

-przednie-e,i,y

Dla artykulacji samogłosek ważne są pionowe ruchy języka

POZIOMY JĘZYKA:

-System fonologiczny

-treść

System gramatyczny:

-morfologiczny-słowotwórczy i fleksyjny

-składniowy

System leksykalno semantyczny:

-fonologiczny, dźwiękowy

-gramatyczny, gramatyka i reguły

-morfologiczny, budowa wyrazów

-składniowy, budowa zdań

-słowotwórczy,tworzenie nowych wyrazów

-leksykalno semantyczny,znaczenie słów i tworzenie nowych

IV) PSYCHOLOGICZNE I PSYCHOLINGWISTYCZNE PODSTAWY LOGOPEDI:

8)Produkcja mowy w ujęciu psycholingwistycznym wg. B.Kaczmarka

Mówienie, nadawanie mowy, produkowanie to zespół czynności psychicznych, fizjologicznych fizjologicznych fizycznych polegający na przekształcaniu spostrzeżeń , wyobrażeń wyobrażeń i procesów myślowych w odpowiednie symbole dźwiękowe:

*Ideacyjny- jest ogólnym zamysłem wypowiedzi opiera się na wiedzy i doświadczeniu zgromadzonym w umyśle nadawcy.

*cerebracja- myślowe sformułowanie wypowiedzi słownej z magazynu językowego wybierane są symbole, które następnie są łączone ze sobą zgodnie z zasadami gramatycznymi danego języka. Ogółem etap ten to strukturalizowanie zmagazynowanych w pamięci wiedzy i doświadczenia informacji.

* strukturalizowanie zmagazynowanych w pamięci wiedzy niedoświadczenia w informacji. Transformacja ukształtowana pod względem semantycznym i gramatycznym komunikatu w odpowiadający mu schemat artykulacyjny. Jest on kodowany jako program motoryczny i ośrodku ruchowym naszego rzędu przekształcone w impulsy nerwowe, wywołujące konkretne ruchy artykulacyjne. Wynikiem realizacji tego programy jest substytucja foniczna w płaszczyźnie suprasegmentalnej.

9) Obszary lewej półkuli kierujące czynnościami mowy:

a- ośrodek Broka- ośrodek ruchowy mowy, tylna część zakrętu czołowego środkowego i dolnego, odpowiedzialna za organizację procesów ruchowych tj. dynamiczny aspekt mowy, dokładniej odpowiada za łączenie głosek w wyrazy, wyrazów w zdania oraz formułowania płynnych odpowiedzi

b- obszary kory leżące ku przodowi od ośrodka Broca organizują bardziej złożone formy czynności mowy, czyli odpowiadają za wypowiedź.

c- okolica przedczołowa zajmuje się aspektami mowy, rozumieniem treści i wpływem mowy wewnętrznej i zewnętrznej na zachowania.

d- Tzw. Dodatkowa okolica ruchowa znajduje się na przyśrodkowej powierzchni lewego płata czołowego lub za korową reprezentacją prawej kończyny dolnej, pole projekcyjne kory ruchowej.

e- ośrodek Wernickiego okolica zakrętu szynowego górnego pole słuchowo-styczne . Odpowiada za słuch fonematyczny, czyli za analię i syntezę mowy. Jest niezbędne doozpoznawania elementów języka, czyli głosek wyrazów i zdań. Czynności kodowania mowy- funkcja kontrolna skąd przekazywana jest informacja do ośrodka ruchu.

f- okolica płata skroniowego otaczająca ośrodek wernickiego- słuchowo-kinestyczny , przekazywanie śladów pamięciowych niezbędnych do rozpoznawania mowy, i formułowania wypowiedzi. Pole projekcyjne kory słuchowej.

g- wieczko czołowo-ciemieniowe, znajduje się w bocznej dolnej części zakrętu środkowego. Odgrywa ważną rolę w formułowaniu głosek od niego zależy ułożenie narządów mowy.

h- okolice styku skroniowo-ciemieniowo-potylicznego zdolności do posługiwania się złożonym systemem logiczno-sympraktycznym , odgrywa ważną rolę w kształtowaniu pojęć, tutaj znajduje się ośrodek mowy pisanej.

10) Budowa wypowiedzi językowej:

a- treść - oparta o wiedze i doświadczenie

b- forma językowa- symbole językowe i reguły gramatyczne

c- substancje, tworzywo- foniczne, czyli wyprodukowane kanałem artykulacyjnym i graficznym. Płaszczyzna segmentalna, czyli głoska dla tworzenia fonicznego a litera dla graficznego. Płaszczyzna suprasrgmentalna, czyli prozodia i interpunkcje.

11) Podstawy klasyfikacji zaburzeń i opóźnień w rozwoju mowy:

Rozwój mowy należy oceniać na tle ogólnego rozwoju psychoruchowego dziecka. Proces ten rozpoczyna się od chwili urodzenia i przechodzi przez kolejne stadia rozwojowe, które dziecko prezentuje określony poziom sprawności i umiejętności w zakresie możliwości użycia języka przez dziecko. Rozwój psychomotoryczny jest procesem, w którym motoryka i sprawności wykonawcze są ściśle powiązane z całokształtem czynności poznawczych emocjonalno-motywacyjnych. Mowa jest jedną z funkcji psychomotorycznych, dlatego dlatego jednej strony rozwój tej czynności uzależniony jest od rozwoju pozostałych czynności poznawczych i wykonawczych. W związku z tym wszelkie zaburzenia rozwoju psychoruchowego mogą doprowadzić do zaburzeń w rozwoju mowy. Norma rozwoju uważa się te osiągnięcia w zakresie poszczególnych funkcji, które stwierdza się u większości dzieci w danym wieku.

Gdy obserwujemy niewielkie odchylenia od urodzenia mówi się o różnicach indywidualnych. W wypadku, gdy określony etap rozwoju mowy dziecka nie pojawił się w czasie to jest opóźniony rozwój mowy. (okres kształtowania mowy do 3 roku życia a rozwój od 3-7). Jest przejawem dysharmonii rozwojowych, następstwem oddziaływania czynników środowiskowych, wyrazem zaburzeń sensorycznych sensorycznych poważnych zaburzeń rozwoju psychomotorycznego.

ORM- kryterium przyczynowe wg Tarnowskiego.

-jest konsekwencją różnic indywidualnych indywidualnych zakresie tępa i rytmu rozwoju psychomotorycznego lub braku dojrzałości aparatu artykulacyjnego, ogółem nie obserwujemy innych zaburzeń rozwoju dziecka, i głównym symptomem jest opóźnienie rozwoju mowy czynnej przy zachowanym rozumieniu.

-następstwo zaburzeń o określonej etiologii: zaburzenia słuchu, niepełnosprawność intelektualna, uszkodzenie ośrodkowego układu mózgowego, dysmorfie w obrębie twarzo-czaszki np. rozczep i wady zgryzu, zaburzenia psychiczne, globalne zaburzenia rozwojowe jak autyzm i MPD.

12) Okresy rozwoju mowy:

a- od0-3 roku życia okres kształtowania się mowy, przedjęzykowy, wypowiedzi jednio i dwu wyrazowe, zdania. Dziecko 3 letnie ma w pełni biernie ukształtowany system fonologiczny, wszystko rozumie wie jak brzmi dane słowo, chociaż nie zawsze potrafi je prawidłowo wypowiedzieć. Ma pełne warunki anatomiczno-fizjologiczne, pełne uzębienie, prawidłowo wysklepione podniebienie, spionizowany język, do przechodzenia z wymowy dziecięcej, na dojrzałą.

b-dziecko 4-5 letnie powinno zasadniczo wypowiadać wszystkie głoski, prawidłowo jednak między dziećmi istnieją różnice indywidualne wynikające z tempa, rytmu i rozwoju. Jeśli dziecko substytuuje głoski, czyli zamiennie trudniejsze na łatwiejsze sz cz dź ż na s c dz z mówimy o artykulacji niedojrzałej i stosujemy na to ćwiczenia dynamizujące. Natomiast, jeśli dziecko deformuje głoski- wymowa między zębowa , przyzębowa, boczna, obustronna, krtaniowa, nosowa, wówczas mówimy o wadzie wymowy, która wymaga interwencji logopedycznej.

c- po 6 roku rozwój artykulacji powinien być zakończony. Mogą zdarzyć się problemy, w artykulacji wyrazów np., kaloryfer, kołdra.

V) KLASAYFIKACJA ZABURZEŃ MOWY:

13) Diagnozowane i klasyfikacja zaburzeń mowy stwarza ciągle wiele problemów z uwagi na:

-fakt że kształtowanie się mowy jest procesem rozwojowym i każde dziecko rozwija się zgodnie z indywidualnym rytmem i tempem

-w niektórych przypadkach odstępstwa w rozwoju występują, trudności w uchwytaniu czynnika etiologicznego czyli źródła pochodzenia zaburzeń

-nie wszytskie zaburzenia mowy są do końca wyjaśnione i opisane np. afazja dziecięca,orm, mowa dzieci z autyzmem

-trudności w określeniu czy przejawy orm świadczą o odrębnej jednostce nozologicznej i opisanym zjawisku czy jest zespołem objawów towarzyszącym różnym zaburzeniom rozwoju psychoruchowego.

Rozwój mowy należy traktować, oceniać na tle ogólnego rozwoju psychoruchowego dziecka. Proces rozwoju mowy rozpoczyna się od chwili urodzenia dzieci i przechodzi przez kolejne stadia rozwojowe w których dziecko prezentuje określony poziom sprawności psychomotorycznej. Mowa jest jedną z form psychomotorycznych dlatego z jednej strony rozwój tej czynności uzależniony jest od rozwoju pozostałych czynności poznawczych i wykonawczych oraz mowa wpływa na ich rozwój. Wszelkie odstępstwa rozwoju psychoruchowego mogą doprowadzić do zaburzeń mowy ale również zaburzeń rozwoju mowy lub zaburzeń rozwoju innych funkcji poznawczych. W związku z tym że każdego dziecka tempo rytmu rozwoju ma cechy indywidualne niekorzystne odchylenia od normy trzeba traktować jako zaburzenie.

14) Norma rozwoju-nazywa się te osiągnięcia w zakresie poszczególnych funkcji które stwierdza się u większości dzieci w danym wieku, gdy obserwuje się niewielkie odchylenia od normy w rozwoju mowy między różnicami indywidualnymi pomiędzy dziećmi. Dopiero w przypadku głębszego odchylenia od normy używa się terminu zaburzenia rozwoju.

15) Norma językowa-reguła określająca budowę i społeczne funkcjonowanie jednostek na róznych poziomach języka-fonologicznym, leksykalno semantycznym, syntaktycznym.

16) Błąd językowy-funkcjonowanie nieuzasadnionego odstępstwa od normy w użyciu języka, zawsze można go poprawić, jest on bowiem jednym z wielu możliwych zachowań np.:

-agramatyzmy-np. poszedłem, wzięli my

-semantyczno leksykalne-używamy słów których nie rozumiemy

-błedy frazeologiczne

17) Opóźniony rozwój mowy-dotyczy tylko mówienia lub rozumienia i mówienia, to zespól objawów o którym mówi się wówczas gdy proces kształtowania się i rozwoju mowy na wszytskich lub niektórych poziomach ulega opóźnieniu i przebiega niezgodnie dla danej grupy wiekowej. O ORM mówi się zasadniczo w przypadkach:

-jest przejawem dysharmonii rozwojowej

-następstwo oddziaływań czynników środowiskowych

-wynik poważnych zaburzeń rozwoju psychomotorycznego np. uposledzenie umysłowe, ADHD, autyzm, mpd, uszkodzenie słuchu i wzroku

18) Klasyfikacja zaburzeń mowy:

1. zaburzenia pochodzenia obwodowego,peryferyjnego w obrębie narządu słuchu,w narządach które wykonują ruchy mowy i odbierają czucie tych ruchów np. dysglosja, palatonia, dyslalia i mowa osób niesłyszących

2. zaburzenia pochodzenia ośrodkowego-nieporawidłowa struktura i lub funkcjonowanie CUN -afazja,alalia,dysartia,oligofazja,schizofazja

3. pochodzenia organicznego-gdy stwierdza się brak anatomicznych warunków do prawidłowego rozwoju mowy np. wady, rozszczepy, wady zgryzu

4. typu czynnościowego, funkcjonalnego-budowa narządów mowy i struktura CUN są prawidłowe a mimo to wymowa odbiega od normy np. porażenia,

Klasyfikacja zaburzeń wg Styczek:

-zaburzenia zewnątrzpochodne, egzogenne,środiwksowe-nie stwierdza się defektów anatomicznych czy psychoneurologicznych. Podłoże to negatywne czynności środowiskowe jak złe zwarcie językowe, błędy językowe, niewłaściwa atmosfera wychowawcza, postawy wychowawcze, karanie i nagradzanie, relacje rodzinne

-zaburzenia wewnątrzpochodne,endogenne-przyczyna tkwi w organizmie dziecka, defekty strukturalne, na poziomie obwodowym i lub ośrodkowym, zaburzenia psychoneurologiczne np.

*dysglosja-zaburzenia artykulacji wskutek defektów aparatu artykulacyjnego

*afazja

*alalia, dyslalia

*dysartia,anartria

*oligofazja, dyplogia

*jąkanie

*logoneurozy-nerwice mowy-mutyzm, afonia

*schizofazja-mowa osób z zaburzeniami myślenia wskutek zaburzeń psychicznych

*dysfemia-wady mowy u osób z zaburzoną sferą emocjonalną

*dysfazja-wady mowy wywołane zaburzeniami osobowości

Klasyfikacja zaburzeń wg Kaczmarka:

Za klasyfikacje przyjął budowę wypowiedzi czyli wyodrębnił:

-zaburzenia treści:

*zaburzenia procesu uogólnienia i abstrakcji

*brak logiki w zbudowanych tekstach

*nieprawidłowości z ukierunkowaniem myślenia u osób z chorobami psychicznymi np. schizofrenia, psychopatie, oligofrenia)

-zaburzenia formy językowej-zaburzenia poziomu gramatycznego języka:

*riemota, brak mowy

*afazja

*alalia

*agramatyzmy

*przejęzyczenia

-zaburzenia substytucji

*płaszczyzna suprasegmentalna, elementy prozodyczne np. jakanie, rynolalie, afonia, giełkot, bradylalia, tachylalia

*segmentalna:

*dyslalia

Klasyfikacja zaburzeń wg Grabias:

Dla rozwoju komunikacji językowej niezbędny jest rozwój 2 typów sprawności:

-sprawności percepcyjne które pozwalają opanować kompetencję językową, komunikacyjną i kulturową. W ich obrębie wydzielamy:

*słuch fizyczny-porządkuje świat dźwięków

*słuch muzyczny-realizuje stronę prozodycznego języka

*słuch fonematyczny-pozwala analizować i syntetyzować dźwięki mowy

-sprawności realisencyjne- pozwalają korzystać w procesie komunikacji i w poznawaniu rzeczywistości zawartych w umyśle kompetencji ( językowej, kulturowej ):

*systemowe:fonacyjne, morfologiczne,leksykalne, składniowe

pozwalają budować zdania sensowne i gramatycznie poprawne

*komunikacyjne-społeczne, sytuacyjne,pragmatyczne

-sprawności wynikające z budowy i funkcji narządów i mechanizmów mowy

Zaburzenia mowy-klasyfikacja:

-związane z niewykształconą sprawnością percepcyjną:

*głuchota i niedosłuch

*alalia i dyslalia

*oligofazja

-związane z utratą lub niedokładnością sprawności realizacyjnych:

*zaburzenia realizacji fonemów, dysglosja

*zaburzenia realizacji ciągu fonicznego np. jąkanie, giełkot

*zaburzenia realizacji fonemów i ciągu fonicznego: anartria, dysartria

-zaburzenia mowy związane z rozpadem systemu komunikacyjnego:

*afazja

*schizofazja

Ocena sprawności rozwoju mowy:

-płaszczyzna fonetyczna języka-artykulacja, fonacja,prozodia:

*poprawność artykulacyjna poszczególnych głosek

*struktura fonologiczna wyrazów

*płynność mówienia

*jakość i barwa głosu

-płaszczyzna strukturalno semantyczna:

*aspekt ekspresywny-produkowanie mowy:

~`zasób słownika czynnego

~struktura wypowiedzi pod względem składni,logiki i gramatyki w obrębie zdań i tekstu

~poprawność fleksyjna-formy gramatyczne

*aspekt impresywny, rozumienie mowy:

~ zasób słownika biernego

~zrozumienie wypowiedzi, zdań, pytań, poleceń i tekstu

-komunikacja językowa

VI) CENTRALNE ZABURZENIA MOWY I JĘZYKA:

19) DYZARTRIA-MPD:

MPD to zespół zaburzeń przede wszystkim ruchowych wywołanych uszkodzeniem CUN w okresie rozwoju. Przyjmuje się że porażenie ma charakter nie postępujący i powstaje w okresie ciąży i w okresie perinatalnym tj od początku urodzenia dziecka do 7 rż. Wśród czynników etiopatogennych szczególne znaczenie ma niedotlenienie mózgu płoduw okresie ciążowo płodowym .

