Konsultacje:

• wtorek 16⁰⁰ - 17⁰⁰

• środa 12⁰⁰ - 13⁰⁰ (tydzień nad kreską)

• środa 10⁰⁰ - 11⁰⁰ (tydzień pod kreską)

definicja systemów podatkowych:

System podatkowy (według definicji Mariana Weralskiego z 1960 r.) → jest to zbiór wszystkich obowiązujących w danym kraju podatków tworzących pod względem prawnym i ekonomicznym spójną logicznie całość

Istotną cechą podatku jest tzw. przewłaszczenie, czyli sięgnięcie po cudzą własność. Dlatego też istnieje wątpliwość czy nasz system podatkowy do 1989 roku był rzeczywiście systemem. Do roku 1989 wpływy z gospodarki uspołecznionej znacznie dominowały w finansach publicznych i stanowiły ok.98% (wpływy z gospodarki nieuspołecznionej stanowiły ok. 1%, a wpływy z gospodarstw domowych jedynie 0,8%). Czyli wynika z tego, że tak naprawdę w Polsce przed zmianami nie było przewłaszczenia, bo państwo sięgało po własne środki - stąd ta wątpliwość o istnieniu systemu podatkowego.

prawne = formalne

ekonomiczne = materialne

Rodzaje systemów podatkowych:

• ze względu na sposób tworzenia systemów podatkowych:

1. systemy historyczne → kształtują się i zmieniają (ewoluują) pod wpływem zmian jakie zachodzą w szeroko rozumianym otoczeniu (np. w sposobie gospodarowania, w polityce)

2. systemy racjonalne → powstają na gruzach poprzednich rozwiązań - są tworzone od nowa, a podstawą wyjściową ich tworzenia są kardynalne zasady podatkowe (stąd rodzi się pytanie czy takie systemy mają szanse urzeczywistnienia - takie pytania zadaje J.Diukanon w „Finansach publicznych”) → takie systemy występują jedynie w teorii, gdyż w praktyce występują pewnego rodzaju hybrydy (zgodnie z profesorem Godemetem i profesorem Komarem)

• z punktu widzenia czasu:

1. systemy starożytne → mówi się, że w starożytności istniały już podatki, jednak wątpliwym tematem jest występowanie podatku w Egipcie, ponieważ tam głównym wpływem były wpływy z czynszu (z ziemi), a im daleko do podatków (w Egipcie rozbudowany był kataster gruntowy)

Według „Wstępu do prawa podatkowego” Witolda Malczewskiego podatki nie są:

• opłatą za usługi, do których stosuje się przepisy o cenach

• świadczeniem pieniężnym wynikającym ze stosunków cywilno - prawnych

• grzywną, karą pieniężną w rozumieniu prawa karnego

• kontrybucją nałożoną na podbitych (kojarzy się z pojęciem tributum)

• konfiskatą majątku

• aktem nacjonalizacyjnym

• opłatą o charakterze publiczno - prawnym z tytułu określonych czynności dokonywanych przez władzę publiczną

!!! spółki nie mające osobowości prawnej nie są obciążone podatkiem dochodowym, są za to obłożone podatkiem od towarów i usług!!!

Starożytne Ateny: o tym, że istniały tam podatki świadczy „Traktat Ksenofonta o podatkach”; do obecnych w tamtych czasach podatków należą podatki gruntowe, podatki spadkowe. Można tam wyróżnić także takie obciążenia jak:

• ejsfora - jednorazowe obciążenie majątku na potrzeby wojenne (była to danina oparta o skalę progresywną)

• liturgia - to z greckiego praca na rzecz państwa osób posiadających określony majątek (może to być np. dowodzenie lub wyposażenie okrętów, nakaz wydawania uczt, prowadzenie chóru)

!!! najstarszy jest podatek gruntowy obowiązujący w Chinach od 4600 lat !!!

Starożytny Rzym: bezspornie można tutaj wyróżnić dwa systemy podatkowe:

• dotyczące obywateli Rzymu → dominowały tutaj 2 podatki:

• podatek spadkowy („vicesima hefeditatum”)

• podatek obrotowy („centresima”)

• dotyczące obywateli podbitych krajów (prowincji) → to następujące daniny:

• podatek gruntowy („tributum soli”)

• podatek pogłówny („tributum capitis”)

Starożytne kraje arabskie: tutaj zbiorczym terminem podatków był charadż.

2. systemy okresu feudalnego → jest to czas, w którym rola środków pieniężnych była niewielka, a idea państwowości znacznie zanikła; znamienną cechą tego okresu było występowanie tzw. „trinody nesesitas” czyli tzw. „trzech niezbędności”:

• związana z prawem zwierzchnika lennego do żądani daniny pieniężnej na wykup jego osoby z niewoli

• związana z prawem zwierzchnika lennego do żądani daniny pieniężnej na posag dla najstarszej córki wydawanej za mąż

• związana z prawem zwierzchnika lennego do żądani daniny pieniężnej na koszty pasowania syna na rycerza

3. systemy współczesne → charakterystycznym rysem tych czasów jest pojawienie się najmłodszych podatków - podatków dochodowych. Pierwszy podatek dochodowy został wprowadzony w 1799 roku w Anglii, czyli jeszcze w okresie wojen napoleońskich. Początkowo podatek dochodowy miał charakter przejściowy, a szerszego znaczenia nabrał dopiero w 1914 roku. W Polsce został on wprowadzony jako pierwsza z pierwszych danin publicznych po odzyskaniu niepodległości, po II wojnie światowej w jednolitej formie dla całego terytorium kraju.

