Rozwój systemu motywacyjnego. Matczak
System motywacyjny - hierarchicznie uporządkowany układ potrzeb, wartości i celów
- na wczesnych etapach ontogenezy nie istnieje
- rozwój struktur poznawczych → zmiany potrzeb → powstanie systemu motyw.
Powstawanie i rozwój podstawowych potrzeb
fizjologiczne (biologiczne, organiczne) - odnoszą się do warunków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania fizjologicznego organizmu, wrodzone, w toku rozwoju zmieniają się sposoby ich zaspokajania
psychologiczne (społeczne - charakteryzują człowieka jako istotę społeczną) - nabyte, powstają w toku warunkowania emocjonalnego, za którego pośrednictwem różne pierwotnie obojętne S nabierają znaczenia, stając się niezbędnymi dla funkcjonowania psychologicznego (podstawą formowania się jest doświadczenie)
Potrzeba kontaktu emocjonalnego
- w niemowlęctwie w wyniku pierwotnych doświadczeń afektyw. doznawanych w kontaktach z matką (opiekunem)
- z czasem zaczyna dotyczyć innych form kontaktu oraz rozciąga się na inne osoby
- ulega różnicowaniu - obok potrzeby więzi z wybranymi osobami pojawia się dążenie do pozytywnych kontaktów z innymi ludźmi i aprobaty z ich strony (potrzeba afiliacji)
- deprywacja opieki macierzyńskiej w niemowlęctwie → nieprawidłowy rozwój potrzeby kontaktu emoc. i afiliacji
+ jeśli całkiem pozbawi się dziecko kontaktu z matką, nie będzie ono zdolne do bliskich więzi emoc. z ludźmi
+ jeśli zerwanie kontaktu nastąpi późno, po ukształtowaniu się potrzeby, może stać się ona zbyt silna i utrzymywać, mimo wzrostu wieku, swój infantylny charakter
Potrzeba zależności emocjonalnej
- dziecko stosunkowo długo jest uzależnione od opiekujących się dorosłych
- podleganie czyjejś opiece samo nabiera pozytywnej wartości, staje się stanem przyjemnym i pożądanym
→ potrzeba doznawania uwagi oraz pomocy ze strony innych, nawet jeśli nie jest to konieczne
- natężenie tej potrzeby jest zróżnicowane u ludzi, zależy to od doznawanej w dzieciństwie opieki i nasilenia oddziaływań wychowawczych o kierunku przeciwnym - stymulujących rozwój samodzielności
Potrzeba dominacji
- obiektywna zależność od dorosłych jest też źródłem ograniczeń w dążeniu do celów
- przeciwstawianie doświadczenia słabości i przewagi leży u podstaw tej potrzeby
- przeciwstawna potrzebie zależności, która będzie dominowała zależy od charakteru doznawanych w dzieciństwie ograniczeń
jeśli ograniczeniu towarzyszy opiekuńczość rodziców → silna potrzeba zależności (wychowanie typu nadopiekuńczość)
+ jeśli ograniczenia będą prowadzić do frustracji potrzeb wywołując negatywne uczucia → silna potrzeba dominacji (wychowanie rygorystyczne, surowe)
Potrzeba agresji
- potrzeba wykonywania działań atakujących, ukierunkowanych na zniszczenie/uszkodzenie jakiegoś obiektu
- działanie jest uruchamiane przez gniew lub złość, rozładowuje napięcie związane z frustracją, przez co nabiera pozytywnej, nagradzającej wartości
- silne natężenie - przy deprywacji potrzeby kontaktu emocjonalnego i potrzeby zależności, zbyt silnego krępowania swobody dziecka oraz stosowania ostrych kar (zwłaszcza cielesnych)
Źródła agresji: 1) Frustracja
2) Obserwowanie modeli agresywnego zachowania się
