PODSTAWY WIEDZY O PAŃSTWIE I PRAWIE

SEMESTR I

TEMAT : PODMIOT PRAWA

Podmiot prawa to każdy, kto może posiadać uprawnienia lub obowiązki. O tym kto podmiotem prawa jest decydują normy prawne zawarte w obowiązujących aktach prawnych nadając jednocześnie „podmiotowość prawną”. Istnieją dwie podstawowe grupy podmiotów prawnych :

1. OSOBY FIZYCZNE

Wszyscy ludzie są osobami fizycznymi w rozumieniu prawnym i mogą być podmiotami prawa. Prawo w poszczególnych państwach wyznacza moment nabycia przez człowieka podmiotowości prawnej oraz określa do kiedy ona trwa. W większości współczesnych państw uznaje się podmiotowość prawną człowieka od narodzin do śmierci.

2. OSOBY PRAWNE

Ta grupa podmiotów prawa jest tworem prawa sięgającym czasów rzymskich. Prawo obowiązujące w poszczególnych państwach wyodrębnia je poprzez określenie :

1. jakie organizacje mają osobowość prawną

2. tryb powstawania osób prawnych

3. zakres działania osób prawnych

4. tryb likwidacji osób prawnych

Wśród osób prawnych wyodrębnia się dwa podstawowe typy :

1. Korporacja czyli osoba prawna powstającą w wyniku zorganizowania się pewnej liczby osób fizycznych, zmierzających do osiągnięcia wspólnego celu przy czym osoby te stają członkami tej organizacji,

2. Zakład czyli osoba prawna, której powstanie, cel, rodzaj i sposób działalności określa założyciel w statucie przy jednoczesnym przeznaczeniu przez niego określonego majątku stanowiącego podstawę działalności danego zakładu.

Po zajęciach słuchacz powinien umieć odpowiedzieć na pytania

1. Podaj definicję podmiotu prawnego ?

2. Scharakteryzuj korporacyjną osobę prawną ?

3. Scharakteryzuj zakład jako typ osoby prawnej ?

PODSTAWY WIEDZY O PAŃSTWIE I PRAWIE

SEMESTR I

TEMAT : STOSOWANIE PRAWA

Stosowanie prawa to działania (akty) prawne kwalifikujące konkretne indywidualne sytuacje (fakty, stosunki) według normy prawnej.

Nauka prawa wyodrębnia dwa podstawowe typy stosowania prawa :

1. typ sądowniczy - treść aktu jest wyznaczona przez treść przepisów prawa materialnego, ale organ państwa jest upoważniony do oficjalnego, wiążącego stwierdzenia, że wystąpiły okoliczności, w których określona norma prawa materialnego znajduje zastosowanie i na tej podstawie jest upoważniony do ustanowienia określonego rodzaju normy indywidualnej i konkretnej do pewnej sprawy.

2. typ kierowniczy - organ państwa ma kompetencję do wydania aktu o treści w ogólnym tylko zarysie wyznaczonej przez normy prawa materialnego

Etapy stosowania prawa :

1. Wybór przepisu prawa, który będzie podstawą decyzji w konkretnej sprawie,

2. Interpretacja wybranego przepisu prawnego,

3. Zebranie materiału dowodowego o faktach, z którymi mają być związane skutki prawne,

4. Subsumcja czyli zakwalifikowanie danego przypadku do pewnego rodzajowo określonego przez przepisy prawa zachowania się.

5. Wiążące ustalenie konsekwencji prawnych faktu, który w wyniku subsumcji został zakwalifikowany jako fakt przewidziany przez przepisy prawa.

Stosowanie prawa w przypadkach nie unormowanych odbywa się z wykorzystaniem sposobów wymienionych poniżej rozumowań wypracowanych przez praktykę prawniczą :

1. wnioskowanie per analogiam występujące w dwóch postaciach :

• analogia legis ( analogia z ustawy)

• analogia iuris ( analogia z prawa)

wnioskowanie a fortiori występujące w dwóch postaciach :

• a maiori ad minus ( z większego mniejsze)

• a minori ad maius (z mniejszego do większego)

• wnioskowanie a contrario

Po zajęciach słuchacz powinien umieć odpowiedzieć na pytania :

