1. Między normą a patologią - problemy definicyjne.

Norma jest ustaloną, ogólne przyjętą zasadą postępowania, dyrektywą, wyznaczającą obowiązek określonego zachowania się w danej sytuacji.

Nie ma jednoznacznego określenia, czym jest norma, a czym patologia. Na ogół norma jest synonimem prawidłowości, tego co być powinno zgodnie z oczekiwaniami społecznymi. Potocznie zachowaniem normalnym nazywamy taki rodzaj zachowania, który jest najczęstszy u większości ludzi w zbliżonym wieku z danego środowiska. Normalny tzn. nie odchylający się od miar przeciętnych.

Patologia wg. Podgóreckiego „ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego czy ten rodzaj struktury, który pozostaje w zasadniczej, nie możliwej do pogodzenia sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane”.

Punktem odniesienia jest tutaj - system wartości akceptowany w danej społeczności. Autor patologię uzależnił od - ludzkich ocen.

W propozycjach innych autorów (Wódz, Jasiński, Sztumski, Kwaśniewski) pojawiają się postulaty aby w definicjach patologii uwzględniać dodatkowe kryteria, takie jak:

• Występowanie zjawiska w większej zbiorowości

• Brak społecznej akceptacji dla tego rodzaju zachowań

• Konieczność wykorzystania siły całej społeczności - w celu poradzenia sobie z tym problemem

Wynika z tego, że ostatecznie PATOLOGIĘ SPOŁECZNĄ definiuje się jako NEGATYWNE ZJAWISKO SPOŁECZNE, które charakteryzują następujące cechy:

• Naruszenie norm i wartości

• Destruktywność zachowania - mierzoną skalą potępienia społecznego

• Występowanie w większej zbiorowości (lub w skali masowej)

• Konieczność wykorzystania zbiorowej siły - w celu poradzenia sobie z tym problemem

Pojęciem wymagającym wyjaśnienia w kontekście patologii definiowanej jako naruszenie normy, jest - NORMA. Pozwala ona orzekać o patologii, w tym sensie, że jej naruszenie pociąga za sobą zaistnienie określonej reakcji społecznej prowadzącej do zakwalifikowania danego zjawiska jako patologiczne.

Definiowana ona może być jako:

• Stan zdrowia - czyli brak choroby.

• Stan idealny - wyznaczany na podstawie zachowania pewnego modela. Gdy jednostka działa w sposób podobny, mieści się w normie.

• Średnia statystyczna - czyli jeżeli coś jest częste, to jest normą. Mogą jednak pewne zachowania odbiegać od normy „in+” oraz „in-„

• Średnia rozwojowa (norma założona) - stan organizmu typowy dla większości jednostek w danym wieku

• Normy i zasady istniejące w danej kulturze - oficjalnie uznane oraz subkultura - jako swoista wyizolowana kultura.

Problemy definicyjne wynikają z:

1. Uzależnienia jej przedmiotu od ocen ludzkich - chodzi tutaj o względność takich ocen. Adlerowie (Patrycja i Peter) wyodrębnili trzy rodzaje zjawisk patologicznych: przestępczość, grzech, zły smak. Sprawa ta jest jako czytelna tylko w odniesieniu do norm prawnych. A przecież nie wszystkie zachowania patologiczne są regulowane przez prawo. Jeżeli chodzi o kryterium grzechu - to nie wszystko, co jest grzeszne dla ludzi wierzących - jest takie samo dla ludzi niewierzących. Natomiast kwestia smaku - jest jeszcze bardziej dowolna. Kolejną sprawą jest to, że nie wszystkie naruszenia norm: prawnych, moralnych, czy obyczajowych - są złe i przynoszą złe skutki. Wreszcie niektóre z tych norm nie wytrzymują próby czasu - zmieniają się (nierzadko liberalizują). Liczne są w przeszłości przykłady jednostek, które przez im współczesnych zostały odrzucone - jako obrazobórcy, okrzyknięci dewiantami. Szczególnie częste było to w przypadku twórców, jednostek intelektualnie, mentalnie wyprzedzających są epokę. Natomiast ich odkrycia w późniejszym okresie zasilały dorobek wielu dziedzin kultury, nauki czy sztuki. Jak mawiał Huxley - każda wielka idea rozpoczyna swoją wędrówkę jaka herezja, by później stać się ortodoksją. Jak przykład podać można biografię: Giordano Bruno, Lutra i innych.

2.Preblem obiektywności.

Wyróżnić możemy patologie indywidualne (np. samobójstwo, alkoholizm, narkomania) oraz grupowe (np. kazirodztwo, przestępczość grupowa) i instytucjonalne (np. mobbing, czy korupcja).

Dewiacje społeczne:

Florian Znaniecki w swojej typologii jednostek wyodrębnił taki typ ludzi, którzy mają problemy z przestrzeganiem reguł społecznych ( i ich nie przestrzegają). Nazywał ich typem zboczeńców i podzielił na dwie kategorie: nadnormalnych i podnormalnych. Ci pierwsi - to ludzie wybitnie przystosowani, tacy, którzy doskonale wypełniają swoje role a nawet dzięki własnej kreatywności potrafię je rozwijać i nadawać im nowe znaczenie. Natomiast ci drudzy - to ludzie, którzy nie chcą i (lub) nie potrafią realizować oczekiwań społecznych w zakresie przestrzegania norm.

2. Biologiczne, środowiskowe i kulturowe uwarunkowania uzależnień.

PRZYCZYNY UZALEŻNIEŃ

1.Biopsychiczne- Indywidualna wysoka podatność na uzależnienie, labilność UN, pobudliwość psychiczna, niska odporność na stres, zaburzenia natury emocjonalnej, zaburzenia rozwoju osobowości, neurotyzm, uszkodzenie mózgu, choroby somatyczne i związane z nimi dolegliwości

2.Psychospołeczne-brak zaspokojenia potrzeb psychicznych lub trudności w ich zaspokajaniu wskutek wadliwego oddziaływania środowiska wychowawczego, szkolnego i rodzinnego; niepowodzenia życiowe w sferach: zawodowej, szkolnej, osobistej, co jest podstawą do ucieczki przed niekorzystną, stresującą i nieakceptowaną sytuacją życiową i społeczną w świat iluzji.

3.Kulturowe- moda, dostępność środków, postawy hedonistyczne, brak odległych celów i perspektyw życiowych, rozrywek i możliwości atrakcyjnego spędzenia wolnego czasu, przynależność do subkultury młodzieżowej, w której istnieje norma zażywania środków toksycznych, bunt przeciw powszechnie obowiązującemu systemowi wartości i stylowi życia, zaspokojenie potrzeb poznawczych, aktywizacja zdolności twórczych, chęć odniesienia sukcesu

( W TYM ZAGADNIENIU DOPISAĆ I UZUPEŁNIĆ JESZCZE O NARKOTYKACH I NIKOTYNIE - PRZYCZYNY I DETERMINACJE) - w kilku zdaniach.

3. Przebieg procesu patologizacji jednostki ludzkiej (np. mechanizm uzależnień)

UZALEŻNIENIE - to przymus brania środków naturalnych bądź syntetycznych, wywołujących skutki szkodliwe dla zdrowia. Wyróżniamy:

• psychiczne- jednostka jest przeświadczona, że nie może funkcjonować beż danego środka

• fizyczne- dany środek zostaje wbudowany w metabolizm organizmu(bez środka organizm nie może funkcjonować). Konsekwencją braku środka na poziomie metabolizmu jest objaw abstynencyjny

• społeczne- dominuje wśród młodzieży; wiąże się z zażywaniem narkotyków w grupie. Działa tu czynnik środowiskowy: presja grupy, istnienie pewnej mody, więzi z inną osobą

FAZY UZALEŻNIENIA

1. Poznawanie stanu odurzenia- pierwsze kontakty ze środkiem odurzającym, dominują tu społeczne i psychologiczne motywy jego zażywania, bowiem sam środek nie stanowi jeszcze przedmiotu pożądania, pragnienia, gdyż pierwsze kontakty z narkotykiem wiążą się raczej z nieprzyjemnymi reakcjami organizmu i odczuciami

2. Stan odurzenia przyjemnością- sam kontakt ze środowiskiem uzależniającym staje się dla jednostki źródłem zaspokojenia określonych potrzeb, stąd motywy używania wiążą się już z przyjemnymi odczuciami, będącymi skutkiem wprowadzenia środka do organizmu. Następuje stopniowe uzależnienie się od środka i postępujący wzrost tolerancji na jego działanie, co staje się z kolei motywem dalszych eksperymentów i poszukiwań innych środków, często o silniejszym działaniu.