3) Wrodzona (instynktowna) potrzeba, hormonalne uwarunkowania
4) Środek poszukiwania wrażeń („energochłonność” + wywołuje silne R otoczenia), tu duże zapotrzebowanie na stymulację, którego jednostka nie umie lub nie może zaspokoić w inny sposób
Potrzeba bezpieczeństwa
- potrzeba unikania S wywołujących lęk
- w wyniku doświadczeń zagrożenia, gdy dziecko R lękiem na sygnały zapowiadające wystąpienie przykrych zdarzeń
- częściej gdy dziecko wielokrotnie znajduje się w sytuacji oczekiwania na niebezpieczeństwo, niż gdy istotnie działają szkodliwe czynniki (bardziej lękliwe są te dzieci, które były wielokrotnie przestrzegane przed możliwością pojawienia się przykrych zdarzeń, niż te które faktycznie ich doświadczyły)
Podstawowe kierunki zmian, którym ulegają potrzeby w toku rozwoju
Rozszerzanie się zakresu środków służących realizacji potrzeb
- rozszerza się zakres obiektów gratyfikacyjnych (matka- rodzice -inni ludzie)
- bogaci się repertuar czynności, za pomocą dziecko realizuje swe potrzeby (nowe formy przejawiania emocji, sposoby uzyskiwania opieki; charakter agresji (fizyczna → słowna); kontakt fizyczny → na odległości)
Specjalizacja sposobów zaspokajania potrzeb
- dokonuje się różnicowanie czynności
- różnicują się obiekty, w kontakcie z kt. zaspokajane są poszczególne potrzeby (najpierw rodzice, później inni ludzie)
Indywidualizacja sposobów zaspokajania potrzeb
- zgodnie z własnymi preferencjami dokonuje wyboru środków i obiektów, które
umożliwiają zaspokojenie potrzeby
Socjalizacja sposobów zaspokajania potrzeb
- stopniowej eliminacji ulegają te sposoby zaspokajania potrzeb, które nie są akceptowane społecznie
- jest jednym z ważnych regulatorów poznawczych zachowania
Tolerancja na odroczenie zaspokajania potrzeb
- odporność na deprywację
- znaczenie rozwoju poznawczego - rola wyobrażeń i oczekiwań
Wzrost aktywności dziecka w zaspokajaniu potrzeb
- bardziej samodzielne; aktywne domaganie się, by otoczenie spełniało pragnienia (komunikowanie życzeń)
- społeczna wymiana - wzajemność zaspokajania potrzeb w kontaktach z otoczeniem
- umiejętność przewidywania znaczenia bodźców i sytuacji nowych
- umiejętność antycypowania zagrażających deprywacji i uczenie się zapobiegania im (czynności ukierunkowan na zaspokojenie ich w przyszłości; stworzenie warunków, które umożliwią uniknięcie tego, co niepożądane)
- koordynowanie dążeń związanych z różnymi potrzebami (eliminowanie jednych potrzeb, które są niekorzystne z punktu widzenia innych potrzeb)
- zdolność do rezygnowania z realizacji aktualnie pobudzanej potzreby na rzecz zaspokojenia innej później
- kształtuje się stała hierarchia potrzeb (większą moc ma potrzeba która zajmuje ważniejsze miejsce, niz ta która jest pobudzona w danym momencie)
- z wiekiem wzrasta wielkość pobudzenia jakie człowiek potrafi wytrzymać (chociaż RI)
Pełna harmonia dążeń jest nieosiągalna, mimo tego, że rozwój do niej dąży.
Konflikt motywacyjny - sytuacja, w której nie da się pogodzić różnych potrzeb, popycha w przeciwnym kierunku
Rodzaje konfliktów motywacyjnych:
Dążenie-dążenie: 2 jednocześnie występujące dążenia nie dają się zrealizować jednocześnie i trzeba wybrać jedno z nich kosztem drugiego; nie ma znacznego negat. następstwa emoc.
