Temat:

Badania środowiskowe (ocena higieniczno-sanitarna środowiska pracy, ocena narażenia zawodowego w środowisku pracy)

Cele główne:

1. Przedstawienie zadań Państwowej Inspekcji Sanitarnej MSWiA w zakresie oceny higieniczno- sanitarnej środowiska pracy.

2. Wprowadzenie pojęć z zakresu higieny pracy.

3. Kształtowanie wiedzy o zagrożeniach występujących na stanowiskach pracy.

4. Uzmysłowienie celowości prowadzenia badań środowiskowych na stanowiskach pracy.

5. Umiejętność interpretacji przeprowadzanych pomiarów czynników szkodliwych.

6. Zapoznanie ze skutkami zdrowotnymi na przykładzie wybranych czynników chemicznych i fizycznych.

7. Umiejętność rozpoznawania objawów zatruć chemicznych, mogących wystąpić podczas pracy.

8. Kształtowanie wiedzy o chorobach zawodowych.

Cele szczegółowe: Słuchacz potrafi:

1. Ma ogólne pojęcie o zadaniach wykonywanych przez Inspekcję Sanitarną.

2. Zrozumieć celowość przeprowadzanych badań środowiskowych.

3. Interpretować wyniki badań środowiskowych.

4. Rozpoznawać objawy zatruć wybranych czynników.

5. Postępować zgodnie z nakreśloną procedurą w przypadku podejrzenia wystąpienia choroby zawodowej.

Formy pracy:

1. Z całą grupą.

2. Zespołowa.

3. Indywidualna.

Metody pracy:

1. Pogadanka, wykład.

2. Praca z tekstem.

3. Pokaz folii. (rejestr pomiarów czynników szkodliwych, karta charakterystyki bezpieczeństwa chemicznego, wykaz chorób zawodowych, wykaz czynników rakotwórczych)

Pomoce dydaktyczne:

1. Rzutnik.

2. Laptop.

Przebieg

1. Powitanie

2. Zapoznanie z działaniami Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

3. Wprowadzenie pojęć z zakresu higieny pracy.

4. Omówienie zagrożeń występujących na stanowiskach pracy:

1. podział czynników szkodliwych,

2. hałas,

3. wibracja,

4. promieniowanie,

5. pyły,

6. czynniki uciążliwe,

7. obciążenia psychiczne (stres)

5. Wyjaśnienie celowości wykonywania badań w środowisku pracy.

6. Interpretacja wyników pomiarów czynników chemicznych i fizycznych.

7. Omówienie objawów zdrowotnych będących skutkiem działania czynników fizycznych i chemicznych:

1. mikroklimat zimny,

2. mikroklimat gorący,

3. substancje chemiczne:

- działanie narkotyczne,

- działanie duszące,

- działanie żrące.

4. charakterystyka wybranych substancji chemicznych:

• tlenek węgla,

• ditlenek siarki,

• benzo/a/piren

• ołów

• ozon

• benzyna ekstrakcyjna,

• nafta.

8. Choroby zawodowe. Tok postępowania w przypadku podejrzenia powstania choroby zawodowej.

9. Uregulowania prawne.

2. Zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej MSWiA w zakresie oceny

higieniczno- sanitarnej środowiska pracy.

Inspekcja Sanitarna jest powołana do nadzoru nad warunkami m.in.:

1) higieny środowiska,

2) higieny pracy i służby,

- w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed wpływem czynników szkodliwych lub uciążliwych, a w szczególności w celu zapobiegania powstawaniu chorób zakaźnych i zawodowych.

Wykonywanie tych zadań polega na sprawowaniu zapobiegawczego i bieżącego nadzoru sanitarnego w zakresie:

• opiniowania projektów wytycznych w sprawach techniczno-budowlanych pod względem wymagań higienicznych i zdrowotnych, oraz inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczych w dziedzinie zapobiegania negatywnym wpływom czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi.

• utrzymania należytego stanu higienicznego nieruchomości, zakładów pracy, instytucji, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, dróg, ulic.

• warunków zdrowotnych środowiska pracy, a zwłaszcza zapobiegania powstawaniu chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami pracy,

3. Podstawowe pojęcia z zakresu higieny pracy:

Higiena pracy

• dział higieny ogólnej, który zajmuje się badaniem wpływu czynników środowiska pracy na stan zdrowia człowieka. Podstawowym jej celem jest określenie zakresu norm oraz sposobów i metod ochrony przed wspomnianymi czynnikami szkodliwymi. Wszystko to ma skutecznie chronić zdrowie zarówno pracownika, jak i przyszłych pokoleń. Można zatem stwier­dzić, że higiena pracy ukierunkowuje swoją działalność głównie na profilak­tykę i promocję zdrowia.

Czynnik szkodliwy w procesie pracy

• to jest taki czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia.

Czynnik uciążliwy

• nie ma normatywów higienicznych, lecz praca w warunkach jego działania nie stanowi bezpośredniego zagrożenia powstania choroby zawodowej, ale może powodować pewne utrudnienia w wykonywaniu pracy i wywoływać dyskomfort.

Czynnik niebezpieczny

• czynnik, którego wpływ na osobę pracującą jest, lub może być, przyczyną urazu, zatrucia lub choroby.

Zmęczenie

• okresowe zakłócenie stanu równowagi wewnętrznej organizmu prowadzące do obniżenia zdolności do wykonywania pracy. Pospolicie wyróż­nia się dwa rodzaje zmęczenia: fizyczne i psychiczne. Ich ciężkość pozostaje we wspólnej zależności, przy której ciężkie zmęczenie fizyczne ogranicza zdol­ność do pracy umysłowej, a ciężkie zmęczenie umysłowe ogranicza zdolność do wykonywania pracy fizycznej.

Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) i natężenie (NDN)

• średnie ważone, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8 - godzinnego dobowego i 42 - godzinnego tygodniowego wymiaru czasu pracy przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń,

Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh)

• wartość średnia, która nie powinna spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń, jeżeli utrzymuje się w środowisku pracy nie dłużej niż 30 minut w czasie zmiany roboczej,

Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP)

• które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczone w żadnym momencie.

Choroba zawodowa

• jest nią taka choroba, rozpoznana u pracownika (byłego pracownika), o której można powiedzieć, że bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub w wyni­ku sposobu wykonywania pracy. Rozpoznanie choroby jako zawodowej może nastąpić wyłącznie w odniesieniu do chorób wymienionych w wykazie chorób zawodowych; jest to drugi, formalny, lecz niezbędny warunek rozpoznania choroby zawodowej.

Choroby parazawodowe

• to choroby, które nie są bezpośrednio związane ze środowiskiem pracy, ale jego wpływ ułatwia ich rozwój, pogarsza przebieg oraz rokowanie. Do chorób parazawodowych zalicza się: nadciśnienie tętnicze, chorobę niedokrwienną serca, przewlekle nieswoiste choroby układu oddechowego, zespoły bólowe kręgosłupa oraz zaburzenia zachowania (behawioralne) i choroby psycho­somatyczne (nerwice), chorobę wrzodową.

4. Zagrożenia występujące na stanowiskach pracy.

Podział charakterystyka czynników szkodliwych i uciążliwych na stanowiskach pracy

Czynniki szkodliwe środowiska pracy dzielimy na:

• czynniki fizyczne

• czynniki chemiczne

• czynniki biologiczne

Do fizycznych czynników środowiska pracy zaliczamy:

• hałas,

• pył przemysłowy,

• przyśpieszenie drgań mechanicznych zwane dalej wibracją,

• promieniowanie jonizujące i elektromagnetyczne o dużej częstotliwości,

• inne promieniowanie ( ultrafiolet powyżej 1500⁰C, podczerwień ~ 600⁰C-1000⁰C, promieniowanie widzialne-światło)

• infradźwięki,

• ultradźwięki,

• mikroklimat.

Do chemicznych czynników środowiska pracy zaliczamy:

• działanie różnych związków chemicznych stosowanych jako surowce lub jako produkty pośrednie lub końcowe.

1. substancje chemiczne

Działanie chemiczne trucizn przemysłowych na organizm zależy od:

• rodzaju trucizny,

• stopnia jej toksyczności,

• dawki,

• czasu działania,

• stanu ludzkiego ustroju,

• sposobu i drogi wprowadzania do ustroju ( najsilniejsze narażenie jest przez drogi oddechowe, bo dostają się natychmiast do krwioobiegu)

W warunkach przemysłowych toksyczność różnych związków zależy od stopnia powinowactwa danego związku do tkanek i narządów oraz od stopnia działania na organizm.

Pod tym względem rozróżniamy trucizny:

• o działaniu drażniącym,

• o działaniu duszącym,

• o działaniu narkotycznym

Działanie drażniące - wykazują trucizny w postaci gazowej: amoniak, SO₂, Cl₂, fosgen i inne.

Działają na górne drogi oddechowe i tkankę płucną.

Substancje o działaniu drażniącym to takie, które w przypadku kontaktu ( krótkotrwały, przedłużony lub powtarzany) ze skórą, błoną śluzową mogą wywołać stan zapalny.

Działanie duszące wykazują:, CO₂, tlenki azotu, CO, w dużym stężeniu niektóre pochodne benzenu.

Działanie narkotyczne wykazują substancje działające na układ nerwowy. Alkohole, ketony, chlorowcopochodne charakteryzujące się 2 fazami:

1. Pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego.

2. Hamowanie funkcji ośrodkowego układu nerwowego.

Działanie narkotyczne spowodowane jest bezpośrednim wpływem substancji na ośrodkowy układ nerwowy.

Zatrucia

W zależności od przyjętej przez organizm dawki rozróżnia się zatrucia ostre, które ujawniają się pod wpływem wysokich stężeń lotnych czynników. Cechą charakterystyczną tych zatruć są: nagłość, burzliwość, podobieństwo objawów klinicznych u większej liczby ludzi; podostre i przewlekłe, które są następstwem zróżnicowanych czynników, ujawniają się po długim czasie.

