Zestaw 1
1) Przykłady zastosownia surowców skalnych w budownictwie
Zastosowanie skał magmowych w bud:
- Granity - duże znaczenie jako materiał budowlany: elementy budowlane murowe, płytki wykładzinowe ozdobne, schody, materiały i elementy drogowe, tłuczeń, kliniec.
- Sjenity - są bardzo cenionym kamieniem budowlano-architektonicznym ze względu na łatwość szlifowania ich i polerowania: płyty okładzinowe, schody, posadzki, pomniki.
- Bazalty - tłuczeń kolejowy, drogowy, leizna.
Zastosowanie skał osadowych w budownictwie:
- Wapień - materiały wiążące (cement, wapno), tłuczeń drogowy, grysy, płyty okładzinowe.
- Dolomit - okładziny, bloki, materiały ogniotrwałe
Zastosowanie skał metamorficznych w bud:
- Marmury - kamień budowlany dekoracyjny, blok płyty, kolumny, schody, mączki
- Gnejsy - drogowe materiały kamienne, brukowiec, krawężniki.
2) Formy transportu materiału skalnego przez rzekę
- wleczone (transportowane/tłoczne po dnie)
- w formie unośniej (w stanie zawiesiny)
- w postaci rozpuszczonej w wodzie
3) Co to są koluwia.
Koluwia - to utwory przemieszczone z wyższych partii w wyniku działania sił ciężkości, tj. powierzchniowych ruchów masowych. Najczęściej są to produkty spełzywań utworów zwietrzelinowych, osuwisk, obrywów, usypisk.
4) Narysuj zrąb i rów tektoniczny
rys. 20 c, d, str. 60.
5) Objaśnij elementy leja depresyjnego
Lej depresji - obszar obniżonego statycznego zwierciadła wód gruntowych w stosunku do jego naturalnego poziomu wokół miejsca ich poboru.
Zestaw 2
1) Jakie czynniki wywołują metamorfizm skał.
Wysoka temperatura i ciśnienie, a niekiedy również składniki ciekłe i gazowe zawarte nawet w niewielkich ilościach w skale podlegającej przeobrażeniu.
Ze względu na intensywność czynnika dominującego w przeobrażeniu skał wyróżnia:
- metamorfizm termiczny - wynikający głównie z działania podwyższonej temperatury
- metamorfizm kontaktowy - wynikający z ciepła pochodzącego od intrudującej magmy
- metamorfizm dynamiczny - spowodowany podwyższonym ciśnieniem.
2) Skutki erozji deszczowej
Drążenie miękkich utworów powierzchniowych przez krople deszczu. Przy strugach i strumieniach mogą erodować lite skały, tworząc w nich rynny.
3) Od czego zależy spoistość gruntu
Spoistość gruntu zależy od wskaźnika plastyczności IP=wL-wP (różnica pomiędzy granicą płynności i plastyczności). Wskaźnik plastyczności wskazuje, ile wody wchłania grunt przy przejściu ze stanu półzwartego półzwartego stan płynny.
4) Objaśnij elementy ułożenia warstw
Położenie warstw określają dwa elementy przestrzenne:
- bieg warstwy (rozciągłość), który wyznacza linia przecięcia stropu lub spągu warstwy z płaszczyzną poziomą
- upad warstwy - to największy kąt pionowy zawarty między jedną z powierzchni warstwy (stropem lub spągiem) a płaszczyzną poziomą (kąt ten leży zawsze w płaszczyźnie prostopadłej do rozciągłości)
5) Objaśnij pojęcia: infiltracja i drenaż.
Infiltracja - przesączenie w głąb gruntów wody pochodzącej z opadów atmosferycznych. Zależy od przepuszczalności gruntów, rzeźby terenu, pokrycia szatą roślinną, temperatury powietrza, klimatu, przemarzania gruntu i działalności człowieka.
Drenaż - doprowadzenie wody za pomocą rurek drenarskich do rowów, którymi spływa poza obszar odwadniany bądź grawitacyjnie, bądź za pomocą pompowania.
Zestaw 4
1) Główne cechy fliszu
Podstawową cechą fliszu jest występowanie serii naprzemianległych warstw skalnych zbudowanych głównie z różnorodnych piaskowców oraz z mułowców i iłowców. Pomiędzy kolejnymi seriami skalnymi występują ostre, dobrze widoczne dolne granice wyróżniające się zmianą uziarnienia skały.
2) Co to jest podciąganie kapilarne
Podciąganie kapilarne - podciąganie wody w kapilarach (mikroskopijny rureczkach) na skutek działania sił napięcia powierzchniowego oraz sił adhezji (przyczepności).