Przyczyny niedotlenienia:

-zakłócenie wymiany gazowej matki

-zaburzenia krążenia, wady serca

-zaburzenia dyfuzji tlenu między łożyskiem a płodem

-zbyt krótka lub długa pępowina, niedrożność naczyń pępowinowych

-przedłużający się skomplikowany poród

-krwawienie do mózgu płodu

-embriopatie wirusowe-różyczka , odra,świnka,półpasiec

-działanie czynników toksycznych-narkotyki, leki

-choroby matki

-cukrzyca

-zaburzenia hormonalne

U dzieci z MPD mamy do czynienia z uszkodzeniem nerwu ruchowego, ośrodkowego. Objawy osiowe:

-niedowład lub porażenie

-odruchy patologiczne

-współruchy patologiczne

-wzmożone odruchów

-wzmożone napięcia mięśniowego

Oprócz tego mogą towarzyszyć różnego stopnia opóźnienia rozwoju umysłowego do upośledzenia włącznie, zaburzeń narządu wzroku i słuchu, zaburzenia OUN, dysartria.

3 główne objawy mpd:

-wzmożone napięcie mięśniowe, spastyczność powodująca sztywność ruchów i trudności w ich wykonywaniu

-ruchy mimowolne, niekontrolowane

atakcja-charakteryzuje się zaburzeniem równowagi, drżeniem kończyn w czasie wyknywania bardziej precyzyjnych czynności.

Nasilenie zaburzeń przy mpd-3 stopnie:

-lekki, gdy dziecko chodzi i mówi, ruchy niezgrabne

-umiarkowany gdy mowa jest niewyraźna, trudności w konstruowaniu ruchów rąk, chód dziecka niepewny

-ciężki, mięśnie artykulacyjne są upośledzone, słaba kontrola ruchów

Postacie mpd:

-spastyczna,piramidowa

*niedowład połoniczy, prawo-lewo strony, porażenie kurczowo połonicze, ubytek neurologiczny dotyczy głównie kończyn po jednej stronie , ruchy mimowolne, zaburzenia wzrostu, rozwój umysłowy w wieku dzieci prawidłowych, może wsytąpić padaczka

*niedowład czterokończynowy-obustronny niedowład połoniczy-uszkodzone obie półkule mózgowe, nie opanowują zdolności do utrzymania pozycji stojącej, trudności z połykaniem, uboga mimika, ślinotok, mowa niewyraźna i rozwija się z opóźnieniem, bardzo dobrz rozwinięta sfera emocjonalna

*obustronny niedowład twarzy-stawanie na wewnętrznych krawędziach nogi a nie na palcach, nauka stania i chodzenia zależy od stopnia porażenia, o czasie rozwija się mowa, żądko jest padaczka

-pozapiramidowa

*zmienność napięcia mięśniowego i ruchów mimowolnych-atetotyczne-dotyczy rąk, ruchy szybkie nieskoordynowane, często występuje nidosłuch, głuchota, zaburzenia artykulacji i mowy

Usprawnianie aparatu ruchu:

-aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego

-aktywizowanie i rozwijanie procesów poznawczych-spostrzeganie, pamięć, uwaga, język i myślenie poprzez ciekawość poznawczą organizowania mowy-opowiadanie książek

-rozwijanie funkcji percepcyjno motorycznych

-rozwijanie komunikacji językowej czyli mowy

Dyzartria czyli anartria-to zaburzenie mowy spowodowane uszkodzeniem ośrodków i dróg narządów mowy ujawniające się albo brakiem możliwości lub niewłaściwej realizacji fonemów i zaburzeniem niemal wszystkich cech prozodycznych-rytm, tempo mówienia, intonacja, akcent. Zaburzenie to powstaje wskutek wczesnego centralnego porażenia mózgowego które prowadzi do zaburzeń natury motorycznej, symptomy i zniekształcenia dźwięków mowy i elementów prozodycznych języka czyli substancji segmentalnej i suprasegmentalnej.

Zaburzenia dźwięków mowy zależą od charakteru i głębokości układu porażenia nerwowego. W lekkim przypadku mamy do czynienia z wadliwą wymową pojedynczych dźwięków, w poważnych obserwuje się wszystkie symptomy dyslalii oraz niewłaściwe tempo i wyrazistość mowy. Zaburzenia te pojawiają się w skutek porażenia poszczególnych struktur mózgu odpowiadającymi za sterowanie ruchowe mechanizmów mowy tj mięśnie języka i warg, żuchwy, podniebienia, gardła, krtani, przepony, mięśnie klatki piersiowej . Mówienie w znaczeniu czynności ruchowych, artykulacyjnych jest wtórne w stosunku do czynności fizjologicznych; ssanie, żucie, połykanie, oddychanie-jest to warunkiem prawidłowej artykulacji.

Wczesne objawy które świadczą o dysartrii:

-utrudnione karmienie dziecka wskutek braku lub słabej kontroli ustawienia główki, w utrudnieniu utrzymania prawidłowej pozycji przy ssaniu-koordynacja warg i języka

-nieumiejętność żucia i połykania

-ograniczenie ruchliwości spastycznej lub wiotkiego napięcia

-niezdolność warg do całkowitego zamykania

-brak lub słaba koordynacja ruchowa przełyku i warg

-nadmiernie silny lub osłabiony odruch gryzienia

-nadmierna wrażliwość tylnej części języka i części gardła powodująca występowanie odruchu wymiotnego który wzmaga niemożność jedzenia-dławienie się

-mają ograniczoną ekspresję twarzy-twarz maska

-trudności w nauce jazdy na rowerze, rolkach, chwytaniu i odrzucaniu piłki

20) Afazja

-zaburzenie mowy wynikające z uszkodzenia OUN, jest to brak rozwoju mowy lub całkowita utrata mówienia i rozumienia-afazja całkowita oznacza zaburzenie percepcyjno ekspresyjne; brak rozwoju ekspresji językowej lub całkowita utrata mówienia przy zachowanym nawet w niewielkim stopniu rozumieniu np. afazja częściowa, afazja ekspresyjna, ruchowa i motoryczna; całkowita utrata mówienia przy zachowanym nawet w niewielkim stopniu mówienia-afazja częściowa percepcyjna, sensoryczna i czuciowa

-częściowa lub całkowita utrata posługiwania się językiem czyli systemem reguł gramatycznych i znaków spowodowany uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych.

Przyczyny:

-Wady mózgu-przerwanie dopływu krwi do różnych części mózgu wskutek zatkania tętnicy zakrzepem lub pęknięcie tętnicy mózgu

-zniszczenie tkanki nerwowej przez uraz czaszki, nowotwór , guz

-zaburzenie w krążeniu czy obrzęki znajdujące się nawet w pewnej odległości od głównego ogniska, próbują wywołać uszkodzenia w nieuszkodzonych częściach mózgu

-dotyczy pewnych ograniczeń części lub gdy obejmuje odległą przestrzeń

Uszkodzenie mózgu może wywołać nie tylko zaburzenie mowy ale również zaburzenia ruchów złożonych.

Klasyfikacja afazji wg Konarskiego:

-afazja słuchowo werbalna-przewodzenia, powstaje w skutek uszkodzenia dróg łączących gnostyczne (analiza i synteza) ośrodki słuchowe i ruchowe mowy; polega na powtarzaniu

-afazja wzrokowo werbalna, zaburzenie nazywane i mowa sponatniczna, rozumienie i powtarzanie na ogół zachowania, przyczyn uszkodzenia dróg łączących analizator wzrokowy i ruchowy

-afazja słuchowo gestowa-zaburzenia zdolności rozumienia i powtarzania, przyczyna przerwania dróg łączących analizator wzrokowy ze słuchowym

-afazja ruchowa-zaburzone mówienie i powtarzanie, powstaje w skutek uszkodzenia i rozbicia ruchomych wzorców wyrazów

-afazja czucia ułożenia, uszkodzenie okolicy czucia ciemieniowego w której reprezentowane są wzorce somestetyczne ułożeń narządów mowy.

-afazja powstająca przy uszkodzeniu dodatkowej okolicy ruchowej, symptomy są podobne jak w afazji motorycznej jednak szybko ustępują.

21) Dysfazja:

-oznacza częściową utratę lub zaburzenie procesu nabywania zdolności mówienia i rozumienia-dysfazja percepcyjno ekspresyjna czyli ruchowo czuciowa częściową utratę mówienia lub zaburzenie rozwoju mówienia przy zachowaniu i prawidłowo rozumiejącej się zdolności rozumienia-dysfazja ekspresyjna tzw motoryczna, częsciowa utrata rozumienia przy zachowanej zdolnościmówienia-dysfazja czuciowa,percepcyjna, sensoryczna

VII) ANATOMIA, FIZJOLOGIA I PATOLOGIA NARZĄDU GŁOSU, MOWY I SŁUCHU:

22)Aparat mowy to narządy biorące udział w tworzeniu dźwięków ludzkiej mowy, narządy te stanowią część układu oddechowego. W budowie aparatu mowy wyróżniamy 3 grupy narządów:

a)aparat oddechowy-płuca, przepona, tchawica, oskrzela

b)aparat fonacyjny-jego zasadniczą częścią jest krtań zbudowana z chrząstki i mięśni, znajdują się w niej wiązadła głosowe, fałdy głosowe, szparę między wiązadłami nazywamy szparą głosową ( szpara głośni) i głośnia.

FONACJA-to jedna z cech artykulacji głosek związana z pracą wiązadeł głosowych. Głoski wymawiane z wymuszeniem drgań są dźwięczne a wymawiane bez drgań to bezdźwięczne.

c)aparat artykulacyjny-składa się z narządów które modyfikują strumień powietrza i obejmują wszystkie narządy jam przewodu oddechowego znajdujące się ponad głośnią. Trzy jamy ponadkrtaniowe-jama nosowa, jama gardłowa, jama ustna czyli tzw nasada+zatoki rezonacyjne

Narządy znajdujące się w nasadzie można podzielić na:

-ruchome-wargi, język, podniebienie miękkie z języczkiem oraz dolna szczęka

-nieruchome-zęby, dziąsła. Podniebienie twarde

23) Rodzaje oddychania:

-typ oddechowy żebrowy lub piersiowy, gdy poruszają się głównie żebra

-typ oddechowy brzuszny lub przeponowy, gdy główną rolę odgrywa przepona a żebra nie biorą bezpośredniego udziału

-w żebrowym typie można wyróżnić:

*oddychanie żebrowe dolne często łączące się z przeponowym mechanizmem żebrowo przeponowym

*oddychanie żebrowo górne które wraz z mostkiem tworzy mechanizm żebrowo mostkowy

-oddychanie szczytowe, obojczykowe

Przyczyny oddychania przez usta:

-choroby układu oddechowego

-krzywa przegroda nosowa

-polipy

-alergie

-opadanie podniebienia miękkiego

-hipotonia mięśniowa ust, małe napięcie mięśniowe

Skutki oddychania przez usta:

-podatność na choroby układu oddechowego

-niedotlenienie organizmu

-apatia, męczliwość organizmu

Jak dbać o krtań-higiena głosu:

-nie krzyczeć

-ograniczyć spożycie napojów gazowanych

-nie palić papierosów

-nie pić zbyt zimnych lub zbyt gorących napojów

-witaminy odbudowujące tkanki krtani np. A+

-lekarstwa: na gardła np. Homegene i na krtań np. Homeovox

-woda przegotowana z miodem lub cytryną

-ograniczyć kawę i herbatę

-nie powinno się przejadać

reflux żołądkowy-treść żołądka cofa się do przełyk

24) Budowa i funkcje aparatu oddechowego:

W skład układu oddechowego wchodzą:
DROGI ODDECHOWE:
- Jama nosowa
- Gardło
- Krtań
- Tchawica
- Oskrzela
WŁAŚCIWY NARZĄD ODDECHOWY:
- Płuca

Narządami pomocniczymi biorącymi udział w ruchach oddechowych są mięśnie: głównie przepona oraz mięśnie międzyżebrowe.
Drogi oddechowe zaczynają się nozdzrzami przednimi, które prowadzą do jamy nosowej.