Najszybciej na organizm ludzki działają trucizny gazowe, wolniej ciekłe, a najwolniej w stanie stałym. Najczęściej trucizny na stanowisku pracy wnikają do organizmu poprzez układ oddechowy. Wchłanianie trucizn odbywa się najczęściej w pęcherzykach płucnych bezpośrednio do krwioobiegu. Drogą pokarmową muszą przejść metabolizm w wątrobie i tu już może być zupełnie inne działanie. Przez skórę idealnie wchłaniają się rozpuszczalniki organiczne.

Na czynniki fizyczne występujące w środowisku pracy narażeni są wszyscy zatrudnieni w zakładach pracy. Czynniki fizyczne środowiska pracy zależą od rodzaju procesu produkcyjnego i jeżeli występują w zakładach pracy zwłaszcza, gdy stężenia przekraczają normę, są przyczynami powstawania chorób zawodowych.

Podział czynników fizycznych:

b. Hałas - nieprzyjemne narażenie słuchowe wywołane drganiami akustycznymi, niepożądane w danym miejscu, czasie i warunkach.

W zależności od częstotliwości drgań akustycznych rozróżnia się hałas słyszalny
i niesłyszalny. Potocznie za hałas uważa się drgania akustyczne zakresu słyszalnego
w zakresie16Hz - 16000Hz. Poniżej dolnej granicy hałasu słyszalnego tj. poniżej 16Hz występuje hałas infradźwiękowy od 2Hz - 50Hz i powyżej górnej granicy hałasu słyszalnego tj. powyżej 16000Hz występuje hałas ultradźwiękowy 10Hz - 100.000Hz.

Ze względu na wrażliwość osobniczą granice podziału są niewyraźne.

Hałas słyszalny

W pracy zawodowej można wyróżnić trzy rodzaje hałasu słyszalnego:

1. Hałas ustalony, którego wielkość natężenia w ciągu jednej zmiany roboczej jest stała lub zmienia się nie więcej niż 5 dB.

2. Hałas nieustalony - wielkość natężenia w ciągu jednej zmiany roboczej jest zmienna, a różnice w natężeniu są większe niż 5 dB.

3. Hałas impulsowy zwany uderzeniowym - składa się z jednego, kilku lub całej serii impulsów dźwiękowych, z których każdy trwa mniej niż 0,2 sekundy charakteryzujących się gwałtownym spadkiem poziomu ciśnienia akustycznego.

Hałas o stosunkowo niewielkiej intensywności 75 - 85 dB, działający przez dłuższym czas - kilka, kilkanaście lat - może być przyczyną trwałego uszkodzenia słuchu, jak również powstania i rozwinięcia się w organiźmie chorób o podłożu nerwicowym. Narządem krytycznym dla hałasu jest ucho wewnętrzne (a dokładnie jego część słuchowa zwana ślimakiem), zaś efektem działania — postępujący niedosłuch odbiorczy. Hałas jako czynnik stresowy wywołuje również tzw. skutki pozasłuchowe. W szczególności może oddziaływać na:

• układ krążenia (sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego, może powodowa tachykardię),

• układ pokarmowy (sprzyja rozwojowi choroby wrzodowej),

• układ nerwowy (zespoły nerwicowe),

• układ hormonalny (ilościowe zmiany hormonów),

• psychikę.

Źródłem hałasu w środowisku pracy są maszyny, narzędzia, urządzenia i procesy technologiczne.

Uszkodzenie słuchu może być spowodowane bądź jednorazową ekspozycją na hałas o bardzo wysokim poziomie ciśnienia akustycznego (eksplozja, wystrzał broni palnej), co nazywane jest urazem akustycznym, bądź — co w środowisku pracy jest znacznie częstsze — wieloletnim narażeniem na hałas o stosunkowo umiarkowanym poziomie, takie uszkodzenie słuchu określane jest jako uszkodzenie słuchu spowodo­wane hałasem.

Uszkodzenie słuchu spowodowane wieloletnią ekspozy­cją na hałas przemysłowy jest z reguły uszkodzeniem obuusznym i symetrycznym (jakkolwiek w ostrym urazie akustycznym, np. po wystrzałach z broni palnej ubytek słuchu w obu uszach może być różny).

W Polsce za kryterium rozpoznania choroby zawodowej przyjęto występowanie u osób długotrwale zawodowo narażonych na hałas (powyżej 10 lat) uszkodzenie słuchu przewyższające w uchu lepiej słyszącym wartość 45 dB poziomu słuchu.

Ograniczenie ekspozycji na hałas obejmuje:

1) metody techniczne tłumienia hałasu, do których należą:

• odpowiednia konstrukcja narzędzi, maszyn i urządzeń,

• odpowiednia konserwacja narzędzi, maszyn i urządzeń w trakcie ich używania,

• techniczne wyciszanie narzędzi, maszyn i urządzeń,

• odpowiednie rozwiązanie antyakustyczne wnętrz środowiska pracy (hale prze­mysłowe, kabiny dźwiękochłonne) i środowiska zamieszkania.

W przypadku braku możliwości zmniejszenia poziomu hałasu metodami tech­nicznymi konieczne jest zastosowanie indywidualnych ochronników słuchu, zmniej­szających istotnie wielkość energii akustycznej, docierającej do ucha. W zależności od typu zastosowanej ochrony wielkość tłumienia dźwięków waha się od 6 dB do 50 dB. Ochronniki osobiste wielokrotnego użytku muszą być przechowywane w czystych pojemnikach i należy je myć po każdym użyciu. Zakładanie ochronników jednorazowego i wielokrotnego użycia musi być wykonane czystymi rękami.

2) przedsięwzięcia organizacyjno-administracyjne.

Ograniczenie zagrożenia hałasem metodami organizacyjno-administracyjnymi obejmuje odpowiednią organizację czasu pracy, prowadzącą do obniżenia średnich (równoważnych) poziomów ciśnienia akustycznego w przeliczeniu na zmianę robo­czą. W przypadku stanowisk ruchomych może to być:

• skrócenie do minimum niezbędnego ze względów technologicznych, efektywnego czasu narażenia na wysokie poziomy ciśnienia akustycznego, występujące w oto­czeniu urządzeń i maszyn przemysłowych, np. w przypadku stanowisk operatorów sprężarek — skrócenie czasu przebywania w ich bezpośrednim sąsiedztwie;

• dublowanie i rotacja pracowników;

• wydzielanie specjalnych pomieszczeń do czasowego wypoczynku zwłaszcza wtedy, gdy w dyspozytorniach lub kabinach sterowniczych występują poziomy porów­nywalne do mierzonych w bezpośrednim otoczeniu maszyn i urządzeń. Na stacjonarnych stanowiskach pracy pożądane jest:

• wprowadzanie czasowych przerw w pracy maszyn i urządzeń, umożliwiających odpoczynek pracowników;

• wydzielanie pomieszczeń do czasowego wypoczynku, gdy maszyny lub urządzenia pracują w sposób ciągły;

• dublowanie i rotacja pracowników.

Hałas infradźwiękowy

Infradźwięki występujące w środowisku są dwojakiego pochodzenia: natural­nego i sztucznego (przemysłowego i transportowego). Naturalnymi źródłami infra­dźwięków są m.in. wybuchy wulkanów, trzęsienia ziemi, wodospady, wiatry, burze, wzburzone morze. Najsilniejszymi sztucznymi źródłami infradźwięków są wybuchy atomowe i termojądrowe, a najbardziej powszechnymi — środki transportu (samo­chody, helikoptery, statki, lokomotywy). Wysokie poziomy infradźwięków występują również w otoczeniu szeregu urządzeń i maszyn przemysłowych.

Najistotniejszymi źródłami narażenia zawodowego są: lokomotywy, samochody ciężarowe, autobusy i tramwaje, jednostki pływające, sprężarki, dmuchawy, pompy (np. próżniowe), piece hutnicze (łukowy, segmentowy), konwertory tlenowe, młoty kuźnicze, młyny kulowe, wentylatory i inne.

Prawdopodobne skutki zdrowotne ( stwierdzone w warunkach laboratoryjnych):

• zmiany w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego oraz układu oddechowego i hormonalnego.

• wydłużenie czasu reakcji oraz zmniejszenie spostrzegawczości,

• ból uszu, czasowe przesunięcie progu słuchu,

• zaburzenia rozumienia mowy.

Objawy działania na organizm: poczucie ogólnej niedyspozycji, osłabienie, uczucie strachu, mrowienie skóry, nudności, bóle głowy, kaszel, przyśpieszenie tętna, zaburzenia rytmu serca, obniżenie ciśnienia krwi, wzrost liczby oddechów, pogorszenie ostrości widzenia

Hałas ultradźwiękowy

Źródłem ultradźwięków rozchodzących się w powietrzu są: gwizdki na psy, odstraszacze, przeciwwłamaniowe urządzenia alarmowe, myjki ultradźwiękowe.

Ultradźwięki powietrzne (w tym hałas ultradźwiękowy) mogą wnikać do organizmu człowieka zarówno przez narząd słuchu, jak i przez całą powierzchnię ciała. Możliwe jest wówczas wystąpienie zarówno słuchowych, jak i pozasłuchowych skutków działania ultradźwięków.

Skutki słuchowe, takie jak np. czasowe przesunięcie progu słuchu tłumaczone jest generowaniem przez ultradźwięki słyszalnych dźwięków subharmonicznych o poziomach ciśnienia akustycznego często tego samego rzędu, co podstawowa składowa ultradźwiękowa. W następstwie tego zjawiska dochodzi do ubytków słuchu właśnie dla częstotliwości subharmonicznych ultradźwięków.

Pozasłuchowe skutki działania obejmują m.in. ujemny wpływ ultradźwięków na:

układ krążenia, narząd przedsionkowy, czynność układu nerwowego, procesy termoregulacyjne, procesy przemiany materii.

Ujemny wpływ na narząd przedsionkowy przejawia się bólami i zawrotami głowy, zaburzeniami równowagi, nudnościami.

