15. Dekonstrukcjonistyczna strategia czytania tekstów (D) opr. Gośka

Dekonstrukcja czy dekonstrukcjonizm?

Oto mili państwo pytanie podstawowe:) otóż :

• Dekonstrukcja - jest ściśle związana z filozofią Jacques'a Derridy, natomiast

• Dekonstrukcjonizm

• to kierunek w badaniach literackich, rozwijający się w USA na przełomie lat 70-tych i 80-tych, nazywany także „szkołą z Yale”, gdyż większość przedstawicieli tego kierunku była skupiona wokół Paula de Mana - wykładowcy Yale University,

• nurt poststrukturalistyczny

• zainspirowany filozofią Derridy i jego procesami badawczymi,

• nawiązuje do poetyki odbioru, psychoanalizy, i teorii aktów mowy

• pierwszy manifest dekonstrukcjonizmu to Deconstruction and Criticism

• wg. Ryszarda Nycza ( [w:] Dekonstrukcjonizm w teorii literatury) „dekonstrukcjonizm można rozumieć najogólniej jako literaturoznawczą orientację ukształtowaną przez badaczy amerykańskich zainspirowanych filozoficzną twórczością Jacques'a Derridy, której w głównej mierze zawdzięczają oni filozoficzne oraz operacyjno-analityczne podstawy swej refleksji krytycznej.”

RÓŻNICE:

• Jeśli dekonstrukcjonizm można zasadnie nazwać szkołą krytycznej lektury opartej na ujawnieniu retorycznych mechanizmów języka unieważniających spójne znaczenie danego tekstu, to dekonstrukcję „aktem czytania, który pozwala przemawiać temu, co inne”. (cokolwiek do znaczy :-/ zainteresowanych tą zagadką zapraszam na 362 stronę Burzyńskiej)

• W tym sensie dekonstrukcjonizm byłby metodą rygorystycznej lektury tekstów literackich i nieliterackich, dekonstrukcja zaś - znacznie szerzej - filozofią przyświadczającą temu, co zdarza się w świecie, a więc także w literaturze.

• Derrida poddaje analizie przede wszystkim teksty filozoficzne, a dekonstrukcjoniści - teksty literackie

Fazy rozwoju dekonstrukcjonizmu wg Ryszarda Nycza:

1. Faza konstytuującego rozwoju (czyli inauguracji) - 1966 - referat Derridy pt. Struktura, znak i gra w dyskursie nauk humanistycznych, wygłoszony w Yale Univercsity. Za orientacyjną datę zamknięcia tej pierwszej, założycielskiej i badawczej fazy literaturoznawczego dekonstrukcjonizmu uznać wypada rok 1979. Ukazała się wówczas antologia Deconstruction and Criticism - traktowana jako spóźniony manifest tej "szkoły".

2. Faza instytucjonalizacji - pojawiają się różne książki, omówienia tej metodologii, świadczące o ustalonej już pozycji dekonstrukcjonizmu, jako metody.

3. Faza adaptacji i krytycznych przekształceń (okres aktualny) - W obecnej postaci dekonstrukcjonizm jest przedmiotem wykładów i składnikiem uniwersyteckiego programu nauczania; prace dekonstrukcjonistyczne zaś są stałym elementem lub nawet dominującą częścią czołowych czasopism i almanachów amerykańskiej nauki o literaturze.

No i teraz zaczyna się dekonstrukcjonistyczna masakra, wszystko tu jest tak pomieszane i bezsensowne, że nie wiem czy uda mi się to ogarnąć, ale próbuję, więc…

acha ostatecznie po mojej kilkugodzinnej lekturze wychodzi na to, że to całe rozróżnienie na dekonstrukcję i dekonstrukcjonim i tak jest nic nie warte, bo i Burzyńska i Nycz i Bielik-Robson używają tych pojęć, jak synonimów. Chodzi mniej więcej chyba o to, że dekonstrukcja jest pojęciem szerszym - odnosi się przede wszystkim do filozofii i „tego, co inne”, czyli tego co zdarza się w świecie - natomiast dekonstrukcjonizm, odwołuje się wyłącznie do literatury. Zajebiście! Hehehe :) no to zaczynamy