3. Stan odurzenia celem nadrzędnym- stan zaawansowanego uzależnienia, co wiąże się z tym, iż używanie środka toksycznego staje się nadrzędnym celem, którego realizacji podporządkowane są wszelkie działania. Istniejące dotąd kontakty i więzi społeczne zostają zerwane, a te, które pozostają ograniczają się do kontaktów z osobami ze środowiska uzależnionego

4. Stan odurzenia normą- najbardziej zaawansowane stadium uzależnienia, powiązane z zależnością tak silną, iż używanie środka staje się koniecznością dla utrzymania normalnego samopoczucia i funkcjonowania. Coraz rzadziej doświadcza się stanów euforycznych, a ich osiąganie wiąże się z przyjmowaniem dawek niebezpiecznych dla życia. Gwałtowne zmiany następują w stanie zdrowia, w skrajnym przypadku prowadzące do śmierci.

FAZY ROZWOJU CHOROBY ALKOHOLOWEJ (wg Jellinka)

1. faza wstępna - może trwać od kilku miesięcy do kilku lat. Alkohol, pełni wówczas najczęściej funkcje psycho-korekcyjne, pomaga odreagować przykre stany emocjonalne, zapomnieć o kłopotach. W tej fazie można wyróżnić takie objawy jak: bóle głowy, kłopoty żołądkowe, pocenie się, złe samopoczucie, które nie powstrzymuje jednak pijącego przed dalszą alkoholizacją, wręcz przeciwnie spożywany w tym stanie alkohol przynosi krótkotrwałą ulgę, używa więc się go do usuwania przykrych skutków poprzedniego picia - tzw. Klinowanie. W tej fazie stopniowo zwiększa się tolerancja na alkohol.

2. faza druga - ostrzegawcza - zaczyna się nagłą zmianą reakcji na alkohol, występuje istnienie luki pamięciowej - pijący nie może sobie przypomnieć co robił w czasie picia. Pojawia się picie potajemne - w samotności. Ciągłe myślenie o alkoholu i celowe szukanie okazji do wypicia alkoholu. Stopniowo częstotliwość picia zwiększa się a luki pamięciowe stają się coraz większe. Faza ta może trwać od pół roku do 5 lat.

3. faza trzecia - krytyczna - stanowi początek prawdziwego poważnego uzależnienia. Po wypiciu pierwszej porcji alkoholu pojawia się silne pragnienie dalszego picia - odczuwany jako przymus fizyczny. Świadczy to o utracie kontroli nad przebiegiem picia. Chory nie może już skutecznie decydować o ilości wypijanego przez siebie alkoholu. Zaburzeniu ulegają stosunki z otoczeniem, pojawiają się problemy zdrowotne, spowodowane przewlekłym zatruciem organizmu.

4. faza czwarta - przewlekła - początek tej fazie daje wielodniowe pijaństwo tzw. ciąg. Alkoholik pije w zasadzie ciągle, gdyż nawet krótkotrwała przerwa w alkoholizacji powoduje występowanie bardzo przykrych objawów abstynencyjnych, np. niepokój, lęk, dreszcze, skorćże, drżenie kończyn, zaczyna się w tym momencie degradacja moralna i społeczna oraz zaburzenia świadomości i majaczenia.

LECZENIE trwa 8-10 lat:

1. faza medyczna - detoksykacja, odtrucie org., leczenie w szpitalu psych, potem terapeutyczne,

2. rehabilitacja - mobilizacja do życia, szukanie pracy, próba wyjścia z nałogu

3. terapia - podjęcie leczenia odwykowego

4. akceptacja choroby - trzeźwość.

• FAZY ROZWOJU NARKOMANII

• Faza eksperymentalna- zażywanie różnych środków psychotropowych z ciekawości lub pod naciskiem otoczenia społecznego, zwykle grupy rówieśniczej

• Faza rekreacyjna- selekcjonowanie środków oraz okazjonalne i dla przyjemności używanie kilku wybranych, co jeszcze nie pociąga za sobą rozległych konsekwencji dla jej ogólnego funkcjonowania

• Faza nadużywania- na skutek niesprzyjających okoliczności czy nawarstwienia się problemów osobistych. Osoba okazjonalnie zażywająca narkotyki może przejść do etapu przymusowego ich stosowania w rosnących ilościach, co wiąże się z negatywnymi skutkami dla jej zdrowia, funkcjonowania ekonomicznego i społecznego.

4. Wszystko o agresji (definicje, rodzaje, teorie dotyczące zachowań we współczesnym świecie agresywnych)

Według Ireny Pospiszyl AGRESJA jest działaniem świadomym i celowym, motywowanym pragnieniem zaszkodzenia drugiemu człowiekowi lub sprawienia mu cierpienia.

Agresję według Skornego należy rozumieć jako występowanie inicjowanego ataku, wyrządzającego szkody fizyczne lub moralne, określonym osobom lub grupom społecznym. Agresja oznaczała pierwotnie jako rosnący przejaw energii życiowej. Agresywne impulsy były potrzebne i konieczne do walki o życie.

Konstruktywna agresja - widoczna w szczególnym rodzaju energii i umiejętności pokonywania przeciwności, była ceniona w życiu codziennym.

Defensywna agresja dochodzi do głosu w sytuacji obrony koniecznej, jest aprobowana jako sprawiedliwa.

Ekspresywna agresja - widzimy ją w czasie zawodów sportowych - jest porządna.

Destruktywna agresja - nie może być akceptowana, wszystkie działania podejmowane z zamiarem zranienia innego człowieka lub istoty, zniszczenia jakieś rzeczy.

RODZAJE AGRESJI:

• słowna

• fizyczna

• emocjonalna

• autoagresja

• jawna

• ukryta

Agresją słowną jest ubliżanie, grożenie, wyśmiewanie, dokuczanie, obrzucanie wyzwiskami, ośmieszanie, uszczypliwości lub kpiny. Jej konsekwencje to poczucie zagrożenia, odrzucenie i wyizolowanie drugiej osoby z grupy.

Agresja fizyczna, to fizyczny atak na drugą osobę lub jej własność. Najczęściej przybiera formę bezpośrednią, a więc taką, kiedy dochodzi do fizycznego kontaktu agresora z ofiarą. np. w postaci uderzeń, popchnięć, kopnięć lub zadawania ran. Agresja fizyczna może mieć charakter instrumentalny i emocjonalny.

Z agresją instrumentalną mamy do czynienia wtedy, gdy agresor chce coś zdobyć lub osiągnąć jakiś cel np. wymuszanie pieniędzy.

Agresja emocjonalna występuje wtedy, gdy dziecko przeżywa lęk lub złość, np. dziecko może zachować się agresywnie w sytuacji, kiedy zostało wyśmiane przez nauczyciela przed całą klasą.

Czynniki wywołujące agresję:

warunki sytuacyjne

frustracja

procesy biologiczno - psychiczne.

ból lub poczucie psychicznego dyskomfortu

ubóstwo

alkohol lub narkotyki

warunki pogodowe lub klimatyczne

zmiany cywilizacyjne - w środowisku rodzinnym

agresja jako wołanie o pomoc (zwrócić na siebie uwagę)

agresja jest reakcją na wymierzoną karę za niewłaściwe zachowanie

przemoc w środkach masowego przekazu.

Teorie:

Według Thomasa Hobbesa agresja jest zjawiskiem wrodzonym. W jednej ze swoich prac pt. „Lewiatan” uznał, iż człowiek w swojej naturze jest bestią, a nad jego naturalnym instynktem popychającym do agresji można zapanować jedynie poprzez zmuszenie go do przestrzegania prawa i porządku społecznego.

Jan Jakub Rousseau był zwolennikiem teorii, która mówi, że agresja jest zjawiskiem wyuczonym. Stworzył on pojęcie `szlachetnego dzikusa'. Rousseau sugeruje, że ludzie w swojej naturze są łagodni i dobrzy, ale społeczeństwo poprzez swoje restrykcje wyzwala w nich wrogość i agresywność.