Z kolei zaburzenia w układzie krążenia wiążą się z pogorszeniem ukrwienia mięśnia sercowego i tkanek obwodowych. Objawami tych zaburzeń są spadki ucieplenia skóry, nagłe bledniecie lub zaczerwienienie skóry twarzy i szyi, zwolnienie czynności serca, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi itp.

U osób długotrwale obsługujących urządzenia ultradźwiękowe obserwuje się również wzmożoną pobudliwość nerwową oraz uczucie stałego rozdrażnienia, osłabienie pamięci, kłopoty z koncentracją uwagi (senność w ciągu dnia oraz nadmierne zmęczenie). W skrajnych przypadkach może dojść do zgonu. Bezpośrednie oddziaływanie energii ultradźwiękowej (poprzez kontakt z drgają­cym ośrodkiem) może wpływać na czynność układu nerwowego, czynność serca. Możliwe jest wtedy również występowanie bólu i drętwienia rąk, bledniecie i obrzęk palców, a także obniżenie progu czucia bólu i wibracji.

c. wibracja to przenoszona przez człowieka energia ruchu oscylacyjnego cząstki lub ciała względem punktu odniesienia.

Oddziałuje na organizm pracownika w miejscu styczności tkanek ze źródłem oraz wpływa przez układ nerwowy jako całość. W zależności od sposobu wnikania drgań do organizmu człowieka rozróżnia się wibrację miejscową i ogólną.

Wibracja miejscowa - gdy drgania mechaniczne przenoszone są na organizm ludzki przez kończyny górne podczas stosowania ręcznych narzędzi wibrujących.

Wibracja ogólna - gdy drgania mechaniczne przenoszone są na organizm pracownika z podłoża np. podłogi poprzez kończyny dolne lub siedzisko.

Skutki oddziaływania wibracji na organizm - objawy ze strony:

1. Układu krążenia krwi, zwłaszcza naczyń obwodowych (niedokrwienie organicznej części ciała z uwagi na uszkodzenia drobnych naczyń krwionośnych, skurczu naczyń w obszarze bezwiednego kontaktu z elementem drgającym, obniżenie temperatury skóry rąk).

2. Układu kostno-stawowego (najczęściej spotyka się torbiele kostne, zmiany zwyrodnieniowe dotyczące stawów nadgarstkowych i łokciowych, a także kręgosłupa)

3. Układu nerwowego ( zaburzenie czucia, zmniejszenie wrażliwości, bóle kończyn rąk i nóg, uszkodzenie nerwów obwodowych, zmiany zwyrodnieniowe w komórkach rdzenia kręgowego i mózgu)

4. Układu pokarmowego.

5. Zaburzenia ogólne to osłabienie, zawroty głowy, bezsenność, zmiany usposobienia.

d. promieniowanie - jest to energia, która rozprzestrzenia się w postaci fal elektromagnetycznych lub cząstek materialnych.

W środowisku zawodowym występują następujące rodzaje promieniowania:

• pola elektromagnetyczne niejonizujące, zwane powszechnie polami elektromagnetycznymi — o częstotliwości poniżej 300 GHz, wśród których można wyróżnić (radiofale) przy zastosowaniu indukcyjnego nagrzewania, w zakresie fal 0,1-300MHz.(urządzenia radiokomunikacyjne, urządzenia fizykoterapeutyczne, przemysłowe urządzenia grzejne, indukcyjne)

• podczerwone zwane cieplnym (w hutnictwie metali i szkła, w przemyśle ceramicznym, mineralnym) Skutki biologiczne: efekty termiczne. Narząd krytyczny: oko, skóra. Chorobą zawodową promieniowania podczerwonego jest zaćma.

• ultrafioletowe (UV-A, UV-B, UV-C) graniczy z częstotliwościami promieniowania jonizującego ( podczas wykonywania prac spawalniczych, przy obsłudze lampy kwarcowej). Naturalnym źródłem promieniowania jest słońce,

• jonizujące ( promieniowanie alfa, beta, gamma, rentgenowskie X )

• alfa wpływa znacząco na organizm. Zasięg promieni w powietrzu jest mały, kilka centymetrów,

• beta zdolność do jonizacji mniejsza niż promieni alfa,

• gamma najbardziej przenikliwy rodzaj promieniowania, o najmniejszej zdolności do jonizacji,

• X powstaje w lampach rentgenowskich

• laserowe pochodzące z laserów mogą emitować promieniowanie zakresu nadfioletu, światła widzialnego i podczerwieni. Jest to promieniowanie spójne tj. ma ściśle określoną długość fali i stałą fazę.

Pola elektromagnetyczne niejonizujące szybkozmienne

Najważniejszymi źródłami szybkozmiennych pól elektromagnetycznych emito­wanych do środowiska ogólnego są urządzenia telekomunikacyjne i radiolokacyjne, na które składają się nadajniki radiowe i telewizyjne, radiotelefony, stacje bazowe i aparaty telefonii komórkowej oraz radary, przede wszystkim lotnicze i morskie

Oddziaływanie pól em na organizmy żywe zależy ściśle od charakteru i częstotliwości pól. Energia em pochłonięta w tkankach i płynach ustrojowych ulega zamianie na ciepło. Zatem pole em o dostatecznej gęstości strumienia energii powoduje lokalny lub ogólny przyrost temperatury w organizmie. W takiej sytuacji mówimy o efekcie termicznym działania pól em. Jeśli ilość energii dostarczonej przez pole jest mała (nie prowadzi do mierzalnych wzrostów temperatury) mogą pojawić się nietermiczne efekty działania pól em.

Promieniowanie elektromagnetyczne - powoduje powstanie różnych dolegliwości u pracownika w zależności od natężenia pola i częstotliwości. W działaniu biologicznym promieniowania na człowieka obserwuje się:

efekt termiczny - powstały wskutek zamiany części energii promieniowania na ciepło, co może spowodować zmiany patologiczne i reakcje fizjologiczne uwarunko­wane podwyższeniem temperatury całego ciała lub niektórych jego części (narządów),

efekt pozatermiczny - powstaje pod wpływem promieniowania bez podwyższania temperatury oraz związane z tym objawy patologiczne i fizjologiczne.

Pola magnetyczne działające na człowieka mogą wywoływać zarówno dolegliwości obiektywne, jak i subiektywne.

Dolegliwości subiektywne:

• osłabienie ogólne,

• utrudnienie koncentracji uwagi,

• osłabienie pamięci,

• łatwość męczenia się pracą umysłową,

• ospałość w ciągu dnia i zaburzenia snu w ciągu nocy,

• drażliwość nerwowa,

• bóle i zawroty głowy,

• nadmierna potliwość lub suchość dłoni i stóp,

• dolegliwości sercowe, np. uczucie ucisku, kłucia itp.,

• dysfunkcje ze strony układu pokarmowego,

• osłabienie potencji płciowej,

• zaburzenia miesiączkowania.

Dolegliwości obiektywne:

• objawy ze strony układu nerwowego:

- stany neurasteniczne,

- nerwice wegetatywne,

- drżenie rąk,

- zmiany czynności bioelektrycznej mózgu ujawniające się w zapisie EEG,

- wzmożony dermografizm,

• zmiany w narządzie wzroku (drobne zmiany zmętnieniowe w soczewce),

• objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego:

- obniżenie ciśnienia krwi,

- zwolnienie akcji serca,

- zmiany czynności bioelektrycznej serca ujawniające się w zapisie EEG,

• zmiany we krwi i w układzie krwiotwórczym,

• objawy ze strony układu hormonalnego (zaburzenia miesiączkowania).

e. pyły - zbiór cząsteczek stałych, które wyrzucane do powietrza pozostają w nim przez pewien czas. Stwarzają one bardzo duże zagrożenie ze względu na swoje właściwości fizyko-chemiczne i biologiczne.

Właściwości pyłu wpływające na działanie biologiczne:

• stopień rozdrobnienia (pył respirabilny ma wielkość 1 - 5 μm, gromadzi się w pęcherzykach płucnych)

• stężenie pyłu w powietrzu,

• czas ekspozycji,

• rozpuszczalność pyłu w cieczach ustrojowych

• kształt ziaren: włókno to długość(l) / średnica(d), gdy 3:1 im dłuższe tym gorsze

• zawartość wolnej krzemionki krystalicznej,

• rozpuszczalność w wodzie (dobrze rozpuszczalne powodują zatrucia toksyczne).

Czynniki decydujące o stopniu szkodliwości: czas narażenia, stężenie, stopień rozdrobnienia, właściwości patogenne: obojętne, toksyczne, uczulające, drażniące, pylicotwórcze: kolagenowe, niekolagenowe, rakotwórcze.

Pyły drażniące	Większość pyłów posiada oddziaływanie drażniące na zewnętrzne części ciała, jak spojówki oczu, błony śluzowe górnych dróg oddechowych.
Pyły alergiczne ( uczulające)	Pył bawełny, lnu, drewna, pyłki kwiatowe
Pyły toksyczne	Pyły związków chemicznych, które mogą być rozpuszczalne w płynach ustrojowych i powodować przez to zatrucia - pyły związków ołowiu, miedzi, cynku, manganu, niklu itp.
Pyły rakotwórcze	Pyły powodujące powstawanie chorób nowotworowych- azbest, pył drewna twardego buku i dębu

PYLICE

Pylica to gromadzenie pyłu w płucach i reakcja tkanki płucnej na jego obecność
Kolagenowa - wywołana działaniem pyłów zwłókniających, charakteryzuje się rozwojem włókien kolagenowych w tkance płucnej, trwałym uszkodzeniem struktury pęcherzyków płucnych i bliznowatymi zmianami ( pył krzemowy, azbest, aluminium, glin)	Pylica niekolagenowa - wywołana przez pyły niezwłókniające lub o słabym działaniu zwłókniającym, bez uszkodzenia struktury pęcherzyków. Reakcja na pył jest potencjalnie odwracalna. Pył lub dym zwierający bar, żelazo, cynę)

Ochrona przed nadmiernym pyleniem:

• zmiana procesu technologicznego

• zmiana surowca

• hermetyzacja procesu produkcyjnego

• automatyzacja, robotyzacja

• urządzenia odpylające

• wentylacja

• ochrony osobiste z uwzględnieniem rodzaju pyłu, stężenia, struktury, czasu ekspozycji, wydatku energetycznego

Dla pracowników największe zagrożenie stwarzają pyły których, stężenie frakcji ( tzn. tych cząsteczek pyłu, które przenikają do pęcherzyków płucnych) przekracza normy. Pył ten zatrzymywany w płucach, powoduje pylicę. Pyły azbestu powodują zmiany włókniste w płucach zwane azbestozą lub zmiany nowotworowe.

f. czynniki uciążliwe pracy

Należą do nich: oświetlenie niezgodne z normą, mikroklimat niezgodny z normą, praca w porze nocnej, praca przy monitorach, komputerowych, wykonywanie monotonnych ruchów*, praca w wymuszonej pozycji ciała*

*- te mogą wywoływać chorobę zawodową (np. u stomatologów bark)

Mikroklimat wpływa na zdrowie pracownika, jego samopoczucie oraz na wydajność pracy. Na mikroklimat wpływa temperatura powietrza, wilgotność względna powietrza oraz prędkość ruchu powietrza.

