Zasady zawarte w doktrynach podatkowych współczesnych państw demokratycznych:

• Zasady formalne:

• zasada nakładania podatków wyłącznie drogą ustawową (zasada ta jest zasadą wyjściową, naczelną) → podatek jest przymusową interwencją w święte prawo własności - jest to tzw. „sięganie do cudzej własności” → zakres tej ingerencji musi być określony konstytucyjnie (w Polsce do roku 1997 tak nie było - ale już w latach 60 - tych prof. Natalia Gajl z Uniwersytetu Łódzkiego walczyła o tą konstytucyjność)

!!! art. 217 i art. 8 „Finanse publiczne” !!!

• nakaz jasnego określania stanu faktycznego lub prawnego z którym wiąże się obowiązek podatkowy

• zakaz wypełniania luk w prawie i stosowania analogii, których skutkiem będzie pogorszenie sytuacji podatnika

• ustawy nie mogą być zbyt ogólne, nie mają dawać zbyt dużego pola do interpretacji (prof. Litwińczuk stwierdził, że „organy podatkowe powinny stosować prawo a nie je tworzyć lub uzupełniać”)

• akty wykonawcze do ustaw nie mogą regulować konstrukcji podatku, ale są od szczegółowego wyjaśniania rozwiązań ustawowych na warunkach ściśle sprecyzowanych w ustawie (art. 217 zawiera elementy, które trzeba by było wziąć pod uwagę przy konstrukcji podatków)

• należy wziąć pod uwagę 2 artykuły, które dotyczą powszechności i równości, a są to:

♪ art. 84 : „każdy jest zobowiązany do ponoszenia ciężarów świadczeń podatkowych:

♪ art. 32 : „ równość wszystkich wobec prawa szeroko rozumianego, a w tym również prawa podatkowego”

• zakaz działania prawa podatkowego wstecz → chodzi tu w głównej mierze o podatki płacone w skali rocznej, czyli o otwartym stanie prawnym lub faktycznym

• można wyróżnić 2 rodzaje działania prawa podatkowego wstecz:

♪ retro aktywne absolutnie zakazane - dotyczą zobowiązań powstałych pod rządami poprzednio obowiązującej ustawy (np. ustawa o stawkach na 2006 rok uchwalona w roku 2007)

♪ retrospektywne wyjątkowo dopuszczalne - dotyczą zobowiązań, które istniały pod rządami poprzedniej ustawy, ale w stosunku do których nie powstały jeszcze zobowiązania podatkowe (np. nowa ustawa podnosząca wysokość podatków - PIT to zobowiązanie powstające po zakończeniu roku podatkowego, a np. VAT to podatek o zamkniętej konstrukcji gdzie zobowiązanie powstaje co miesiąc)

!!! przykładowo ustawa CIT została uchwalona 15.02.1992 roku, a zaczęła obowiązywać już 1.01.1992 roku, co świadczy o tym, że nie została uchwalona na czas, a ustawa o PIT z roku 1998 została uchwalona dzień przed jej wejściem w życie !!!

• zasada ochrony zaufania obywateli do prawa i państwa:

• obowiązki powinny być sformułowane jasno, spójnie, zrozumiale i w stosownym czasie

• brak zaufania sprzyja kształtowaniu negatywnych postaw

• zaskakiwanie nowymi rozwiązaniami bez stosowania odpowiedniego okresu dostosowawczego (tzw. „vacatio legis”) oraz wprowadzanie podatników w błąd poprzez zapowiedzi dotyczące przyszłego stanu prawnego a następnie ich niedotrzymywanie

• Zasady materialne:

• można tu wyróżnić podstawowe zasady: powszechności traktowania i równych zasad (powszechność i równość)

można wyróżnić 2 rodzaje równości:

• równość pozioma - czyli taka, w ramach której podatnicy będący w tej samej sytuacji powinni płacić takie same podatki

• równość pionowa - taka, w ramach której podatnicy będący w różnych sytuacjach powinni płacić różne podatki

Kryterium do równego traktowania jest:

• zdolność podatkowa (w takich krajach jak Francja, Włochy, Grecja, Hiszpania i Turcja zasada zdolności podatkowej jest wyrażona w konstytucji)

W podatku dochodowym (PIT) w większości krajów zasada zdolności podatkowej jest uwzględniona poprzez istnienie:

• minimum dochodu wolnego od podatku

• progresji podatkowej (we Włoszech, Hiszpanii i Portugalii progresja jest zawarta w konstytucji)

!!! Podatki obrotowe (VAT, akcyza) nie odpowiadają zasadzie zdolności podatkowej !!!