Brak jest rozstrzygających dowodów na to, czy agresja ma charter instynktowny, czy też nie. Według Berkowitza wrodzone wzorce ludzkiego zachowania są podatne na modyfikację oraz nieskończenie elastyczne. Ludzie mają skłonność do reagowania na prowokacyjne bodźce zaatakowaniem sprawcy.

Teoria psychoanalityczna - ujmuję agresję jako wrodzony instynkt. Modyfikację takiej interpretacji agresji przedstawił Lorenz (1972), według którego agresja jest czynnikiem wyzwalającym ewolucję, a zarazem sama podlega ewolucyjnym zmianom. Klasyczna hipoteza frustracji-agresji sformułowana przez badaczy z Yale (Dollard, Doob, Miller, Sears 1939) zakładała bezwyjątkowy związek obu zjawisk, jednakże późniejsze badania (Tyszkowa 1986) wykazały, że reakcje na frustracje mogą być zróżnicowane, zarówno agresywne, jak i nieagresywne. Natomiast Bandura (Bandura i Walters 1968) stwierdził, że zachowania agresywne są przede wszystkim rezultatem społecznego uczenia się. Niewątpliwie zatem geneza agresji jest złożona, dlatego przedstawionych zostanie kilka najistotniejszych teorii agresji.

Teoria Freuda. Według Sigmunda Freuda siłami napędowymi ludzkich poczynań są nieuświadomione ludzkie popędy i instynkty. To energia wytwarzana przez instynkty i popędy dynamizuje działanie ludzkie. Jeżeli energia ta nie zostanie rozładowana, zużyta we właściwy sposób, to nagromadzona staje się przyczyną rozmaitych zaburzeń zachowania. Freud wyróżnił dwa instynkty, pierwszy to instynkt życia i miłości Eros. Drugi to instynkt śmierci. Działanie pierwszego skierowane jest ku życiu, natomiast instynkt śmierci jest jego odwrotnością, więc jego działanie skierowane jest przeciwko organizmowi i dąży do unicestwienia jednostki.

Charakterystyczną cechą freudowskiej koncepcji agresji było przyjmowanie bardzo szerokiego zakresu tego pojęcia. Objawów skłonności agresywnych Freud doszukiwał się nie tylko we wrogich działaniach przejawiających się w biciu, kopaniu, niszczeniu przedmiotów, lecz również w czynnościach takich, jak jedzenie, w działalności twórczej i innych formach ludzkiej działalności, które zazwyczaj nie są określane mianem agresywnych. Źródła agresji upatruje Freud w instynkcie śmierci. Instynkty, bowiem wywołują stany napięcia, pobudzającego do działań zmierzających do ich rozładowania. W przypadku instynktu śmierci i powstającym na jego tle działaniu agresywnym.

5. Zjawisko przemocy we współczesnym świecie (np. przemoc w rodzinie, objawy, skutki, przeciwdziałanie).

PRZEMOC - to kontrolujące, atakujące działania jednostkę lub grupę w celu podporządkowania jej sobie, ubezwłasnowolnienia, odebrania wszelkich mocy fiz., psych., emocjonalnych, niezbędnych człowiekowi do obrony.

Przemoc: fizyczna, psychiczna, emocjonalna, seksualna, ekonomiczna, zaniedbania, werbalna i niewerbalna.

Przemoc jest efektem alkoholizmu, agresji, rozładowania emocji, przenoszenia pokoleniowego.

Sprawca przemocy stosuje zachowania agresywne, jest nieprzewidywalny, okrutny, kontroluje życie ofiary, straszy.

Objawy przemocy:

• fizyczne (np. sińce, obrzęki, blizny, rany twarzy i ciała)

• emocjonalne (strach, lęk, wzrost napięcia emocjonalnego, niska samoocena, tłumiony płacz, wycofanie, poczucie odrzucenia, depresja, tiki, zmienność nastrojów, płaczliwość, impulsywność),

• społeczne (niekomunikatywność, nieufność, wrogość, bezradność. U dzieci: bójki z innymi dziećmi, wzrost agresji, złośliwość, zobojętnienie na karę, uzależnienie od agresora, ucieczki z domu, niszczenie przedmiotów, oporność, nieposłuszność.

• wykorzystywania seksualnego (częste poruszanie spraw seksu w rozmowie lub zabawie, nietypowe zabawy z innymi dziećmi, świadomość seksualna nieodpowiednia do wieku, unikanie mężczyzn, ucieczki z domu, próby samobójcze, niepowodzenia w nauce, problemy psychiatryczne, depresja.

A/ Środki zaradcze na poziomie szkoły:

• Przeprowadzenie ankiety wśród uczniów. Analiza sytuacji.

• Dzień poświecony problemowi mobbingu w szkole (zamiast zwykłych lekcji).

• Większa kontrola podczas przerw.

• Więcej ciekawych zajęć pozalekcyjnych.

• Uruchomienie telefonu kontaktowego.

• Ogólnoszkolne zebranie rodziców.

• Doskonalenie i samodoskonalenie nauczycieli (grupy rozwojowe).

• Współpraca dom - szkoła.

B/ Środki zaradcze na poziomie klasy:

• Regulamin klasowy zawierający normy postępowania zapobiegające mobbingowi wyjaśnienie problemu, nagradzanie i sankcje.

• Godzina wychowawcza.

• Gry i zabawy przeciw agresji (literatura)

• Nauka poprzez współpracę.

• Wspólne zajęcia wzmacniające więzi miedzy uczniami.

• Zebranie rodziców, indywidualne rozmowy.


C/ Środki zaradcze na poziomie jednostki:

• Poważne rozmowy ze sprawcami i ofiarami mobbingu.

• Rozmowy z rodzicami uczniów, których problem dotyczy, ewentualnie także w obecności dzieci.

• Wykorzystanie pomysłowości (nauczyciela i rodziców) w pomaganiu ofiarom względnie ich prześladowcom.

• Pomoc ze strony neutralnych uczniów.

• Pomoc i wsparcie dla rodziców ze strony szkoły.

• Fachowa pomoc psychologa (psychoterapeuty) dla rodziców i uczniów szykanowanych (także szykanujących).

• Zmiana klasy lub szkoły.

6. Choroby społeczne - rodzaje, rozmiary, przyczyny, przeciwdziałanie.

Choroby społeczne - to różnego typu schorzenia przewlekłe, szeroko rozpowszechnione w społeczności. Jedną z podstawowych cech tych chorób jest możliwość ich zwalczania w sposób kompleksowy. Indywidualne zabiegi nie są w stanie opanować choroby społecznej, mogą być co najwyżej cennym uzupełnieniem masowych, zorganizowanych i systematycznie prowadzonych kuracji obejmujących całe społeczeństwo lub ich określone grupy.

DO CHORÓB SPOŁECZNYCH ZALICZAMY:

• alkoholizm,

• nikotynizm,

• otyłość (masa przekraczająca o 20% górną granicę prawidłowej masy ciała),

• choroby serca i naczyń krwionośnych (np. miażdżyca; nadciśnienie; zawały

• choroby reumatyczne (zmiany zapalne lub zwyrodnieniowe, dotyczące głównie narządów ruchu; mogą dotyczyć: stawów, tkanek okołostawowych, mięśni ścięgien; osteoporoza - zanik kości itp.),

• cukrzycę

• niektóre choroby psychiczne (schizofrenia).

7. Podkultury i kontrkultury młodzieżowe w rozwoju współczesnej cywilizacji.


Podkultura (wg. Ryszard Dyonizaka) "Gdy wiele jednostek ma podobne problemy i gdy na gruncie wspólnych zainteresowań i dążeń powstają dość trwałe więzi między rówieśnikami, którzy tworzą im tylko odpowiadające i ich tylko obowiązujące normy, wartości i wzory, to pewna całość tych norm, wartości i wzorów stanowi podkulturę określonej zbiorowości." (Dyonizak 1965, s.12)

Termin podkultura wiąże się z patologią społeczną, nieprzystosowaniem czy z podważaniem obowiązujących norm.

Aby jakąś zbiorowość można było nazwać grupą konieczne są do spełnienia następujące warunki:

1. Poczucie przynależności, czyli świadomość "my" cechującego członków.
2. Zasada odrębności powodująca, że inni są określani w kategoriach "oni" lub "wy".
3. Wspólne wartości i wypływające z nich normy.
4. Wewnętrzna organizacja grupy.

