Ocena Zunifikowanego Systemu Rachunkowości Gospodarstw Rolniczych przez rolników prowadzących rachunkowość.

1. Wprowadzenie

Od 1996 roku Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa przy pomocy Ośrodków Doradztwa Rolniczego wdraża program rachunkowości w gospodarstwach, których właściciele zaciągnęli kredyty inwestycyjne z linii „ na utworzenie lub urządzenie gospodarstw rolnych przez osoby mające nie więcej niż czterdzieści lat ”. Zostali oni zobowiązani do prowadzenia rachunkowości od następnego roku po uzyskaniu kredytu do końca trwania umowy kredytowej. W ramach wdrażania programu Agencja wprowadziła Zunifikowany System Rachunkowości Gospodarstw Rolniczych / ZSRGR /, który w latach 1996-1997 obsługiwany był w programie komputerowym „ Książka ” a w 1998 i 1999 roku w programie „ PORR ”. W założeniach ZSRGR miał być prosty i nieskomplikowany, miał dostarczyć rolnikom informacji o sytuacji finansowej gospodarstwa w ciągu roku obrachunkowego i o kwartalnych przepływach pieniędzy. Zakładano, że będzie służył do oceny dotychczasowej działalności i planowania dalszego rozwoju. Po czterech latach funkcjonowania można już podjąć próbę oceny tego systemu. Bardzo istotna jest informacja jak system oceniają sami rolnicy zobligowani przez Agencję do jego wdrażania. Aby uzyskać takie informacje należałoby:

a/ zweryfikować przydatność ZSRGR na potrzeby zarządzania gospodarstwem,

b/ poznać zdanie rolników na temat pracochłonności i uciążliwości ZSRGR pod kątem możliwości samodzielnego prowadzenia rachunkowości w gospodarstwie,

c/ przeanalizować występujące przy ewidencjonowaniu problemy,

d/ zapoznać się z propozycjami zmian w dotychczas prowadzonych książkach rachunkowych. Dzięki temu można będzie spróbować zachęcić rolników do opierania się w swoich działaniach na rachunkowości i jej wynikach, poprzez wyjaśnienie nieznanych pojęć, ułatwienie zapisów, zmniejszenie uciążliwości oraz udoskonalenie książek i całego systemu.

Aby przeanalizować jak rolnicy oceniają ZSRGR opracowana została ankieta, dostarczona następnie do wypełnienia 62 rolnikom z terenu 18 gmin województwa mazowieckiego i łódzkiego. Pytania ankiety zgrupowano w czterech blokach. Pierwszy dotyczy ogólnych informacji o rolniku i gospodarstwie. Pytania drugiej części związane są z prowadzeniem książek rachunkowych, natomiast z trzeciej dowiedzieć się można czy rolnicy analizują i wykorzystują uzyskane informacje oraz jak oceniają ich przydatność. W czwartej części ankietowani oceniają prowadzoną rachunkowość i doradztwo w tej dziedzinie.

2. Charakterystyka badanych obiektów

Przede wszystkim należy stwierdzić, że badana grupa nie jest reprezentatywna dla całego sektora rolnego. Są to gospodarstwa zobowiązane do prowadzenia pełnej rachunkowości, gdyż skorzystały z kredytów preferencyjnych w wysokości co najmniej 30 tys. zł, a więc wybrane celowo. Jeśli chodzi o wielkość gospodarstw, to z 62 tylko 10 ma powierzchnię poniżej średniej krajowej, a i te podobnie jak pozostałe zorientowane są prorynkowo.

Tab. 1 Powierzchnia badanych obiektów

Pow. gospodarstwa	Liczba gospodarstw
1 - 8 ha	10
8 - 15 ha	18
15 - 20 ha	10
20 - 40 ha	21
40 - 100 ha	2
Powyżej 100 ha	1

Najwięcej, bo 21 obiektów znalazło się w przedziale gospodarstw 20 - 40 hektarowych. Dla ponad połowy tj. 39 ankietowanych głównym źródłem dochodów jest produkcja specjalistyczna, taka jak sady i plantacje wieloletnie, warzywa oraz produkcja drobiarska. Pozostałe 23 gospodarstwa dochód czerpią z produkcji typowo rolniczej, a więc z produkcji żywca, mleka, zbóż czy okopowych. Działalność rolnicza prowadzona jest na ogół przez osoby z dużym, bo ponad dziesięcioletnim stażem pracy w rolnictwie / 72,4 % gospodarstw /.