Unikanie-unikanie: wybór pomiędzy 2 równie przykrymi możliwościami; osoba nie może uniknąć deprywacji którejś z potrzeb i jedynie może wpłynąć na to, jakiej deprywacji uniknie; oba wyjścia są przykre → silne napięcie, jeśli często - zaburzenia emoc., tendencja do unikania konfliktu przez ucieczkę z miejsca/ sytuacji
Dążenie-unikanie: jeden i ten sam obiekt ma zarazem pozytywną i negatywną wartość - deprywuje jedne i zaspokaja inne potrzeby, przez co wywołuje ambiwalentne R emoc. i sprzeczne tendencje: dążenia do kontaktu i unikania go; zarówno pozytywna, jak i negatywna wartość obiektu zwiększa się w miarę przybliżania się do niego, ta druga przyrasta szybciej (wycofanie się z działań w ostatniej chwili, a następnie - po oddaleniu się z sytuacji zagrożenia - ponowny wzrost tej atrakcyjności, frustracja i niezadowolenie z siebie)
Wiele konfliktów jest wynikiem błędnego rozpoznania sytuacji ‼
Kształtowanie się motywacji związanej z systemem poznawczym
- źródłem nowych potrzeb są szczególnego rodzaju doświadczenia, polegające na konfrontacji z rzeczywistością wiedzy zawartej w systemie poznawczym
Potrzeba poznawania
- rozbieżność między oczekiwaniami a aktualnymi info → R dodatnie (zaciekawienie) lub ujemne (dysonans poznawczy) → dążenia do wyjaśnienia lub zlikwidowania rozbieżności, skuteczny sposób: aktywność poznawcza → skorygowanie info aktualnych lub posiadanej wiedzy, nabiera pozyt. wartości emoc. - podstawa do rozwoju potrzeby
- tendencja do aktywnego usuwania rozbieżności za pomocą czynności poznawczych oraz poszukiwanie nowości, czyli dążenie do sytuacji, które wywołują zbieżność
Zainteresowania
- powstają w realizacji potrzeby poznawania w kontaktach z pewnymi wybranymi dziedzinami rzeczywistości
- początkowo krótkotrwałe, zmienne i powierzchowne (↑ zależność kierunków aktywności od czynników zewnętrznych; dziecko zajmuje się tym z czym styka się przypadkowo)
- myślenie abstrakcyjne → zainteresowania ukier. na poznawanie głębszej natury rzeczy, systematyzowanie wiedzy
- samodzielne usuwanie rozbieżności - jeśli spotyka się z problemami, które samo rozwiązuje → źródło satysfakcji zwiększającej praw-wo podobnych działań w przyszłości (szkodzą niepowodzenia (bo - wyuczona bezradność), gotowe odpowiedzi)
- warunkiem tendencji do aktywnego usuwania rozbieżności jest optymalny (nie za wysoki) jej poziom
Sytuacje zadaniowe
- sytuacje, w których stoi przed człowiekiem cel zakładający usunięcie rozbieżności między rzeczywistym a pożądanym stanem i istnieje program działania zmierzającego do tego (koniec wieku przedszkolnego)
- wykonywanie jest sterowane przez zewnętrzne wzmocnienia (zadanie - pośrednio - pozwala po wykonaniu uzyskać gratyfikację, korzyści)
Motywacja zadaniowa
- z czasem wykonywanie zadań staje się autonomicznym celem i ma wartość niezależnie od wzmocnień - zadania stawia sobie sam, a nagrodą staje się likwidacja rozbieżności poznawczej
- powstaje pod warunkiem istnieniea odpowiednio silnych standardów stanu idealnego (ważne jest posiadania doświadczeń, bo w przeciwnym razie usuwa rozbieżność nie przez aktywneprzekształcanie rzeczywistości, lecz w drodze zaniżania standardów
Motywacja prospołeczna
- tendencja do podejmowania działań na rzecz innych (standardy odnoszą się do innych ludzi)
- dostrzeżenie,że ktoś jest w stanie innym od pożądanego → dysonans poznawczy, skłania do działań usuwających go
Potrzeba osiągnięć
- dążenie do osiągania celów o znacznym stopniu trudności, wartość ma nie cel jako taki, a fakt dojścia do niego, oceniany jako sukces
- podłożem tej potrzeby są specyficzne standardy doskonałości w „ja idealnym”
W odróżnieniu od potrzeb fizjologicznych i podstawowych potrzeb emoc., potrzeby psychiczne w miarę realizacji nie zmniejszają się, lecz wzrastają ‼