Cloward i Ohlin wyróżniają trzy typy podkultur młodzieżowych:

Podkultura typowo przestępcza, występuje w zintegrowanych środowiskach, w których występuje przestępczość

Podkultura konfliktu, to gangi chuligańskie nastawione na bójki i wandalizm, a szczególnie cenione są odwaga, bojowość i siła fizyczna. Powstająca w środowiskach źle zintegrowanych, o dużej mobilności członków grup i ogólnej niestabilności, gdzie istnieje ograniczony dostęp do wzorów przestępczych dorosłych, a wzory zachowań służące osiągnięciu wyższego statusu pochodzą głównie od rówieśników.

Podkultura wycofania się, zwana również podkulturą podwójnie przegranych. Dotyczy młodzieży z warstw niższych, która nie ma możliwości osiągnięcia sukcesu w drodze legalnej, której nie powiodło się w adaptacji nielegalnej (dwa poprzednie sposoby). Sposób ten wybiorą też ci, którzy działania bezprawne odrzucili jako sprzeczne ze swoim kodeksem moralnym(podkultura narkomanów), a przestępczość występuje tu głównie w formie nielegalnej dystrybucji środków odurzających, by z czasem pojawić się jako działania zmierzające do ich zdobycia.

Uczestnictwo w subkulturach jest zazwyczaj rezultatem niezaspokojenia obiektywnych potrzeb młodzieży i stanowi bardzo często próbę zwrócenia na siebie uwagi. Mają one podłoże biologiczne, ale są też uwarunkowane czynnikami społecznymi i kulturowymi, a także błędami procesu wychowawczego

Uczestnictwo w subkulturach szkolnych czy w grupach określanych jako pozytywne, służy jednostce: pogłębia wiedzę, uczy współżycia i współpracy w grupie; ale może stać się realnym zagrożeniem. Uczestnictwo w podkulturze może być doświadczeniem, które wzbogaca osobowość człowieka i pomoże mu w przyszłości dokonać wyboru drogi życiowej. Druga strona subkultury to: narkotyki, agresja, chuligaństwo, hasła wolnej miłości bez żadnych konsekwencji..

heavymetalowcy, depeszowcy; sprejowcy; szalikowcy, skinhedzi, chuligani, git-ludzie, hipisi, punki, popersi, skiny, rastafarianie, szpanerzy, sataniści, narkomani, skwatersi, rockamaniacy, czarne anioły i wiele innych.

8. Istota społecznego niedostosowania dzieci i młodzieży - rozmiary, rodzaje, przyczyny.

Niedostosowanie społeczne wg Konopnickiego to proces polegający na świadomym zadawaniu sobie przez jednostkę cierpienia w skutek działań przynoszących mu szkodę.

Niedostosowanie wg Pytki - to dzieci i młodzież u których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub/i niekorzystnych warunków środowiskowych występują utrwalone zaburzenia w zachowaniu.

Jego podmiotem jest osobnik, który charakteryzuje się zaburzonym stosunkiem do otaczającego go świata i efektem tego wewnętrznego zagubienia są trudności adaptacyjno - asymilacyjne, wychowawcze, socjalizacji, co skutkuje utrwaleniem się zachowań aspołecznych.

Przyczyny niedostos. społ.:

• biologiczne (uszkodzenia organiczne i somatyczno-rozwojowe),

• psychologiczne (psychozy i stany lękowo-depresyjne),

• społeczno - kulturowe (patologie w rodzinie, w szkole - relacje w grupie, między nauczycielem a uczniem, trudności i opóźnienia w nauce),

• zerwanie relacji międzypokoleniowych - między rodzicami a dziećmi, szkołą a środowiskiem.

RODZAJE niedos.społ.

Typologia wg Stotta - wyróżnił on 4 typy zachowań u osób niedostosowanych społecznie

1. zachowania demonstracyjno - wrogie - cechuje gwałtowność, impulsywność, nieadekwatność reakcji do bodźców, agresja słowna, niewerbalna, wszczynanie bójek, prowokowanie innych do bójek, bezczelność.

2. zachowania zahamowane - to zachowanie cechuje depresyjność, izolowanie, niechęć do kontaktów z innymi ludźmi, zamkniecie we własnym świecie, nieśmiałość.

3. zachowanie niekonsekwentne - cechuje duża spontaniczność, brak przemyślenia działania, nieumiejętność skupienia się na jednym celu, problemy w nauce, silne pobudzenie.

4. zachowania aspołeczne - cechuje egoizm, brak pouczycie winy, sumienia, wysoki poziom agresji, tendencje do zachowań destrukcyjnych, tendencje do zachowań sadystycznych.

Przyczyny niedostosowania społecznego

- czynniki indywidualne; biologiczne (geny, urazy okołoporodowe, wypadki)

- czynniki środowiska rodzinnego;

- czynniki środowiska szkolnego i rówieśniczego;

- czynniki kulturowe

9. Profilaktyka pedagogiczna niedostosowania społecznego w szkole.

W. Okoń w Słowniku Pedagogicznym definiuje profilaktykę jako "ogół działań zapobiegawczych niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu się ludzi". Ponadto podkreśla się w literaturze, że celem działalności profilaktycznej jest zapobieganie negatywnym stanom rzeczy zarówno tym, które dopiero mają zaistnieć, jak i tym, które w postaci zalążkowej już istnieją. Każda odmiana profilaktyki zapobiega negatywnym stanom, które dotyczą różnych sfer życia społecznego, dlatego ogólnie mówi się o profilaktyce społecznej. Również w wychowaniu, podobnie jak w innych dziedzinach życia powinien skutecznie funkcjonować odpowiedni system działalności, zwany profilaktyką wychowawczą. Profilaktyka wychowawcza jest systemem działań racjonalnych, zapobiegających występowaniu i rozpowszechnianiu się zjawisk patologii społecznej, określanych jako niedostosowanie czy wykolejenie społeczne młodzieży.

Wyróżnia się trzy poziomy profilaktyki niedostosowania społecznego.

Są to:

• Profilaktyka pierwszego stopnia (pierwszorzędowa) obejmująca środki, które umożliwiają zwalczanie zasadniczych przyczyn patologii, promocję zdrowia psychicznego i fizycznego oraz przedłużanie życia człowieka.

• Profilaktyka drugiego stopnia (drugorzędowa) określająca postępowanie, które zmierza do ujawnienia i eliminowania możliwie najszybciej, wszelkiego rodzaju niedostosowań i zaburzeń osobowości, zanim nastąpi stan charakterystyczny dla danego zjawiska patologii.

• Profilaktyka trzeciego stopnia (trzeciorzędowa), oznacza interwencję, która ma na celu zapobiec komplikacjom i następstwom społecznym z powodu wystąpienia stanu dewiacji.
  W praktyce przyjmuje się, że podstawowa jest profilaktyka pierwszorzędowa realizowana szczególnie intensywnie w szkołach w formie informacyjno-edukacyjnej. Na drugim miejscu jest profilaktyka drugorzędowa skoncentrowana na grupach wysokiego ryzyka (bywa realizowana w szkołach), zaś na trzecim miejscu pojawiają się programy terapeutyczne dla osób przejawiających zachowania patologiczne (realizowane przez placówki specjalistyczne).

Z. Gaś przytoczył cele profilaktyki obowiązujące dziś na świecie, charakterystyczne dla każdej jej odmiany i stopnia. Są to:

1. Rozpowszechnienie prawdziwych i realnych informacji o zjawisku, którego profilaktyka dotyczy.

2. Kształtowanie świadomych wzorców konsumpcyjnych.

3. Kształtowanie umiejętności interpersonalnych, samooceny i samodyscypliny.

4. Rozwijanie umiejętności interpersonalnych, a szczególnie umiejętności empatii, współpracy, komunikowania się, rozwiązywania konfliktów.

5. Rozwijanie umiejętności podejmowania decyzji oraz rozwiązywania problemów, obejmujących między innymi zdolność do wybierania pozytywnych, a nie negatywnych stylów życia.

6. Rozwijanie związków z grupą społeczną i poczucia odpowiedzialności za grupę, do której jednostka należy (rodzina, lokalna społeczność, klasa).

7. Rozwijanie dojrzałej odpowiedzialności jako właściwego wzorca ról do naśladowania przez innych (obejmujący np. styl życia, postawy wobec używania środków odurzających).

8. Rozwijanie środowiska rodzinnego, społecznego i środowiska pracy, które podniosłoby jakość życia wszystkich jego członków.

9. Kształtowanie reguł prawnych i publicznych tak, by były zgodne z ludzkimi potrzebami i wspierały pozytywne style życia.