Wg Nycza sens dekonstrukcjonizmu polega na generalnym „przewartościowaniu wszystkich wartości”, tzn. na zakwestionowaniu nie tylko innych teorii literatury, lecz i powszechnie dotąd akceptowanych pojęć, metod, założeń, a niekiedy i racji bytu samej dyscypliny. Należy skupić się na tym, co w tekście niejawne i błędne, aby otworzyć nowe konteksty znaczeniowe. Jest to jakby „szukanie obluzowanej cegły i wyjęcie jej z konstrukcji”, wtedy wszystko sypie się w drobny mak i mamy zajebisty szoł:)

Dekonstrukcjonizm można - między innymi - traktować jako eksperymentalną zmianę punktów widzenia; świadomie ekstrawagancki, wyrafinowany retorycznie, patetyczny w tonacji i skrajny we wnioskach sposób mówienia o kluczowych problemach badań literackich.

Dekonstrukcja, czyli rozbiórka. Najprostsze znaczenie dekonstrukcji najbliższe jest pojęciu analizy (roztrząsanie i rozbior), jest również "przebyciem drogi wśród tekstualnych warstw w celu pobudzenia i ujawnienia zapomnianych czy uśpionych osadów znaczenia, jakie narosły i osadziły się w materii tekstu"; "techniką Roz-warstwiania (de-sedymentacji) tekstu w celu wydobycia z powrotem na powierzchnię tego, co zawsze już wpisane było w jego teksturę". Z tego punktu widzenia można by dekonstrukcjonizm określić po prostu jako analitykę tekstualności - prościzna :)

Burzyńska pisze o tym w ten sposób: „jeśli więc dekonstrukcja jest rozbiórką, to nie rozbiera ona ani sensu, ani człowieka, lecz to, co w tekstach literackich, czy filozoficznych - czy szerzej w pewnej tradycji - powiada się o sensie i człowieku i przyjmuje za oczywiste”

I. JACQUES DERRIDA najpierw będzie o nim, jako, że zaproponował pojęcie

dekonstrukcji, u Burzyńskiej też jest w takiej kolejności, tylko te jej tytuły rozdziałów wg mnie nic nie systematyzują. Czyli teraz zajmujemy się pojęciem szeroko pojętej dekonstrukcji.

Dobra teraz tak: na dekonstrukcję, wg Burzyńskiej, składają się trzy konteksty: antymetafizyczny, etyczny i literacki. Dwa pierwsze pomijam, bo odnoszą się do „tego, co inne” - przynajmniej tak mi się wydaje hehe:) - spragnionych informacji odsyłam na stronę 363. Oto zebrane przez poskramiacza dekonstrukcjonizmu

Poglądy Derridy dotyczące literatury:

1. Literatura posiada dwa znaczenia

• Przestrzeń w której dochodzi do tematyzacji paradoksu dekonstrukcji, czyli literatura jest jednostkowa i niepowtarzalna, a jednocześnie instytucjonalna, co pozbawia ją wyjątkowości

• Literatura jako narzędzie kwestionowania granic filozoficznego dyskursu

D. stara się z każdego swojego tekstu uczynić „zdarzenie” (chodzi chyba o wyjątkowość, s. 365)

D. chce przemodelować granice filozoficznego dyskursu, wykorzystując do tego literackie strategie

Literatura nie posiada żadnej trwałej i niezmiennej istoty, bowiem każdemu tekstowi (nawet użytkowemu) możemy przypisać literackość zależnie od kontekstu, w którym go umieścimy

Koncepcja tekstu:

Jeden z zarzutów wobec dekonstrukcji brzmi: dekonstrukcja sprowadza wszystko do tekstu. Najprawdopodobniej zarzut ten wynika z dosłownego odczytania zdania wypowiedzianego przez Derridę, które brzmiało: „ nie ma nic poza tekstem” - tłumaczy się to w ten sposób - nie istnieje żadne słowo lub zdanie, które można by umieścić poza jakimkolwiek kontekstem.