Mikroklimat gorący występuje wówczas, gdy temperatura efektywna nie przekracza 23⁰C dla ciężkiej pracy fizycznej i 25⁰C dla pracy umysłowej

Mikroklimat zimny występuje wówczas, gdy temperatura efektywna nie przekracza

10⁰C i gdy prędkość ruchu powietrza przekracza 3,5 m/s przy temperaturze poniżej 10⁰C

Duże znaczenie ma aktywność fizyczna pracownika, odzież, wiek, płeć, rodzaj wykonywanej pracy, pozycja, w jakiej praca jest wykonywana oraz wielkość wysiłku fizycznego.

Oświetlenie winno być takie by wzrok nie męczył się i nie ulegał niszczeniu. Dobre oświetlenie wpływa na wydajność i jakość pracy. Najbardziej korzystne ze względów fizjologicznych jest oświetlenie sztuczne ze światłem dziennym.

Wiele stanowisk pracy oświetla się jednocześnie światłem dziennym i oświetleniem sztucznym, przy czym oświetlenie sztuczne traktuje się jako uzupełniające.

Rozróżnia się 3 rodzaje oświetlenia sztucznego:

• ogólne - u stropu pomieszczenia lub latarnie na placach składowych,

• miejscowe- dodatkowe, które służy do oświetlania określonych miejsc pracy, są to źródła umieszczone nad stanowiskiem pracy,

• złożone - oświetlenie złożone z ogólnego i miejscowego

Na jakość oświetlenia w pomieszczeniu wpływają parametry :

• natężenie,

• rozkład luminacji,

• barwa światła,

• oddawanie barw,

• olśnienie

g. obciążenie psychiczne (stres)

• związane jest z wykonywaniem zadań i wynika przede wszystkim:

• ze sposobu i warunków odbierania informacji, na co wpływają:

• cechy przestrzeni wizualnej (rozmieszczenie elementów obserwacji, widoczność),

• jakość elementów informacji,

• jakość oświetlenia,

• możliwość pomyłek w odbiorze informacji i ich konsekwencji;

• z warunków podejmowania decyzji:

• ilości i stopni skomplikowania informacji poprzedzających decyzje,

• liczbę alternatyw ( dróg wyboru)

• konsekwencji błędnych decyzji

• ze sposobu i warunków wykonywania czynności, np.:

• cech przestrzeni operacyjnej,

• jakości elementów sterowania,

• rytmu pracy narzuconego przez przełożonego

• warunków materialnych utrudniających czynności,

• możliwości popełniania błędu i wynikających z tego konsekwencji

Przeciążenie lub niedociążenie psychiki podczas realizacji tych zadań zaburza prze­bieg procesów psychicznych i wywołuje niekorzystne następstwa.

Przeciążenie psychiki jest to nadmierna aktywność całej psychiki lub pew­nych jej funkcji przez dłuższy okres zmiany roboczej. Najczęściej jest to wywołane przez wadliwą konstrukcję obsługiwanego urządzenia (z punktu widzenia zasad ergonomicznych) lub niewłaściwie zaprojektowany proces technologiczny.

Niedociążenie psychiki jest to ograniczenie pracy człowieka związane naj­częściej z procesem automatyzowania maszyn, urządzeń czy procesów technologi­cznych, co powoduje osłabienie aktywności psychicznej przy równoczesnej konieczności czuwania.

Poza obciążeniem związanym z przeciążeniem lub niedociążeniem niekorzystnie wpływa na człowieka monotonia pracy - powodująca występowanie obja­wów obciążenia psychicznego. Ta uciążliwość psychiczna wynika z jednostajności bodźców, działań i niezmiennej sytuacji pracy.

Dla zapobieżenia powstania u pracownika zbytniego obciążenia psychicznego po­winny być spełnione wymagania dotyczące:

a) sposobu i warunków odbieranych informacji, a przede wszystkim:

• wszystkie elementy informacji wzrokowej bezpośredniej i pośredniej muszą znajdować się w stożku widzenia 60° przy uwzględnieniu pozycji zajmowanej przez człowieka podczas pracy,

• elementy obserwacji wyjątkowo ważne z punktu widzenia dokładności i szyb­kości postrzegania powinny znajdować się w centralnym polu widzenia,

• elementy obserwacji w zależności od wielkości muszą znajdować się w od­ległości umożliwiającej dokładne rozpoznanie,

• urządzenia wzrokowej informacji pośredniej (wskaźniki, skale, symbole, napisy itp.) muszą być łatwe do wyróżnienia z tła,

• urządzenia wzrokowej informacji pośredniej muszą się różnić od siebie, aby je można było łatwo zidentyfikować,

• urządzenia informacji pośredniej powinny być zgrupowane logicznie i w spo­sób ułatwiający powstawanie nawyku (zasadę grupowania należy przyjąć na podstawie przewidywanej kolejności czynności obsługi z uwzględnieniem częstotliwości korzystania i czasu przewidywanego na odbiór informacji),

• informacja pośrednia musi być nadawana zawsze w ten sam sposób

• informacja powinna być podawana w sposób przyciągający uwagę (np. przy wykorzystaniu barwy),

• czas prezentacji sygnału czy czas przeznaczony na obserwację musi być wy­starczający do zrozumienia treści, szczególnie w przypadku informacji nowych, złożonych i zmiennych,

• liczba sygnałów odbieranych równocześnie nie może przekraczać sześciu,

• czas przerw między prezentacją kolejnych sygnałów musi być wystarczający do przetworzenia informacji poprzedniej lub podsumowania informacji, które razem ułatwią podjęcie prawidłowej decyzji;

b) warunków podejmowania decyzji, a więc:

• dostępność elementów obsługi w strefie operacyjnej i możliwość prawidłowej manipulacji,

• logika grupowania elementów sterowniczych (ważność, kolejność, częstość, powiązanie ze źródłem informacji),

• łatwość rozróżniania i identyfikacji elementów obsługi,

• łatwość rozróżniania dotykiem stanu elementu sterowniczego (np. położenia),

• opór urządzeń odpowiadających optymalnym wartościom sił (pokonanie, wy­czuwanie);

c) sposobu i warunków wykonywania czynności, w tym:

• tempo obsługi nie powinno przekraczać normalnego rytmu czynności ruchowych,

• wykonanie czynności nie powinno utrudniać odbierania informacji,

• powinien być zapewniony czas na kontrolę własnych czynności,

• czynności powinny być tak zorganizowane, aby ułatwiły powstawanie nawy­ków ruchowych i uwzględniały stereotypy występujące w danej populacji.

Rodzaj pracy, sposób jej wykonywania i pewne cechy środowiska pracy, określone jako „organizacja pracy", które powodują przeciążenie funkcji psychicznych; pośpiech, wymuszone tempo pracy — stanowią obiektywne uciążliwości, których nie można zmierzyć bezpośrednio. Ocena stopnia ich uciążliwości wymaga badań odpowiedzi ustrojowej (np. zmęczenia powodującego zwiększenie częstości popełnianych błędów), innych zaburzeń funkcji fizjologicznych, wywołujących dolegliwości subiektywne (bóle głowy, zmęczenie, senność, trudności w koncentracji uwagi).

Poza tymi obiektywnymi uciążliwościami istnieją oceniane subiektywnie uciąż­liwości, których percepcja jest indywidualnie zróżnicowana. Do nich można zaliczyć np. pracę w zespole, wymagającą częstych lub stałych kontaktów ze współpracow­nikami i/albo klientami lub przeciwnie — pracę na stanowisku izolowanym od otoczenia; presję czasu, monotonię, duży napływ nowych zadań, lęk przed popeł­nieniem błędu, utratą pracy. Można je oceniać na podstawie opinii pracownika o sposobie odczuwania przez niego tych czynników, podawanym w szczegółowym wywiadzie.

W ostatnich latach coraz częściej obserwuje się lęk pracowników przed mało znanymi czynnikami środowiska pracy, np. polami elektrycznymi, elektromagnetycz­nymi, którym przypisuje się szkodliwy wpływ na zdrowie.

Każdy człowiek w życiu codziennym i w pracy zawodowej wykazuje pewną aktywność psychofizyczną w odpowiedzi na wymagania, którym powinien sprostać. Są to różnorodne wymagania, których wspólną cechą jest mobilizowanie działania człowieka. Od rodzaju i wielkości tych wymagań i sposobu reagowania człowieka zależy jakość życia jednostki. Wspólną cechą tych wymagań jest zmuszanie człowieka do mobilizacji własnych możliwości.

Reakcja organizmu w postaci mobilizacji energii potrzebnej do pokonywania różnorodnych przeszkód, barier, wymagań, bez względu na to czy towarzyszą jej przyjemne, czy przykre odczucia nazywana jest stresem. Jest to reakcja niespecyficzna, tzn. jej rodzaj nie zależy od rodzaju czynnika, jaki ją wywołuje.