10. Umożliwianie wczesnego rozpoznania, diagnozowania zagrożeń oraz rozwijania strategii przeciwdziałania, bazujących na znajomości przyczyn szkodliwych uwarunkowań.

Główne odmiany profilaktyki patologii społecznej wyróżnia się ze względu na rodzaj intencjonalnie podejmowanych działań mających na celu przeciwdziałanie dewiacjom. Wyodrębniamy zatem za S. Górskim:

1. Profilaktykę eliminująco-uprzedzającą.

Wiąże się ona z możliwie najwcześniejszym wykrywaniem i usuwaniem biologicznych, psychicznych i społecznych czynników zwiększających ryzyko wykolejenia jednostki. Stosowanie takich działań wyraża się w blokowaniu patogennych czynników, lub zwiększaniu odporności jednostki na wpływ wymienionych czynników.

2. Profilaktykę eliminująco-objawową.

Polega ona na możliwie wczesnym wykrywaniu i reagowaniu na początkowe objawy niedostosowania jak np. wagary, ucieczki z domu, agresywny stosunek do rodziców, nauczycieli czy rówieśników, niepowodzenia szkolne. Celem tych działań jest likwidowanie skłonności młodzieży do zachowań nieakceptowanych społecznie.

3. Profilaktykę powstrzymującą.

Za pomocą różnych środków uniemożliwia ona lub utrudnia podjęcie decyzji dotyczącej czynu nagannego, bądź też wywołuje zmianę takiej decyzji.

4. Profilaktykę kreatywną.

Wzmacnia ona i podtrzymuje formy zachowań alternatywne do nieakceptowanych społecznie, czyli takie, które mając charakter prospołeczny wywierają wpływ na ludzi tłumiąc siłę oddziaływania szkodliwych czynników konkurencyjnych. Zalążki postaw prospołecznych powinny być kształtowane w procesie wychowania. Wyniki wielu badań wskazują, że pod względem skuteczności i poniesionych kosztów (materialnych, społecznych i etycznych) profilaktyka kreatywna jest znacznie bardziej opłacalna, niż oparta na destrukcji tradycyjna działalność profilaktyczna.

Modele i rodzaje oddziaływań stosowanych w profilaktyce

Analizując literaturę zauważa się olbrzymią różnorodność strategii i rodzajów działań profilaktycznych. E.T.Duffy ⁴² wskazuje kilka charakterystycznych cech, wspólnych dla większości działań profilaktycznych:

1. Aktywność - działania prewencyjne, w przeciwieństwie do terapeutycznych, nie mają charakteru reaktywnego, gdyż pojawiają się zanim jeszcze wystąpiły zaburzenia.

2. Ukierunkowanie na zaspokojenie potrzeb - zachowania życia jednostki, uzyskiwania wsparcia, miłości, odnajdywania poczucia własnej tożsamości.

3. Globalne podejście - działania profilaktyczne łączą takie dyscypliny, jak zdrowie fizyczne i psychiczne, uzależnienia, przestępczość itp.

4. Osobista odpowiedzialność - jednostka sama ponosi odpowiedzialność za własne życie.

5. Wielowymiarowość działań - zaangażowanie w działalność zarówno profesjonalistów jak i wolontariuszy.

6. Relacja jednostka-środowisko - jednostka nie może być zdrowa, jeśli chore jest środowisko i odwrotnie.

Ponieważ przedmiotem zainteresowania niniejszego opracowania jest młodzież, przedstawiam - za Z.Gasiem ⁴³ - cztery najbardziej popularne rodzaje oddziaływań profilaktycznych adresowanych do ludzi młodych:

Pierwszy to model informacyjny. Zakłada, że dostarczanie rzetelnej wiedzy w sposób kompetentny i interesujący, prowadzi do zmiany postaw dzieci i młodzieży na pozytywne. Model ten realizowany jest z reguły w sytuacji dydaktycznej. Działania takie określa się jako nauczanie faktów.

Wyraźnie skuteczniejszy wydaje się model afektywnej edukacji. Wychodzi się w nim z założenia, że pobudzenie osobowego rozwoju jednostki wiąże się z osłabieniem ryzyka wejścia na drogę patologii. Stąd celem takiej edukacji jest rozwijanie jednostkowej samoświadomości i samooceny. Młody człowiek włączony jest w działania, podczas których poznaje siebie, rozbudza własny rozwój, świadomość przeżywanych stanów i emocji oraz doświadcza swojej niepowtarzalności. Takie umiejętności mogą być przydatne w pokonywaniu sytuacji trudnych.

Kolejnym, jest model kompetencji społecznych, w którym przygotowuje się młodzież do radzenia sobie z presją rówieśniczą. Kształci się tu takie umiejętności, jak asertywność, umiejętność mówienia NIE, prezentowanie własnych opinii, wyrażanie życzeń i oczekiwań, nawiązywanie kontaktów oraz dobieranie sobie przyjaciół.

Model alternatyw to ostatni z wymienionych w literaturze. Wyrasta z założenia, że zaspokajanie potrzeb młodego człowieka w sposób akceptowany społecznie i satysfakcjonujący dla niego samego sprawi, iż nie będzie on podejmował wykorzystywanych wcześniej działań destrukcyjnych dla zaspokojenia tych samych potrzeb.

10. Osobowość jednostek niedostosowanych społecznie, a dobór metod oddziaływań resocjalizacyjnych.

Osobowość - to wieloczynnikowa struktura dynamiczna, która integruje i reguluje zachowania się człowieka oraz jego relacje ze światem.

Wg ICD - 10 - zaburzenie osobowości to głębokie utrwalone wzorce zachowań odbiegające od przeciętnych wzorców przyjętych w danej kulturze, charakteryzuje się małą elastycznością na różne sytuacje oraz trudnościami w wielu zakresach funkcjonowania psychologiczno - społecznego.

Zaburzenia osobowości nie są chorobą psychiczną, jest zaburzeniem, ale zaburzenia mogą przekształcić się w chorobę psychiczną.

Wybór określonej metody zależy od realizowanego zadania resocjalizacji, sytuacji, w jakiej odbywa się wychowanie oraz od wyjściowego stanu osobowości wychowanka.

1. Metody wpływu osobistego - metody te wymagają takiego zachowania się wychowawcy, które inspiruje wychowanka do wykonywania odpowiednich reakcji naśladowczych. Im silniej reaguje wychowanek na zachowanie wychowawcy, tym większa szansa, że wytworzy się między nimi więź wewnętrznej zależności. W dalszej fazie wychowanek powinien zaakceptować te walory wychowawcy, których na razie sam osiągnąć nie potrafi, ale pragnie je osiągnąć.

Do metod wpływu osobistego należą:

- Metoda przykładu własnego

- Metoda doradzania wychowawczego,

- Metoda przekonywania,

2. Metody oddziaływania sytuacyjnego, polegają one na manipulowaniu sytuacjami i ich poszczególnymi elementami, aby przyczyniły się one do wykonania określonych zadań resocjalizacji. Manipulowanie polega na wprowadzaniu i utrzymywaniu takich zmian sytuacji, które eliminują niepożądany wpływ na wychowanka i są zgodne z życzeniami wychowawcy. Polega to również na organizowaniu odpowiednich nowych sytuacji, w zależności od potrzeb wyznaczonych przez zadania resocjalizacji.

Do metod opartych na wpływie sytuacji zalicza się:

- Metodę organizowania doświadczeń uczących wychowanka,

- Metodę nagradzania i karania wychowawczego,

• - Metodę uświadamiania skutków zachowań

- Metodę treningu

3. Metody oparte na wpływie różnych grup społecznych, wykorzystują one fakt zależności człowieka od grupy społecznej, która staje się środkiem wychowania.

4. Metody wpływu elementów kultury, chodzi tutaj o wzory i wytwory kultury, wywierające wpływ na zachowanie się wychowanków, są to: nauka szkolna, praca społeczna i zorganizowana rekreacja.

Do tych metod zalicza się między innymi:

- Metodę zespołową - metody aktywizujące pracę uczniów, wykorzystują one zainteresowania i spontaniczną aktywność uczniów, są to np. metoda projektów, „burza mózgów”, „śniegowa kula”, metaplan, drama, symulacja, dyskusja, metoda wolnych skojarzeń.

- Metodę indywidualnych przypadków, polegającej na analizie jednostkowych losów wychowanka, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze.