JAMA NOSOWA
Jama nosowa to pierwszy odcinek dróg oddechowych.
Podzielona jest na dwie części przegrodą nosa zbudowaną z kości oraz chrząstki. Wokół jamy nosowej znajdują się przestrzenie wypełnione powietrzem, tzw. zatoki oboczne nosa - często występują stany zapalne tych zatok. Od tyłu jama nosowa łączy się poprzez nozdrza tylne z jamą gardła.
Wewnątrz wysłana jest silnie unaczynioną błoną śluzową pokrytą licznymi rzęskami - migawkami, w przedniej części błonę śluzową jamy nosowej pokrywają grube, krótkie włoski. W jamie nosowej możemy wyróżni okolicę węchową, w błonie śluzowej tej okolicy znajdują się zakończenia nerwów węchowych.
Powietrze, które przechodzi przez jamę nosową, zostaje:
- oczyszczone z kurzu dzięki śluzowi, rzęskom i włoskom pokrywającym tę jamę;
- ogrzane;
- nawilżone.
GARDŁO
Gardło jest odcinkiem, w którym krzyżują się drogi oddechowe i pokarmowe. Jama gardła dzieli się na 3 części:
- górną - nosową , która łączy się z jamą nosową; w bocznej ścianie części nosowej gardła po obu stronach znajdują się otwory - ujścia trąbek słuchowych;
- środkową - ustną, leżącą bezpośrednio za jamą ustną;
- dolną - krtaniową, w której znajduje się wejście do krtani.
KRTAŃ
Jest to narząd położony między gardłem a tchawicą. Zbudowana jest z 9 chrząstek, połączonych ze sobą więzadłami i mięśniami, które służą do unoszenia i opuszczania krtani. Jedna z chrząstek - nagłośnia - zamyka wejście do krtani w czasie połykania pokarmu. W ten sposób drogi oddechowe są zabezpieczone przed niepożądanym wyniknięciem cząstek pokarmowych.
Wnętrze krtani jest wysłane nabłonkiem z ruchomymi rzęskami. Rzęski poruszają się w kierunku gardła, usuwając pyły lub inne zanieczyszczenia, dostające się do krtani wraz z wdychanym powietrzem.
Krtań jest narządem głosotwórczym. Wewnątrz krtani pomiędzy chrząstkami są rozpięte tzw. fałdy głosowe, które ograniczają przestrzeń, zwaną głośnią. Jest to właściwy aparat głosowy. Dolne fałdy głosowe są zwane strunami głosowymi.
Fałdy głosowe mogą się przemieszczać względem siebie dzięki odpowiednim mięśniom, powodując powiększanie lub zwężanie szpary głośni.
Szpara głośni może by szeroka, wtedy przechodzące przez nią powietrze nie powoduje powstawania żadnego dźwięku. Przy wąskiej wycieśnionej szparze głosowej, przechodzące przez nią powietrze wywołuje drgania strun głosowych i powstawanie dźwięku.
Wysokośc dźwięku zależy od stanu napięcia strun głosowych, natężenia zaś dźwięku - od szybkości przepływającego przez szparę głosową powietrza.
TCHAWICA
Ma kształt rury o dużej sprężystości, długości około 10-13cm. Od góry połączona jest z krtanią, u dołu przechodzi w dwa oskrzela.
Ściana tchawicy zbudowana jest z chrzęstnych pierścieni połączonych ze sobą za pomocą więzadeł. Każda chrząstka ma kształt podkowy. Tchawica wewnątrz jest wysłana błoną śluzową pokrytą nabłonkiem z rzęskami. Śluz wydzielany przez gruczoły śluzowe oraz falujące ruchy rzęsek ułatwiają wychwytywanie wdychanych wraz z powietrzem drobin pyłów, które usuwane są z dróg oddechowych w czasie odruchu kaszlu.
OSKRZELA
Są naturalnym przedłużeniem tchawicy. Zbudowane podobnie jak tchawica z podkowiastych chrząstek, połączonych ze sobą więzadłami, wysłane nabłonkiem z ruchomymi rzęskami.
Oskrzela główne rozgałęziają się na oskrzela o mniejszej średnicy, które dają początek jeszcze węższym oskrzelikom. Najdrobniejsze z oskrzelików zakończone są pęcherzykami płucnymi.
W ścianach oskrzelików nie występują chrząstki.
System rozgałęzień każdego z oskrzeli głównych tworzy tzw. drzewo oskrzelowe doprowadzające powietrze do każdego z płuc.
Podstawowe zadania tchawicy i oskrzeli to:
- transport powietrza do płuc;
- ogrzewanie i nawilżanie tego powietrza;
- oczyszczanie powietrza z ciał obcych.
PŁUCA
Płuca są narządem parzystym o gąbczastej strukturze, leżącym wewnątrz klatki piersiowej. Mają kształt zbliżony do spłaszczonych stożków. Płuco lewe - w związku z ułożeniem serca - jest nieco mniejsze od prawego.
Płuca są pokryte cienką, błyszczącą błoną, tzw. opłucną, której wilgotna powierzchnia ułatwia ruch płuc w czasie oddechu, nie pozwalając na tarcie ścian. Zbudowane są z milionów pęcherzyków płucnych. Każdy pęcherzyk jest opleciony gęstą siecią naczyń krwionośnych włosowatych
W pęcherzykach płucnych odbywa się wymiana gazowa między wypełniającym je powietrzem a krwią. Przenikanie gazów przez ściany pęcherzyków płucnych jest możliwe, gdyż składają się one z pojedynczej warstwy komórek.

25) Wady zgryzu:

-tyłozgryz-śródustnie charakteryzuje się dotylnim ustawieniem łuku zębowego dolnego w stosunku do łuku zębowego górnego, powstają w wyniku zahamowania wzrostu doprzedniego dolego łuku zębowego

-przodozgryz-charakteryzuje się doprzednim ustawieniem łuku zębowego dolengo w stosunku do górnego, powstają z powodu przyśpieszonego wzrostu doprzedniego łuku dolnego bądź zahamowania wzrostu doprzedniego łuku górnego, powoduje charakterystyczne zmiany w rysach twarzy, broda jest wysunięta ku przodowi.

-zgryz otwarty-charakteryzuje się niedochodzeniem łuków zębowych do płaszczyzny okluzjii

-zgryz krzyzowy-charkatrezyje się odwrotnym zbieraniem się zębów górnych i dolnych, wada ta wiąże się ze zwężaniem szczęki. W rysach twarzy występuje jednostronne zapadnięcie wargi górnej, wypuklenie wargi dolnej, obniżenie kąta ust i różnica w konfiguracji mięśni twarzy.

Zaburzenia spowodowane są wrodzonymi wadami zgryzu lub wadami nabytymi.Wady nabyte powstają w ciągu kilku pierwszych lat życia. Wywoływane są przez:

• niedobory witaminowe (np. witaminy D),

• nieodpowiednie układanie niemowlęcia w łóżeczku, sposób karmienia,

• nieodpowiedni sposób oddychania (przez otwarte usta, spowodowany przerostem migdałka gardłowego, alergiami, stanami zapalnymi błony śluzowej nosa lub gardła),

• nieodpowiedni sposób połykania, mówienia,

• nawyk ssania (palca, wargi, przedmiotów),

• urazy.

Najczęstszą przyczyną powstawania wad jest jednak próchnica zębów (szczególnie mlecznych) i jej następstwa, często prowadzące do przedwczesnej utraty zębów u dzieci. Przedwczesna utrata zębów mlecznych w konsekwencji wywołuje zaburzenia zgryzu, zahamowanie wzrostu kości szczęki oraz uszkodzenie procesu kształtowania się zawiązków zębów stałych. Przez to proces wymiany uzębienia przyspiesza się lub opóźnia, a kolejność wyrzynania się zębów stałych zostaje zaburzona (zęby są stłoczone, przemieszczone poza łuk zębowy, obrócone względem własnej osi).

Wady zgryzu mogą też być:

Wady dziedziczne występują rodzinnie i większości uwidaczniają się w okresie dorastania np. progenia, zgryzy otwarte i głębokie szkieletowe. Dziedziczą się też zburzenia zębowe takie jak braki zawiązków zębów lub diastemy.

Wady wrodzone powstają w okresie ciąży przed urodzeniem dziecka. Najczęściej występującym przykładem tych wad są rozszczepy podniebienia lub złożone zespoły budowy twarzy. Niektóre wady wrodzone w następnych pokoleniach mogą stać się dziedzicznymi.

Wady nabyte powstają po urodzeniu dziecka na skutek czynników:

• › wewnętrznych,

• › zewnętrznych,

Do czynników wewnętrznych należą różnego rodzaju choroby ogólne np. krzywica, zaburzenia hormonalne, choroba reumatyczna.

Czynniki zewnątrzpochodne to szkodliwe nawyki, (ssanie smoczka, palca, obgryzanie paznokci itp.), zaburzenia fizjologicznych czynności jamy ustnej np. oddychanie przez usta, wady wymowy, nieprawidłowe połykanie, wady postawy.

Najogólniej aparaty dzieli się na stałe i ruchome.

Elementy aparatu stałego, widoczne na powierzchni licowej zęba, to zameczki przyklejane klejem. Mogą być metalowe, z tworzyw sztucznych, porcelany, a nawet złota. Poza tym aparat składa się z pierścieni zakładanych na zęby trzonowe. Między zamkami a pierścieniami przebiegają druty, które systematycznie się wymienia, przeważnie raz na miesiąc. Aparaty stałe są przymocowane do zębów na około 2 lata, ale na tym leczenie się nie kończy. Równie długo trwa potem leczenie podtrzymujące za pomocą innego aparatu lub specjalnych szyn. Aparat ruchomy nosi się w nocy i przez kilka godzin w ciągu dnia. Im dłużej się go nosi, tym szybciej można oczekiwać wyleczenia wady. Pacjent może wyjąć go w każdej chwili. Aparaty te składają się z elementów utrzymujących (klamry) i mechanicznych (śruby, sprężyny). Są wykonane głównie z akrylu (może być kolorowy). Można je kontrolować rzadziej niż raz w miesiącu. Leczenie za pomocą aparatów ruchomych trwa 3-4 lata.

VIII) ROZWÓJ I KSZTAŁTOWANIE SPRAWNOŚCI JĘZYKOWEJ U DZIECI:

Fazy rozwoju mowy wg Kurcz-rozwój prenatalny:kiedy dziecko zaczyna słyszeć, od kiedy zaczyna się rozwijać mózg, rozwój płodu

26) 4 okresy rozwoju mowy dziecka:

-okres melodii:

*okres melodii,sygnału,apelu-0-1rż,dziecko nie używa słów lecz dźwięków, początkowo dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku którym matka rozpoznaje jego potrzeby. Krzyk jest ćwiczeniem narządu oddechowego podczas którego można dostrzec krótki wdech i znacznie dłuższy powolny wydech, płacz jest traktowany jako zaczątek mowy. Około 2-3miesiąca pojawia się głużenie, jest ono ćwiczeniem narządów artykulacyjnych, w wyniku głużenia powstają dźwięki podobne do samogłosek i spółgłosek np. g,k,r. W drugim półroczu życia dostrzega się gaworzenie które polega na naśladowaniu dźwięków mowy. Dziecko powtarza celowo kiedyś wydane dźwięki. W ośrodkowym układzie nerwowym dziecko dokonuje się kojarzenie, rozpoczyna rozumieć to co do niego mówimy oraz podejmuje próby wymawiania pierwszych wyrazów. Pod koniec 1 roku życia dziecko spełnia proste polecenia, wraz z rozwojem mowy równolegle przebiega rozwój fizyczny dziecka.

*okres wyrazy,sygnału jednoklasowego-1-2 rok życia. Dziecko używa już wielu samogłosek oprócz nosowych, wymawia znaczną ilość spółgłosek np. p,b,m,t,d,n,t,ś, czasem ć. Trudniejsze spółgłoski zastępuje a grupy spółgłosek upraszcza, charakterystyczne jest tu osiągnięcie części nagłosowej wyrazów tj pierwszej sylaby lub końcowej. Coraz lepiej posługuje się narządem mowy oraz używa nowo poznane słowa. Od ostatnich miesięcy 1 roku życia rozwój mowy postępuje w 4 kierunkach: rozszerzanie zakresu rozumienia słów i wypowiedzi, wzbogacanie używanego słownictwa, opanowywanie struktur gramatycznych i doskonalenie mowy

*okres zadania-sygnału dwuklasowego, 2-3 rok życia-pojawiają się zdania złożone, poszczególne kategorie gramatyczne, powiększa się słownik, ustala się system fonologiczny. Dziecko wymawia samogłoski z wyjątkiem nosowych oraz spółgłoski: wargowe, wargowo zębowe, środkowojęzykowe, tylnojęzykowe, przedniojęzykowe zębowe i dziąsłowe. Pod koniec tego okresu mogą pojawić się głoski s,z,c. Trudniejsze głoski dziecko zastępuje łatwiejszymi, ważne jest to że dziecko ma świadomość wymawiania głosek chociaż czasem wypowiada je nieprawidłowo. Pod koniec tego okresu pojawiają się zdania a mowę dziecka cechują: zmiękczenia głosek s,z,c, litera r może być wymawiana jako l lub u , zamiast f występuje często x, upraszcza grupy samogłosek w nagłosie bądź śródgłosie wyrazu oraz jest brak końcówek w wypowiadanych wyrazach.

*okres swoistej mowy dziecięcej-swoistych form językowych-3-7rok życia. W tym wieku dziecko prowadzi już swobodne rozmowy, często w wypowiadanych zdaniach są metatezy-czyli przestawianie głosek a nawet całych sylab np. kołdra-kardła; koniec 4 roku pojawia się głoska r; około 4-5 roku pojawia się szereg głosek dziąsłowych oraz asymilacja czyli upodabnianie. Sześciolatki powinny mieć już opanowaną wymowę. Często występują neologizmy-tworzenie noiwych wyrazów poprzez dodanie do końcówki tematu.

27) Prenatalne uwarunkowania rozwoju mowy:

-7 tydzień-wysłanie impulsów przez mózg, zaczynają wspólnie pracować mięśnie i nerwy
-12 tydzień-pojawiają się podciągania górnej wargi, wstępne stadium odruchu ssania
-14 tydzień-rozpoczynają pracę mięśnie potrzebne później do chwytania, oddychania ,fonacji--17 tydzień-dziecko potrafi uwypuklać i wysuwać wargi do przodu oraz ćwiczyć ruch ssący warg
-3 miesiąc- ukształtowują się struktury głosowe, pojawia się ruchy połykania, nabierania i wypierania wód płodowych które są potrzebne do wdychania i wydechania powietrza
-13 tydzień-spontaniczne próby oddychania którym towarzyszy skurcz klatki piersiowej
-19 tydzień-ruchom klatki piersiowej towarzyszy skurcz i rozkurcz mięśni
-7 miesiąc-dziecko odczuwa bicie serca matki, potrafi się śmiać i odczuwa matkę. Rozpoznaje sygnały z zewnątrz, dziecko preferuje niskie tony muzyku np. Mozarta

Czynniki prozodyczne mowy-używane do 1 roku życia: -akcent, rytm, melodia, tempo, płynność, intonacja.

Błędy językowe popełniane przez dziecko-zjawiska językowe w swoistej mowie dziecka:neologizmy,elizje,kontabulacje,epenteza,asymilacja,substutucje,metatezy,augumentaryzmy,mowa telegraficzna, holofrazy ( jednowyrazowe zdania powiązane z kontekstem sytuacyjnym), zlepki dwuwyrazowe ( dziecko łączy 2 wyrazy np. baba-koko-am), równoważniki zdań, elizje( opuszcza wyrazy), zgrubienia czyli augumentaryzmy np. psiska, kocur oraz substytucje czyli zastępuje głoski trudniejsze łatwiejszymi np. żaba-ziaba.