Stres związany z pozytywnymi emocjami mobilizuje do aktywności psycho­fizycznej, pokonywania ewentualnych trudności, pobudza do osiągania celu.

Stres związany z negatywnymi emocjami na ogół wywołuje reakcję obronną, z mobilizacją aktywności typu „uciekaj albo walcz". Może jednak wywołać demobili­zację, np. „paraliżujący strach" z niezdolnością do reakcji obronnej.

Mechanizm reakcji na czynnik stresujący jest bardzo złożony. W przebiegu ostrego stresu psychogennego stwierdzono we krwi mierzalny wzrost poziomu adrenaliny, noradrenaliny, kortyzolu i kortyzonu. Ta mobilizacja hormonalna pobudza przemia­ny energetyczne w układzie nerwowym (glikolizę, lipolizę). Równocześnie podnosi się ciśnienie tętnicze krwi, przyspiesza czynność serca, następują zmiany czynnościowe w układzie nerwowym, głównie ośrodkowym, ze stanami pobudzenia i następstwami dłużej utrzymującymi się, jak np. zaburzenia snu, bóle głowy i inne.

Potencjalne stresory w środowisku pracy

l.p.	Kategorie cech	Stresory
1.	Cechy związane z treścią pra­cy, zadaniem wykonywanym na stanowisku	stała koncentracja uwagi powtarzane proste czynności, monotonia zadanie trudne umysłowo wysiłek fizyczny praca fragmentaryczna bez znajomości efektu finalnego praca precyzyjna „co chwilę coś nowego" równolegle wykonywane różne czynności zaskakiwanie nowym zadaniem (zmienność zadań)
2.	Cechy wynikające z organiza­cji pracy	narzucone tempo pracy sztywne godziny pracy pośpiech (presja czasu) zrywy w pracy — nieuporządkowany system pracy wystawienie stanowiska na obserwację przełożonych reżim dotyczący przerw w pracy wieloznaczność roli konflikt roli
3.	Społeczne cechy pracy wyni­kające z konieczności inter­akcji z ludźmi	konieczność rywalizacji izolacja społeczna konieczność kooperacji, kompromisów udzielanie pomocy możliwość konfliktów z osobami z zewnątrz
4.	Psychologiczne cechy pracy wynikające z ich relacji do potrzeb i preferencji pracow­ników	niski prestiż społeczny wyzwanie prowokujące ambicję odpowiedzialność za ludzi odpowiedzialność materialna i ryzyko materialne świadomość ryzyka zdrowotnego i psychicznego brak kontroli nad pracą dylematy moralne
5.	Cechy pracy wywołujące za­kłóce-nia w relacji praca— dom	dyspozycyjność nieobecność w domu system zatrudnienia (np. zmianowy) zabieranie pracy do domu
6.	Uciążliwe warunki pracy	uciążliwe i wymagające dodatkowej mobilizacji organizmu (niekorzystne warunki mikroklimatu, oświe­tlenia, hałasu, niewygodna pozycja itp.) czynniki wywołujące nieprzyjemne odczucia (węchowe, estetyczne itp.).

W środowisku pracy jedynie wyjątkowe sytuacje powodują ciężki stres urazowy. Najczęściej
i coraz częściej występują przewlekłe lub powtarzające się ob­ciążenia układu psychicznego, których skutki są bardzo zróżnicowane.

Zjawiska te zależą od indywidualnych cech człowieka: jego percepcji, od­czuwania
i zachowania się w sytuacji, gdy w otoczeniu występują jakieś wymagania, z którymi musi sobie poradzić. Wyróżnia się dwa rodzaje środowiska: obiektywne i subiektywne.

W środowisku obiektywnym występują stresory definiowane jako wymagania, wynikające
z pracy, jaką dana osoba wykonuje. Ogólny poziom stresogenności środowiska pracy zależy od tego, jak dużo występuje wymagań adresowanych do pracownika i jak silnie doświadcza on presji płynącej z tych wymagań. Na poziom stresogenności silnie wpływają ograniczenia „zewnętrzne", na jakie napotyka pra­cownik w realizacji wymaganych od niego zadań (np. brak materiałów, przyrządów itd.).

Kolejny element modelu nazywany środowiskiem subiektywnym zawiera te same zmienne, które występowały w środowisku obiektywnym, ale ocenione subiektywnie. Ten element jest bezpośrednio połączony z osobowością, gdyż przekonania i nabyte doświadczenie wpływają na to, jak jednostka postrzega obiektywne środowisko. W modelu tym uwzględnia się powszechnie występujący proces, podczas którego podmiot dokonuje oceny otoczenia, aby przewidzieć ewentualne konsekwencje wynikające ze znalezienia się w danej sytuacji. Ten ciągły proces oceniania składa się z dwóch etapów. Pierwszy etap nazwany jest oceną pierwotną. Na tym etapie procesu powstawania stresu dana osoba próbuje rozpoznać, czy subiektywnie postrzegane otoczenie ma dla niej negatywne czy pozytywne znaczenie, czy jest stresujące czy nie, jakie są przewidywane straty, zagrożenia, wyzwania ze strony otoczenia. Ocena nie zawsze jest realistyczna i może być zniekształcona przez różnego rodzaju nieświadome i irracjonalne motywy, przekonania, postawy, powodujące silne stany napięcia i niepokoju.

W następnym etapie dochodzi do oceny wtórnej, to jest przewidywania, jakie działania są możliwe i jakie należy podjąć ze względu na poprzednio dokonaną ocenę, z uwzględnieniem własnych kosztów i przewidywaniem prawdopodobieństwa sukcesu.

Oba etapy procesu oceny składają się z wydatkowania fizycznej i psychicznej energii
i pozytywnych lub negatywnych emocjonalnych odczuć, co wyznacza poziom stresu
i pozwala na przewidywanie kosztów jego zwalczania.

Można wyróżnić dwie kategorie strategii zmagania się ze stresem: — takie, które koncentrują się na rozwiązywaniu problemu powodującego stres i takie, które zmierzają głównie do usunięcia negatywnych emocji, towarzyszących sytuacji stresowej.

Strategia zwalczania stresu dobrana właściwie prowadzi do pozytywnych skutków w stanie zdrowia i samopoczuciu. Niewłaściwa strategia przyczynić się może do powstania zaburzeń psychicznych lub innych. Bez względu na to, jakimi skutkami zakończy się zastosowanie wybranej strategii zwalczania stresu, wywierać one będą bezpośredni wpływ na daną osobę, poszerzą jej doświadczenie, wpływać będą na sposób przeżywania następnych stresów. Na przebieg stresu istotny, bezpośredni lub modyfikujący wpływ ma aktualny fizyczny stan człowieka, jego właściwości psychiczne oraz wsparcie społeczne. Może nastąpić pogłębienie szkodliwego wpływu stresu, bądź buforowanie chroniące przed działaniem stresorów.

Zdrowotne skutki stresu

Układ krążenia	nadciśnienie choroba niedokrwienna serca zawał mięśnia sercowego udar mózgu
Układ pokarmowy	wrzody żołądka i dwunastnicy zaparcia
Układ nerwowy	Depresja nerwice lękowe zaburzenia snu
Układ immunologiczny	alergie choroby infekcyjne choroby nowotworowe

Wpływ stresu na organizm

Znana jest podatność układu krążenia na działanie stresorów pracy związanej z dużą odpowiedzialnością oraz przeciążeniem umysłowym i zmiennym obciążeniem psychicznym (od niskiego do wysokiego) towarzyszyć może podwyższone ciśnienie tętnicze krwi.

Psychologicznymi reakcjami na stresory mogą być negatywne emocje, takie jak irytacja, gniew, zmartwienie, depresja, lęk. Mogą one prowadzić do niepożądanych zachowań, jak np. agresja lub wycofywanie się. Mogą też powodować zaburzenia w procesach poznawczych, przybierające formę zakłóceń pamięci, trudności koncen­tracji uwagi, zawężenia pola percepcji, kłopoty z podejmowaniem decyzji. Zakłócenia te mogą być przyczyną pogorszenia jakości i wydajności pracy oraz podnoszą prawdopodobieństwo spowodowania wypadku. Ponadto mogą prowadzić do pojawienia się uczucia lęku, depresji oraz do usuwania tych negatywnych stanów emocjonalnych poprzez używanie alkoholu lub leków psychotropowych.

Z napięciem i lękiem wiąże się nawyk palenia papierosów, co prowadzi do negatywnych skutków zdrowotnych.

Do odległych skutków działania stresora zalicza się konsekwencje pojawiające się po dłuższym okresie bez zauważalnych skutków, dopóki nie wyczerpią się obronne możliwości jednostki. Niektóre, krótkotrwałe stresory powodują efekt po miesiącach lub latach. Przykładem jest „zespół zaburzeń po stresie urazowym”, będący następstwem przeżycia zdarzeń, sytuacji nie mieszczących się w granicach normalnych ludzkich przeżyć (wypadki, katastrofy, klęski żywiołowe itp.).

Psychiczne napięcie w pracy, które w konsekwencji prowadzi do zaburzeń stanu zdrowia, jest zależne od dwóch ogólnych cech pracy: od poziomu wymagań, z jakimi pracownik spotyka się w pracy oraz od stopnia, w jakim pracownik może decydować o przebiegu swojej pracy: najwyższe wskaźniki częstości występowania chorób serca stwierdzono w grupach oceniających swoją pracę wysoko na skali wymagań i nisko na skali zakresu kontroli.

Sposoby zwalczania stresu.