3) Siły kohezji i tarcie wewnętrzne
Kohezja, czyli spójność, jest to właściwość, dzięki której cząstki mineralne są ze sobą związane. Na kohezję wpływają:
- przyciąganie między cząsteczkowe
- koloidy, które działają zlepiająco na cząstki gr
- siły kapilarne.
Kohezja wywołana przyciąganiem międzycząsteczkowym i koloidalnym nazywana jest kohezją rzeczywistą, a wywołana napięciem kapilarnym kohezją pozorną.
Tarcie wewnętrzne jest to opór stawiany przy przesuwaniu się cząstek gruntu względem siebie. Opór ten zależy od wymiaru i kształtu cząstek, kohezji, obecności wody oraz ciśnienia, pod jakim utwór się znajduje i przede wszystkim od rodzaju gruntu.
4) Wymień grunty kamieniste
- zwietrzelina (KW) - to grunty tworzące się w miejscu wietrzenia
- zwietrzelina gliniasta (KWg) - występuje w strefie pyłów i iłów pokrywy zwietrzelinowej.
- rumosz (KR) - nie leży w miejscu powstania, ale czynnikiem transportu nie jest woda.
- rumosz gliniasty (KRg) - rumosz przemyty z domieszką frakcji iłowej.
- otoczaki (KO) - grunt podlegał procesom transportu i osadzania w wodzie.
5) Co to jest podstawa erozyjna + przykłady
Miejsce w podłużnym profilu doliny rzecznej, w którym rzeka - z racji minimalnego spadku - nie może już pogłębiać swojego koryta i procesy erozyjne (wcinania się rzeki w podłoże) zostają zastąpione akumulacyjnymi (osadzaniem przez rzekę niesionego materiału).
Zestaw 5
1) Scharakteryzuj właściwości skał ilastych
- właściwości sorpcyjne - zdolność do sorbowania niektórych kationów i anionów z roztw, zatrzymania ich oraz wymiany na inne.
- właściwości plastyczne - wynikają z blaszkowatej budowy i znacznego rozdrobnieni
- pęcznienie - jedna z najbardziej charakterystycznych cech. Pęcznienie gruntów może utrudniać posadowienie budowli, prowadzenie dróg i inne roboty ziemne. Decyduje ono także o bilansie wody w gruntach i wpływa na ich przepuszczalność.
- ściśliwość - ściśliwość głównej mierze wywołana jest usuwaniem wody ze skał ilastych poddanych obciążeniom.
2) Rodzaje i skutki erozji rzecznej
- erozja denna - woda w czasie ruchu porywa produkty wietrzenia, unosząc je i uderzając nimi o dno niszczy je i pogłębia
- erozja boczna - powoduje podcięcie podstawy brzegu i zachwianie jego równowagi, przez co może się on osunąć do rzeki.
- erozja wsteczna - spadająca woda z wodospadu podmywa ścianę wodospadu, która się obrywa.
3) Pochodzenie gruntów
Grunty skaliste występują w Polsce głównie na obszarach górskich - występują na powierzchni lub pod warstwą zwietrzeliny.
Grunty nieskaliste mineralne pochodzą w wyniku wietrzenia, erozji i denudacji skał pierwotnych (magmowych, osadowych i metamorficznych) oraz współczesnych powierzchniowych procesów geodynamicznych i akumulacji ich produktów w środowisku lądowym i morskim.
4) Objaśnij elementy osuwiska
Nisza osuwiskowa - zagłębienie w miejscu, w którym osunęła się ziemia.
Rynna osuwiskowa - zsuwają się po niej masy koluwialne.
Język osuwiska - miejsce, gdzie został przemieszczony materiał skalny.
5) Objaśnij prawo Darcy'ego
Prawo Darcy'ego (przewodność hydrauliczna) - prawo określające jednostkowe natężenie przepływu wody w ruchu laminarnym (prędkość filtracji), zależnie od współczynnika filtracji i spadku hydraulicznego.
Zestaw 6
1) Co to jest diagneza
Diagneza jest końcowym etapem powstania skał osadowych. Jest to ogół procesów prowadzących do przeobrażenia luźnego, miękkiego osadu w zwięzłą skałę. Do najważniejszych procesów diagenetycznych należą: twardnienie koloidów, kompakacja, rekrystalizacja i cementacja. W procesach tych można wyróżnić 3 stadia: odwodnienie, odsolenie i zlepienie osadu.