- Metodę muzykoterapii, ponieważ muzyka i kontakty z nią są ważnym czynnikiem rozwoju uczuć osobistych, społecznych, rozwoju postaw moralnych. Muzykoterapia może być, zatem resocjalizacyjnym i profilaktycznym sposobem oddziaływania na wychowanka, na jego psychikę, emocje, stan somatyczny.

11. Symptomy niedostosowania społecznego, rodzaje niedostosowania.

1. wagary,

2. ucieczki z domu,

3. włóczęgostwo,

4. eksperymentowanie z substancjami psychotropowymi,

5. wandalizm, niszczenie mienia,

6. bójki i czyny godzące w życie człowieka,

7. kradzieże,

8. notoryczne kłamstwa, kłamliwość jako wyznacznik astyspołeczności,

9. prostytucja i niekonwencjonalne zachowania seksualne, np. sadyzm, zoofilia, nekrofilia, ekshibicjonizm, podglądactwo, ocieractwo,

10. nieposłuszeństwo wobec rodziców, nauczycieli,

11. lenistwo prowadzące do pasożytnictwa,

12. zaburzenia koncentracji i uwagi,

13. lękliwość.

12. Diagnozowanie niedostosowania społecznego w wymiarze indywidualnym i społecznym.

Diagnoza - to określenie cech zjawisk społecznych na podstawie badań empirycznych.

Diagnoza resocjalizacyjna - to ustalenie na czym polegają przejawy negatywnych zachowań jednostki oraz zachowanie jednostki uważane za pozytywne, ustalenie i opisanie przyczyn wkolejenia przestępczego (predyspozycje i motywacje) to jest etiologii zachowań aspołecznych i zachowania przestępczego oraz wykrycie i określenie tych pozytywnych właściwości na których może oprzeć się proces resocjalizacji.

Diagnoza ma nam dać odpowiedzi na pytania:

• czy resocjalizować

• jak resocjalizować

• co poddawać resocjalizacji

diagnoza ma dwie postacie:

1. diagnoza konstatująca - polegająca na opisaniu przedmiotu diagnozy, na jego ocenie, a także na sformułowaniu wniosku oceny,

2. diagnoza ukierunkowująca - zawiera ona sugestie, co do koncepcji działań resocjalizujących.

W obecnych realiach możemy jedynie, doskonalić istniejące formy opieki i wychowania oraz zapobiegania zjawiskom negatywnym poprzez:

• dokonywanie trafnych diagnoz,

• rozwijanie sieci poradni i instytucji noszących pomoc,

• stosowanie środków pedagogicznych w środowisku uczniów,

• weryfikowanie programów oddziaływania indywidualnego i mierzenia efektywności podjętych działań wobec dziecka i jego rodziny w celu doskonalenia opieki instytucjonalnej

13. Resocjalizacja, jako przedmiot badań interdyscyplinarnych

Pierwsze podejście - jest ukierunkowane na identyfikację i wybór określonej sfery aksjologicznej, która stanowi podstawę do ustalenia celów wychowania resocjalizującego. Dociekania w tym obszarze koncentrują się na wartościach uniwersalnych, ale również relatywnych, zawężonych do określonego okresu historycznego i obszaru kulturowego. Rozważania w tym obszarze przypominają lub są identyczne z myśleniem filozoficznym i wymagają stosowania metod identyfikacji i opisu, preferowanych w ramach określonego systemu filozoficznego, a przede wszystkim w dziedzinie aksjologii, etyki i logiki. W praktyce teoretyk pedagogiki resocjalizacyjnej czerpie z gotowych już systemów aksjologicznych, a jego zadaniem jest przetransponowanie tych systemów na grunt ogólnej teorii resocjalizacyjnej i następnie na jej podstawie sformułowanie zasady i metody oddziaływań, które wynikają z psychologiczno- pedagogicznych badań szczegółowych.

Podejście drugie, albo drugi pod względem metodologicznym obszar pedagogiki resocjalizacyjnej, stanowią badania empiryczne i diagnostyczne, których wyniki służą do opisu zasadniczego przedmiotu badań, a więc rzeczywistości społecznej, która jest wyjaśniana w postaci pojęć i prawidłowości. Poznawcza działalność w tym obszarze oznacza deskryptywno- eksplikacyjną funkcję pedagogiki resocjalizacyjnej, upodobniającą tę dyscyplinę do typowych nauk uprawianych według wzorów pozytywistycznych. W tym obszarze pedagog resocjalizacyjny ma najwięcej argumentów, aby swoją dyscyplinę przedstawić jako naukę, a sam czuć się obiektywnym badaczem. Badania diagnostyczno- opisowe wymagają stosowania metod naukowych i rzetelnych narzędzi, spełniających warunki obowiązujące w naukach przyrodniczych i naukach społecznych. Najczęściej przedmiotem badań są tutaj zjawiska i procesy zachodzące w aktualnej rzeczywistości, ale do tego obszaru pedagogiki trzeba zaliczyć także badania historyczno- porównawcze, które dla niektórych zagadnień i problemów pedagogiki są niezmiernie ważne. Rezultaty badań opisowych są ujmowane w formie zdań opisowych, prawidłowości i hipotez o zasięgu przestrzenno- czasowym, a więc w postaci zdań historycznych, zbliżonych do Kantowskiego typu zdań syntetycznych a posteriori.

Trzeci obszar badań, których rezultaty najbardziej uwidaczniają się w praktyce resocjalizacyjnej i które są kryterium oceny społecznej przydatności całej pedagogiki resocjalizacyjnej, utożsamia ją z naukami praktycznymi i upodabnia ją do prakseologii. Według niektórych teoretyków pedagogika resocjalizacyjna to swoista prakseologia stosowana do ograniczania dewiacji lub socjotechnika i psychotechnika zmierzająca do eliminowania patologii społecznej i opracowująca zasady skutecznej readaptacji. Ujęcie prakseologiczne wymaga formułowania zdań typu powinnościowego i postulatywnego oraz przekształcających zdań opisowych, wynikających z badania rzeczywistości, w określone reguły działania praktycznego. W rezultacie powstaje zespół dyrektyw stanowiących w całości metodykę postępowania resocjalizującego.

Resocjalizacja - problemy, przemiany, perspektywy. Przeszkody w Resocjalizacji.

W szerokich rzeszach społeczeństwa, a także jeszcze wśród wielu penitencjarzystów i prawników panuje nadal przekonanie, że najskuteczniejszym sposobem walki z przestępczością jest represyjne odstraszanie przestępców od czynów niezgodnych z prawem. Słyszy się nawet głosy, że złagodzenie reżimu więziennego postulowane przez zwolenników resocjalizacji może okazać się szkodliwe i przyczynić się do wzrostu przestępczości. Niemniej jednak należy wskazać, że represyjne więzienie nie okazało się w historii więziennictwa szczególnie skutecznym sposobem walki z przestępczością.

Inną trudnością w konsekwentnym realizowaniu idei resocjalizacji stanowi niewłaściwa selekcja personelu więziennego oraz często niskie wykształcenie ogólne i psychologiczno - pedagogiczne funkcjonariuszy. Stanowisko funkcjonariusza w zakładzie resocjalizacyjnym jest niezwykle odpowiedzialne, a przy tym związane z wieloma trudnościami, wymaga. więc odpowiednich cech osobowości i określonego przygotowania. Trzeba wspomnieć także o trudnościach natury technicznej, które musi przezwyciężać nasze więziennictwo. Odziedziczyliśmy z przeszłości więzienia pod względem architektury i urządzenia wnętrz nie dostosowane do celu resocjalizacji, niewystarczająca jest ciągle liczba odpowiednio zróżnicowanych miejsc pracy w więzieniach, zbyt słabo rozbudowana sieć szkół i zakładów kształcenia zawodowego, niewystarczające wyposażenie świetlic i bibliotek więziennych itd.