1. Indywidualnie

Tradycyjne, najbardziej upowszechnione sposoby redukcji stresu w pracy nastawione są na pracownika, na udzielanie mu pomocy w zmaganiu się ze stresem, który już wystąpił i w budowaniu jego odporności na stres, który może wystąpić. W zależności od tego, na który element procesu stresu działania zapobiegawcze są skoncentrowane, wyróżnia się trzy rodzaje prewencji:

1. prewencja pierwotna — obejmuje interwencje mające na celu redukowanie stresora, co można osiągnąć przez ćwiczenie pracownika w interpretowaniu sytuacji stresowej, w jakiej się znalazł, kształceniu umiejętności pozytywnego myślenia o rzeczywistości itp.;

2. b) prewencja wtórna — obejmująca te przedsięwzięcia, w których pracownik jest ćwiczony w rozładowywaniu napięcia stresowego poprzez aktywność fizyczną lub wyładowanie emocjonalne, relaksację nerwowo-mięśniową, trening oddechowy;

3. prewencja trzeciorzędowa — ukierunkowana na usuwanie odległych, utrwalonych już skutków zdrowotnych w postaci zaburzeń behawioralnych i psychicznych oraz chorób psychosomatycznych.

Obniżenie sprawności psychicznych, próby zwalczania stresu przez picie al­koholu, palenie papierosów, leki psychotropowe — mogą pogłębiać zaburzenia wynikające z powtarzających się stresów.

2. W organizacji

W tym podejściu do zwalczania stresu kładzie się główny nacisk na rozpoznawanie warunków pracy, które są stresorami i podejmowanie prób w celu ich usunięcia, odpowiednie zmiany w środowisku pracy. Mogą to być następujące zabiegi realizowane przez pracowników lub kierownictwo:

• zmiana sposobu wykonywania zadania roboczego tak, aby w efekcie uzyskać lepsze dostosowanie wymagań płynących z zadania do możliwości pracownika;

• zmiana warunków pracy w kierunku obniżenia ich stresogenności;

• wprowadzenie partycypacyjnych metod zarządzania, które dają pracownikom poczucie większej kontroli nad tym, co robią i w jaki sposób wykonują pracę;

• wprowadzenie zmian w różnych ścieżkach uzyskiwania awansu i rozwoju zawodowego tak, aby zwiększyć motywację do pracy i pobudzać inicjatywę pracowników;

• przeanalizowanie roli przydzielonej pracownikowi, usuwając z niej oczekiwania, między którymi zachodzą konflikty, które są niejednoznacznie sformułowane lub zmniejszenia ich liczby, jeżeli występuje nadmiar oczekiwań kierowanych do danego pracownika itd.

Działania na poziomie indywidualnym i organizacyjnym powinny być ze sobą połączone tak, aby pierwsze z nich były częścią ogólnych programów organizacyj­nych, nastawionych na redukcję stresu.

7. Rozpoznawanie objawów zatruć chemicznych, mogących wystąpić podczas pracy, działanie toksyczne substancji oraz wpływ mikroklimatu na organizm.

a. mikroklimat zimny - zmiany ogólne pod wpływem niskich temperatur - hipotermia ( obniżenie temperatury ciała, prowadzące do utraty świadomości, niedotlenienia, zwolnienie oddychania lub zatrzymanie, a nawet zatrzymanie krążenia.

b. mikroklimat gorący- objawy: utrata płynów powoduje utratę elektrolitów. Wysoka temperatura może powodować omdlenia cieplne, kurcze cieplne, wyczerpanie i udar.

c. substancje chemiczne:

- działanie narkotyczne

- działanie duszące

- działanie żrące.

Działanie narkotyczne charakteryzuje się dwiema fazami: pobudzeniem ośrodkowego układu nerwowego, a następnie hamowaniem jego funkcji. Pobudzenie (euforia, niepokój itd.) występuje na ogół po narażeniu na działanie substancji o stężeniu zbliżonym do NDSCh, natomiast w przypadku bardzo wysokich stężeń, bliskich stężeniom śmiertelnym, może wystąpić głęboka depresja ośrodkowego układu nerwowego. Skutkiem hamowania ośrodkowego układu nerwowego (o.u.n.) jest upośledzenie funkcji i porażenie ośrodków ważnych dla życia: oddychania (z zaburzeniami i zatrzymaniem oddechu) oraz krążenia (z zaburzeniami akcji serca, spadkiem ciśnienia tętniczego krwi, zapaścią, zatrzymaniem akcji serca). Oba te mechanizmy prowadzą do zejścia śmiertelnego. W niższych stężeniach (mniejszych dawkach) lub w początkowej fazie zatrucia mogą wystąpić: pobudzenie psychoruchowe, bóle, zawroty głowy, mdłości, wymioty, zaburzenia równowagi, koordynacji ruchów, senność. Działanie narkotyczne jest spowodowane bezpośrednim wpływem substancji chemicznej na o.u.n., np. w zatruciach rozpuszczalnikami organicznymi.

Działanie duszące wynika ze spadku ciśnienia parcjalnego tlenu w środowisku pracy wskutek zwiększenia zawartości innych gazów albo niedoboru tlenu wywołanego: niedrożnością dróg oddechowych, zaburzeniami funkcji tkanki płucnej oraz zaburzeniami funkcji hemoglobiny lub oddychania tkankowego.

Do niedotlenienia mogą również doprowadzić: zatrzymanie akcji serca wskutek mechanizmu odruchowego (np. w bardzo wysokich stężeniach siarkowodoru, chloru, fosgenu), a także zaburzenia akcji serca (np. migotanie komór) oraz spadek ciśnienia tętniczego krwi z zapaścią naczyniową.

Uwaga: ostre niedotlenienie może spowodować śmierć mózgu w ciągu 3-4 minut.

Niedrożność dróg oddechowych jest następstwem: obrzęku krtani lub skurczu oskrzeli wskutek działania substancji silnie drażniących lub uczulających, a także niedrożności oskrzeli spowodowanej zachłyśnięciem się płynem z jamy ustno-gardłowej, żołądka (np. w czasie wymiotów).

Zaburzenia funkcji tkanki płucnej, tj. oskrzelików i pęcherzyków płucnych, są związane z obrzękiem płuc (np. w zatruciu gazami drażniącymi - duszącymi). Bezpośrednim następstwem zahamowania funkcji oddechowej, powstającego w taki sposób, jest niedotlenienie mózgu z objawami podobnymi do narkotycznych.

Działanie żrące (oparzenia chemiczne) jest najczęściej wywołane:

a) ługami: powoduje martwicę rozpływną tkanek narażonych na bezpośredni kontakt z tymi związkami, tj. skóry, błon śluzowych jamy nosowo-gardłowej, przełyku, żołądka oraz oczu. Szczególne niebezpieczeństwo polega na głębokiej penetracji ługu i uszkodzeniu sąsiadujących tkanek i narządów (np. zniszczenie przełyku powoduje penetrację do śródpiersia, przebicie ściany żołądka - penetrację do jamy otrzewnej, a uszkodzenie rogówki prowadzi do zniszczenia gałki ocznej).

b) kwasami: powoduje martwicę koagulacyjną, tj. oparzenia chemiczne ograniczone do powierzchownych warstw tkanek narażonych na bezpośredni kontakt z kwasami. Od rozległości oparzeń skóry i stopnia uszkodzenia zależy zagrożenie życia. Lokalizacja zmian bliznowatych po wyleczeniu oparzeń może być przyczyną trwałych uszkodzeń (ograniczenie ruchomości w obrębie kończyn, niedomykalność powiek po oparzeniu skóry twarzy, zwężenie przełyku po zatruciu drogą pokarmową) i może uzasadniać potrzebę wtórnej interwencji chirurgicznej.

Inne mogące powstać toksyczne zmiany narządowe: różne mechanizmy działania substancji chemicznych są przyczyną toksycznych zmian w wątrobie, nerkach, ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym, płucach, krwi, tj. charakterystycznych, lecz niekiedy niespecyficznych następstw zatrucia. Zmiany te mogą się ujawnić z opóźnieniem w porównaniu z działaniem narkotycznym, duszącym czy żrącym: objawy występują po kilku lub kilkunastu godzinach, a niekiedy po kilku lub kilkunastu dniach.

d. charakterystyka wybranych substancji chemicznych

Tlenek węgla

Działanie toksyczne i inne szkodliwe działanie biologiczne na ustrój człowieka: gaz duszący, wiąże się z hemoglobiną krwinek i hamuje oddychanie tkankowe.

Drogi wchłaniania: przez drogi oddechowe.

Objawy zatrucia ostrego:

Uważa się, że wdychanie tlenku węgla powoduje (wartości stężeń orientacyjne):

- w stężeniach ok. 60-240 mg/ml po paru godzinach - ból głowy

- w stężeniach ok. 450 mg/ml, po 1-2 godz. - ból głowy, nudności, wymioty, osłabienie mięśni, apatię

- w stężeniach ok. 900-1000 mg/ml, po 2 godz. - zapaść, utrata przytomności

- w stężeniach ok. 1800-2000 mg/ml, w ciągu 20 min - zapaść; ryzyko zgonu po 2 godz.

- w stężeniach ok. 4000 mg/ml, po 5-10 min - zapaść; ryzyko zgonu po 30 min

- w stężeniach ok. 8000 mg/ml, po 1-2 min - zapaść; ryzyko zgonu po 10-15 min

- w stężeniach ok. 15000 mg/ml, po 1-3 min - zgon.

Następstwem ostrego zatrucia może być: nieodwracalne uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, niewydolność wieńcowa i zawał u osób ze zmianami w sercu (chorobą niedokrwienną serca).

Objawy zatrucia przewlekłego: początkowo kompensacyjne zwiększenie zawartości hemoglobiny i liczby erytrocytów, następnie zmniejszenie zdolności wysiłkowej u osób ze zmianami w naczyniach wieńcowych; zaburzenia krążenia wieńcowego i zmiany w EKG; bóle i zawroty głowy, zaburzenia pamięci, zmiany osobowości i zmiany neurologiczne.

Ditlenek siarki

Działanie toksyczne i inne szkodliwe działanie biologiczne na ustrój człowieka: gaz silnie drażniący drogi oddechowe; rozpuszcza się w wydzielinie błon śluzowych, tworząc kwas siarkowy, który działa żrąco.

Drogi wchłaniania: przez drogi oddechowe.