Tab. 2 Staż pracy w rolnictwie

Lata pracy	ilość osób
Do 5 lat	5
5 - 10 lat	10
Pow.10 lat	47

W 46 gospodarstwach cała użytkowana ziemia jest własnością rolników, a dodzierżawia grunty 16 rolników. Dzierżawa stanowi w nich od 10 do 60 % całej powierzchni. Dochody z działalności pozarolniczej uzyskuje tylko 18 ankietowanych. Wynoszą one najczęściej około 30 - 40 % całego dochodu. O tym, że nie jest to reprezentatywna dla całego rolnictwa grupa gospodarstw, świadczy także dość wysoki poziom wykształcenia rolników. Absolwentami wyższych uczelni jest 11,3 % ankietowanych, zaś 61,3 % ukończyło szkołę średnią. Aż 54 badanych tj. 72,6 % posiada wykształcenie rolnicze. Ma to z pewnością wpływ na ocenę systemu rachunkowości w którym uczestniczą.

Większość ankietowanych / 51 gosp./ książki rachunkowe prowadzi już od 2-3 lat. Wcześniej zapisów takich dokonywało 18 osób / 17-na własne potrzeby, 1- do celów statystycznych. Jeśli chodzi o wielkość pierwszego kredytu, to 29 rolników pobrało go w wysokości 30-50 tys. zł, 21- w wysokości 50-100 tys. zł, a tylko 12 powyżej 100 tys. zł. Przeznaczenie uzyskanych kwot było bardzo różnorodne. Znaczna ich część użyta została na inwestycje związane z odtworzeniem lub modernizacją posiadanego już majątku.

3. Omówienie wyników

3.1 Przydatność ZSRGR na potrzeby zarządzania gospodarstwem

Zasadnicze pytanie pozwalające na ocenę, czy taki instrument jak rachunkowość jest przydatny z punktu widzenia rolnika brzmi: Czy prowadzona rachunkowość pomaga w podejmowaniu decyzji dotyczących gospodarstwa ? Tylko 33 respondentów odpowiedziało na nie „ tak ” i aż 29 - „ nie ” Być może rezultat ten w znacznej mierze spowodowany jest niezrozumieniem wielu pojęć i wyrażeń użytych przez autorów w książkach rachunkowych, a także treści otrzymywanych wydruków. Często rolnicy nie widzą potrzeby wykorzystania rachunkowości do prowadzenia gospodarstwa, mimo że to właśnie oni ponoszą konsekwencje podjętych przez siebie decyzji.

Tab.1 Rachunkowość jako pomoc w podejmowaniu decyzji

Pytanie	Odpowiedzi „ tak ”	Odpowiedzi. „ nie ”
Czy prowadzona rachunkowość pomaga w podejmowaniu decyzji	33	29
Czy rozumie P/P. pojęcia ,którymi posługują się autorzy książek rachunkowych	25	37
Czy rozumie P/P. treść wydruków dotyczących gospodarstwa	46	16
Czy analizuje P/P. uzyskane wyniki	60	2

Jak wynika z ankiet wszyscy systematycznie otrzymują wydruki o przepływach pieniężnych i raporty końcowe oraz analizują je. A jednak tylko połowa rolników wykorzystuje te informacje do prowadzenia własnego gospodarstwa. Nie wszystkie decyzje mające wpływ na działalność gospodarczą w jednakowym stopniu uzależnione są od uzyskanych wyników.

Tab. 2 Wpływ wyników rachunkowych na decyzje gospodarcze

rodzaj decyzji	tak	%	nie	%
o zmianie kierunku produkcji	33	53	29	47
o wielkości nakładów	46	74	16	26
o poprawie efektywności gospodarowania	41	66	21	34
o zmianie skali produkcji	35	56	27	44
o bieżących zakupach i sprzedaży	43	69	19	21

Odpowiedzi na pytanie o wpływ wyników na decyzje gospodarcze związane z inwestycjami świadczą, że jest on znaczny dla 76 % rolników. Również na decyzje o zaciągnięciu kredytu i jego wysokości istotny wpływ mają wyniki rachunkowe /dla 77 % /. Na podstawie powyższego sądzić należy, że informacje z prowadzonych książek wpływają przede wszystkim na decyzje bezpośrednio związane z finansami tj. wielkość nakładów, bieżące zakupy, sprzedaż, inwestycje i wysokość kredytu. Skoro nie wszyscy rolnicy wykorzystują w swej działalności rachunkowość, to nasuwa się pytanie na jakiej podstawie podejmują niezbędne decyzje.