Lesław Pytka rozumie jednak to pojecie najszerzej. Mówi, bowiem, że resocjalizacja powinna oznaczać nie tylko wychowanie korygujące osobowość, ale także realizowanie funkcji opiekuńczych, zaspokajanie potrzeb, czyli niesienie pomocy. Oddziaływania wychowawcze mają na celu interioryzację wartości społecznie cennych oraz funkcji terapeutycznych, które polegają niekiedy na zwykłym leczeniu i stosowaniu rozmaitych form terapii socjo-pedagogicznej, terapii indywidualnej i zbiorowej.  Jest to ogół oddziaływań w pracy z podsądnymi. Resocjalizacja skazanych musi mieć na uwadze ich wolną wolę oraz konieczność stworzenia im niezbędnego minimum warunków do życia po opuszczeniu zakładu karnego. Bardzo ważne są tu, więc zasady resocjalizacji, a przede wszystkim zasada respektowania oraz zasad wymagań. Kara pozbawienia wolności jest ogromną ingerencja w dotychczasowe życie człowieka. Ingerencja ta dotyczy zazwyczaj próby dokonania trwałych zmian w samym pomyśle skazanego na życie. Obejmuje, więc głęboką i podstawową sferę psychiki, która dotyczy pojmowania przez człowieka pozbawionego wolności, sensu życia, jego samooceny, stosunku do świata i własnej osoby oraz otoczenia społecznego, a jakim przyszło mu żyć. Problemy, które rodzą się podczas prób realizacji celu kary rodzą pytanie, czy ktokolwiek jest uprawniony bez szczególnego przyzwolenia, do ingerencji w tak bardzo osobiste postawy określające świadomość człowieka.

14. Wychowawcze, terapeutyczne i opiekuńcze funkcje resocjalizacji - podaj przykłady

L. Pytka wymienia 3 takie funkcje:

• Opiekuńcze - zaspokajanie aktualnie i potencjalnie potrzeb pierwszego i wyższych rzędów wychowanka. Opieka ma być wielostronna i perspektywiczna, obejmująca nie tylko obecne stany, ale także przyszłe.

• Wychowawczo - dydaktyczne - przysposobienie wychowanka do adekwatnego funkcjonowania w takich rolach społecznych jak: rola ucznia w szkole, pracownika, obywatela przez uczestnictwo w specjalnie do tego celu zorganizowanych zajęciach. System pełniąc tą funkcję pełni zarazem takie funkcje jak: adaptacyjna (adaptacja do społeczeństwa) i kreacyjna (wychowanie do twórczości).

• Terapeutyczne - trafne i rzetelne diagnozowanie zaburzeń i dysfunkcji, indywidualne i społeczne działanie wychowanków, postulowanie określonych modyfikacji motywacji i postaw oraz stosowanie odpowiednich (optymalnych) - stosownie do rozpoznania diagnostycznego - środków leczenia somatycznego i psychologicznego, przywracających zaburzoną homeostazę somatyczną i psychiczną jednostki. Działania terapeutyczne interweniują w najgłębsze warstwy osobowości wychowanków i zwykle obejmują nie tylko modyfikację zachowań, ale także modyfikację funkcji struktur regulacyjnych osobowości, tj. sieci poznawczej, popędowo-emocjonalnej, wartościująco-normatywnej.

16. Teoretyczne podstawy wychowania resocjalizującego (koncepcje psychologiczne człowieka - behawioralna, psychoanaliza, psychodynamika).

METODYKA WYCHOWANIA - zbiór zasad, zaleceń, w których zawarte są reguły, których przestrzeganie umożliwia efektywne, skuteczne i ekonomiczne osiąganie celów wychowawczych. Jest to dział wchodzący w obręb pedagogiki. Metodyka informuje o tym co i jak oraz w jaki sposób ma czynić wychowawca, aby osiągnąć założone cele resocjalizacji. Zalecenia tworzą strukturę mechaniczną. Przyjmuje się w niej bardziej ogóle zasady wychowawczo - resocjalizacyjne, a podstawą formułowania zasad są przyjęte cele wychowawcze.

Swoje teoretyczne założenia czerpie m. in. z:

• psychologii rozwojowej, wychowawczej, społeczne

• psychoterapii i psychologii klinicznej

• socjologii

• prawa i kryminologii

• innych nauk
  

Koncepcja behawiorystyczna - zachowanie jest w pełni zdeterminowane przez warunki środowiskowe. Ludzie nie są ani dobrzy, ani źli, ale po prosu reagują na swoje środowisko. Ich zachowanie można zmienić organizując odpowiednio warunki środowiskowe. Behawioryści zakładają, że to, czym ludzie się stają, jest w głównej mierze wynikiem wychowania, a nie ich wrodzonej natury. Np. przy agresji identyfikuje wzmocnienia agresywnych reakcji w przeszłości tj. poświęcanie większej uwagi dziecku, które bije innych.

Koncepcja psychodynamiczna - przyczyną działań ludzkich są wrodzone instynkty, biologiczne popędy oraz rozwiązywanie konfliktów między potrzebami osobistymi a stawianymi przez społeczeństwo. Wg Freuda każda osobą jest w pełni zdeterminowana przez kombinację wyposażenia dziedzicznego i doświadczeń z wczesnego dzieciństwa.

Np. analizuje agresję jako reakcję na frustrację spowodowane takimi barierami jak ubóstwo, niesprawiedliwa władza.

Koncepcja psychoanalityczna - zakłada, że siły napędowe zachowania, zwane popędami lub potrzebami, tkwią przede wszystkim w człowieku, który jednak z reguły ich sobie nie uświadamia. Różnorodne popędy warunkują to, do czego człowiek dąży i czego unika. Neopsychoanaliza, zwana również psychoanalizą społeczną, podkreśla szczególne znaczenie warunków społecznych i kultury w kształtowaniu osobowości człowieka. Według tej koncepcji kształtowanie się większości popędów dokonuje się w procesie uspołeczniania człowieka. Między innymi sytuacja w rodzinie, grupie rówieśniczej, szkole czy w innych społecznościach decyduje o kształtowaniu się popędów. Koncepcja psychoanalityczna pochodzi od Freuda - stany emocjonalne, popędy - TANATOS i EROS, problemy seksualne. Psychoanaliza zajmuje się podświadomością. Freud sądził. Że człowiek jest jak jajko: super ego - nakazy, zakazy, powinności, marzenia; ego - kim jesteśmy; id - potrzeby; niemoc dokonania wyboru. Ciągle żyjemy w rozdarciu. Ego broni się tzw. mechanizmami obronnymi, które służą obronie ego, bronią ego przed niską samooceną, np. że jestem nieudolny, że wymagania życiowe przerastają mnie. Mech. obronne to: projekcja, racjonalizacja, regresja, wyparcie, tłumienie.

Koncepcja poznawcza (Kelly, Siman) - Człowiek jest samodzielnym układem z jakimś bagażem zakresu wiedzy, ale dąży do zdobycia jeszcze więcej. Jego zachowanie jest zależne od struktur poznawczych i od potoku aktualnych informacji(wiedza zakodowana w pamięci lub zdobyta)Resocjalizacja polega na przewartościowaniu poglądów które są dobre, a które złe w danej sytuacji modelowaniu pamięcią. Kozicki wyróżnia jeszcze jedna koncepcji

Koncepcja kulturogeniczna Rozwój człowieka jest uzależniony od tego w jakiej kulturze on się urodził, kultura często ogranicz, ma wpływ na jego rozwój.

Koncepcja humanistyczna (Maslow, Allport, Buhler, Rogers, Kelly)- Była reakcją na ograniczenia behawioryzmu, który pomijał ludzkie zdolności naturalne tj. miłość, twórczość, autonomia i tożsamość. K. hum. Zakłada wewnątrz sterowność człowieka tzn, że zachowanie człowieka wyznaczone jest przez czynniki wewnętrzne( potrzeby, instynkty, wewnętrzne motywacje i pragnienia). Istotnym składnikiem tej koncepcji jest teoria hierarchii potrzeb- piramida Maslowa( p. natury fizjologicznej, p. bezpieczeństwa, p. przynależności i miłości, p. szacunek i p. samorealizacji). W k. hum. Człowiek to jednostka, która wpływa na świat, który ją otacza( planuje, rozmyśla, przewiduje), w przeciwieństwie do behawioryzmu gdzie człowiek to mała cząstka poddana wpływom środowiska( zewnętrznym).