Objawy zatrucia ostrego: w postaci gazu i kwaśnego aerozolu w stężeniu nieznacznie przekraczającym dopuszczalne (powyżej progu węchowego) wywołuje łzawienie oczu, kaszel. Krótkotrwałe narażenie (jednominutowe) na SO₂ w stężeniu ok. 10 mg/ml powoduje silny ból oczu, ból i suchość w gardle, kaszel, duszność wskutek skurczu głośni i/albo skurczu oskrzeli. Pod wpływem SO₂ w stężeniach ok. 1000 mg/ml może nastąpić natychmiastowa śmierć. Ryzyko obrzęku płuc jest znikome. U osób z nadreaktywnością oskrzeli lub z astmą oskrzelową skurcz oskrzeli (napad astmy) może być wywołany wdychaniem aerozolu o stężeniu ok. 1 mg/ml. Skażenie wilgotnej skóry może wywołać jej miejscowe oparzenie. Skażenie oczu powoduje uszkodzenie rogówki, perforację gałki ocznej.

Następstwa ostrego zatrucia: zmętnienie rogówki oczu; odoskrzelowe zapalenie płuc, krwawienie z nosa.

Objawy zatrucia przewlekłego: przewlekłe zapalenie nosogardzieli, upośledzenie węchu, przewlekłe zapalenie oskrzeli, zwiększona podatność na wtórne infekcje, zmniejszenie wydolności oddechowej.

Benzo/a/piren

Działanie toksyczne i inne szkodliwe działanie biologiczne na ustrój człowieka: substancja umiarkowanie drażniąca, prawdopodobnie rakotwórcza dla człowieka.

Drogi wchłaniania: pary i dymy - przez drogi oddechowe.

Objawy zatrucia ostrego: pary i dymy substancji ogrzanej do wysokiej temperatury mogą powodować podrażnienia górnych dróg oddechowych - uczucie drapania w gardle, kaszel, łzawienie oczu.

Objawy zatrucia przewlekłego: mogą występować zmiany skórne: rumień, swędzenie. Odległym następstwem narażenia na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, zawierające benzo[a]piren, mogą być nowotwory.

Ołów

Działanie toksyczne i inne szkodliwe działanie biologiczne na ustrój człowieka: metal ciężki - uszkadza obwodowy i ośrodkowy układ nerwowy oraz wywołuje niedokrwistość, głównie wskutek hamowania syntezy hemoglobiny krwinek czerwonych. Gromadzi się w ustroju: przeważnie w kościach, a także w nerkach i innych tkankach. Przypuszczalnie rakotwórczy dla ludzi.

Drogi wchłaniania: drogi oddechowe, przewód pokarmowy.

Objawy zatrucia ostrego: ostre objawy zatrucia mogą wystąpić po kilkudniowym narażeniu na bardzo duże stężenie pyłu lub dymów, albo w przebiegu przewlekłego narażenia na ołów w stężeniu przekraczającym dopuszczalne normatywy higieniczne. Występują gwałtowne bóle całego brzucha (kolka brzuszna), najczęściej poprzedzone parodniowym zaparciem stolca; może wystąpić podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi. Drogą pokarmową (zatrucie przypadkowe lub umyślne) rozdrobniony (sproszkowany) ołów powoduje podobne objawy i niekiedy zażółcenie twardówki oczu oraz uszkodzenie wątroby. W przebiegu zatrucia może wystąpić uszkodzenie nerek (zwykle przemijające). Następstwem zatrucia jest anemia niedobarwliwa (spadek zawartości hemoglobiny we krwi).

Objawy zatrucia przewlekłego: niedokrwistość niedobarwliwa, zmiany w nerwach obwodowych, głównie kończyn. W ciężkich, przewlekłych zatruciach występowały niedowłady kończyn, zwłaszcza rąk, oraz objawy uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (encefalopatia ołowicza).

Ozon

Działanie toksyczne i inne szkodliwe działanie biologiczne na ustrój człowieka: gaz drażniący, powodujący głównie uszkodzenie tkanki płucnej i naczyń włosowatych.

Drogi wchłaniania: drogi oddechowe.

Objawy zatrucia ostrego: w stężeniach ok. 2 mg/ml może wystąpić ból głowy, ból i łzawienie oczu, kaszel, kichanie, uczucie suchości nosogardzieli. Po przerwaniu narażenia objawy te ustępują bez następstw. W większych stężeniach rozwija się duszność, silne łzawienie oczu, zaburzenia widzenia, ból i zawroty głowy, dezorientacja, przyspieszenie lub zwolnienie oddechów, spadek ciśnienia tętniczego krwi, zwolnienie czynności serca. Może wystąpić skurcz oskrzeli i obrzęk płuc bezpośrednio po narażeniu lub w kilka godzin po przerwaniu narażenia, z zejściem śmiertelnym. Następstwem zatrucia może być toksyczne zapalenie płuc.

Objawy zatrucia przewlekłego: zmniejszenie wydolności wysiłkowej, częste stany zapalne układu oddechowego.

Benzyna ekstrakcyjna

Działanie toksyczne i inne szkodliwe działanie biologiczne na ustrój człowieka: substancja drażniąca i działająca narkotycznie.

Drogi wchłaniania: układ oddechowy, skóra, przewód pokarmowy.

Objawy zatrucia ostrego: w postaci par może wywołać łzawienie oczu, zaczerwienienie spojówek, ból gardła, kaszel. W dużym stężeniu może wywołać ból i zawroty głowy, mdłości, wymioty, pobudzenie lub senność. W następstwie ostrego zatrucia może wystąpić zapalenie płuc.

Skażenie skóry ciekłą substancją powoduje miejscowe, niebolesne zaczerwienienie, a przy dużej powierzchni skażenia mogą wystąpić objawy zatrucia inhalacyjnego.

Skażenie oczu ciekłą substancją może wywołać ból i łzawienie oczu, zaczerwienienie spojówek.

Drogą pokarmową wywołuje mdłości, wymioty, ból brzucha, biegunkę; u osób ze zmianami w układzie pokarmowym w następstwie zatrucia mogą wystąpić zaostrzenia dotychczasowych chorób; zachłyśnięcie z ryzykiem zachłystowego zapalenia płuc.

Objawy zatrucia przewlekłego: przewlekłe narażenie zawodowe może powodować bóle głowy, drażliwość, upośledzenie pamięci i zmiany w zachowaniu oraz ryzyko wystąpienia zmian w obwodowym układzie nerwowym. Powtarzający się kontakt skóry z benzyną wywołuje jej wysuszenie i pękanie, rumień i przewlekły stan zapalny.

Nafta

Działanie toksyczne i inne szkodliwe działanie biologiczne na ustrój człowieka: substancja drażniąca, uczulająca, działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy. Zawartość n-heksanu w nafcie warunkuje wpływ toksyczny na obwodowy układ nerwowy, zawartość benzenu - na układ krwiotwórczy.

Drogi wchłaniania: przez drogi oddechowe, z przewodu pokarmowego.

Objawy zatrucia ostrego: w postaci par lub aerozolu wywołuje łzawienie oczu, zaczerwienienie spojówek, kaszel. W dużych stężeniach może spowodować ból i zawroty głowy, pobudzenie psychoruchowe, zaburzenia równowagi, mdłości, wymioty, senność, zaburzenia świadomości, drgawki. Skażenie skóry ciekłą naftą może wywołać zaczerwienienie, ból, a przedłużający się kontakt - oparzenie chemiczne. Skażenie oczu ciekłą naftą wywołuje ból, łzawienie, zaczerwienienie spojówek. Drogą pokarmową wywołuje uczucie pieczenia w gardle i przełyku, wymioty - z ryzykiem zachłystowego zapalenia płuc, biegunkę. Następstwa zatrucia ostrego: mogą wystąpić zaburzenia czynnościowe ze strony układu nerwowego, brak łaknienia.

Objawy zatrucia przewlekłego: przewlekłe stany zapalne skóry, zmiany uczuleniowe, uczulenie na światło słoneczne. W zależności od składników nafty mogą wystąpić zmiany w obwodowym układzie nerwowym, we krwi.

8. Choroby zawodowe. Tok postępowania w przypadku podejrzenia powstania choroby zawodowej

Przy ocenie narażenia zawodowego uwzględnia się w odniesieniu do:

1) czynników chemicznych i fizycznych - rodzaj czynnika, wartość stężeń lub natężeń
i średni czas narażenia zawodowego;

2) czynników biologicznych - rodzaj czynnika, ustalenie kontaktu, okresu utajenia oraz stwierdzenie mechanizmu działania lub drogi szerzenia się czynnika, bez konieczności określenia stężenia tego czynnika;

3. czynników o działaniu uczulającym (alergenów) - rodzaj czynnika i stwierdzenie kontaktu z takim czynnikiem w czasie pracy, jeżeli występował on w środowisku pracy, narzędziach pracy, surowcach, półproduktach lub gotowych wyrobach, bez konieczności określania stężenia tego czynnika;

4. czynników o działaniu rakotwórczym - substancje i preparaty chemiczne zakwalifikowane do kategorii 1 na podstawie przepisów o substancjach i preparatach chemicznych, czynniki i procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym wymienione
   w przepisach wydanych na podstawie art. 222 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy oraz pierwotną lokalizację nowotworu i okres latencji;

5. sposobu wykonywania pracy - określenie stopnia obciążenia wysiłkiem fizycznym oraz chronometraż czynności, które mogą powodować nadmierne obciążenie odpowiednich narządów lub układów organizmu ludzkiego.

Ocenę narażenia zawodowego przeprowadza:

1) w związku z podejrzeniem choroby zawodowej - lekarz, który sprawuje profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, którego dotyczy podejrzenie;

2) w toku ustalania rozpoznania choroby zawodowej - lekarz zatrudniony w jednostce orzeczniczej, o której mowa w § 5 ust. 2 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30.06.2009r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. z 2009r. Nr 105, poz. 869);

3. w toku podejmowania decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej - właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny

Dochodzenie epidemiologiczne obejmuje:

• przebieg zatrudnienia,

• badania własne,

• badania kliniczne,

• wywiad epidemiologiczny,

• zagrożenia zawodowe w środowisku pracy.