1. Opisz czym jest stosowanie prawa ?

2. Podaj podstawowe typy stosowania prawa ?

3. Podaj etapy stosowania prawa ?

4. Wymień rodzaje wnioskowań wykorzystywane do stosowania prawa w przypadkach nieunormowanych ?

5. Wymień rodzaje wnioskowań wykorzystywane do stosowania prawa w przypadkach nieunormowanych ?

PODSTAWY WIEDZY O PAŃSTWIE I PRAWIE

SEMESTR I

TEMAT : WYKŁADNIA PRAWA OBOWIĄZYWANIE PRAWA

I.WYKŁADNIA PRAWA

1. Wykładnia prawa to wyjaśnienie właściwego sensu przepisów prawnych w celu ustalenia lub konstruowania znaczenia norm prawnych

2. Podział wykładni ze względu na podmiot dokonujący :

1. wykładnia autentyczna - przez organ ustanawiający przepis

2. wykładnia legalna - dokonywana przez upoważniony do tego organ państwa,

3. wykładnia praktyczna - dokonywana w procesie wykonywania prawa przez stosujące je organy

4. wykładnia prywatna - dokonywana przez każdego adresata przepisu na własny użytek

3. Podział wykładni ze względu na stosowane dyrektywy interpretacyjne :

1. wykładnia językowa - polega na ustaleniu znaczenia i zakresu wyrażeń tekstu prawnego ze względu na język, w którym został sformułowany stosowane są w niej dyrektywy interpretacyjne językowe takie jak np. :

• definicja legalna - zwrot prawny zdefiniowany w przepisie prawnym, które zawsze muszą być używane w tym samym znaczeniu

• zwroty w tekście prawnym mają takie same jak w potocznym chyba, że istnieją przeciw temu dostateczne racje,

• zwroty języka prawnego należy rozumieć z zgodnie z znaczeniem nadanym mu przez ten język

• zwroty jednobrzmiące użyte w tym samym tekście prawnym maja zawsze to samo znaczenie

2. wykładnia systemowa - polega na ustaleniu znaczenia przepisu prawnego ze względu na ich usytuowanie w systematyce aktu prawnego / normatywnego w systemie prawa lub gałęzi prawa; stosowane są w niej dyrektywy :

• norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu

• norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą

• norma szczególna uchyla normę ogólną

• wykładnia funkcjonalna - polega na ustaleniu znaczenia przepisów zgodnie z funkcją, czyli dorozumianym celem jaki chciał osiągnąć prawodawca stanowiąc dany przepis.

II. OBOWIĄZYWANIE W CZASIE

1. OBOWIĄZYWANIE W PRZESTRZENI :

1. zasadą jest, że akt normatywny obowiązuje na całym obszarze państwa,

2. kolizje terytorialnego zakresu obowiązywania aktów normatywnych są rozstrzygane w różny sposób w zależności od gałęzi prawa, ale można wskazać kilka najważnejszych :

• zasada terytorialności; ustawę karną danego państwa stosuje się do wszystkich osób, które popełniły czyn zabroniony na obszarze tego państwa

• zasada represji wszechświatowej; ustawę karną danego kraju stosuje się zarówno wobec obywateli jak i cudzoziemców w przypadkach popełnienia przez nich określonych przestępstw ( rozbójnictwo morskie, fałszerstwo pieniędzy i papierów wartościowych, handel kobietami lub dziećmi, handel środkami odurzającymi i in. )

• zasada lex rei sitae - zagadnienia dotyczące własności, użytkowania i innych praw związanych z rzeczą rozstrzyga się według prawa miejsca, w którym rzecz się znajduje

• zasada lex petriae - w zakresie prawa osobowego właściwe są przepisy państwa, którego obywatelem jest dana osoba

2. OBOWIĄZYWANIE PRAWA W CZASIE :

1. akt normatywny wchodzi w życie w terminie, który został w nim wskazany, z chwilą ogłoszenia (okres pomiędzy publikacją a wejściem w życie nazywa się wówczas „vacatio legis”)

2. zasada „lex retro non agit” - dyrektywa ogólna służącą zapewnieniu pewności obrotu prawnego i ochronie praw osób i podmiotów w nim uczestniczących

Po zajęciach słuchacz powinien umieć odpowiedzieć na pytania :

1. Podaj definicję wykładni prawa

2. Podaj scharakteryzuj rodzaje wykładni prawa ze względu na podmiot dokonujący ?

3. Podaj rodzaje wykładni ze względu na stosowane dyrektywy interpretacyjne ?

4. Omów zagadnienie obowiązywania prawa w przestrzeni ?

5. Omów zagadnienia obowiązywania prawa w czasie

6. Podaj przykłady dyrektyw dla wykładni językowej i systemowej ?

TEMAT : OD MONARCHII DO DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

I. Teorie powstania państwa :

• teistyczna - teoria, która zakłada, że władza pochodzi od Boga; istnieje konieczność podziału państwa na rządzących i rządzonych; koncepcja ta powstała w starożytności, licznych zwolenników zyskała w średniowieczu

• teologiczna - jej twórcą był św. Augustyn, który w dziele zatytułowanym De civitatis Dei twierdził, że władza pochodzi od Boga, a państwo na ziemi powinno wzorować się na państwie niebieskim. Teorię tę zmodyfikował św. Tomasz z Akwinu: władza pochodzi od Boga, ale sposób rządzenia jest wymysłem człowieka, bo państwa nie są doskonałe.