28) Fazy rozwoju języka:

-faza przedjęzykowa- do 1 roku życia
-wypowiedzi jednowyrazowe-12-16 miesiąc życia
-wypowiedzi dwuwyrazowe-17-27 miesiąc życia
-wypowiedzi kilkuwyrazowe-20-40 miesiąc życia
-pełne zdania-26-42 miesiąc życia
-osiąganie pełnej kompetencji-4-9 rok życia

Dojrzałość dziecka logopedyczna na każdym etapie języka musi być rozwinięta-leksykalny, słowotwórczy, fleksyjny, brak substytucji ani deformacji, dobra składnia i budowa zdań podrzędnie złożonych, sprawność pragmatyczna, zadawanie pytań, poprawnie mówić i budować zdania. Zdolności używania języka są zdeterminowane przez 3 czynniki:język jest instynktem gatunku ludzkiego,, jest efektem doboru naturalnego, jest cechą wyłączną ludzkości. Podstawy gramatyczne oparte są na poznawczo semantycznych kategoriach i dzieci tworzą mapę językowych kategorii czyli pojęć semantycznych odpowiadających elementom gramatycznym. Proces uczenia języka ma charakter ciągły. W rozwoju słownikowym ważny udział mają ogólne czynniki środowiskowe-status socjoekonomiczny matki , dynamiczna interakcja. Nabywanie znaczeń nowych słów podlega ograniczeniom językowym poznawczym i społecznym, które dotyczą: nieoczekiwania synonimów i odnoszenia nowych słów do obiektów dotychczas nieznanych natomiast ograniczenia językowe odnoszą się do rozumienia słów funkcyjnych i używania końcówek wyrazów. Dużą rolę odgrywa zasada kontrastu-dziecko może uczyć się na nowo słów po jednostkowej prezentacji. Występuje też zjawisko wglądu nazywania-po opanowaniu 150 słów następuje nagły wzrost słownicta, ma miejsce około 3 roku życia i wówczas dziecko uczy się około do 10 słów dziennie, wiąże się to z rozwojem poznawczym, klasyfikacją obiektów i opanowywaniem zasad gramatycznych. Zmiana w mentalności polega na przejściu od ujmowania znaczenia słów jako charakterystyk przedmiotu do jego ujmowania w kategoriach definicyjnych. Ważna jest interakcyjność czynników biologicznych ,edukacyjnych w opanowywaniu języka przez dziecko

IX) DYSLALAI OBWODOWA-POJĘCIA, TERMINOLOGIA I KRYTERIA KLASYFIKACJI:

-Są to nieprawidłowości w realizacji jednej głoski lub wielu głosek a nawet wszystkich,niemal wszystkich głosek, końcowy stan to bełkot ; wadliwa realizacja fonemów odbiegająca od ustalonej przez tradycję normy ; zaburzenia mowy polegające na niemożliwości prawidłowego wymawiania określonych dźwięków.

Podział dyslali w zależności od poziomu uszkodzenia mechanizmów mowy:

-pochodzenia ośrodkowego-wynika z nieprawidłowej struktury lub funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, zaburzenia pochodzenia ośrodkowego na skutek obniżającej sprawności końcowej części analizatora słuchowego uniemożliwiającego prawidłowe różnicowanie dźwięków mowy.

-dyslalia motoryczna
-dyslalai sensoryczna
-dyslalai pochodzenia obwodowego-powstaje w wyniku nieprawidłowej budowy receptora słuchowego lub obwodowego narządu artkulacyjnego.

Podział uwzględniający lokalizację uszkodzonego narządu mowy:

-korowa - wywołana przez uszkodzone umiejscowienie w korze mózgowej
-podkorowa - uszkodzenie obejmuje struktury podkorowe
-obwodowe

Podział w zależności od defektu:

-czynnościowa - ujmowana jako wadliwa wymowa głosek
-organiczna - uwarunkowana niedosłuchem, anomaliami jamy ustnej, uzębieniem oraz anomaliami języka i podniebienia

Podział w zależności czy objawy są pierwotne czy wtórne:

-audiogenna - występuje w mowie u dzieci z uszkodzonym narządem słuchu
-sprzężona - z innymi zaburzeniami rozwojowymi

• Przyczyny powstawania wad wymowy: -zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego-nieprawidłowa budowa języka i podniebienia, zniekształcenia zgryzu, anomalie zębowe, przerost 3-ciego migdała, polipy, skrzywienie przegrody nosowej, przerost śluzówki nosa

-nieprawidłowe funkcjonowanie i budowa narządów mowy-niska sprawność języka i barw, zakłócająca praca mięśni napinających i przywodzących wiązadła głosowe, trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady, nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego, brak pionizacji języka
-nieprawidłowa budowa i funkcje narządu słuchu-zaburzenie analizy i syntezy słuchowej, wybiórcze upośledzenie słuchu, obniżenie słyszalności, zaburzenie słuchu fonematycznego
-warunki nie sprzyjające uczeniu się mowy-nieprawidłowe wzorce wymowy, zła atmosfera, styl wychowania i postawy rodziców, brak stymulacji rozwoju mowy
-nieprawidłowe funkcjonowanie OUN, dyslalia ośrodkowa i centralna
-psychiczne podłoże dyslalii
-opóżniony rozwój psycho-motoryczny - dyslalia rozwojowa i emocjonalny dziecka

30) Wady wymowy zaliczane do dyslalii :

-sygmatyzm - nieprawidłowa reakcja głosek dentalizowanych: ś, ć, ź, dź, s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż

• rotacyzm - nieprawidłowa realizacja głoski R

• kappacyzm - nieprawidłowa realizacja głoski K

• gammacyzm - nieprawidłowa realizacja głoski G

• lambdacyzm - nieprawidłowa realizacja głoski L

• betacyzm - nieprawidłowa realizacja głoski B

• mowa bezdźwięczna - wymiana głosek dźwięcznych na ich bezdźwięczne odpowiedniki np.: G na K

• inne odchylenia od normalnej artykulacji

31) Formy realizowania dźwięków dyslalii:

• elizje, mogilalia, forma wadliwej wymowy

• substytucja - zastępowanie głoski trudniejszej głoską łatwiejszą np.: szafa - safa

• deformacja, zniekształcać

32) Rodzaje dyslalii wg kryterium objawowego:

• głoskowa, osoba nie potrafi prawidłowo wypowiedzieć głosek np.: sz - s

• sylabowa, opuszczanie lub wstawianie sylab np.: babusia - busia

• wyrazowa, osoba nie wymawia poprawnie określonego wyrazu

• zdaniowa, osoba nie potrafi z wolnych wyrazów zbudować zdania

33) Rodzaje dyslalii wg Kaczmarek:

• jednoraka, gdy tylko jeden fonem jest realizowany odmiennie np.: R zamienia się na L

• prosta, gdy zniekształcona jest tylko jedna cecha dystynktywna

• złożona, jednoczesne zniekształcenie wielu cech

• wieloraka, wadliwa realizacja wielu fonemów; może być prosta, gdy występuje wadliwa realizacja fonemów w obrębie jednej strefy artykulacyjnej lub złożona gdy dochodzi do jednoczesnego zniekształcenia kilku cech dystynktywnych

• całkowita, wadliwa wymowa w obrębie kilku stref artykulacyjnych

34) Sygmatyzm - nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych jednego, dwóch lub trzech szeregów. Wyróżnia się następujące sposoby realizacji dźwięków:

• deformacje, nieprawidłowa wymowa spółgłosek np.:

• zębowych: s, z, c, dz - szereg syczący

• dziąsłowych: sz, ż, cz, dż - szereg szumiący

• palatalnych: ś, ć, ź, dź - szereg ciszący

• deformacje: między-zębowe, przy-zębowe, boczne i wargowo-zębowe

Rodzaje sygmatyzmów, seplenienia właściwego: między-zębowe, przy-zębowe, wargowo-zębowe, boczne, nosowe, krtaniowe, świszczące, wargowe, podniebienne, przydechowe, gardłowe.

Przyczyny sygmatyzmów:

• nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych: języka, wady zgryzu i słuchu, anomalie zębowe i rozszczep podniebienia

• niska sprawność narządów artykulacyjnych, zwłaszcza języka, którego mięśnie mogą być słabo lub mocno napięte, brak pionizacji języka

• upośledzenie słuch w zakresie tonów wysokich, które decydują o barwie głosek dentalizowanych

• obniżenie słyszalności nawet niewielkiego stopnia

• częste choroby górnych dróg oddechowych zwłaszcza niedrożność nosa

• naśladowanie nieprawidłowych wzorców i wadliwych artykulacji

• zbyt długie karmienie dziecka smoczkiem, stosowanie niewłaściwych smoczków, ssanie palca przez dziecko

35) Rotacyzm - reranie, nieprawidłowa wymowa głoski R. To też mogirotacyzm

Formy wadliwej realizacji głoski R:

• rotacyzm właściwy, deformacja

• pararotacyzm, substytucja, zastępowanie głoski R innymi prawidłowo wymawianymi

• mogirotacyzm, elizje, opuszczanie głoski R

Rodzaje rotacyzmu: języczkowe, wargowe, między-zębowe, policzkowe, podniebienne, gardłowe, nosowe, boczne, krtaniowe, językowo-gardłowe, językowo-boczne, świszczące.

Czynniki wpływające na powstanie rotacyzmu: język, zbyt krótkie więzadełko, zbyt mała pionizacja języka, naśladowanie nieprawidłowych wzorców i niedostateczne słuchowe różnicowanie dźwięków.

36) Mowa bezdźwięczna - ubezdźwięcznienie, nieumiejętność realizowania głosek dźwięcznych, zanik lub brak dźwięczności w danym fonemie. Wymianie głosek dźwięcznych w sposób bezdźwięczny lub jak brzmią ich bezdźwięczne odpowiedniki. Przyczyną są niedokształcenia słuchu fonematycznego, zaburzenia słuchu, trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady, niedokształcenie kinestezji mowy i uszkodzenie CUN.

13 par opozycyjnych:

• p - b; p' - b'; t - d; k - g; k' - g'; c - dz; cz - dż; ć - dź; f - w; f' - w'; s - z; sz - ż; ś - ź;

37) Zakłócenia o charakterze segmentalnym tj. zaburzenia formy poszczególnych segmentów ciągu fonicznego - wyróżniamy 2 rodzaje:

• paradygmatyczne, które dotyczą inwentarza głosek: elizia, substytucja, deformacja

• syntagmatyczne, które naruszają zasady łączenia głosek w wyrazach:

• zniekształcenia ilościowe: elizia, wyróżniania grup spółgłosek, epenteza czyli wzbogacenie struktury wyrazu

• zniekształcenia jakościowe: upodobnienia - asymilacja; metatezy - przestawki; rozpodobnienia - dysymilacja, które polegają na powiększaniu różnicy między 2-oma głoskami sobie bliskimi np.: letki - lekki

Terapia dyslalii: diagnoza poprzez rozmowe - sprawdzamy w nagłosie, śródgłosie i wygłosie głoski, kiedy ustalimy czy dziecko opuszcza czy zamienia głoski następuje terapia:

• wywołanie głoski w izolacji

• utrwalenie głoski wywołanej w sylabach

• utrwalenie głoski wywołanej w logatomach

• utrwalenie głoski w wyrazach w nagłosie

• utrwalenie głoski w wyrazach w wygłosie

• utrwalenie głoski w wyrazach w śródgłosie

• utrwalenie głoski w wyrazach w zdaniach

• utrwalenie głoski w wyrazach w dłuższych wypowiedziach

• automatyzacja głoski w nauce spontaniczne

X) JĄKANIE, NIEPŁYNNOŚĆ MÓWIENIA, GIEŁKOT:

38) Jąkanie:

-jest zaburzeniem płynności, tempa i rytmu mówienia, spowodowanym nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych; określa się też jako zaburzenie mowy w płaszczyźnie suprasegmentalnej-akcent, rytm i melodia.

Rodzaje jąkania:

-kloniczne-przeważają w nim skurcze kloniczne

-toniczne- przeważają skurcze toniczne

-kloniczno-toniczne- nasilenie skurczów klonicznych i tonicznych jest wyrównane

Początek jąkania najczęściej występuje w okresie synaksy czyli w okresie tworzenia się mowy, pomiędzy 2-3 a 7 rokiem życia. Symptomem jąkania jest zaburzenie płynności mowy i może być demonstrowane przez:
-powtarzanie głosek, sylab, wyrazów bądź fraz
-przeciąganie głosek
-pauzy,momenty ciszy
-embołofrazja, rozpoczynanie zdań od samogłoski bądź wtrącanie w toku wypowiedzi różnych wyrazów.

Czynniki wpływające na powstawanie i rozwój jąkania:
-predyspozycyjne- chodzi tu o wstępowanie w rodzinie przypadków jąkania, opóźniony rozwój mowy lub artykulacji
-wywołujące-mogą się łączyć z predysponującymi np. sytuacje szokowe, wypadki, choroby, nieszczęścia rodzinne
-podtrzymujące-dotyczą niekorzystnych sytuacji przedłużających się np. zbyt dużę wymagania dotyczące mówienia lub zachowania, napięta i pełna atmosfera domowa, zwiększony krytycyzm w stosunku do dzieci, zaburzenia lateryzacji

Teorie na temat przyczyn jąkania:
-dziedziczności, etiologii-podkreśla ona iż w danej rodzinie mogą istnieć predyspozycje do jąkania, szczególnie u osób z niepełnowartościowym systemem nerwowym
-organiczna, lokalizacyjna-wg tej teorii jąkanie może być wynikiem zapalenia mózgu i opon mózgowych
-funkcjonalna-wg niej jąkanie może być efektem opóźnień motoryki, zaburzeniem lateryzacji
-jako dysfunkcję obwodową kontroli mowy-przyczynę jąkania upatruje się tu w zbędnym uświadomieniu sobie aktów mowy które powinny przebiegać automatycznie a więc bez udziału świadomości
-inspirowania prawami warunkowania-uważa się tu iż u osób jąkających się normalnie mechanizmy mowy zastępowane są mechanizmami warunkowania patologicznego.
-określająca jąkanie jako zaburzenie rozwoju mowy-zaburzenie to polega na regresii lub zatrzymaniu rozwoju mowy jego zakłóceniu bądź opóźnieniu
-psychogenne-uznają jąkanie za nerwicę mowy
-uwzględniające przyczyny zewnętrzne-zalicza się do nich choroby infekcyjne, dwujęzyczność, wpływ środowiska rodzinnego i rówieśniczego, naśladownictwo

Skurcze mogą być zlokalizowane w:
-układzie oddechowym-jąkanie oddechowe, częściej przy tonicznym jąkaniu, są w czasie wdechu i wydechu-zatrzymanie oddechu, sapanie, nieregularne oddychanie
-układ fonacyjny, jąkanie fonacyjne, skurcze mięśni krtanicznych uniemożliwiają otwarcie lub zamknięcie głośni
-układ artykulacyjny, jąkanie artykulacyjne, skurcze toniczne wskutek niemożności wykonania odpowiedniego ruchu warg, języka i dolnej szczęki

Reakcje fizjologiczne u jąkających się:
-zaburzenia oddechowe-dominacja segmentu piersiowego nad brzusznym, oddychanie asymetryczne, skrócone fazy wydechowe,oddychanie nosowe w czasie mówienia
-zaburzenia fonacyjne-silne zaciskanie strun głosowych, gwałtowne ruchy krtani ku górze, dysforia,wydłużenie początku i zakończenia fonacji
-zaburzenia artykulacyjne-tonus czyli przedłużający się skurcz języka, warg i podniebienia miękkiego; blok czyli zaciśnięcie warg lub cofnięcie języka do podniebienia miękkiego; nadmierne napięcie wszystkich mięśni artykulacyjnych

Stopnie jąkania:
-lekki
-średni
-ciężki

Stadia jąkania:
-pasywne-nie ma lęku przed mówieniem, występuje w stanie podniecenia i mowie szybkiej
-tłumione-nieznaczne jąkanie, występuje stale, usiłuje przezwyciężyć trudności w mowieniu, współruchy
-złożone-skurcze i współruchy przechodzą w nawyki.