Tok postępowania :

l. Zgłoszenie podejrzenia

Zgłoszenie dokonuje:

1. Pracodawca zatrudniający pracownika, u którego podejrzewa się chorobę zawodową.

2. Lekarz podmiotu właściwego do rozpoznania choroby zawodowej, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 237 § 1 pkt 6 KP

3. Lekarz

4. Lekarz dentysta, który podczas wykonywania zawodu powziął takie podejrzenie u pacjenta

5. Pracownik lub były pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną.

Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się:

1) właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu,

2) właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy

- których właściwość ustala się według miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracownika, lub według krajowej siedziby pracodawcy, w przypadku gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie.

Właściwy państwowy inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, wszczyna postępowanie, a w szczególności kieruje pracownika lub byłego pracownika, którego dotyczy podejrzenie, na badanie w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej rozpoznania do jednostki orzeczniczej I i II stopnia powiadamiając o tym pracodawcę i jednostkę podstawową służby medycyny pracy sprawującą profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, z którą pracodawca zawarł umowę w trybie określonym odrębnymi przepisami.

Właściwym do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej rozpoznania jest lekarz spełniający wymagania kwalifikacyjne zatrudniony w jednej z jednostek orzeczniczych, który to wydaje orzeczenie.

Gdy zakres informacji zawartych w dokumentacji, dotyczącej przebiegu pracy pracownika jest niewystarczający do wydania orzeczenia lekarskiego, lekarz występuje o ich uzupełnienie do:

1. Pracodawcy.

2. Lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, którego dotyczy podejrzenie choroby zawodowej.

3. Lekarza ubezpieczenia zdrowotnego lub innego lekarza prowadzącego leczenie pracownika lub byłego pracownika, którego dotyczy podejrzenie choroby zawodowej.

4. Właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego

5. Pracownika lub byłego pracownika - w zakresie uzupełnienia wywiadu zawodowego przeprowadzonego przez lekarza wykonującego zawód w ramach indywidualnej praktyki lekarskiej, indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej, grupowej praktyki lekarskiej lub zatrudnionego w zakładzie opieki zdrowotnej albo właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego wydającego skierowanie na badanie w celu rozpoznania choroby zawodowej.

Orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej otrzymują:

• właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny.

• Pracownik lub były pracownik, którego dotyczy orzeczenie,

• osoba zgłaszająca podejrzenie choroby zawodowej,

• w przypadku gdy orzeczenie lekarskie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w jednostce orzeczniczej II stopnia - również jednostce orzeczniczej I stopnia.

W przypadku, kiedy pracownik lub były pracownik badany w jednostce orzeczniczej I stopnia nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej, w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego ma prawo za pośrednictwem jednostki orzeczniczej I stopnia, zatrudniającej lekarza, który wydał orzeczenie wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia.

W przypadku wystąpienia pracownika lub byłego pracownika z wnioskiem o ponowne badanie, jednostka orzecznicza I stopnia powiadamia o tym właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego. Orzeczenie wydane w wyniku ponownego badania jest ostateczne.

Właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny:

1. wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzję o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej na podstawie:

9. materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim,

10. oceny narażenia zawodowego pracownika.

Właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny przed wydaniem decyzji ma prawo:

• żądać od lekarza wydającego orzeczenie lekarskie, uzupełnienia orzeczenia,

• wystąpić do jednostki orzeczniczej II stopnia o dodatkową konsultację,

• podjąć inne czynności niezbędne do uzupełnienia materiału dowodowego.

Każda ze stron zainteresowanych ma prawo odwołać się od decyzji do:

- państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego,

a od decyzji państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego do:

- Naczelnego Sądu Administracyjnego

Właściwy państwowy inspektor sanitarny przesyła decyzje o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzję o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej:

1) zainteresowanemu pracownikowi lub byłemu pracownikowi;

2) pracodawcy lub pracodawcom zatrudniającym pracownika w warunkach, które mogły spowodować skutki zdrowotne uzasadniające postępowanie w sprawie rozpoznania i stwierdzenia choroby zawodowej;

3) jednostce orzeczniczej zatrudniającej lekarza, który wydał orzeczenie lekarskie;

4) właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy.

Państwowy powiatowy inspektor sanitarny albo państwowy wojewódzki inspektor sanitarny w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej stała się ostateczna, sporządza kartę stwierdzenia choroby zawodowej i przesyła ją do Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera w Łodzi. Państwowy wojewódzki inspektor sanitarny przesyła kartę, także państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu.

W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany:

1. ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym państwowym inspektorem sanitarnym,

2. przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze,

3. zapewnić realizację zaleceń lekarskich.

Pracodawca po zakończeniu postępowania mającego na celu ustalenie uszczerbku na zdrowiu lub niezdolności do pracy w związku ze stwierdzoną chorobą zawodową pracownika przesyła do Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr med. Jerzego Nofera w Łodzi oraz do właściwego państwowego inspektora sanitarnego zawiadomienie o skutkach choroby zawodowej.

Cel i organizacja badań profilaktycznych w Polsce

Wraz z rozwojem przemysłu i wprowadzeniu nowych technologii produkcyjnych wzrosła liczba czynników szkodliwych - zagrażających zdrowiu pracowników.

Celem badań profilaktycznych jest:

1. wczesne wykrywanie uszkodzeń zdrowia

2. ochrona osób zagrożonych przed dalszym ryzykiem narażenia na czynniki szkodliwe

3. badania kontrolne mają na celu określić czy chory pracownik po długotrwałej chorobie

( ponad 30 dni) jest zdolny do podjęcia pracy na poprzednim stanowisku.

Główny cel - zapobieganie chorobom zawodowym.

Organizacja badań profilaktycznych :

Badania wstępne - Badaniom wstępnym podlegają wszyscy pracownicy rozpoczynający pracę zawodową, oraz przenoszeni na inne wydziały, działy
i stanowiska pracy. Skierowanie na badania wydają zakłady pracy, określając w nim miejsca pracy, stanowisko pracy.

Badania okresowe - Badaniom okresowym podlegają pracownicy bez względu na rodzaj wykonywanej pracy, termin badań okresowych ustala właściwy lekarz w porozumieniu z kierownikiem zakładu pracy.

Badania kontrolne - Badaniom kontrolnym podlegają pracownicy po chorobie trwającej
30 dni. Pracownik zobowiązany jest zgłosić się do lekarza w ostatnim dniu niezdolności do pracy .

Badania okresowe i kontrolne są płatne, koszt pokrywa zakład pracy.

Badania profilaktyczne mogą wykonywać tylko lekarze uprawnieni wpisani w rejestr w Wojewódzkim Ośrodku Medycyny Pracy.

Lekarz prowadzi rejestry badań profilaktycznych, które mogą być kontrolowane przez Wojewódzki Ośrodek medycyny Pracy.

Lekarz na podstawie badań wydaje zaświadczenie w dwóch egzemplarzach - dla pracownika i pracodawcy.

Od orzeczenia lekarza służy odwołanie w ciągu 7 dni za pośrednictwem tego lekarza, który wydał zaświadczenie do Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy, kolejne badanie musi być przeprowadzone w ciągu 14 dni.

Dla pracowników nie pracujących w warunkach narażenia na czynniki szkodliwe może wydać zaświadczenie lekarz rodzinny lub ogólny, jednak tylko wtedy gdy, pracodawca napisze na skierowaniu - brak narażenia - za co odpowiada pracodawca.

Przepisy prawne obowiązujące w Polsce warunkują rozpoznanie choroby zawodowej faktem umieszczenia jej w wykazie chorób zawodowych opublikowanym w Dz. U. z 2009r. Nr 105, poz. 869.

Wykaz ten obejmuje 26 jednostek chorobowych m.in.: zatrucia, pylice, przewlekłe choroby oskrzeli, przewlekłe choroby narządu głosu, nowotwory złośliwe, choroby skóry, choroby zakaźne i inwazyjne, choroby narządu ruchu, uszkodzenia słuchu, zespół wibracyjny.

Nie mogą być uznawane za choroby zawodowe te schorzenia, które występują z dużą częstotliwością w populacji ogólnej ( np. tzw. choroby cywilizacyjne, zmiany zmiękczająco-zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawów, dyskopatie ).

9. Uregulowania prawne:

1. Ustawa z dnia 14 marca 1985r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (tekst jednolity:
   Dz. U. z 2006r. Nr 122, poz. 851 z póź. zm.)

2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30.06.2009r. w sprawie chorób zawodowych
   (Dz. U. z 2009r. Nr 105, poz. 869)

3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób. ( Dz. U. z 2002r. Nr 132, poz.1121)

4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30.05.1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie Pracy (Dz. U. z 1996r. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.)

5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003r.Nr 169, poz.1650 z późn. zm.)

6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 01 grudnia 2004r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. z 2004r. Nr 280, poz. 2771 z późn. zm.)

7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2004r. w sprawie badań
   i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2004r. Nr 73, poz. 645 z późn. zm.)

8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Polityki Socjalnej z dnia 11 grudnia 1998r.
   w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. (Dz. U. z 1998r. Nr 148, poz. 973)

9. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001r. o substancjach i preparatach chemicznych
   (t.j.: Dz. U. z 2009r. Nr 152, poz. 1222)

10. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 lutego 2010r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem (Dz. U. z 2010r. Nr 27, poz. 140)

11. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2007r. w sprawie karty charakterystyki (Dz. U. z 2007r. Nr 215, poz. 1588)

12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003r. w sprawie kryteriów
    i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych. ( Dz. U. z 2003r. Nr 171, poz. 1666 z późn. zm.)

13. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz niektórych preparatów chemicznych ( Dz. U. z 2009r. Nr 53, poz. 439)

Stan prawny na 31.10.2010r.

Opracował :

Adam Kowalski

15

---