Skóra (łac. cutis, gr. derma) jest to powłoka pokrywająca ciało człowieka, oddzielająca je od środowiska i zarazem łącząca je nim. Składa się z powłoki właściwej i jej przydatków.

Skóra składa się z trzech warstw (licząc od zewnątrz):

I Naskórka

II Skóry właściwej

III Tkanki podskórnej

I Naskórek (epidermis) - najbardziej zewnętrzna i jednocześnie najcieńsza warstwa skóry - ma 0,5 mm. Wytwarza włosy, paznokcie, gruczoł łojowy, potowy, mlekowy (elementy martwe). Warstwa rogowa naskórka ochrania skórę przed czynnikami chorobotwórczymi. Poza tym, nie przepuszcza wody
i wytwarza nowe komórki. Melanina znajdująca się w naskórku nadaje barwę skórze i chroni przed działaniem promieniowania słonecznego. Zbudowany jest z pięciu warstw, ułożonych kolejno od dołu ku górze:

Rys. Budowa naskórka.

• Błona podstawna jest wyspecjalizowaną, integralną strukturą pomiędzy skórą właściwą, a naskórkiem.

• Warstwa podstawna składa się z dużych walcowatych komórek zawierających jądra, ułożonych na błonie podstwanej. Komórki mają duże owalne jądra komórkowe. W obrębie tej warstwy widoczne są liczne podziały komórkowe. W warstwie podstawnej naskórka znajdują się również inne komórki: wytwarzające barwnik melanocyty - odpowiedzialne za pigmentację skóry, komórki Langerhansa i komórki dendrytyczne, które wychwytując obce antygeny przyczyniają się do aktywacji odpowiedzi układu odpornościowego skóry, a także neurowydzielnicze komórki Merkla.

• Warstwa kolczysta- kilka rzędów komórek o kształcie wielokątnym, komórki nie przylegają ściśle do siebie, a połączone są ze sobą jedynie desmosomami. Powstałe przestrzenie międzykomórkowe wypełnia płyn bogaty
  w mukopolisacharydy i białka. Warstwa podstawna i kolczysta nazywane są warstwą Malpighiego ("żywą"), ponieważ powyżej tej warstwy nie obserwuje się podziałów komórkowych i rozpoczyna się proces keratynizacji.

• Warstwę ziarnistą tworzy szereg wrzecionowatych komórek o spłaszczonych jądrach. Na skutek przekształcania się jąder komórkowych w ziarenka keratohialiny rozpoczyna się proces rogowacenia. Keratohialina z kolei odgrywa ważną rolę w wytwarzaniu keratyny, będącej skleroproteiną, mocnym włóknistym białkiem naskórka. Miękka keratyna znajduje się w naskórku
  i mieszkach włosowych, twarda w paznokciach, korze i osłonce włosa oraz
  w emalii zebów. Warstwa ziarnista jest nieprzejrzysta i tłumi czerwoną barwę skóry właściwej, pochodzącą od ilości znajdujących się w niej naczyń. Czerwień wargowa nie posiada warstwy ziarnistej.

• Warstwę jasną stanowi wąska, nie posiadająca jadra, silnie spłaszczona warstwa komórek. W wyniku dalszego rogowacenia komórki są obumarłe (brak jądra), odwodnione, a ziarna keratohialiny stopniowo przekształcając się, zlewają się w eleidynę zwaną inaczej NMF (naturalny czynnik nawilżający).

• Warstwę rogową tworzą całkowicie zrogowaciałe, pozbawione jąder, spłaszczone komórki (łuski) o nieregularnym kształcie zwane keratynocytami. Ułożone są one warstwowo (ok. 15-20 warstw). W głębszych warstwach przylegają do siebie, a na powierzchni ułożone luźno ulegają złuszczaniu. Komórki te wypełnione są keratyną. Zadaniem tej warstwy jest ochrona skóry przed czynnikami mechanicznymi i chemicznymi.

II Skóra właściwa zbudowana jest z włókien tkanki łącznej
(włókna : kolagenowe, retykulinowe inaczej srebrochłonne i sprężyste inaczej elastyczne), substancji międzykomórkowej i elementów komórkowych (należą do nich komórki takie jak: fobrocyty (fibroblasty), histiocyty, komórki tuczne). Znajdują się w niej także: naczynia krwionośne, chłonne (limfatyczne), gruczoły potowe i łojowe, mieszki włosowe i zakończenie nerwowe.
Skóra właściwa połączona jest z naskórkiem za pomocą błony podstawnej zbudowanej z białek, proteoglikanów, glikoprotein, kolagenu . Poprzez tę błonę zachodzi pomiędzy nimi wymiana gazów i produktów przemiany materii.

Wyróżniamy dwie warstwy skóry właściwej:

• warstwę brodawkową - jest to górna część skóry właściwej. Leży bezpośrednio pod naskórkiem i ma przebieg falisty. Zapewnia skórze elastyczność.