Jąkanie wczesnodziecięce:
-dotyczące mowy dziecka-należy dążyć do tego by dziecko nie zdawało sobie sprawy ze swoich trudności w mowie, dostarczanie mu poprawnych wzorców, organizować czynności ruchowe lub śpiewać z nim
- przywrócenie wiary we własne siły-wybrać czynności dobrze wykonywane przez dziecko i za które można je chwalić, mieć kontakt z przyrodą, ograniczyć karanie i nagradzanie
-zapewnienie dziecku stabilizacji życia emocjonalnego-nie powinno być świadkiem sprzeczek między rodzicami, nie należy dyskutować z innymi osobami przy dziecku o nim, matka powinna wiedzieć że jej stan emocjonalny wpływa na dziecko
-zapewnienie usystematyzowanego i higienicznego trybu życia w celu zniknięcia nerwic-ustalenie godzin posiłków i zabaw, powinno spać 10h, po zajęciach szkolnych powinno mieć czas na odpoczynek

Etiologia:
-zaburzenia endokrynologiczne-powiększają napięcie mięśniowe lub zmieniają aktywność nerwicową
-dziedziczenie skłonności do jąkania w formie niepełnowartościowego systemu nerwowego
-przyuczanie dzieci leworęcznych-niezgodność impulsów płynących z obu półkul
-brak dominacji jednej z obu półkul mózgowych-skurcze parzystych mięśni mowy
-ogólna niesprawność motoryczna
-nieukończony ogólny rozwój psychofizyczny
-niewydolność funkcjonalna jąder podkorowych
-występuje w wypadku cofającej się afazji, alali, jest pochodzenia organicznego i spowodowane uszkodzeniem podkorowych ośrodków ruchu.

Metody usuwania jąkania:
-psychoterapia
-gestykulacja-przy mówieniu pomagamy sobie rękami
-ćwiczenia oddechowe i fonacyjne
-ćwiczenia ortofoniczne-należy je przeprowadzać ze wszytskimi dzięcmi, zarówno przy prawidłowym rozwoju mowy jako utrwalenie prawidłowej wymowy, przy ORM jako zapobieganie wadom wymowy i w wypadku zaburzeń mowy by logopedyczne ćwiczenia z dzieckiem w poradni pomogły tym zaburzeniom:
*ćwiczenia oddechowe: nauczanie fazy wdechu i wydechu, wydłużenie fazy wydechowej, nauka nabierania powietrza we właściwych miejsacach-przerwy gramatyczne, interpunkcyjne, logiczne zgodnie z treścią zdania
*ćwiczenia fonacyjne: nauka prawidłowego posługiwania się głosem, ustawinie miękkie przy jednoczesnym rozpoczęciem mówienia z fazą wydechową
*ćwiczenia logarytmiczne-wykorzystuje się w nich elementy gramatyczne oraz muzyczne szczególnie rytmiczne
*ćwiczenia fonematycznego słuchu-ćwiczenia słuchowe:nauka różnicowania głosek opozycyjnych, wyodrębniania głoski na początku wyrazu, na końcu, wymiana kolejnych głosek w wyrazie, nauka składania wyrazu z podobnych głosek-ćwiczenia o charakterze słuchowo gestowym lub słuchowo werbalnym
*ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy-kontynuacja ćwiczeń usprawniających całe ciało,dziecko zdobywa umiejętności układania narządów mowy w sposób charakterystyczny dla danej głoski
*ćwiczenia artykulacyjne-dotyczą wymowy głosek w izolacji, w grupach głosek oraz w wyrazach, zdaniach i tekstach.
-hipnoza
-przedłużanie samogłosek
-śpiewne mówienie
-farmakoterapia
-techniki emisji głosu
-pscyhoterapia indywidualna i grupowa
-muzykoterapia

Jąkanie: zaburzenie dysfunkcji neurowegetatywnej, charakter zaburzenia skurczowy, występuje świadomość zaburzenia, przedłużenia i powtórzenia przeważnie normalne, budowa wypowiedzi raczej poprawna, koncentracja uwagi na mówieniu poprawia mówienie, występowanie współruchów, melodia wypowiedzi monotonna,głośne czytanie złe, pismo ścieśnione, nieśmiałość, zahamowania aktywności i nieufność. Terapia to psychoterapia oraz odwracanie uwagi od mówienia.

39) Rozwojowa niepłynność mówienia:
-to zaburzenie spowodowane przechodzeniem od jednego elemntu wypowiedzi do drugiego oraz zakłócenie jej tempa, rytmu a w następstwie desynchronizacja procesu formowania trzech poziomach wypowiedzi: treści, formy językowej i substancji fonicznej. Ujawnia się w 2-3 roku życia, kiedy dziecko idzie do szkoły oraz w okresie dojrzewania. Ma kryterium etiologiczne-zlokalizowane na etapie motywacji, przejścia od motywacji do myślenia i na etapie myslenia. W kryterium lingwistycznym pojawiają się objawy niespastyczne czylu powtarzanie sylab. Nie występuje świadomość zaburzeń mowy. Terapia to praca z rodzicami i profilaktyka.

Kryterium podziału niepłynności mówienia:
-lingwistyczne: niepłynność prosta i złożona; objawy: powtarzanie głosek, sylab, słów i części zdań, przeciąganie głosek, blokowanie, embolofazja, pauzy, remizje, tachylalia ( szybkie mówienie), bradylalia ( wolne mówienie), dysrytmia. Wyróżniamy niepłynność:
*semantyczną-trudność w płynnym przejściu od jednej do drugiej informacji-pauzy, powtarzanie
*syntaktyczna-trudność w płynnym przejściu od jednej struktury składniowej do drugiej
*artykulacyjna-na skutek silnych skurczów aparatu mowy
-fiziologiczne:niepłynność spastyczna i niespastyczna; trudności w przechodzeniu od jednej artykulacji do drugiej, głownie w artukulacji wyrazów fonetycznie skomplikowanych
-psychologiczne: uświadomiona, uswiadomiona ale nielogofobiczna, nieuświadomiona i nielogofobiczna
-socjologiczne-społecznie stała i społecznie zmienna

40) Giełkot:
-mowa bezładna, czyli szybka i bezładna, to zaburzenie mowy charakteryzujące się jego nieświadomościa, małym zakresem uwagi, zakłóceniem percepcji, artykułowania i formułowania wypowiedzi. To mowa manifestująca centralne zaburzenia mowy. Nie obserwuje się ciężkich objawów zaburzeń oddechu, fonacji czy współruchów. Występuje w mówieniu spontanicznym żadko podczas czytania, nigdy w śpiewie.
Symptomy giełkotu:
-szybkie lub nieregularna tempo mówienia
-niepoprawna budowa zdań
-dezorganizacja mówienia
-powtarzanie głosek, wyrazów, sylab i fraz
-nieświadomość problemu
-słabe rozumienie wypowiedzi
-ograniczona koncentracja uwagi
-błędna artyukulacja
-uszkodzenia neurologiczne
-zaburzenia koordynacji motorycznej
-rodzinny giełkot
-brak zdolności szkolnych

Rodzaje giełkotu:
-motoryczny-dominującymi symptomami są przyśpieszone tempo mówienia, wady wymowy oraz zachowania świadczące o zdenerwowaniu czy zniecierpliwieniu
-sensoryczny-jego podstawowymi objawami są trudności w odnajdywaniu potrzebnych słów, słabość percepcyjna, nieświadomość zaburzenia oraz dość poważne trudności w pisaniu i czytaniu
- w którym dominują trudności w formułowaniu semantycznej struktury wypowiedzi
-który charakteryzuje się przede wszystkim zwolnionym tempem mówienia i tendencją do wydłużania elementów wypoedzi.

Giełkot: centralne zaburzenie mowy, charakter zaburzenia nieskurczowy, brak świadomości zaburzenia, powtórzenia, tempo mówienia często zbyt szybkie, niepoprawna budowa wypowiedzi, brak lęku przed wymawianiem głosek, koncentracja uwagi i relaks poprawne, poprawne mowienie języków obcych, współruchy raczej nie występują, czytanie głośnego teksty raczej poprawne, pismo niepoprawne, wiele błędów, impulsywność, terapia zależy od koncentracji uwagi na mówieniu.

XI) NIEDOKSZTAŁCENIE MOWY U DZIECI Z ZABURZENIEM SŁUCHU:

41)Dysfonie audeogenne- zaburzenia głosu u osób niesłyszącyc,specjaliści którzy się zajmują tymi osobami to:surdipedagog, surdologopeda, surdopsycholog, foniatria.
Ze względu na właściwości rozwoju dzieci słyszących oraz czas wystąpienia wady słuchu wyróżnia się:
-utratę słuchu prelingwalną-nabyta w okresie płodowym lub w czasie porodu lub w 1-2 roku życia
-utratę słuchu interlingwalną, powstała w 2-4 roku życia
-utratę słuchu postlingwalną, po 5 roku życia

Ze względu na lokalizację uszkodzenia wyróżnia się następujące rodzaje zaburzeń słuchu:
-obwodowe: przewodzeniowe, odbiorcze czyli ślimakowe i mieszane
-centralne ( ośrodkowe)

42)Najczęściej spotykane wady fonacji to:
-głos wysoki lub niski
-głos falsetowy, wysoki i nierówny, wiązadła głosowe wibrują tylko w swych bocznych cieńszych częściach
-głos twardy, bezbarwny, niekiedy ochrypły, pozbawiony melodyjności i natężenia
-głos nosowy, spowodowany zmianami anatomicznymi narządów mowy np. rozszczep podniebienia lub zmianami funkcjonalnymi np. niewydolność mięśni narządów mowy
-zbyt długo trująca mutacja głosu
-nieprawidłowa fonacja wpływa niekorzystnie na barwę i brzmienie wypowiedzi, jest ona zniekształcona, monotonna a tempo mowy jest nierównomierne, niemelodyjne często przechodzące w nieartykuowany eksplozyjny krzyk
-nieprawidłowa artykulacja-do jej jakościowych objawów należą: mogilalia, paralalia, deformacja.
-asynchroniczna palatolizacja tzn wymowa literowa zgodna z pisownią, głoski są wymawiane tak samo jak wtedy gdy wypowiada się je osobno, w izolacji; spółgłoski środkowojęzykowe oznaczone znakami diakrytycznymi nie są wymawiane miękko
-tendencja do ubezdźwięczniania np. spółgłosek w wygłosie lub ubezdźwięcznianie
-rzadkie uproszczenia grup spółgłoskowych oraz brak upodobnień międzywyrazowych
-nazalizacja głosek ustnych lub brak nosowości przy artykulacji spółgłosek i samogłosek; głoski nosowe są wtedy wymawiane jak ich odpowiedniki ustne ale realizowane ze zwiększoną siłą głosu i dłuższym czasem trwania
-trudności w akcentowaniu, nie ma zróżnicowania sylab na akcentowanie i nieakcentowanie, sylaby mają taki sam iloczas,są rymowane monotonnie
-wolniejsze tempo mowy
-dodatkowa artykulacja
-trudności w opanowaniu systemu leksykalnego wyrażą się w ubogim słownictwie i konkretnym nazywaniu rzeczy i zjawisk

43)Formy totalnej komunikacji i inne formy :
-unimodalne poprzez słuch, czytanie mowy z ust, alfabet palcowy i znaki języka migowego
-bimodalne poprzez słuch i czytanie z ust, słuch i alfabet palcowy, słuch i znaki języka migowego, czytanie mowy z ust i znaki języka migowego, czytanie z ust wspomagane alfabetem palcowym
-multimodalne poprzez czytanie z ust, słuch i alfabet palcowy oraz czytanie z ust, słuch i znaki języka migowego
-wychowanie słuchowe-dzieci ze słuchem uszkodzonym od urodzenia lub przed okresem nabywania mowy zmierza do stworzenia u tych dzieci zasobu doświadczeń akustycznych u ludzi normalnie słyszących oraz do rozwinięcia mowy która pomaga przezwyciężyć wtórne zaburzenia towarzyszące uszkodzeniu słuchu i umożliwia nawiązywanie kontaktu z otoczeniem. Ma ono szczególną rolę w optymalnym rozwoju mowy poprzez wykorzystanie wszystkich pozostałych resztek słuchu u dzieci których słuch ulgł uszkodzeniu przed jej przyswojeniem.
-trening słuchowy-stosowany najczęściej u dorosłych tracących słuch, opiera się na posiadanych już przez jednostkę zasobie językowym i zasobie wyobraźni akustycznych, jego celem jest przywrócenie jednostce zdolności do korzystania w kontaktach z otoczeniem z nabytego poprzednio zasobu doświadczeń akustycznych.
-alfabet palcowy-to system znaków opartych na ruchach i układzie palców w którym poszczególnym głoskom odpowiada ułożenie lub ruchy palców, inaczej to daktylografia, jest wykorzystywany w procesie komunikacji najczęściej wraz z innymi sposobami.
-totalna komunikacja- wychowanie dwujęzykowe, to koncepcja wcielająca odpowiednio słuchowe, migowe i ustne sposoby komunikacji z głuchym dla zagwarantowania skutecznego porozumiewania się. Jest wielomodalnym podejściem do porozumiewania się i należy je wprowadzić od początku drogi życiowej dziecka bowiem wtedy zapobiega się zaburzeniom emocjonalnym, stwarza się dziecku możliwość wypowiadania się w jakiejkolwiek formie. Na to się składa czytanie, pisanie, mówienie słuchowe, alfabet palcwy i język migowy

44)Terapia:
-ustalenie kompleksowej diagnozy: plan i projektowanie terapii oraz weryfikacja diagnozy i jej prognozowanie
-ćwiczenia podstawowe kształtujące mowę: jedne przygotowują do mówienia ( oddechowe, usprawniające motorykę narządów artykulacyjnych, fonacyjne, artykulacyjne, słuchowe, w odczytywaniu wypowiedzi z ust, logorytmiczne) a drugie to kształtujące i rozwijające stronę ( leksykalną i gramatyczną)
-stymulacja psychomotoryczna: ćwiczenia stymulujące percepcję wzrokową, dotykową, ruchową; ćwiczenia w czytaniu i pisaniu; ćwiczenia korekcyjno wyrównawcze
-wspomaganie rozwoju mowy: eliminowanie trudności zakłócających proces adaptacji; pomoc, poradnictwo i współpraca z rodzicami; współpraca ze specjalistami.