• patriarchalna - koncepcja, która utożsamia państwo z rodziną; w tej teorii władza królewska wywodzi się z tradycji władzy ojca rodziny; koncepcja ta jest charakterystyczna dla feudalnej monarchii absolutnej

• umowy społecznej - według tej teorii państwo jest wynikiem umowy między obywatelami, suwerenem w takim państwie jest naród;

• podboju i przemocy - zakłada, że państwa powstają w wyniku podbijana słabszych plemion przez plemiona silniejsze, w ten sposób za pomocą podbojów powiększa się terytorium państwa.

• solidarystyczna - państwo powstało jako forma solidarnego dzielenia się obowiązkami.

• psychologistyczna - państwo to najlepsza forma zaspokajania potrzeb psychicznych - bezpieczeństwa, afiliacji, dominacji.

• marksistowska (bazy i nadbudowy) - państwo jest formacją, która istnieje wyłącznie w społeczeństwach klasowych; powstaje, bo służy wyzyskowi klasy robotniczej; w wyniku rewolucji proletariatu w naturalny sposób obumrze

• teoria państwa w katolickiej nauce społecznej - według tej koncepcji państwo istnieje w świadomości człowieka i ma za zadanie służyć poprawie jakości bytu obywateli

• funkcjonalna - dominuje we współczesnej socjologii, głosi, że państwo powstało jako ostatnia forma rozwoju społecznego i całe dzieje pokazują, że społeczeństwa dążą do takiej właśnie formy.

II. Podstawowe formy ustrojowe państwa :

1. Monarchia to ustrój polityczny lub forma rządów, gdzie suwerenem jest jeden człowiek, nazywany monarchą. Monarcha sprawuje władzę zazwyczaj dożywotnio, jego funkcja jest często dziedziczna i zwykle jego stanowisko jest nieusuwalne.

W starożytności monarcha skupiał w swym ręku dożywotnio całość władzy w państwie a jego praktycznie nieograniczoną władzę wywodzono z faktu jego bliskiego związku z bóstwami lub przekonania, że sam władca jest bogiem (monarchia despotyczna). W średniowieczu powstała monarchia feudalna. Monarcha był najwyższym suwerenem, jednak nie zawsze miał realną władzę nad swoimi wasalami. Przyczyną tej sytuacji był brak możliwości władcy wyegzekwowania swojej władzy w ramach stosunków lennych (zasada „wasal mego wasala nie jest moim wasalem). Taka sytuacja doprowadziła z czasem do ograniczenia władzy monarszej, do powstania pierwszych parlamentów i kodyfikacji praw (monarchia stanowa). Przemiany gospodarczo-społeczne w dobie nowożytnej (XVI-XVII w) spowodowały załamanie roli w państwie panów feudalnych i umocnienia suwerennej władzy monarchy i scentralizowania organizacji państwa (monarchia absolutna). Rozwój przemysłu i handlu, wzrost burżuazji i klasy średniej oraz rewolucja francuska doprowadziły do upadku absolutyzmu. Monarchia przetrwała jako forma ustrojowa, ale monarcha stał się w niej najwyższym urzędnikiem administracji państwowej o nieco większych prawach niż jego poddani (monarchia konstytucyjna). Specyficzną formę monarchii wytworzyła się w Anglii gdzie realna władza należy do parlamentu i rządu kierowanego przez premiera a monarcha sprawuje tylko funkcję reprezentacyjną (monarchia parlamentarna). Ostateczny upadek tej formy ustrojowej nastąpił po I wojnie światowej, choć nadal zachowała się ona w niektórych państwa głownie w formie monarchii konstytucyjnej (np. Hiszpania, Holandia).

II. Republika - ustrój polityczny, w którym władza jest sprawowana w określonym przedziale czasowym przez organ wyłoniony w wyniku wyborów. Powstał już w starożytności (Rzym) i aż do XVIII w. występował sporadycznie w niektórych krajach (Italia) od czasów powstania USA i Rewolucji Francuskiej ustrój ten zaczął powoli zdobywać przewagę.