Tab.3 Ocena źródeł informacji pomocnych w prowadzeniu gospodarstwa

źródła informacji	uzyskane pkt.	%
prasa fachowa	223	26
doradca WODR	217	26
RTV	108	13
rachunkowość	87	10
wycieczki specjalistyczne	80	9
producenci środków do produkcji	60	7
prasa codzienna	42	5
doradcy z zakładów przetwórczych	33	4
razem	850	100

Ciekawych informacji dostarczają odpowiedzi ankietowanych na to pytanie. Okazuje się, że w prowadzeniu gospodarstwa najbardziej pomocna jest prasa fachowa i informacje uzyskane od doradcy WODR. Te dwa źródła uzyskały 52 % wszystkich przyznanych punktów. Rachunkowość w tym rankingu uplasowała się dopiero na czwartym miejscu uzyskując zaledwie 87 punktów. Co prawda jako źródło informacji wymieniona została przez 40 osób, lecz żadna z nich nie oceniła rachunkowości na maksymalną ilość punktów. To potwierdzałoby wcześniejszy wniosek, że nie jest ona ważnym dla rolnika narzędziem w kierowaniu gospodarstwem.

Tak więc około połowie badanych rachunkowość pomaga w prowadzeniu gospodarstwa, analizują jej wyniki, a te wpływają, choć w niewielkim stopniu, na podejmowane decyzje.

3.2. Pracochłonność i uciążliwość ZSRGR pod kątem możliwości samodzielnego prowadzenia przez rolników rachunkowości w gospodarstwie

Osoby zobowiązane do prowadzenia książek rachunkowych robią to raczej niechętnie. Tłumaczą się między brakiem czasu. Jednakże czas przeznaczany na rachunkowość przez poszczególnych rolników jest bardzo zróżnicowany i kształtuje się w granicach od 2 do 40 godzin na kwartał. Pewien wpływ na taki stan ma ilość uruchomionych gałęzi produkcyjnych, charakter inwestycji itp. Lecz także dokładność zapisów i źródło ich odtwarzania. Generalnie, według. ankietowanych, mniej pracochłonne jest ewidencjonowanie produkcji roślinnej.

Tab. 1 Źródło dokonywanych zapisów i czas przeznaczony na ewidencję

źródło zapisów	l. odpowiedzi	h / kwartał / os.
informacje odtwarzane z pamięci	14	7.0
gromadzone rachunki i notatki	35	8.4
zapisywanie bieżących działań	13	10.9

Okazuje się, że najbardziej pracochłonne jest zapisywanie wszystkich zdarzeń na bieżąco. Ten sposób ewidencji zajmuje średnio około 11 godzin kwartalnie. Wbrew oczekiwaniom najmniej czasu pochłania odtwarzanie informacji z pamięci. Być może dzieje się tak, gdyż o niektórych zdarzeniach rolnik zapomina i po prostu ich nie rejestruje. Na pytanie czy zapisy prowadzone są systematycznie, aż 46 respondentów odpowiedziało pozytywnie. Wydaje się to sprzeczne z odpowiedzią na pytanie o częstotliwość dokonywania wpisów. Tylko 24 osoby oświadczyły, że robi to na bieżąco lub częściej niż raz w miesiącu.

Tab.2 Ocena książek pod kątem pracochłonności

książka wymagająca najwięcej czasu	liczba odpowiedzi	% odpowiedzi
inwentarzowa	12	20
wpłat i wypłat	33	54
obrotów i zaszłości	16	26
razem *	61	100

Tylko 20 % ankietowanych uznało za najbardziej pracochłonną książkę inwentarzową, a 80 % ocenia tak dwie pozostałe książki. 37 osób na zapisy rachunkowe przeznacza kwartalnie do 10 godz., a tylko dwie powyżej 20 godz. Powyższe liczby świadczą o tym, że rachunkowość nie jest na tyle pracochłonna, aby rolnicy nie mogli samodzielnie jej prowadzić.