Uwarunkowania systemów podatkowych:

Do czynników tych zaliczyć można:

1. czynniki międzynarodowe ( M ) → są to:

• uwarunkowania międzynarodowe

• wymogi przepływu ludzi, kapitału

2. tradycje historyczne ( H ) → w tym przypadku zwraca się uwagę na 2 grupy powodów:

• przyzwyczajenie i akceptacja obowiązującego systemu podatkowego

• opór przeciwko zmianom systemu podatkowego

3. struktury administracyjne (A ) → są to przede wszystkim:

• podział administracyjny państwa i jego wewnętrzna organizacja

• organizacja służb skarbowych w państwie

• kwalifikacje zawodowe i moralne pracowników służb skarbowych państwa

• wyposażenie w nowoczesne środki techniczne tych służb

!!!Godemet podkreśla, że istnieją stare i nowe struktury administracyjne, przy czym to te stare mają same plusy, gdyż są to struktury dojrzałe, natomiast struktury nowe dopiero się uczą i stąd też mają także minusy !!!

4. struktury polityczne ( P ) → tu należy zwrócić uwagę na 3 elementy:

• ustrój społeczno - polityczny państwa

• orientacja polityczna grup sprawujących władzę w państwie

• możliwość wykorzystania poza podatkowych źródeł zasilania budżetu

!!! W państwach demokratycznych podatki są wysokie, gdyż jest to cena za ich swobodę!!! Większe zaufanie mają rządy prawicowe i gdy są one u władzy to obserwuje się większe powodzenie pożyczek publicznych - rządy lewicowe marnotrawią środki pieniężne i są mniej wiarygodne jako dłużnik!!!

5. struktury ekonomiczne ( E ) → to przede wszystkim:

• poziom rozwoju gospodarczego państwa

• struktura działowa gospodarki

Opcje podatkowe:

W polskim systemie podatkowym istnieje ok. 59 różnych obciążeń publiczno - prawnych, a regulacje do nich zawarte są w 35 ustawach i 20 rozporządzeniach. W innych państwach jest podobnie - możliwe są jedynie małe odchylenia.

W Polsce wyróżniamy 3 podstawowe opcje podatkowe:

1. opcja społeczna ( S ) → wyróżnia się tutaj:

• podatki osobiste - nawiązują do takich kryteriów jak stan rodziny czy sytuacja materialna

• podatki rzeczowe - w ogóle nie biorą pod uwagę powyższych kryteriów, przez co uważa się je za podatki niesprawiedliwe

2. opcja ekonomiczna ( E ) → w ujęciu prof. Hanny Litwińczuk można wyróżnić 4 grupy podatków:

1. podatki przychodowe: podatek rolny, podatek leśny

2. podatki dochodowe: podatek PIT, podatek CIT, karta podatkowa, ryczałt ewidencjonowany

3. podatki majątkowe: można tu wyróżnić 2 podgrupy:

• podatki od określonego składnika majątku: podatek od psów, podatek od środków transportu, podatek od nieruchomości

• podatki od przyrostu majątku: podatek od czynności cywilno - prawnych (przyrost odpłatny) i podatek od spadków i darowizn (przyrost nieodpłatny)

4. podatki konsumpcyjne:

• podatek syntetyczny: PTU (podatek od towarów i usług)

• podatki analityczne: VAT, akcyza, podatek od gier

!!! karta podatkowa i ryczałt ewidencjonowany są powiązane z podatkiem PIT !!! w ryczałcie ewidencjonowanym przychód = dochód!!!

3. opcja prawna ( P ) → w tej opcji podatki można podzielić na podatki bezpośrednie i podatki pośrednie, ale aby tego dokonać można posłużyć się jednym z trzech kryteriów:

• kryterium przerzucalności, czyli rozbieżność między prawno - formalnym a rzeczywistym rozłożeniem ciężarów podatkowych

• kryterium zbieżności lub rozbieżności między podstawą i podmiotem opodatkowania, a źródłem podatku (jeśli jest zbieżność to mamy podatek bezpośredni, a gdy jej nie ma to mamy podatek pośredni)

• kryterium intencji ustawodawcy i tutaj mamy 2 opcje:

• przerzucalność właściwa - tzn. że mamy do czynienia z postępowaniem niezgodnym z intencją ustawodawcy

• przerzucalność niewłaściwa - mamy do czynienia z postępowaniem zgodnym z intencją ustawodawcy

!!! Stosunek podatków bezpośrednich do podatków pośrednich ma bardzo duże znaczenie - w Polsce jest to na korzyść podatków pośrednich !!!

Systemy podatkowe - w - 21.02.2006

5

---