III. Państwo prawne - doktryna stworzona niemiecką naukę prawa w XIX w. ; zgodnie z nią ustrój państwa opiera się wyłącznie na konstytucji i zawartych w niej zasadach : trójpodziału władzy, związania organów państwa prawem, gwarancją praw człowieka, niezależność sądownictwa.

Po zajęciach słuchacz powinien umieć odpowiedzieć na pytania :

7. Wymień 3 teorie powstania państwa i krótko je scharakteryzuj

8. Podaj dwie podstawowe formy ustrojowe państwa i wskaż czym się różnią

PODSTAWY WIEDZY O PAŃSTWIE I PRAWIE

SEMESTR I

TEMAT : WSPÓŁCZESNE TYPY I FORMY PAŃSTWA

1. Klasyfikacja państw ze względu na strukturę terytorialną :

1. unitarne - państwo, którego władza suwerenna dotyczy całego jego obszaru w takim samym zakresie,

2. federacja - to państwo składające się z wielu państw, które ograniczyły wykonywanie swojej suwerenności na rzecz powołanego przez siebie państwa złożonego (federalnego, związkowego) lub uzyskały ograniczoną suwerenność w wyniku przekształcenia państwa unitarnego. W federacji oprócz organów państw składowych istnieją organy władzy federalnej o ściśle wyznaczonym zakresie kompetencji. Przykładami federacji są : Szwajcaria, USA, Niemcy.

3. konfederacja - związek kilku państw, które wprawdzie ograniczyły wykonywanie swojej suwerenności przez uzgodnienie wspólnej polityki, ale nie powołały wspólnych organów (organu) zdolnych ograniczać władzę państw - członków. Mają charakter nietrwały na co wskazują doświadczenia historyczne.

2. Klasyfikacja państw ze względu na reżim polityczny :

1. Państwo obywatelskie - państwo, w którym obywatele mają istotny wpływ na jego funkcjonowanie a także mają prawo brać udział w podejmowaniu decyzji państwowych, wpływają na ich realizację i kontrolują ją,

2. Państwo autorytarne - państwo w którym organy władzy państwowej zajmują stanowisko nadrzędne stanowisko wobec obywatela, wymagają od niego podporządkowania się decyzjom państwa

3. Państwo totalitarne - państwo, które dąży do pełnej kontroli nad wszystkimi sferami życia obywateli

4. Państwo demokracji politycznej - państwo spełniające następujące kryteria :

• suwerenem jest ogół obywateli (naród, lud itd.)

• system prawa wyborczego nie faworyzuje żadnej grupy społecznej,

• społeczeństwo powołuje i odwołuje organy państwowe

• wola większości jest ograniczona przez granicę praw jednostki

• Podstawowe formy systemów rządów demokratycznych :

1. Parlamentarno - gabinetowy - władza wykonawcza ma charakter dualistyczny, obok głowy państwa nie ponoszącej odpowiedzialności przed parlamentem i nie biorącej udziału w czynnym życiu politycznym istnieje mianowany przez nią rząd z premierem, do którego należy właściwa władza wykonawcza; rząd musi mieć większość w parlamencie

2. Prezydencki - nazwę bierze od specyficznej konstrukcji władzy wykonawczej, w systemie tym nie ma rozdziału funkcji pomiędzy głową państwa i stanowiskiem szefa rządu a obie są pełnione przez prezydenta; ponadto nie istnieje tam rząd jako odrębne ciało kolegialne a ministrowie są wyłącznie najwyższymi urzędnikami w danym dziale administracji

3. Mieszany - przypomina system parlamentarno -gabinetowy, ponieważ także w nim obok głowy państwa funkcjonuje rząd na czele z premierem, a rząd musi mieć poparcie w parlamencie mogącym go obalić; jednocześnie z systemu prezydenckiego zapożyczono : pochodzenie głowy państwa z wyborów powszechnych, nadanie jej uprawnień do wydawania własnych aktów prawnych, prawo wyznaczania kierunków polityki państwa.

Po zajęciach słuchacz powinien umieć odpowiedzieć na pytania :

1. Podaj typy państw sklasyfikowane ze względu na strukturę terytorialną i krótko scharakteryzuj?

2. Podaj typy państw ze względu na panujący w nich reżim polityczny ?

3. Podaj podstawowe formy systemu rządów demokratycznych ?

---