3.3 Wybrane problemy prowadzonej ewidencji

Dla wielu rolników problemem jest zmuszenie się do systematycznego zbierania informacji i zapisywania ich w książkach rachunkowych. Wiele kłopotów sprawiają również same zapisy. Tylko 15 osób nie ma, lub prawie nie ma trudności z ewidencjonowaniem zdarzeń gospodarczych. Fakt ten często spowodowany jest niezrozumieniem pojęć, którymi posługują się autorzy książek. W pełni zrozumiałe są one tylko dla 17 respondentów. 47 osób pomaga sobie korzystając z dołączonej instrukcji i aż 44 z nich ułatwia ona prowadzenie ewidencji. Nikt nie ma trudności z zapisami w książce „wpłat i wypłat”. Ankietowani narzekają przede wszystkim na książkę „obrotów i zaszłości”

Tab. 3 Trudności przy ewidencjonowaniu

dziedzina , w której występują trudności	tak	%	nie	%
wycena inwestycji	35	56	27	44
rejestracja stanów zwierząt *	26	57	20	43
rejestracja zapasów *	28	46	33	54
rozliczenie zapasów i zbiorów	30	48	32	52
wycena zapasów	26	42	36	58

* części osób pytanie nie dotyczyło

Około połowa ankietowanych ma problemy z zapisami w zakresie inwestycji, stanów zwierząt i zapasów. W przypadku inwestycji rolnicy sądzą, że do opisania ich potrzeba zbyt szczegółowych informacji.

3.4 Propozycje zmian w dotychczas prowadzonych książkach rachunkowych

Ankietowani rolnicy mają sporo problemów z zapisami w książkach rachunkowych. W znacznej mierze ten właśnie fakt budzi niechęć do ich prowadzenia. W związku z tym zapytano rolników jakich oczekują zmian, aby wyeliminować, lub przynajmniej zmniejszyć występujące trudności. Przede wszystkim autorzy książek rachunkowych powinni używać bardziej zrozumiałego dla rolników języka, choćby dlatego, że część z nich nie korzysta z załączonej instrukcji, a większość wielu pojęć nie rozumie. Tylko 7 osób nie widzi potrzeby zmian w żadnej z książek rachunkowych. Pozostali chcieliby wprowadzenia zmian w co najmniej jednej z nich.

Tab.1 Zmiany w książkach rachunkowych

książka	tak	nie
inwentarzowa	23	39
wpłat i wypłat	6	56
obrotów i zaszłości	42	20

Najczęściej rolnicy mają zastrzeżenia do książki obrotów i zaszłości. Uważają, że zmiany powinny dotyczyć głównie szczegółowości zapisów /39os./ i zakresu gromadzonych danych /31 os./. Chcieliby aby środki trwałe wyceniano na podstawie ich wartości rynkowej, a nie według. określonego schematu. Ponieważ około 50 % rolników ma problemy z zapisami dotyczącymi stanów zwierząt i rozdysponowania zbiorów należałoby wszystkie informacje zgrupować w jednej tabeli, a nie we wszystkich trzech książkach. Wątpliwości budzi także uwzględnienie działalności pozarolniczej i osobistej. Aż 42 osoby sądzą, że nie powinna być ona brana pod uwagę. Pozostałych 19 ankietowanych mogłoby podawać tylko ogólną kwotę wpłaconą i wypłaconą z tych działalności do gospodarstwa.

4. Podsumowanie

Z analizy oceny przez rolników ZSRGR wynika, że prowadzona rachunkowość tylko połowie ankietowanych pomaga w zarządzaniu gospodarstwem i w niewielkim stopniu wpływa na podejmowane decyzje. Nie jest też dla rolników znaczącym źródłem informacji.

Większość osób uważa, że prowadzenie książek rachunkowych jest uciążliwe i pracochłonne, chociaż średnio pochłania zaledwie 7 godzin kwartalnie.

Najwięcej problemów rolnicy mają z książką „obrotów i zaszłości” i w niej właśnie chcieliby wprowadzić najwięcej zmian.

72

72

---