Kinga Kozyra - Makroekonomia

Rodzaje pieniądza i struktura jego zasobów.

Z punktu widzenia stopnia płynności pieniądza bank centralny w swojej polityce pieniężnej dzieli środki płatnicze na trzy zasadnicze grupy.

1) Grupa M₁ - obejmuje gotówkę oraz depozyty na rachunkach czekowych w bankach komercyjnych płatnych na każde żądanie.

2) Grupa M₂ - uwzględnia to co grupa M₁ a ponadto obejmuje rachunki oszczędnościowe oraz małe rachunki terminowe.

3) Grupa M₃ - uwzględnia grupę M₂, obejmuje duże salda rachunków terminowych.

Grupa M₁ charakteryzuje się najwyższym stopniem płynności zaś grupa M₃ wykazuje najniższy stopień płynności. Grupa M₁ jest związana jest z pieniądzem gromadzonym do celów transakcyjnych, spekulacyjnych i z powodów ostrożności. Grupa M₂ jest wykorzystywana przez banki do udzielania kredytów krótkoterminowych, zaś grupa M₃ do udzielania długoterminowych kredytów inwestycyjnych.

Wyodrębnia się ponadto grupę specjalną L, która obejmuje papiery wartościowe oraz obligacje bankowe, obligacje skarbowe i akcje o zróżnicowanym stopniu płynności i ryzyka.

Ludność utrzymująca pieniądz w stanie płynnym traci możliwą do uzyskania stopę procentową w banku, ale zyskuje pełną dyspozycję pieniądz i możliwość szybkiego wykorzystania go w sposób bardziej opłacalny np.: zakup akcji i obligacji, których dochód może być wyższy od stopy procentowej. Z kolei deponując pieniądz na rachunku terminowym w banku, ludność pozbawia się możliwości dysponowania pieniądzem, ale zadowala się procentem, który jest wynagrodzeniem za rezygnację z płynności.

Pieniądz może być zdefiniowany w wąskim i szerokim tego słowa znaczeniu.

W wąskim znaczeniu pieniądz obejmuje grupę M₁, które bez ograniczeń mogą być wykorzystane do dokonania płatności w formie gotówki lub czeku.

W szerokim znaczeniu pieniądz obejmuje również wkłady terminowe jako oprocentowane rachunki depozytowe, które nie mogą stanowić podstawy do wystawienia czeków.

Podstawowe składniki bilansu w bankach

komercyjnych oraz w banku centralnym.

Banki spełniają rolę pośredników finansowych, ponieważ stanowią ogniwo łączące pożyczkodawców i pożyczkobiorców. Bank jest instytucją nastawioną na zysk, a jego właściciele czy menadżerowie dążą do maksymalizacji zysków. Źródłem zysku banku jest przyjmowanie i udzielanie pożyczek. Aby przyciągnąć do siebie pieniądze, bank oferuje potencjalnym depozytariuszom korzystne warunki otwierania i prowadzenia wkładów.

Dysponując już odpowiednimi środkami finansowymi, banki muszą znaleźć zyskowne sposoby wykorzystania ich w działalności kredytowej. Podstawowa ich część to średnio- i długoterminowe pożyczki udzielone gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom. Oprocentowanie pożyczek znacznie przewyższa stopę procentową od wkładów terminowych. Część środków zgromadzonych przez bank jest przeznaczona na zakup papierów wartościowych. Inną ich część banki inwestują przezornie w aktywa o wysokiej płynności, które nie przynoszą wysokich odsetek, dają jednak bankowi pewność szybkiego odzyskania pieniędzy. Wreszcie niewielka część zasobów pozostaje w banku w formie gotówki. Jest to najbardziej płynna postać aktywów.

Sytuacja finansowa banku znajduje swoje odbicie w jego bilansie. Bilans to zestawienie aktywów i pasywów.

Aktywa są to wszelkiego rodzaju należności, papiery wartościowe oraz inny majątek będący własnością banku.

Pasywa są to wszelkiego rodzaju zobowiązania w stosunku do innych podmiotów gospodarczych i instytucji, które zdeponowały swoje walory.

Różnica pomiędzy wartością aktywów i pasywów nazywa się wartością czystą, czyli aktywa zawsze będą się równać pasywom powiększonym o wartość czystą.

Bilanse banków mogą być sporządzane w różnych przekrojach i z różnym stopniem szczegółowości. W Polsce stosowany jest m.in. układ z podziałem na zależność od sektora finansowego, sektora budżetowego i sektora nie finansowego oraz zobowiązania wobec tych trzech sektorów.

Typowe pozycje bilansu banku komercyjnego.

Aktywa	Pasywa
1. Pogotowie kasowe 2. Rezerwy obowiązkowe 3. Pożyczki terminowe i hipoteczne 4. Obligacje państwowe 5. Inne obligacje i papiery wartościowe 6. Aktywa rachunków obrotowych 7. Depozyty płatne na żądanie w innych bankach 8. Pozostałe aktywa	1. Kapitały własne 2. Wkłady płatne na żądanie (rachunki bieżące) 3. Wkłady oszczędnościowe 4. Wkłady terminowe 5. Wkłady międzybankowe 6. Pozostałe pasywa
Razem aktywa	Razem pasywa

Stosunek środków własnych do środków obcych po stronie pasywów kształtuje się w bankach komercyjnych w granicach od 3 -10%.Dlatego banki muszą zabiegać o stały dopływ środków obcych, gdyż to decyduje o rozmiarach ich działalności pożyczkowej oraz o obrotach papierami wartościowymi.

Wkłady na rachunkach bieżących to rezerwy między innymi dla przedsiębiorstw, urzędów, osób fizycznych i prawnych.

Okresy na jakie bank może udzielić pożyczek lub dokonać własnych lokat muszą być zharmonizowane z terminami na jakie wkłady zostały mu powierzone.

Wysokość stopy procentowej, płaconej prze banki komercyjne jest zwykle regulowana przez bank centralny.

Stosunek wkładów terminowych do wkładów na rachunkach bieżących kształtuje się w granicach od 30 - 50%.Każdy bank komercyjny dąży do zwiększenia wkładów terminowych, gdyż to zapewnia mu znacznie większą swobodę w polityce kredytowej.

Typowe pozycje bilansu banku centralnego.

Aktywa	Pasywa
1. Zapasy w złocie 2. Należności zagraniczne 3. Udzielone kredyty - budżetowi państwa - innym bankom komercyjnym 4. Papiery wartościowe (obligacje, weksle) 5. Pozostałe aktywa	1. Pieniądz rezerwowy 2. Gotówka w obiegu 3. Obowiązkowe lokaty banków 4. Dobrowolne lokaty banków i instytucji publicznych 5. Rachunki walutowe 6. Pozostałe pasywa
Razem aktywa	Razem pasywa

Bank centralny nadaje walucie krajowej moc pewną i zobowiązuje się do utrzymania względnej stabilizacji jej siły nabywczej.

Jak wynika ze struktury aktywów i pasywów, bank centralny nie ma bezpośrednich kontaktów finansowych ani z gospodarstwami domowymi, ani z przedsiębiorstwami.

Literatura:

D.Begg „Ekonomia” tom II PWE Warszawa 1994,

M.Nasiłowski „System rynkowy” Warszawa 1996,

- 1 -

---