• Dekonstrukcja jest praktyką tekstualną, skupia się nie na sensie, ale na powierzchniowej warstwie tekstu

• Wg Derridy „rzeczywistość nosi znamiona tekstu”. Tekst to w pewnym sensie umowna nazwa dla rzeczywistości, której nie sposób doświadczyć wprost, bez pośrednictwa interpretacji - więc każde doświadczenie ma mieć charakter interpretacji

• Nycz pisze o tym w ten sposób: „Byłbym skłonny rozumieć dekonstrukcyjną koncepcję tekstu jako konstrukcję metodologiczną, będącą próbą artykulacji intuicji związanych nie z przedinterpretacyjnym stadium tekstu, bo to niemożliwe, lecz z momentem wejścia tekstu w świat interpretacji; z jego, jeśli można tak powiedzieć, źródłowym różnicowaniem, gdy zarysowuje się dopiero na horyzoncie czytelności. Ujęcie to wskazuje więc dobitnie na zasadniczą rolę lektury i interpretacji jako aktów współdecydujących o konstytucji tekstu, czyniąc zarazem koniecznym rozważenie drugiej dekonstrukcyjnej operacji, której poddana została opozycja tekst/interpretacja.” MASAKRA!

II. PAUL DE MAN - idąc śladem Derridy, zaproponował pojęcie dekonstrukcjonizmu.

Wg de Mana dekonstrukcja to:

możliwość zakwestionowania znaczenia danego tekstu za pomocą elementów pochodzących z samego tekstu

1. Wypracowane przez kulturę zachodnią klasyczne pary pojęciowych przeciwieństw:

• obecność - nieobecność,

• dusza - ciało

• głos - pismo

• istota zjawisko

• dosłowne - metaforyczne

• filozofia - literatura

Dekonstrukcjoniści starali się udowodnić, że pary te wpisane w tekst ulegają

rozpadowi i zaczynają rządzić się inną, czysto tekstualną logiką. Żaden z pierwszych członów nie panuje nad pozostałym.

2. Rygorystyczna lektura dekonstrukcjonistyczna nie zmierza - w przeciwieństwie do strukturalistycznej - do systemowe rekonstrukcji znaczeń - nie jest też w opozycji do hermeneutyki - przyswajaniem sensów. Jej głównym celem jest ukazanie napięcia między znaczeniem powstałym dzięki grze tropów i figur retorycznych.

3. Wg de Mana „tekst nie robi tego, co głosi” - jego ostateczny sens nie daje się jednoznacznie odczytać, a jego lektura polega na ciągłym niedoczytaniu (misreading).

Misreading - wg de Mana to pomieszanie porządku języka i porządku poznania

4. Jak pisze Burzyńska „jedno z najważniejszych przekonań Paula de Mana dotyczyło radykalnej rozłączności doświadczenia empirycznego i języka. To, co dzieje się w języku, i to, czego doświadczamy w świecie, należy do odmiennych porządków.” Literackość jest zatem zdefiniowana wyłącznie przez efekt językowy, który separuje daną wypowiedź od rzeczywistości, dlatego literatura nie może powiedzieć nam niczego o nas samych (o prawdzie, fałszu, dobru, złu, pięknie, brzydocie), mówi nam jedynie o swoim języku

III. PODSUMOWANIE

Rozróżnienie między

czytelnikiem Derridowskim i czytelnikiem de Manowskim

powinien podkreślać własną indywidualność w obliczu czytanego tekstu

powinien podążać za hipnotycznym wezwaniem nicującego się nieustannie tekstu

Dekonstrukcjonistyczna strategia czytania tekstów wg Nycza:

Wklejam wszystko, bo wydaje mi się bardzo konkretne i ważne - może nawet najważniejsze:)

Postulowana jako zmienna, wieloraka i niedefiniowalna, dekonstrukcyjna strategia tekstualna (pisania/czytania), "dzięki środkom podwójnego gestu, podwójnej nauki, podwójnego pisania dokonująca obalenia klasycznych opozycji oraz generalnego przemieszczenia systemu" - została w toku teoretyczno-krytycznej działalności, co nieuchronne, faktyczne zinstytucjonalizowana, jako rozpoznawalna, specyficzna i powtarzalna metoda czytania. W ujęciu Jonathana Cullera (które zdążyło już stać się nieomal klasyczną definicją), podsumowującego dekonstrukcyjną praktykę w formule standardowego zachowania, wygląda ona następująco:

zrekonstruować opozycje, takie jak obecność/nieobecność, mowa/pismo, filozofia/literatura, dosłowne/metaforyczne, centralne/marginalne - to nie znaczy zniszczyć je, dochodząc do jakiegoś nowego monizmu, wedle którego powinny być jedynie nieobecność, pisanie, literatura, metafora czy marginalność. Zdekonstruować opozycje, to znaczy rozwiązać i przemieścić ją, dla odmiennego jej usytuowania.