Na gruncie CIT zdolność podatkowa jest określana przez to, że nie ma minimum wolnego od podatku i istnieje jedna liniowa stawka podatkowa.

• zróżnicowanie ze względu na formę prawną podmiotu gospodarczego

!!! Kolejne zasady można znaleźć we „Wstępie do polskiego prawa podatkowego” Witolda Modzelewskiego) !!!

Wybrane elementy konstrukcji podatku dochodowego:

Dochód jako kategoria podatkowa znacznie różni się od dochodów w ujęciu cywilistycznym. Według pojęcia podatkowego dochód jest „bardzo szeroki, ma dużo szerszy zasięg i miejscami jest niebezpieczny dla podatnika”. Dochód pochodzi ze stałego źródła, ma charakter systematyczny i ma formę gotówki. Każda z tych cech w ustawach podatkowych jest naruszana (np. dochody jednorazowe, sporadyczne lub takie, które w rzeczywistości mogą nie wystąpić).

	PIT	CIT
1)	tak	nie
2)	nie	nie
3)	RK	RK

1. zasada powszechności podmiotowej:

w podatku PIT zasada ta jest respektowana, a w CIT jest ona łamana - istnieją zwolnienia dla niektórych podmiotów, jak np. Narodowy Bank Polski lub Agencja Rynku Rolnego

2. zasada powszechności przedmiotowej:

powinna ona polegać na tym by obciążać łączny dochód, a nie dochody z określonych źródeł przychodów - istnienie zwolnień przedmiotowych narusza tą zasadę (w przypadku PIT o zwolnieniach można doczytać w art.. 21, a odnośnie CIT w art. 17)

3. rok podatkowy:

w PIT rokiem podatkowym jest rok kalendarzowy (RK), a w CIT jest to także rok kalendarzowy, chyba że ustawa stanowi inaczej (zawiadamiając US osoba prawna może wybrać jako rok podatkowy inny czas niż rok kalendarzowy, ale musi on trwać 12 miesięcy poza pierwszym rokiem po zmianie, ale nie może on być krótszy niż 12 miesięcy (dawniej 6 m-cy) i nie dłuższy niż 23 miesiące)

4. rozliczanie strat:

• w CIT straty z jednych źródeł są kompensowane zyskami z innych źródeł. W ustawie PIT mamy do czynienia z enumeratywnie wymienionymi źródłami przychodów a w ustawie CIT nie mamy takich źródeł (taki spis można stworzyć samemu, ale wtedy trzeba przeglądać wszystkie artykuły)

• strata, która wystąpiła w danym roku jest uwzględniana w następnym roku podatkowym, jednak należy pamiętać, że strata roku poprzedniego nie powiększa straty roku następnego

I	II	III	IV	V
- 90	- 20	120	100	- 50
	X	- 30	- 30
		- 6	- 6	X

• stratę można rozliczyć w następnych latach (mamy na to 5 lat) jednak w żadnym roku nie może ona być wyższa niż 50%

5. obowiązek podatkowy:

	PIT	CIT
nieograniczony	od całości dochodów osób fizycznych jeżeli mają miejsce zamieszkania na terytorium RP, bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów	od całości dochodów osób prawnych spółek kapitałowych w organizacji, jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej (z wyjątkiem spółek cywilnych, jawnych, partnerskich, komandytowych, komandytowo-akcyjnych) oraz podatkowych grup kapitałowych jeżeli mają siedzibę lub zarząd na terytorium RP bez względu na miejsce osiągania tych dochodów
ograniczony	tylko od dochodów osiąganych na terytorium RP przez osoby fizyczne, które nie maja miejsca zamieszkania na terytorium RP, z pracy wykonanej na podstawie stosunku służbowego lub stosunku pracy bez względu na miejsce wypłaty wynagrodzenia oraz od innych dochodów	tylko od dochodów osiąganych na terytorium RP przez podatników jeżeli nie mają siedziby lub zarządu ma terytorium RP

!!! Jeszcze 3 lata temu w Polsce każdy nierezydent, który przebywał na terenie RP dłużej niż 183 dni miał nieograniczony obowiązek podatkowy !!!

Systemy podatkowe - w - 7.03.2006

10

---