• warstwę siateczkową - jest to dolna, głębiej położona część skóry właściwej sąsiadująca z tkanką podskórną. Umożliwia przesuwanie się skóry względem tkanek leżących głębiej.

W skład skóry właściwej wchodzą włókna, które nadają skórze wytrzymałość, giętkość i elastyczność. Zaliczamy do nich wytrzymałe na rozciąganie włókna kolagenowe, bardzo elastyczne włókna elastyczne oraz siateczkę cienutkich włókien retykulinowych.

Włókna kolagenowe są głównym składnikiem budulcowym skóry właściwej. Stanowią one 72% suchej masy skóry. Są to włókna grube, długie o przebiegu falistym. Krzyżując się i przeplatając nawzajem tworzą pęczki włókienek różnej grubości. Spoiwem łączącym (wypełniającym przestrzenie pomiędzy włókienkami) poszczególne pęczki są mukopolisacharydy. Włókna kolagenowe cechuje rozciągliwość i odporność na urazy mechaniczne. Stanowią podporę skóry i ochronę dla włókien elastycznych. Włókna kolagenowe powstają pozakomórkowo z tropokolagenu wytworzonego przez fibroblasty.

Włókna sprężyste (elastyczne) występują w mniejszej ilości niż włókna kolagenowe. Stanowią zaledwie 2% suchej masy skóry. Tworzą siatkę oplatającą włókna kolagenowe. Od ich rozciągliwości a ta jest znaczna : do 50% zależy rozciągliwość i sprężystość skóry (po rozciągnięciu mają zdolność powrotu do swej pierwotnej formy). Zbudowane są z elastyny najodporniejszego białka naszego organizmu.

Włókna retykulinowe (srebrochłonne) tworzą siatkę w warstwie brodawkowej i występują w otoczeniu naczyń włosowatych, gruczołów łojowych i potowych, mieszków włosowych i włókien nerwowych. W stanach zapalnych skóry ilość włókien retykulinowych wzrasta.

III Tkanka podskórna jest niejednolita w różnych częściach ciała , wyróżnia się tkankę podskórną z przewaga struktur włóknistych (tkanka podskórna zbita) lub luźnych struktur (tkanka podskórna luźna - np. tkanka tłuszczowa).

• Tkanka łączna zbita składa się zasadniczo z włókien klejorodnych i sprężystych najliczniejszych w głębokiej warstwie skóry właściwej. Ułożenie włókien jest zgodne z kierunkiem pociągania.

• Tkanka łączna luźna wypełnia wolne przestrzenie między narządami oraz częściami i umożliwia połączenia anatomiczne narządów i ich przesuwanie się w stosunku do siebie (np.tkanka tłuszczowa).

• Tkanka tłuszczowa tłuszcz tkanki podskórnej chroni organizm przed niepożądaną utratą ciepła przy przebywaniu człowieka w zimnie.

Włosy

Rys. Przekrój podłużny i poprzeczny budowy włosa.

Włos dzieli się na część widoczną ponad powierzchnią skóry zwaną łodygą oraz na część zagłębioną w skórze, widoczną dopiero po wyrwaniu lub wypadnięciu włosa, zwaną korzeniem. Dolna, najgłębsza część korzenia, o kształcie kolbowatym, nosi nazwę opuszki włosa (a potocznie nazywana jest cebulką)· Na przekroju podłużnym opuszka wygląda jak twór rozwidlony. We wgłębieniu opuszki tkwi brodawka włosa, odgrywająca podstawową rolę, w niej bowiem znajdują się włosowate naczynia krwionośne, doprowadzające do opuszki podstawowe produkty odżywcze i tlen oraz odprowadzające produkty odpadowe. Opuszkę traktuje się jako część żywą włosa, w niej odbywa się rozmnażanie komórek, w tej części włos rośnie, wysuwając się z mieszka włosowego. Łodyga włosa natomiast musi być traktowana jako część martwa, której stopniowy przyrost długości jest wynikiem procesów rozmnażania, zachodzących w korzeniu, ściślej w opuszce. Włos zbudowany jest z kilku koncentrycznych warstw komórek rogowych. Centralną warstwę rdzenną (której brak w cienkich włosach meszkowych) otacza znacznie grubsza warstwa korowa, której komórki zawierają barwnik. Najbardziej zewnętrzną warstwą jest osłonka włosa, zbudowana z dachówkowato ułożonych komórek. W części zwanej korzeniem, a więc w obrębie mieszka włosowego koncentrycznie występują dalsze warstwy: pochewka wewnętrzna, której osłonka przylega do osłonki włosa, i pochewka zewnętrzna, otoczona od zewnątrz błoną szklistą. Mieszek włosowy, a przez to również włos, tkwią w skórze nie prostopadle do jej powierzchni, lecz skośnie. Do mieszka włosowego uchodzą gruczoły łojowe, których wydzielina (łój) odgrywa ważną rolę w fizjologii skóry i samych włosów. Powlekający włosy łój stanowi o gładkości i wodoodporności włosów oraz w pewnym stopniu o ich sprężystości. W rozwartym kącie, utworzonym przez mieszek włosowy i powierzchnię naskórka, przebiega delikatny mięsień przywłośny; gdy skurczy się on pod wpływem bodźca termicznego (chłód) lub psychicznego (lęk), wówczas mieszek i tkwiący w nim włos zostają doprowadzone do pozycji prostopadłej w stosunku do skóry, a zawartość gruczołu łojowego wyciśnięta na powierzchnię.