45)Stopnie ubytku słuchu i ich konsekwencje dla rozwoju mowy dziecka:

-lekki,21-40DB:
*dziecko nie słyszy mowy cichej i szeptu, nie słyszy mowy w hałaśliwym otoczeniu
*ma problemy z różnicowaniem głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych
*mogą wystąpić zaburzenia w artykulacji niektórych głosek
*trudności z rozumieniem tekstów wypowiadanych cicho i szeptem
*trudności ze śledzeniem toku lekcji, nie zawsze wie co należy zrobić
*problemy z koncentracją uwagi
*trudności w analizie i syntezie słuchowej słów -problemy w nauce czytania i pisania
*trudności przy pisaniu tekstów ze słuchu-często myli głoski dźwięczne i bezdźwięczne
-średni,41-70db:
*nie słyszy wypowiedzi z dalszej odległości
*nie korzysta z rozmów prowadzonych w gwarnym pomieszczeniu ,nie nadążą za tokiem rozmowy
*nie korzysta z informacji które nie są do niego kierowane
*nie rozumie części audycji radiowych i telewizyjnych, piosenek, tekstów filmów z dubbingiem, niewiele korzysta z przedstawień teatralnych
*ma zaburzoną artykulacje głosek dźwięcznych wszystkich 3 szeregów
*problemy z analizą i syntezą słuchową, uboższe słownictwo-popełnia błędy gramatyczne w mowie i ma osłabioną pamięć słuchową
*mniejsza wiedza ogólna, nie nadąża za tokiem lekcji i trudno korzysta z lekcji prowadzonych tokiem pogadanki i dyskusji
*trudności z rozumieniem pytań i poleceń, właściwą interpretacją wypowiedzi emocjonalnych oraz czytaniem i zrozumieniem dłuższych tekstów
* trudności z przyswajaniem abstrakcyjnych pojęć i nowych terminów, popełnia błedy w prawidłowym zapisie wyrazów oraz formułowaniem poprawnie gramatycznych wypowiedzi bo popełnia błędy językowe w piśmie
*odpowiada ustnie i pisemnie w sposób uproszczony, schematycznie i ma trudności z przyswojeniem języka obcego
-poważny, 71-90DB:
*słaby rozwój mowy we wszystkich jej sferach-leksykalna, gramatyczna i artykulacyjna
*nie zauważa i nie różnicuje, mowę odbiera na drodze wzrokowo-słuchowej, nie korzysta z wypowiedzi innych uczniów w klasie i ma słabą pamięć słuchową
*ma znaczny zasób wiedzy ogólnej który powoduje ograniczenia w opanowaniu wiedzy ze wszystkich przedmiotów, ma ogromny zasób słownictwa czynnego i biernego
*trudności z prawidłowym formułowaniem wypowiedzi pisemnych i robi dużo błędów językowych i niechętnie wypowiada się na lekcjach bo mówi niewyraźnie
-głęboki,powyżej 90 db:
*słaby zakres mowy we wszystkich jej zakresach oraz zakresie rozumienia mowy
*głos jest często głuchy lub piskliwy albo wymowa nosowa
*zakłócony rytm mowy,melodia,akcent i właściwa intonacja, mówi zbyt szybko i przeciąga głoski; odbiór mowy na drodze wzrokowej
*trudności z komunikowaniem się, trudno nawiązuje kontakty społeczne i ma ograniczoną wiedzę ponieważ korzysta z zapisu graficznego i odczytywania mowy z ust
*ma tendencje do mechanicznego uczenia się na pamięć bez rozumienia treści, odpowiada na pytania odtwarzając wyuczone fragmenty

XII) NIEDOKSZTAŁCENIE MOWY TOWARZYSZĄCE UPOŚLKEDZENIU UMYSŁOWEMU:

46) Oligifazja- odnosi się do mowy osób z upośledzeniem umysłowym.
Upośledzenie umysłowe wiąże się z niedorozwojem wyspecjalizowanych struktur mózgowych odpowiadających za przebieg procesów psychicznych przy czym zachowane jest funkcjonowanie bardziej elementarnych czynności psychicznych-zachamowana analiza syntezy i myślenie abstrakcyjne.
Rozwój mowy zależy od czynników:
-wpływy środowiska
-procesów stymulacji jakości
-rozpoczęcia procesów rewalidacji
-chorób dziecka
-momentu interwencji
-zaburzenia sprzężonego
-zaburzenia emocjonalnego
-dysfunkcji gruczołów dokrewnych

Zaburzenia opóźnienia rozwoju mogą obejmować wszystkie płaszczyzny języka:
-FONETYCZNO FONOLOGICZNA: system obejmuje 2 aspekty języka :percepcje i produkcję; u osób z upośledzeniem obserwuje się rozwój analizatora słuchowego, dziecko ma trudności z różnicowaniem dźwięków mowy, percepcja jest niedokładna, nieprecyzyjna. Opóźnienie ruchów manipulacyjnych ogranicza poznawcze doświadczenia dziecka. Słaby rozwój preksji oraz słaba percepcja słuchowa znacznie wydłuża rozwój artykulacji, długo utrzymuje się zniekształcenie struktury fonologicznej wyrazu. Rozwój ruchowy stymuluje intensywnie kora mózgowa.
-GRAMATYCZNY-rozwój umysłu uzależniony jest od analityczno syntetycznej działalności we wszytskich sferach: słuchowej , wzrokowej:grozja-spostrzeganie, uogólnienie i klasyfikacja, wychwytywanie różnic i podobieństw, porządkowanie i segregacja.
-LEKSYKALNY

Doświadczenia które dają wyobrażenia, spostrzeganie desygnatu powinny otrzymać symbol, słowo. W związku z tym nie wytwarzają się połączenia desygnatu-słowa. Niedorozwój analityczno syntaktycznych funkcji utrudnia kształtowanie się wszystkich językowych uogólnień np. dziecko nie przyswaja form gramatycznych języka. Dziecko z upośledzeniem umysłowym znacznie wolniej i jakościowo inaczej niż dziecko z normą językową przyswaja prawidła języka. Obok obniżonych funkcji percepcyjno motorycznych osłabiona jest analityczno syntektyczna i występuje:
-słaba koncentracja uwagi
-osłabienie motywacji do procesów umysłowych
-wolne tempo uczenia się
-nietrwałe afekty
-niski poziom samokrytycyzmu
-frustracja aktywności komunikacyjnej prowadzącej do jej ograniczeń
-uboga pamięć i słowa
-ograniczona wiedza o otaczającym świecie

47)Modele rozwoju mowy u upośledzonych umysłowo:
-stopień lekki:
~ podobne biologiczne podstawy rozwoju jak u osób z normą intelektualną
~zachowany mechanizm odbioru wypowiedzi słownych, rozumienie i formułowanie wypowiedzi słownych, mówienie
~przebieg rozwoju mowy w ontogenezie wg tych samych etapów jak u osób z normą intelektualną
~opanowują ten sam język jak osoby z normą aczkolwiek nie na tym samym poziomie
~występują różnice ilościowe i sprawnościowe języka
-stopień głębszy:
~znaczący deficyt biologiczny mechanizmu rozwoju mowy
~od osób normalnych różni te osoby ilość oraz jakość przeprowadzonych operacji językowych
~etapy rozwoju mowy nie jest zachowany może ulec zatrzymaniu na pewnym poziomie

Początki rozwoju mowy u osób upośledzonych:
-stopień umiarkowany i znaczny:
~gaworzenie-7 miesiąc a 6 rok życia
~1 słowo-2 a 10 rok życia
-stopień lekki:
~gaworzenie: 1 rok życia
~1 słowo: 1 rok życia albo między 2 a 5 rokiem życia

Zaburzenia mowy występujące u osób upośledzonych:
-opóźniony rozwój mowy +dyslalia
-opóźniony rozwój mowy +jąkanie lub mowa bezdźwięczna
-opóźniony rozwój mowy + dyslalia+ jąkanie
-opóźniony rozwój mowy + dysartria
-opóźniony rozwój mowy + zaburzenia głosu + dyslalia
-opóźniony rozwój mowy + niedosłuch+ dyslalia

Komunikacja interpersonalna i jej rodzaje:
-komunikacja interpersonalna-międzyludzka, oznacza proces wymiany informacji między osobami zmierzającymi do osiągnięcia pewnych celów
-komunikacja bezosobowa- zwracanie się do osoby w liczbie pojedynczej, lecz bezosobowo i używanie słów: TY, TO, TEN
-komunikacja instytucjonalna-specyficzna forma komunikacji używana w organizacjach
-komunukacja infantylna- osobie zawsze narzucona np. rola dziecka które nigdy nie dorośnie
-komunikacja zdystansowana- jest to forma komunikacji której towarzyszy pewna bariera zaistniała między nadawcą a odbiorcą, komunikacja ta rzadko jest rozmową twarzą w twarz
-komunikacja instrumentalna-jest stosowana głównie przy wykonywaniu określonych czynności poprzez pewne dyrektywny np. polecenia, rozkazy, prośby oraz zobowiązania>

Bariery komunikacyjne:
-nakazywanie, polecanie, komenderowanie
-ostrzeganie, upominanie,grożenie
-przekonywanie, perswadowanie, moralizowanie, głoszenie kazań
-radzenie, dyktowanie rozwiązań, robienie propozycji
-czynienie wyrzutów, pouczanie, przytaczanie logicznych argumentów
-krytykowanie, sądzenie, obwinianie, sprzeciwianie się
-aprobowanie, chwalenie, popieranie
-zmyślanie, ośmieszanie, zawstydzanie, etykietowanie
-analizowanie, interpretowanie, stawianie diagnoz
-uspakajanie, pocieszanie, podtrzymywanie, współczucie
-badanie, wypytywanie, indagowanie
-odwracanie uwagi, trywialowanie, obracanie w żart

XIII) DIAGNOZOWANIE LOGOPEDYCZNE:

Diagnoza logopedyczna wg G. Jastrzębowskiej to „określony sposób postępowania badawczego, którego celem jest potwierdzenie bądź wykluczenie istnienia zjawisk logopedycznych oraz przewidywanie ich tendencji rozwojowych na podstawie objawów, patogenezy i patomechanizmów.”

Diagnoza logopedyczna nie stanowi aktu jednorazowego. Kształtuje się ona przez wielokrotny, dłuższy kontakt z dzieckiem, jak również z jego opiekunami oraz specjalistami innych dziedzin (ortodontą, laryngologiem, foniatrą, psychologiem, pedagogiem).
Prawidłowo postawiona diagnoza stanowi podstawę do opracowania odpowiedniego programu terapii logopedycznej.
Przez terapię logopedyczną rozumiemy całość specyficznych, zamierzonych oddziaływań ukierunkowanych na usunięcie wszelkich zakłóceń procesu porozumiewania się (od prostych wad wymowy do niemożności mówienia włącznie). Oddziaływania te mają na celu:
- usuwanie zaburzeń mowy,
- przywracanie mowy, która się nie wykształciła,
- wyrównywanie opóźnień rozwoju mowy,
- wypracowanie odpowiedniego poziomu sprawności językowej,
- likwidację przyczyn i skutków pierwotnych oraz wtórnych, do których zalicza się zarówno psychologiczne jak i pedagogiczne konsekwencje zaburzeń mowy.
Diagnoza pedagogiczna ma na celu ocenę poziomu sprawności dziecka w czytaniu i pisaniu, w stosunku do wymagań programu szkolnego. Pedagog zbiera informacje o dotychczasowej karierze szkolnej dziecka, jego postępach w nauce i trudnościach w uczeniu się, motywacji do nauki i warunkach, w jakich odbywała się edukacja.
Tok postępowania diagnostycznego przy badaniu pedagogicznym przedstawia się następująco:
- analiza „skierowania" ze szkoły,
- wywiad z rodzicami ucznia,
- rozmowa z uczniem,
- sprawdzenie znajomości zasad ortograficznych,
- analiza samodzielnych wypowiedzi pisemnych na określony temat, pisanych w poradni,
- ocena umiejętności na podstawie kilku sprawdzianów ortograficznych pisanych w poradni
- ocena poziomu graficznego pisma,
- obserwacja pamięci słuchowej bezpośredniej,
- pomiary szybkości czytania (w miarę potrzeby),
- badanie słuchu fonematycznego.
Biorąc pod uwagę złożoność problemu, czasochłonność wszelkich analiz, prób, sprawdzianów i testów psychologicznych, należy z góry ustalić z uczniem, że na badania do poradni winien przyjść kilkakrotnie.

Analiza „skierowania" ze szkoły

Opinia szkolna ma charakter opisowy lub zawarta jest na specjalnym druku. Opinia opisowa ma w wielu przypadkach te przewagę nad gotowym formularzem tylko wypełnionym przez nauczyciela, że łatwiej pozwala badającemu wytworzyć sobie pewien przybliżony obraz ucznia jeszcze przed badaniem. „Skierowanie" pozwala uzyskać dane odnośnie:
- opanowania przez ucznia znajomości zasad ortograficznych,
- częstotliwości występowania błędów w jego wytworach pisemnych,
- charakteru popełnianych błędów,
- poziomu graficznego pisma,
- tempa pisania,
- poziomu wypowiedzi ustnych i pisemnych,
- poprawności artykulacyjnej wymowy,
- postępów w nauce języków obcych,

Wywiad z rodzicami ucznia
Wywiad z rodzicami gromadzi m.in. takie informacje, jak:
- dane o rodzicach i rodzeństwie,
- warunki życiowe rodziny,
- przebieg ciąży i porodu,
- rozwój psychofizyczny dziecka od najwcześniejszego okresu życia,
- przebyte choroby i urazy,
- przebieg nauki szkolnej (m.in. objawy i zakres trudności w nauce, podejmowane środki zaradcze, motywacja do nauki), z uszczegółowieniem kwestii związanej z badaniem ucznia,
- ewentualne obciążenia dziedziczne w rodzinie odnośnie zaburzeń dyslektycznych.
Zdarza się, że niekiedy badający jest pozbawiony tego elementu badań, jakim jest wywiad, gdyż uczniowie starsi wiekiem niechętnie przychodzą do poradni z rodzicami. Wówczas informacje uzyskane ze szkoły i rozmowa z uczniem muszą go częściowo zastąpić.


Rozmowa z uczniem
Dotyczy ona ogólnych i szczegółowych problemów, z którymi uczeń zgłosił się na badanie. W odpowiednio ukierunkowanej rozmowie i w trakcie odbywanych badań można uzyskać wiele wiadomości dotyczących samego ucznia i jego funkcjonowania w szkole i w domu. Będą to takie dane, jak:
- przebieg nauki szkolnej ucznia,
- kiedy zaobserwował pierwsze trudności szkolne, szczególnie w nauce czytania i pisania, na czym one polegały,
- jakie kłopoty w nauce ma aktualnie,
- w jaki sposób rzutują one na ogólne powodzenie w nauce,
- czy ktoś mu pomagał w nauce czytania i pisania, na czym ta pomoc polegała,
- czy sam pracował nad przezwyciężeniem swych trudności,
- jaka jest jego sytuacja w rodzinie, warunki do nauki,
- stosunek do obowiązków szkolnych,
- zainteresowania szkolne i pozaszkolne,
- przedmioty, które go interesują i których nie lubi,
- udział w konkursach, zawodach, olimpiadach,
- czy ma jakieś specjalne uzdolnienia,
- do jakiej szkoły wybiera się po ukończeniu obecnej (podstawowej, zawodowej, średniej),
- w jakim zawodzie chciałby pracować w przyszłości,
- kontakty z kolegami,
- ocena samego siebie.
Zebrane informacje łącznie z obserwacją ucznia, danymi uzyskanymi ze szkoły i od rodziców oraz wynikami badań psychologicznych i pedagogicznych, pozwolą rozpoznać całokształt problemu, poznać uwarunkowania, objawy i skutki zaburzeń rozwojowych ucznia, zorientować się w jego funkcjonowaniu. W sytuacji poważniejszego zachwiania relacji uczeń-szkoła, uczeń-dom, ta wiedza pozwoli włączyć się w proces naprawczy. Natomiast w przypadku podejrzenia odchyleń w zakresie zdrowia psychicznego (nerwice, zaburzenia osobowości i in.) można będzie skierować ucznia do innych specjalistów.
Analiza samodzielnych wypowiedzi pisemnych