2) Mechanizm działania i skutki erozji morskiej
Ruch wody morskiej spowodowany przez wiatr, czyli falowanie i ruch wywołany przyciąganiem księżyca i słońca (przepływ i odpływ morza) prowadzi do zniszczenia zarówno dna, jak i brzegów. Działanie erozyjne falowania powoduje obsuwanie się brzegu i powstanie klifu. Brzegi zbudowane z iłu, pisaku i żwiru są łatwo rozmywane przez fale - część jest transportowana w głąb morza, a część zostaje jako wał wał brzegowy. Skutek czego erozja morska w pewnej odległości od brzegu zatrzymuje się, powodując powstanie erozyjnego tarasu morskiego.
3) Kryteria klasyfikacji gruntów budowlanych
- skład mineralny
- struktura (ziarnista, komórkowa, kłaczkowi-agregatowa) i tekstura
- skład ziarnowy (granulometryczny)
4) Wymień formy powierzchniowych ruchów masowych
- trzęsienia Ziemi
- ruchy lądotwórcze
- ruchy górotwórcze
5) Objaśnij zjawisko sufozji
Sufozja polega na wymywaniu cząstek drobniejszych lub ziaren szkieletu mineralnego gruntu pod wpływem przepływającej przez ten grunt wody. Wyróżniamy:
- sufozja mechaniczna - polega na przemieszczeniu się drobniejszych cząstek lub ziaren szkieletu mineralnego przez pory na skutek ruchu wody podziemnej.
- sufozja chemiczna - spowodowana jest rozpuszczającym działaniem przepływającej wody podziemnej na rozpuszczalne cząstki i ziarna gruntu.
- sufozja chemiczno-mechaniczna - zachodzi wtedy, gdy woda podziemna oddziałuje zarówno chemicznie, jak i mechanicznie.
Zestaw 8
1) Skutki wietrzenia chemicznego
- utlenianie (oksydacja)
- uwodnienie (hydratacji)
- uwęglanowienie (karbonatyzacja) - dokonuje się w obecności kwasu węglowego, pod wpływem którego minerały są całkowicie lub częściowo rozpuszczane
- redukcja - proces odwrotny do oksydacji
2) Co to są aluwia
Aluwia - utwory osadzone przez rzekę na dnie koryta lub na jego obrzeżach.
3) Opisz skały z rodziny granitu
Granit to lita, kwaśna skała magmowa - głębinowa, średnio- lub drobnokrystaliczna. Ma budowę jawnokrystaliczną na skutek środowiska głębinowego w jakim powstał. Skład mineralny to głównie kwarc. Do skał rodziny granitu należą także porfir kwarcowy czy riolit. Odznaczają się na ogół dużą odpornością na działania czynników klimatycznych, cechują się dobrymi parametrami mechanicznymi i wytrzymałościowymi. W Polsce występuje m.in. na Dolnym Śląsku i w Tatrach.
4) Opisz elementy uskoku
Skrzydło wiszące - warstwa, która doznała przemieszczenia w górę.
Skrzydło zrzucone - warstwa, która przemieściła się w dół.
Ślizg - spadek powstały między skrzydłem wiszącym a zrzuconym.
5) Właściwości hydrogeologiczne skał
Właściwości hydrogeo skał określają zdolność do gromadzenia i przewodzenia wolnej wody przez skały. Wiąże się ona z występowaniem w skałach: por, szczelin i kawern.
- wodoprzepuszczalność - zdolność do przepuszczania wody siecią kanalików utworzonych z prów.
- odsączalność (defiltracja) - zdolność skały do oddania wody wolnej.
Zestaw 9
1) Scharakteryzuj skały okruchowe
Skały okruchowe zwane też klastyczne, złożone są z materiału pochodzącego z mechanicznego rozdrobnienia różnych skał, które dzielą się na: gruboziarniste (psefitowe) - np. żwir, zlepieniec, średnioziarniste (psamitowe) - np. piasek i drobnoziarniste (pyłowe lub iłowe) - np. muły, iły, lessy.
2) Podaj rodzaje erozji
- eoliczna (wietrzna), lodowcowa, wodna - deszczowa (ablacja), rzeczna (erozja denna, boczna, wsteczna), morska i podmorska.
3) Wymień i naszkicuj rodzaje tarasów akumulacji rzecznej
- tarasy cykliczne - rys. 14 str. 42
- tarasy zalewowe- są najniższymi tarasami w dolinie rzecznej
- tarasami nadzalewowymi - leżące powyżej nie zalewane.
4) Rodzaje fałdów (+szkice)
- normalne, pochylone, leżące, łuska - rys. 19 str. 59
5) Co to jest kolmatacja
Kolmatacja - zagęszczenie gruntów przez osadzenie się w porach gruntu drobnych cząstek lub ziaren mineralnych, na skutek zmniejszenia się spadku hydraulicznego lub związanej z nim mniejszej prędkości przepływu wody podziemnej.
