Część druga "Dziadów"

Część druga "Dziadów" powstała w latach 1820 - 21 w Kownie. Treść jest mocno związana z rytuałem "Dziadów". W starej, cmentarnej kaplicy zbierają się wieczorem wieśniacy. Przewodniczy im, wspomagany przez chór wieśniaków, guślarz, który wzywa kolejno czyśćcowe dusze. Żywi pragną udzielać zmarłym pomocy, częstują ich przygotowanym zawczasu jadłem i napitkiem. Kolejno pojawiają się "duchy lekkie", dwa aniołki - duszyczki dzieci, Rózi i Józia, które nie zaznały w życiu cierpienia (dostają od guślarza po ziarnku gorczycy). Jako drugie pojawiają się "duchy ciężkie", reprezentowane przez widmo byłego pana. Pan cierpi po śmierci straszliwe męki głodu i pragnienia (jadło i napitek zżerają mu kruki i wrony - duchy zamęczonych przez niego poddanych), jednak nik mu nie pomoże, gdyż za życia był bezwzględnym tyranem. Na końcu pojawiają się "Duchy pośrednie", czyli widmo Zosi, która była kiedyś najpiękniejszą dziewczyną we wsi, ale nie pokochała żadnego chłopca, za żadnego nie wyszła.

Gdy guślarz chce zakończyć uroczystość, pojawia się tajemnicze, milczące widmo - duch młodzieńca z krwawą raną na piersi. Widmo stoi nieruchomo i wpatruje się w jedną z pasterek, wskazując ręką na serce. Gdy chłopi wyprowadzają dziewczynę, widmo wychodzi z kaplicy za nimi. Mickiewicz ukazał w "Dziadach" różne kategorie grzechu, które popełnić może w swym życiu człowiek, a więc: złe uczynki, zaniedbanie, bezczynność. Ważne są również ostrzeżenia, wypowiadane przez każdego pojawiającego się na "uczcie kozła" ducha: "duchy lekkie" mówią:

"Kto nie doznał goryczy ni razu,

Nie dozna słodyczy w niebie";

"duchy pośrednie", że:

"Kto nie dotknął ziemi ni razu,

Ten nigdy nie może być w niebie";

"duchy ciężkie", że:

"Kto nie był ni razu człowiekiem,

Temu człowiek nic nie pomoże".

---