Samodzielna praca pisemna na tematy osobiste (np. „Moje szkolne problemy, osiągnięcia i porażki", „Jaka jest moja szkoła?", „Być sobą", „Co mnie przeraża, a co fascynuje we współczesnej rzeczywistości", „Gdybym mógł..." itp.), oprócz możliwości oceny umiejętności swobodnego wypowiadania się w formie pisemnej, wprowadza pedagoga i psychologa w problemy ucznia. Często wypowiedzi pisemne są projekcją przeżyć badanego i tym samym wnoszą cenne informacje do diagnozy i ewentualnego postępowania terapeutycznego.
Na podstawie samodzielnych prac pisemnych ucznia, zarówno tych pisanych w poradni, jak i wypracowań szkolnych, można ocenić jego umiejętność samodzielnego myślenia i wyrażania sądów, a także sprawność w posługiwaniu się mową pisaną m.in. w zakresie:
- treści wypowiedzi, odpowiedniego dobierania ich do tematu,
- kompozycji pracy, w tym umiejętności uporządkowania materiału rzeczowego, wyodrębniania spraw ważnych,
- formy językowej, spójności wypowiedzi, bogactwa słownika, poprawności gramatycznej, stylistycznej, interpunkcyjnej i ortograficznej .
U dzieci i młodzieży dyslektycznej mogą występować trudności w samodzielnym wypowiadaniu się w formie pisemnej. Przy czym często istnieje rozbieżność pomiędzy poziomem wypowiedzi ustnych i pisemnych. Objawem trudności w pisaniu są tu błędy w konstrukcji wypowiedzi, szczególnie w budowie zdań złożonych. Niekiedy koncentracja uwagi na poprawności ortograficznej waży na jakości pracy, uszczupla jej treść i dobór słownictwa.
Przy znacznym zaburzeniu lub niedokształceniu słuchu fonematycznego może dojść do utrudnienia w komunikatywnym przekazywaniu myśli, zarówno w zakresie budowy zdań, jak i doboru słownictwa, gdyż zdarza się, że niektóre użyte wyrazy nie są prawidłowo kojarzone z odpowiednimi pojęciami, mogą też pojawić się różnego rodzaju zniekształcenia form wyrazów, pseudoneologizmy, błędy gramatyczne i w składni. Jest to częstsze u osób, które w dzieciństwie miały zaburzony i opóźniony rozwój mowy.
Często występuje błędny podział wyrazów na sylaby przy ich przenoszeniu, łączenie lub rozdzielanie wyrazów bez uzasadnienia, a także kłopoty z interpunkcją, z uwagi na słabe wyczuwanie „melodii" mowy, a nadto ze względu na trudności z wydzielaniem z mowy zdań (niezamykanie myśli w granicach zdania, tzw. „potok myśli"), a w nich kolejnych części składowych. Są to objawy zaburzeń w zakresie analizy i syntezy mowy.

Sprawdzenie znajomości zasad ortograficznych

Znajomość zasad ortograficznych powinna być sprawdzona w kontakcie z uczniem, jeśli na ten temat nie wypowiedział się nauczyciel kierujący go na badanie. Wprawdzie u dzieci i młodzieży dyslektycznej znajomość zasad często nie zapobiega popełnianiu błędów, to jednak jest jednym z ważnych czynników opanowania poprawnego pisania. Jeżeli uczeń nie zna podstawowych zasad pisowni, trudniej jest ustalić, czy popełniane przez niego błędy ortograficzne są skutkiem dysfunkcji rozwojowych, czy zaniedbań dydaktycznych, czy też słabego przykładania się do nauki. W sytuacji, gdy uczeń zna zasady pisowni, a mimo to popełnia błędy, albo np. ten sam wyraz pisze w różny sposób — poprawnie i błędnie, nawet w bliskiej od siebie odległości — rozstrzygnięcie omawianej kwestii jest łatwiejsze.
Znajomość zasad pisowni może być sprawdzona ustnie lub w formie pisemnej. Sprawdzian pisemny ma tę przewagę nad ustnym, że jest dokumentem. Sprawdzian powinien uwzględniać podstawowe zasady pisowni języka polskiego (ocenianie znajomości wszystkich zasad byłoby zbyt czasochłonne). Sprawdzian pisemny powinien być tak skonstruowany, by badał głównie wiadomości z zakresu ortografii, a nie umiejętności ortograficzne. Fakt, że uczeń pisze z błędami, nie zawsze oznacza, że nie zna reguł. Należy to różnicować. Do badania umiejętności pisania służą dyktanda.
W przypadku braku znajomości podstawowych zasad pisowni przez starszych uczniów, należałoby wykluczyć celowość dalszego badania w kierunku zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych.
Ten element badań należy wykorzystać do ukierunkowania pracy ucznia nad własną ortografią.
Ważne jest, więc zwrócenie uwagi na konieczność opanowania zasad i reguł ortograficznych. Należy uświadomić uczniowi wartość myślenia ortograficznego, zwłaszcza w sytuacjach dla niego wątpliwych. Ma to na celu inspirowanie ucznia do samokształcenia i samokontroli.

Analiza aktualnych wytworów szkolnych i z młodszego wieku szkolnego

Analiza wytworów szkolnych aktualnych i z młodszych lat nauki jest zasadniczą podstawą do diagnozy zaburzeń w pisaniu. Wytwory szkolne ucznia są najbardziej wiarygodnym świadectwem występowania u niego problemów. Retrospektywne spojrzenie na pochodzenie uczniowskich błędów jest konieczne w ustaleniu, czy mają one cechy błędów „dyslektycznych" i czy pojawiły się w okresie wczesnoszkolnym. Twierdząca odpowiedź na te pytania jest rozstrzygająca w określeniu charakteru błędów i ich podłoża.
Niezbędne jest, zatem dostarczenie przez ucznia przed badaniem różnego typu wytworów pisemnych, w tym zeszytów przedmiotowych, klasówek, sprawdzianów z różnych lat nauki szkolnej, szczególnie z etapu nauczania początkowego; a jeśli takie wytwory nie zachowały się, przynajmniej od klas IV-VI szkoły podstawowej. Materiał do badań musi być bogaty, by badający mógł wnikliwie prześledzić proces kształtowania się umiejętności pisania ucznia i zaobserwować ewentualne występowanie w nim zaburzeń.
Ten etap badań jest najbardziej czasochłonny, ale nieodzowny. Warto tu jeszcze raz powtórzyć, że śladów i źródeł zaburzeń o charakterze dysleksji rozwojowej trzeba doszukiwać się w młodszym wieku dziecka, gdyż nie pojawiają się one jako nowe zjawisko u uczniów starszych.
Analiza błędów ucznia ma na celu ustalenie częstotliwości ich występowania i określenie charakteru, a więc typów i rodzajów błędów, tendencji do powtarzania się, itp. Należy, więc określić, czy błędy w piśmie ucznia pojawiają się rzadko, często, czy też są bardzo nasilone. Trzeba także ustalić, jaka jest ich natura: czy są to błędy symptomatyczne dla zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych i występują łącznie z typowo ortograficznymi, czy są to jedynie pojedyncze błędy ortograficzne, których obecność może sugerować brak znajomości zasad ortograficznych lub brak wytworzenia odpowiednich nawyków pisania w tym zakresie. Natomiast bardzo liczne występowanie błędów ortograficznych może być skutkiem zaburzeń percepcji i pamięci wzrokowej, nieutrwalania wizualnych obrazów graficznych wyrazów. Jest to spowodowane i tym, że większość liter ma ten sam, jeden obraz graficzny (m, l, a, u, z, itd.) natomiast np.: w ó-u, ż-rz, h-ch występuje dwoistość wzorca wizualnego przynależnego tej samej głosce, co stanowi dla dyslektyków duże utrudnienie w zapamiętywaniu.
Analiza błędów występujących w piśmie ucznia ma charakter objawowo-przyczynowy. Na podstawie cech błędów można na ogół ustalić ich przyczyny w postaci niedomagań poszczególnych funkcji percepcyjno-motorycznych lub złego współdziałania analizatorów
Podsumowując powyższe rozważania należy stwierdzić, że w wyniku omawianego procesu badawczego można ocenić stopień i zakres zaburzeń w pisaniu, a więc nasilenie zaburzeń oraz ustalić, których i ilu funkcji percepcyjno-motorycznych one dotyczą.
Badanie poziomu graficznego pisma

Ocena poziomu graficznego pisma na podstawie wytworów szkolnych jest bardziej miarodajna niż na bazie materiału z badań w poradni. Sytuacja w trakcie badań jest na ogół bardziej komfortowa niż warunki szkolne; uczeń pracuje w indywidualnym kontakcie z badającym, ma szansę zmobilizować się do lepszego wykonania zadania, pisać staranniej i czytelniej, gdyż ma więcej czasu i na ogół jest zachęcany do tego, by pisał w miarę możliwości czytelnie (by nie stracić cennego materiału do analiz pod innym kątem badań). Sytuacja szkolna nie stwarza takich możliwości, dlatego zeszyty szkolne odzwierciedlają prawdziwe trudności w technice pisania. Zeszyty szkolne są tym materiałem źródłowym dla ucznia, zwłaszcza w klasach starszych, z którego on sam winien korzystać, wówczas cel ich prowadzenia jest spełniony. Jeśli uczeń nie może korzystać z własnych notatek, powstają poważne problemy w nauce.
Analizując poziom graficzny pisma należy mieć na uwadze poniższe kryteria oceny pisma
- kształt liter, tzn. dokładność w ich odtwarzaniu zgodnie z charakterystycznymi cechami liter,
- łączenie liter tak, jak wymaga tego sąsiedztwo; naturalne, stykowe, przez kreskę,
- pisanie ruchem nieprzerywanym, łączącym grupy liter,
- przestrzeganie proporcjonalności układu liter w wyrazie (ich wielkość); zachowywanie należytego odstępu między literami i wyrazami,
- nadawanie literom równomiernego i jednolitego położenia prostego lub lekko pochylonego w prawo, poprawna gęstość pisma,
- ogólne wrażenie.
Te wszystkie czynniki łącznie wpływają na czytelność pisma. W przypadku nakładania się objawów dysgrafii i dysortografii czytelność pisma zupełnie się zmniejsza, a niekiedy uniemożliwiona jest percepcja takiego wytworu, a więc i zrozumienie zawartej w nim treści.
Ocena umiejętności pisania na podstawie sprawdzianów ortograficznych

Dyktanda przeprowadzane w trakcie badań w poradni to ważny element diagnozy pedagogicznej. Uzyskany tą drogą materiał ma dość jednorodny charakter i umożliwia, obok oceny ilościowej, jakościową interpretację występujących w pisaniu błędów.
Wytwory szkolne, chociaż są bardziej wiarygodnym dowodem występowania problemów, umożliwiają szacunkową ocenę nasilenia zjawiska (mało, dużo, bardzo dużo błędów), gdyż nie ma możliwości (ani potrzeby) zliczania błędów w wytworach z różnych lat nauki.
Sprawdziany („dyktanda") winny być przeprowadzane w pewnych odstępach czasowych, w trakcie kolejnych wizyt w poradni. Ważny jest odpowiedni dobór tekstów do dyktowania, by znajdowały się one w zgodności z programem nauczania dla odpowiedniego etapu kształcenia ucznia, i aby zawierały taki dobór materiału wyrazowego, który stworzy okazję do sprawdzenia pisma ucznia pod wieloma względami. Chodzi, więc tu o pewne zagęszczenie materiału ortograficznego, uwzględnienie wyrazów skomplikowanych pod względem struktury fonetycznej i graficznej. Analiza pisania ze słuchu powinna być oparta na trzech-czterech dyktandach.
Pamięć słuchowa
Pamięć słuchowa bezpośrednia odgrywa dużą rolę w pisaniu pod dyktando. Zapamiętywanie kolejno następujących po sobie sekwencji słownych jest nieodzownym warunkiem ich odtworzenia w piśmie poprzez przełożenie słów na znaki graficzne w układach wyrazowych i zapis wyrazów w podanym szyku.
Podczas dyktowania tekstu zdaniami można zaobserwować czy uczeń łatwo zapamiętuje go, czy też ma z tym kłopoty. Niektórzy uczniowie bez trudu zapamiętują długie zdania i poprawnie odtwarzają je w piśmie. Inni wymagają powtórzeń tekstu, dzielenia zdań na części. Mimo to, pisząc często opuszczają pojedyncze wyrazy, a nawet kilka po kolei, zmieniają ich kolejność, zamieniają wyrazy na inne, podobne brzmieniowo lub bliskoznaczne. Bywa, że błędnie zapisują końcówki wyrazów lub zmieniają większe fragmenty tekstu. Tego typu błędy w pisaniu są charakterystyczne nie tylko dla zaburzeń pamięci słuchowej bezpośredniej, ale i słuchu fonematycznego.
Pomiar szybkości czytania

XIV) PODSTAWY METODYKI LOGOTERAPII:

TERAPIA LOGOPEDYCZNA- logoterapia, postępowanie logopedyczne, obejmuje swoim zasięgiem całość specyficznych, zamierzonych oddziaływań ukierunkowanych na usunięcie wszelkich zakłóceń procesu porozumiewania się -od prostych wad wymowy do niemożności mówienia włącznie. Oddziaływania te mają na celu:
-usuwanie zaburzeń mowy
-przywracanie mowy w przypadku jej utraty
-nauczanie mowy, która się nie wykształciła
-wyrównywanie opóźnień rozwoju mowy
-wypracowywanie odpowiedniego poziomu sprawności językowych
-likwidacja przyczyn i skutków pierwotnych i wtórnych, pedagogiczne i psychologiczne konsekwencje zaburzeń

ZASADY TERAPII LOGOPEDYCZNEJ:
1-wczesnego rozpoczynania terapii-w sytuacjach w których poziom rozwoju emocjonalno-społecznego dziecka uniemożliwia natychmiastowe podjęcie zajęć w gabinecie albo przy osobowości lub uprzedzenia pacjenta wykluczają współpracę-zaleca się inne formy opieki logopedycznej np. zmianę logopedy, nie można pacjenta zmusić do terapii-zasada dobrowolności
2- indywidualizacji- program terapii zawsze powinien być opracowany dla konkretnego pacjenta, jego osobistego problemu-ćwiczenia należy prowadzić indywidualnie.
3-wykorzystanie wszelkich możliwości pacjenta
4-kompleksowego oddziaływania-przy współwystępowaniu innych zaburzeń istnieje potrzeba prowadzenia równolegle do terapii logopedycznej terapii zaburzeń emocjonalnych i zachowania; terapie pedagogiczne-dysleksja, dysgrafia, dysortografia, obniżenie możliwości intelektualnej
5-świadomego i aktywnego udziału
6-współpracy z najbliższym otoczeniem
7-systmeatyczności
8-stopniowania trudności

METODA-systematycznie stosowany sposób pracy z pacjentem, zespól celowych i jasno określonych czynności realizowanych za pomocą odpowiednio dobranych i znanych środków które doprowadzą do rozwiązania danego problemu.

PODZIAŁ METOD:
-logopedyczne-używane tylko w postępowaniu logopedycznym i dla niego specyficzne
-lingwistyczne-szeroko wykorzystywane w logopedii, powstały na podstawie wiedzy z różnych dziedzin językoznawstwa
-pedagogiczne- oparte na gruncie i na użytek, zaadaptowane przez logopedię
-psychologiczne- związane z psychologicznymi uwarunkowaniami i strukturami zaburzeń mowy
-medyczne-leczenie ortodontyczne, neurologiczne, audiologiczne, chirurgiczne zwłaszcza w przypadku poważnych zaburzeń mowy

Technika oznacza sposób i biegłość wykonywania jakiejś pracy w określonej dziedzinie-metoda szczegółowa.