Paznokcie

Paznokieć- rogowa osłona dalszych paliczków, pełni funkcje ochronne, (przed szkodliwym działaniem czynników mechanicznych) i obronne. Podobnie jak włosy, zbudowany jest głównie z keratyny.

Rys. Schemat budowy paznokcia

1- Płytka paznokciowa; 2- Obłączek; 3- Wały paznokcia, boczny i tylny; 4- Skórka; 5- Obrąbek naskórkowy paznokcia; 6- Brzeg wolny; 7- Obrąbek naskórkowy podpaznokciowy; 8- Korzeń; 9- Macierz

1. Płytka paznokciowa. Jest to twarda blaszka, którą potocznie nazywamy paznokciem. Składa się z dwóch warstw, górnej i dolnej. Obie części mają odmienny układ komórek, rozrastających się z różną szybkością. Górna powierzchnia jest gładka, a dolna ma równoległe listewki, które odpowiadają listewkom macierzy paznokcia. U każdego człowieka są one inne, toteż mogą służyć do ustalania tożsamości.

2. Obłączek. Jest nim białawy półksiężyc u dołu płytki paznokciowej, widoczny nie na każdym palcu. Paznokieć wyrasta z małego obszaru żywej tkanki u podstawy płytki paznokciowej, tak zwanego korzenia. Jest to najważniejsza część paznokcia. Obłączek stanowi końcowy element korzenia i widoczną część żywego paznokcia. Reszta płytki składa się z martwych komórek.
3. Wały paznokcia, boczny i tylny. Określenie to odnosi się do skóry okalającej płytkę paznokciową. Skóra ta tworzy fałd nie kończy się przy płytce paznokciowej, lecz zachodzi pod spód i obejmuje wyrastający paznokieć. Wzmacnia i zabezpiecza okolice paznokcia.

4. Skórka. Wąski pasek fałdu skórnego, który zdaje się urywać u podstawy płytki paznokciowej. Czasem bywa nazywany obrąbkiem naskórkowym paznokcia.
5. Obrąbek naskórkowy paznokcia. W rzeczywistości rozpościera się on pod skórką. Jest to warstwa bezbarwnej złuszczającej się skóry, która przylega do grzbietu płytki paznokciowej.

6. Brzeg wolny. Część paznokcia rosnąca poza opuszką palca.

7. Obrąbek naskórkowy podpaznokciowy. Tkanka ta tworzy pod wolnym brzegiem paznokcia wodoszczelne zabezpieczenie, chroniące macierz paznokcia przed infekcją.

Gruczoły skóry

Gruczoły skóry znajdują się w tkance podskórnej lub w przylegającej do niej warstwie skóry właściwej. Zaliczamy do nich gruczoły łojowe i gruczoły potowe.
Gruczoły łojowe powstają z nabłonka mieszka włosowego lub bezpośrednio z naskórka. Mają budowę pęcherzykowatą o postaci pojedynczej lub rozgałęzionej. Liczba ich wynosi od 0,5 do 1 miliona. Mogą one być bądź gruczołami łojowymi włosa(90%), bądź gruczołami łojowymi samodzielnymi(10%). Samodzielne gruczoły łojowe znajdują się w czerwieni wargowej(w kącikach ust), w błonie śluzowej warg sromowych mniejszych, skórze napletka i żołędzi, w otoczeniu sutka oraz w powiekach. Nie ma ich na skórze dłoni i powierzchni stóp.

Rys. Gruczoł łojowy

Gruczoły potowe (łac. glandulae sudoriferae) - uchodzą wprost na powierzchni ciała lub do mieszka włosowego. Gruczoły potowe wydzielają pot, który poza wodą zawiera zbędne związki powstałe w procesie przemian metabolicznych. Część wydzielnicza gruczołów potowych znajduje się głęboko w skórze właściwej lub w górnej części tkanki podskórnej. Pot zawiera różne jony, głównie sodowe, potasowe i chlorkowe, amoniak, mocznik, kwas moczowy.

Literatura:

- J. Dylewska- Grzelakowska.,2009:Kosmetyka stosowana. WSiP. Warszawa.

- Internet

- Popularna Encyklopedia Powszechna., Oficyna Wydawnicza

---