Zestaw 10
1) Scharakteryzuj rodzinę sjenitu
Sjenit to obojętna skała magmowa o pochodzeniu głębinowym. Sjenit zaliczany jest do skał jawnokrystalicznych. Najczęściej barwy ciemnoszarej lub czarnej. W przeciwieństwie do granitu, nie zawiera wcale, albo bardzo mało krzemionki. Struktura drobno lub średniokrystaliczna. Głównymi minerałami skały jest ortoklaz i biotyn. W budownictwie wykorzystuje się go jako płyty okładzinowe, cokoły, schody, posadzki.
2) Wymień produkty wietrzenia chemicznego
Minerały, zwietrzelina, reziduum, orsztyn, terra rossa, lateryt.
3) Opisz osady morskie
Osady terygeniczne (klastyczne, okruchowe) - powstają na skutek opadania klastycznych cząstek mineralnych przeniesionych z lądu przez rzeki i wiatr.
Osady biochemiczne (organogeniczne) - powstają z gromadzenia się na dnie resztek życia organicznego bądź w wyniku procesów biologicznych organizmów morskich.
Osady chemiczne (nieorganiczne) - powstają w drodze czysto chemicznych procesów.
4) Wyjaśnij znaczenie współczynnika filtracji
Współczynnik filtracji charakteryzuje zdolność przesączania wody będącej w ruchu laminarnym przez skały porowate. Określa on także zależność między spadkiem hydraulicznym „i” a prędkością przepływu wody „v” w gruncie: v=ki.
Zestaw 12
1) Produkty wietrzenia fizycznego
Rumorze i gołoborza, zwietrzelina, skorupa wietrzeniowa, bielica.
2) Wyniki erozji akumulacyjnej rzeki
Aluwia - utwory osadzone przez rzekę na dnie koryta lub na jego obrzeżach.
Rumowisko rzeczne - gruboziarnisty materiał gromadzący się w korycie rzecznym.
Stożek napływowy - materiał wachlarzowato rozpostarty, który gromadzi się u ujścia bocznej rzeki o większym spadku, która wpada do głównej rzeki.
Nasyp akumulacyjny - szereg stożków napływowych połączony u podstawy pasma górskiego.
Tarasy akumulacyjne, delty.
3) Rodzaje deformacji gruntów
Spełzywanie, staczanie, spływanie, osuwanie, obrywy.
4) Opisać rodzinę gabro
Gabro - obojętna skała magmowa gruboziarnista lub średnioziarnista, o barwie czarnej, szarej, brązowej lub zielonoszarej. Główne minerały skały to plagioklaz zasadowy i piroksen. W budownictwie stosuje się go jako brukowiec, tłuczeń, krawężniki, grys, kamień łamany. W Polsce występuje głównie na Dolnym Śląsku.
Zestaw 13
1) Podział skał magmowych
- skały głębinowe - powstające w formie bataliów w procesach plutonicznych w głębi skorupy ziemskiej.
- skały intruzywne - powstające w wyniku wdzierania się magmy pomiędzy skały już istniejące w skorupie ziemskiej.
- skały wulkaniczne - powstające na skutek wylewów lawy.Inny podział, ze względu na zawartość krzemionki:
- ultrazasadowe - wyraźny niedobór krzemionki
- zasadowe - krzemionk 44-50% (grupa gabra)
- obojętne - nie wykazujące ani niedoboru, ani nadmiaru krzemionki.
- kwaśne - nadmiar krzemionk (rodzina granitu)
2) Procesy niszczenia skał
- wietrzenie fizyczne i chemiczne
- erozja (lodowcowa, wodna - deszczowa, rzeczna, morska, podmorska)
- denudacja - jest odsłanianiem na szeroką skalę powierzchniowej części skorupy.
3) Osady akumulacji lodowcowej
Morena boczna, środkowa, denna i czołowa. Jezioro zastoiskowe (na krawędzi lodowców). Sandry - stożki napływowe na przedpolu lodowców złożone z piasków i żwirów usypane przez wody pochodzące z topnienia lodowców.
4) Co to jest diastrofizm
Diastrofizm - nazywa się wszystkie procesy geologiczne, które powodują ruchy i deformacje skorupy ziemskiej.
5) Od czego zależy przepływ wody w gruncie
Od nachylenia lub nierówności powierzchni warstwy nieprzepuszczalnej, od charakteru ośrodka gruntowego (przepuszczalności), prędkości ruchu wody i od zasilania.