METODY LOGOPEDYCZNE:
1-ćwiczenia logopedyczne-mogą być włączone do programu i ćwiczeń stymulujących rozwój mowy:
a) ćwiczenia oddechowe-polegają one na wykonywaniu szeregu ćwiczeń, zabaw, kształcących czynności oddechowe, ich zadaniem jest pogłębianie oddechowe, wydłużanie fazy oddechowej, rozruszanie przepony i usuwanie nadmiernego napięcia mięśniowego
b) ćwiczenia fonacyjne-mają za cel doskonalenie umiejętności kierowania własnym głosem i ochroną aparatu artykulacyjnego przed nadmiernym obciążeniem-likwidacja nieprawidłowości i nadmiernego napięcia mięśni krtani i aparatu artykulacyjnego, dużego natężenia głosu, niewłaściwej wysokości głosu
c) ćwiczenia sprawnośći narządów mowy-usprawniające motorykę i kinestezję narządów artykulacyjnych; celem jest wypracowanie zręcznych i celowych ruchów tych narządów a także wypracowania czucia ruchu i położenia narządów artykulacyjnych, ponadto nauka prawidłowego połykania i doskonalenie koordynacji ruchów narządów mowy
d) ćwiczenia artykulacyjne- szereg ćwiczeń służących wypracowania wyrazistej artykulacji głosek i ćwiczenia dykcji
e) ćwiczenia autokontroli słuchowej- służą do kształtowania umiejętności odróżniania przez pacjenta słuchem własnych wadliwych wymówień
f) ćwiczenia słuchu fonematycznego-celem jest kształcenie umiejętności różnicowania i identyfikowania dźwięków mowy ludzkiej a także dokonania ich analizy i syntezy; wykorzystuje się materiał językowy zawierający pary głosek, sylab opozycyjnych i wyrazów zbliżonych brzmieniem różniących się między sobą tylko jedną głoską, celem jest uświadomienie pacjentowi różnic między głoskami i wyrazami
2-techniki logopedyczne:
a) pokaz i wyjaśnianie ułożeń narządów artykulacyjnych , wykorzystuje się lustro i schematy głosek
b) uczulanie miejsc artykulacji-celem jest uświadomienie pacjentowi kontaktu poszczególnych narządów artykulacyjnych. Wykorzystuje ono zdolności odbioru wrażeń czuciowych jakie daje kontakt poszczególnych narządów artykulacyjnych. Najczęściej to dotknięcie przez logopedę odpowiedniego miejsca artykulacji pacjenta np. podniebienie szpatułką i wyjaśnienie badanemu że właśnie w tym miejscu język powinien dotknąć poodniebienia.
c) mechaniczne układanie narządów artykulacyjnych- stosuje się szpatułki by zadziałać na narządy mowy w celu prawidłowego ułożenia w sytuacji gdy dziecko ma z tym dużą trudność
d) odczytywanie mowy z ruchów ust-wyniesiona z pedagogiki specjalnej, jest konieczna w przypadku dzieci głuchych i niedosłyszących. Polega na wykształceniu umiejętności rozpoznawania układu warg własciwych danym głoskom i szybkiego łączenia ich w elementarne cząstki znaczeniowe. Podstawą jest uzupełnianie z udziałem domysłu
e) wykorzystywanie nieartykułowanych dźwięków lub czynności fizjologicznych organizmu do tworzenia nowych głosek-opiera się na wykorzystaniu znanych dziecku dźwięków otaczającego świata oraz czynności fizjologicznych do tworzenia prawidłowych głosek
f) Kontrola wzrokowa, dotykowa i czucia skórnego-kontrola dłonią, włściwy odbiór niektórych właściwości artykulacyjnych głosek za pomocą dotyku i czucia np. dragnie wiązadeł głosowych w czasie fonacji., przedłużanie wypowiadanych głosek
g) fonogesty- specjalne ruchy jednej ręki towarzyszące mówieniu, ruchy sa analogiczne do ruchów artykulacyjnych charakterystycznych dla poszczególnych głosek, nie zastępuje to mówienia ale jest jego uzupełnieniem
h) język migowy-ideograficzny
i) metoda cienia-stosowane głównie w terapii jąkania, ma na celu zwolnienie tempa mowy. Jąkający ma z nieznacznym opóźnieniem powtarzać tekst czytany przez terapeutę.
j) metoda maskowania-stosowana w terapii jakania, polega na kontrolowanym zagłuszaniu szumem lub hałasem części lub całej wypowiedzi osoby jąkającej się w celu obniżenia słuchowej kontroli wypowiedzi. Polepsza rytmiczne oddychanie podczas mówienia, stosuje się aparat edynburski.
k) metoda mówienia wydłuzonego-terapia jąkania i giełkotu; jej istotą jest zwolnienie tempa mówienia pacjenta poprzez rozciąganie elementów wypowiedzi w czasie

METODY LINGWISTYCZNE:
1-metody fonetycznych przekształceń- semantyczno substytucyjna wraz z różnymi modyfikacjami; wykorzystuje ono fonetyczne analogie głosek które się różnią 1 cechą dystynktywną. Jej istotą są fonetyczne przekształcenia, modyfikacja głosek pomocniczych które stanowią dźwięk wyjściowy do uzyskania pożądanej głoski. Np. głoskę W otrzymujemy przez przyciśnięcie palcem dolnej wargi do dolnych zębów w trakcie przedłuzonej wymiany głoski U . podstawowy warunek to prawidłowa realizacja głoski wyjściowej.
2-wyszukiwanie słów kluczowych- znalezienie w słowniku dziecka takich słów w których głoska zazwyczaj realizowana wadliwie brzmi prawidłowo. Ważne ucho logopedy gdyż na ogół prawidłowo wymawiane głoski występują w grupie spólgłoskowej, śródgłosie i sylabach nieakcentowanych. Istota metody-po znalezieniu tych słów doprowadza się do wyzwolenia ze słowa głoski, prawidłowo wymawiana i utrwala się jej wymowę w izolacji, sylabach, wyrazach i tekstach.
3-ćwiczenia dykcji-celem jest osiągnięcie odpowiedniego tempa mowy oraz wyrazistej wymiany samogłosek i spólgłosek. Można stosować ćwiczenia polegące na mówieniu, czytaniu i szeptem. Spółgłoski wówczas będą słyszalne gdy pacjent wymówi je energicznie i wyraźnie. Dykcje też można ćwiczyć poprzez kształcenie umiejętności w dopiwiednim tempie

METODY PEDAGOGICZNE:
-Dobrego startu-założenie to jednoczesne rozwijanie funkcji językowych, spostrzeżeniowych-wzrok, słuch, dotyk, kinestycznych i motorycznych oraz współdziałanie między innymi. Sprzyja dzieciom przygotowującym się do nauki czytania i pisania , niezbędna dla dzieci z opóźnieniem w rozwoju tych funkcji, wpływa na sferę pozaintelektualną oraz na rozwój mowy dzieci o głęboko zaburzonym rozwoju intelektualnym. Jej formy to:
~piosenki do usprawniania, na wspierania rozwoju najmłodszych dzieci oraz starszych z opóźńionym rozwojem
~piosenki i znaki dla uczniów rozpoczynających naukę czytania i pisania
~piosenki i litery dla uczniów dyslektycznych i rozpoczynających naukę czytania i pisania
-mówienie rytmiczne i ćwiczenia rytmizujące-rytmika, to realizacja ruchowa rytmu muzycznego i elementów muzycznych. Poszczególnym wartościom muzycznym odpowiadają poszczególne ruchy nóg, rąk
-ćwiczenia słuchu muzycznego-różnicowanie i powtarzanie wysokości, barwy i dźwięków
-ćwiczenia ośrodków pracy-zainteresowań

METODY PSYCHOLOGICZNE:
-Techniki relaksacyjne:
~relaks progresywny Jacobsa- wykształcenie u pacjenta reagowania napięciem mięśniowym-napinanie i rozluźnianie się
~relaksacji Winterberta- ruchy bierne,polepszanie orientacji przestrzennej
~trening audiogenny Schultza- poprzez autosugetsję mają wywołać uczucie ciepła, ciężąru i bezwładu
~fizjologiczna Aleksander-gimnastyka rozluźniająca
-hipoterapia-usunięcie przykrego objawu dla pacjenta
-psychodrama-terapia nerwic mowy, zmiany zachowania przez granie ról, uwalanienie napięć i energii
-metody medyczne-farmakoterapia, fizykoterapia
-laseroterapia
-akupunktura i ekupresura

ETAPY TERAPII LOGOPEDYCZNEJ:
-wstępny obejmuje przygotowanie do stymulacji, praksja
-rozwijanie percepcji słuchowej w tym słuchowej, uwagi słuchowej, ćwiczeń słuchu fonemowego
-usprawnianie aparatu oddechowego, kompensacyjne
-wyrabianie pozytywnego stosunku do terapii logopedycznej.

XV) PEDAGOGICZNE ASPEKTY LOGOPEDII:

OPIEKA LOGOPEDYCZNA-obejmuje działania profilaktyczne, diagnostyczne, terapeutyczne, instruktażowe oraz popularozytatorskie zmierzające do zapobiegania, ograniczenia lub usuwania zakłóceń i zaburzeń procesu porozumiewania się oraz do łagodzenia ich skutków w wymiarze jednostkowym i społecznym

System opieki logopedycznej w Polsce stanowi część systemu oświatowego i systemu opieki zdrowotnej ( zasady organizacji, funkcjonowania, koordynacji tego systemy) .Przy tworzeniu obecnego systemu korzystano z doświadczeń prekursorów polskiej logopedii:
- Jan Siestrzyński - w 1817 r. opracował i starał się wprowadzić metodę ręczno-ustnych znaków komunikacyjnych w procesie nauczania dzieci niesłyszących.
- Wł. Ołtuszewski - w 1900 r. propagował model tworzenia w normalnych szkołach specjalnych klas dla dzieci jąkających się.
- Benedykt Dylewski - w latach 1930-35 promował idee logopedii szkolnej.

Kontynuatorem tej myśli był również L. Kaczmarek - twórca 1-szego w Polsce studium logoped. w Lublinie. Polski system opieki logopedycznej opiera się głównie na działalności poradni pedagogiczno-psychologicznych, w których zatrudnia się absolwentów podypl. studiów logopedycznych. Drugim typem poradni są poradnie foniatryczne działające przy niektórych szpitalach i przychodniach.
W naszym kraju nie istnieją tzw. kadry pomocnicze. Z jednej strony są dyplomowani logopedzi, z drugiej zaś wyposażeni w minimum wiedzy logopedycznej nauczyciele. Brakuje między nimi ogniwa pośredniego.
W procesie opieki nad dziećmi z zaburzeniami mowy rolą logopedy - pracownika naukowego - byłoby prowadzenie badań, wskazywanie zastosowań wiedzy w praktyce, zaś rolą logopedy dyplomowanego - diagnozowanie oraz terapia poważnych zaburzeń mowy, a także koordynacja działań nauczycieli i rodziców. Z kolei ogniwo pośrednie, czyli odpowiednio przygotowani nauczyciele i pielęgniarki (tzw. asystenci logoped.), powinni pełnić rolę pośrednika między specjalistami a środowiskiem dziecka, dokonywać badań przesiewowych, wstępnej diagnozy, prowadzić prostą terapię logopedyczną oraz działalność propagandową i instruktażową.
Taki model opieki logopedycznej - funkcjonujący już w innych krajach - czyni ją dostępniejszą i skuteczniejszą. W naszym kraju wciąż trwają spory kompetencyjne. Do dziś nie wypracowano skutecznych rozwiązań organizacyjno- prawnych, które gwarantowałyby grupie dzieci dotkniętych wadami wymowy właściwą opiekę logopedyczną.
Podobny odsetek dzieci z zaburzeniami mowy w latach 60-tych, gdy w Polsce nie istniał jeszcze zorganizowany system pomocy logopedycznej oraz w latach 70-tych, gdy go już stworzono i w latach 90-tych, kiedy powinien on przynieść poprawę stanu rzeczy dowodzi braku skuteczności owego modelu. Dane statystyczne wskazują na konieczność zmian strukturalno-programowych, czyli na konieczność przeprowadzenia odpowiedniej reformy systemu opieki logopedycznej w naszym kraju.
Autorka jest zdania że korzystna zmiana tej sytuacji jest możliwa gdy:
-wypracuje się szybsze zwiększanie potencjału specjalistów
-położy się nacisk na profilaktykę
-udostępnienie szerszego dostępu do specjalistów
-uświadomienie społeczeństwu rangę i rozmiar problemu.
Determinanty opieki logopedycznej- określony układ czynników wyznaczający funkcjonowanie systemu opieki logopedycznej-od profilaktyki po terapię zaburzeń mowy.

Znajomość problemu , oraz troska o los dziecka z pewnością wzmocnią przekonanie nauczyciela , że:
-zaburzenia mowy nie mogą być powodem obniżanie ocen
-do czasu wyrównania niedoborów można stosować w pewnych sytuacjach liberalne oceny , a odpowiedzi ustne oceniać za treść , nie za formę
-dostrzeżone w pracach pisemnych błędy wynikające z zaburzeń mowy należy poprawiać , nie wystawiając ocen negatywnych do momentu wyrównania niedoborów
-przy odpowiedziach ustnych trzeba dawać więcej czasu na podjęcie wątku , ponieważ dzieci z zaburzeniami mowy wolniej myślą i wolniej odpowiadają na pytania
-korzystniejsza dla nich jest odpowiedź z ławki niż przy tablicy
-lepiej odpowiadają nie ponaglane
-nie powinny być pytane jako pierwsze w klasie

-odpowiedzi nie mogą być przerywane zwracaniem uwagi na potknięcia wynikające z zaburzeń mowy
-takie dziecko lepiej funkcjonuje , jeśli dostrzega się jego wysiłki zmierzające do łagodzenia zaburzenia i nagradza je
-jeśli w pracach klasowych otrzyma zadania , które będzie mogło wykonywać dobrze i zostać za nie publicznie pochwalone - zostanie włączone w zespół klasowy
-znając problemy dziecka o zaburzonej mowie , należy czuwać nad atmosferą w klasie , by nie dopuścić do sytuacji upokarzających je.

 U dzieci z wadami wymowy możemy często obserwować zjawisko tzw. superpoprawności. Nowo poznany dźwięk pojawia się z mocnym akcentem , zarówno we właściwym miejscu , jak i niewłaściwym. Na przykład dziecko po opanowaniu głoski r wymawianej dotychczasowo jako l - teraz mówi rower rarka (lalka) , sierdzę (siedzę) , krersło (krzesło) , ruron (rulon) . Sytuację tę należy traktować jako przejściową i tolerować do czasu , aż dziecko „nacieszy się” i dokona procesu różnicowania dźwięków .

 Uczeń objęty logoterapią , posiada zeszyt dokumentujący i zwierający aktualne ćwiczenia . Można go wykorzystać do pracy szkolnej poprzez :

• zwrócenie uwagi na poprawność wymowy ćwiczonej głoski

• włączenie wiersza wyuczonego na zajęciach do repertuaru występu klasowego

• przygotowanie dziecka wspólnie z logopedą do występu publicznego itp.

---