Schematycznie rzecz biorąc powoduje to kilka odrębnych posunięć:

(A) udowodnienie, że opozycja jest metafizyczną impozycją poprzez

(1) uwydatnienie jej założeń - zadanie, które może wymagać obszernej analizy

licznych tekstów - i

(2) pokazanie, jak jest ona podważana w tekstach, które ją artykułują i na niej się

opierają.

Lecz (B) równocześnie utrzymuje się opozycję poprzez

(1) posłużenie się nią w ramach argumentacji (charakterystyki mowy i pisma nie są

błędami, których trzeba się wyprzeć, lecz istotnym źródłem dowodzenia) i poprzez

(2) powtórne zainstalowanie jej w odwróceniu, gdzie otrzymuje ona odmienny status i funkcję.

Kiedy mowa i pismo są odróżnione jako dwie wersje uogólnionego proto-pisania, opozycja nie ma tych samych implikacji, jak wówczas, gdy pisanie jest pojmowane jako techniczne i niedoskonałe przedstawienie mowy. Różnica między dosłownym i figuralnym, istotna w dyskusji o funkcjonowaniu języka, pracuje inaczej, kiedy dekonstrukcyjne odwrócenie identyfikuje dosłowny język jako figurę, której figuralność ma być zapomniana, niż wówczas, gdy traktuje się figurę jako odchylenie od właściwej, normalnej dosłowności*.

Trzy kwestie wymagają w związku z tym dobitnego podkreślenia. Po pierwsze,

• dekonstrukcja niczego nie odrzuca. Nie zmierza do wyeliminowania dominującego stylu myślenia w kategoriach binarnych opozycji - wpisuje je natomiast w ramy odkrytego przez siebie układu uwarunkowań i reinterpretuje wedle swej wiedzy o aporetycznej logice sygnifikacji, jaka w tekstach najrozmaitszego rodzaju faktycznie funkcjonuje. Nie dyskwalifikuje też istniejącego repertuaru pojęć i technik analityczno-interpretacyjnych - sytuuje je jednak w kontekście, który pozwala poddać to, co wydaje się obowiązujące, naturalne czy bezdyskusyjne, krytycznej problematyzacji, odsłaniającej historyczne i kulturowe procesy uprawomocniania takich pojęć i twierdzeń. "Ta krytyka nie pyta, co to zdanie znaczy, ale: z czego się zrodziło? co ono zakłada?"

• Po wtóre nie proklamuje dekonstrukcjonizm ani idei "bezsensowności" tekstu, ani całkowitej swobody czytelników w przypisywaniu mu dowolnych znaczeń. Kwestionuje natomiast przekonanie o istnieniu określonego jednolitego znaczenia oraz możliwość dokonania jego właściwej i, by tak rzec, ostatecznej wykładni ("tekst znaczy w więcej niż jeden sposób i na rozmaitych poziomach eksplicytności"*).

• Po trzecie wreszcie, nie aspiruje dekonstrukcjonizm do statusu obiektywnej nauki i ustalenia niepodważalnej wiedzy. Pryncypialnie antydogmatyczny, świadom jest też uwarunkowań własnego stanowiska jak i możliwości pojawienia się innych odczytań oraz płodniejszych poznawczo strategii krytycznych.

Nooo… i to by było na tyle. Nie wiem czy ten przydługi wstęp (4 str.) jest potrzebny, ale to już sami sobie zdecydujcie - zresztą, żeby zrozumieć tę strategię, trzeba chyba mieć jakieś podstawy… albo być Derridą :) chociaż wydaje mi się, że on chyba sam siebie nie rozumiał. Pojebane to jest - ale cóż - filologia!

PS. Przepraszam, że tak późno.

---