17. Jakie są źródła zasad wychowania i jaką role odgrywają w wychowaniu resocjalizacyjnym

Źródła zasad wychowania resocjalizującego - wynikają z działalności resocjalizacji, która obejmuje wychowanie, opiekę i psychoterapie. Każda z tych odmian oddziaływania wychowania resocjalizującego jest regulowana przez odrębne zasady. Przy źródłach zasad wykorzystywany jest układ bio- psycho-społeczny ( musimy uwzględnić te 3 człony)

Źródła zasad wychowania resocjalizacyjnego:

-Zespół potrzeb Thomasa (jedna z nich niezaspokojona może być źródłem niedostosowania)

- potrzeba bezpieczeństwa

- potrzeba poczucia własnego JA ( tożsamość)

- potrzeba sukcesu i uznania

- potrzeba przeżycia czegoś ciekawego i nowego (codzienność ogłupia),

-Prawo restytucji- Uchtomski , stwierdza ,że odnowa sił po wysiłku fizycznym następuje z pewną nadwyżka czyli należy przypuszczać, że dotyczy to energii.

-Fenomen Sieczenowa - Źródło zasad wychowania bio- psychicznego mówi o współzależności wypoczynku jednej partii mięśni podczas pracy drugiej ( z prawej do lewej przekładamy walizkę). -Wykorzystano to w wychowaniu, przemienność rodzaju, treści kształcenia daje ten sam efekt.

-Analiza procesów wychowania prowadzonych przez doświadczonych pedagogów.

-Analiza procesów społecznych -zachowanie zależne od sytuacji społeczno politycznej kraju.

Zasady wychowania resocjalizującego wg Ottona Lipkowskiego:

• zasada akceptacji - uznanie jednostki z odchyleniami od normy jako osobę, której przysługuje pełnia praw, szczególnie uwzględniających jej osobę jako człowieka mająca prawo do opieki i pomocy.

• zasada pomocy - należy pomóc jednostce, takiej, która bez tej pomocy nie jest wstanie sama sobie poradzić.

• zasada kształtowania postaw - uświadomienie konieczności posiadania celów, marzeń, które wyznaczają perspektywę celów.

• zasada współpracy ze środowiskiem - nie można jednostki spostrzegać w oderwaniu od otoczenia, należy przystawać to środowisko do jednostki.

• zasada systematyczności - podkreślenie znaczenia planowego, systematycznego działania.

• zasada indywidualności- każda jednostka jest indywidualna, w szczególności w odniesieniu do dzieci, uczniów, w którym każdy uczeń ma prawo do pomocy w nauce itp.

18. Co to jest i jak należy tworzyć środowisko wychowawcze

Środowisko wychowawcze

Środowisko wychowawcze wg Piotra Petrykowskiego - to społecznie kontrolowany obiektywny układ względnie stałych, powtarzających się sytuacji wychowawczych.

Wyróżnia on środowisko wychowawcze czynne i potencjalne.

Środowisko czynne to sytuacje realne i rzeczywiste występujące w życiu danej jednostki. Środowisko potencjalne to sytuacje, które mogą służyć realizacji zamierzeń wychowawczych.

Środowisko wychowawcze wywiera duży wpływ na kształtowanie osobowości jednostki .Osobowość człowieka wytworem społeczeństwa i jego kultury. Nie ma dwóch identycznych środowisk dla dwóch jednostek wychowujących się nawet w tej samej rodzinie.

Na środowisko wychowawcze składa się kilka układów:

- Instytucje wychowania naturalnego: rodzina, grupa rówieśnicza

- Instytucje wychowania bezpośredniego: szkoła, świetlica, koła, kursy, kolonie, wykłady

- Instytucje wychowania pośredniego: służba zdrowia, kino, biblioteka, czytelnia.

Tworzenie środowiska wychowawczego

Kowalski wskazał trzy ważne elementy przy tworzeniu środowiska wychowawczego,

• rodowiska geograficzne (przyroda) stanowiące podstawowe, rzeczowe warunki rozwoju - gdzie rozwija się jednostka

• kulturowe będące zbiorem normatywów i wartości, regulujących życie społeczne, (co jest wyznacznikiem, rozwoju)

• społeczne ( jakie są główna mechanizmy rozwojowe, np. dziedziczenie)

Zdaniem Znanieckiego środowisko wychowawcze ma węższe znaczenie i stanowi odrębne środowiska społeczne, wytworzone specjalnie dla jednostki przez grupę, obejmujące wszystkie osoby lub grupy społeczne, z którymi jednostka styka się w okresie rozwojowym, przygotowującym, ją do uczestnictwa w życiu grupy. Ważne jest aspekt społecznej kontroli nad jednostką rozwijając a ukierunkowana na osiągnięcia celów wychowania.

19. Swoboda i przymus w resocjalizacji. Zróżnoicowanie „podatności” na resocjalizację (teoria H.J.Eyseneka)

Swoboda i przymus w resocjalizacji.

Przymus oznacza ograniczenie naszej działalności przez czynniki od nas niezależnych, lub stworzenie przez takie czynniki motywacji do działania.

Przez swobodę Nowroczyński rozumiał ,,niezależność od przymusu zewnętrznego kierowania się w postępowaniu głosem wolnego sumienia”

Można wyróżnić swobodę

- negatywna,

- pozytywną

Teoria behawioralna H.J. Eyseneka.

Twórcą terapii behawioralnej jest Eysenck. Terapia ta odwołuje się do teorii uczenia się zachowań, w której zmiany w zachowaniu muszą być trwałe, muszą być wynikiem zmian w centralnym układzie nerwowym, muszą być wynikiem ćwiczeń tych zachowań,

A celem jest : wyrównywanie braków w zachowaniu, eliminowanie negatywnych cech zachowania przy jednoczesnym dostarczaniu wzmocnień pozytywnych, wzmocnienie kontroli zachowania.

Eysenek przyporządkował układom Pawłowa dwa typy osobowości:

Typ ekstrawertyczny w, którym jednostka wrażliwa jest na nagrody, czyli swobodę i mało kontroli i introwertyczny - na kary-czyli przymus i kontrolę. Tym można wytłumaczyć, że dziecko ekstrawertyczne w mniejszym stopniu potrafi przeciwstawić się jakiejś ciekawej pokusie, bo bardziej przyciąga je radość pochodząca z wykonania zadania, niż obchodzi kara, którą można za to otrzymać. U dziecka introwertycznego, które jest wrażliwe na zakazy i kary wewnętrzna kontrola wytworzy się bardzo łatwo i dziecko przeciwstawi się pokusie.

Resocjalizacja polega na wygaszaniu niewłaściwych nawyków, emocji, potem przeprowadzamy resocjalizację o charakterze terapeutycznym.

• ekstrawertyk - typ silny, podatniejszy na przestępstwa, działa pod wpływem emocji, łatwo wpada w gniew, agresywny, osoba towarzyska, wolniej i gorzej się leczy.

Resocjalizacja takiej osoby polega na stosowaniu ostrych metod, gdyż zmuszają one ich do zmiany zachowania.

• introwertyk - typ słaby, podatny na zaburzenia nerwowe, podatny na nerwicę, depresję, prowadzi uporządkowany tryb życia, przywiązuje dużą wagę do wartości etycznych, uczy się szybciej i lepiej.

Resocjalizacja polega na wygaszaniu niewłaściwych nawyków, emocji, potem przeprowadzamy resocjalizację o charakterze terapeutycznym.

INTROWERSJA - EKSTRAWERSJA - Uczenia się - Lepsze - Gorsze - wytrwałość - duża - Mała - szybkość - mała - duża - towarzyskość - mała - duża - Reakcja na stres - silna - Słaba

20. Teoria nagrody i kary w wychowaniu resocjalizacyjnym.

Nagradzanie wychowawcze - polega na takiej działalności wychowawczej, która ma na celu zaspokojenie określonej motywacji wychowanka w następstwie przejawiania przez niego moralnie pożądanej formy zachowania. Z kolei nagroda jest każdy przedmiotowej motywacji.

Metoda ta może odegrać rolę w wywołaniu określonych zachowań, wtedy, kiedy jakieś nagrody są już stosowane wobec innych wychowanków lub też, kiedy zapowiedział je wychowawca. Nagrodzenie orientuje jednostkę w wymaganiach i oczekiwaniach wychowawcy, a także mobilizuje do dalszego wysiłku w wymaganych czynnościach.

Wynika stąd, że nagradzanie ma w wychowaniu szersze zastosowanie aniżeli kary. Jednakże badania wykazują, że w praktyce wychowania, zwłaszcza w domu rodzicielskim znacznie częściej używa się kar niż nagród.

Karanie wychowawcze - wiele zadań wychowawczych, nie może być osiągniętych bez zastosowania kary. Kara jest nieodzowna w przypadkach, kiedy wychowanek postępuje niewłaściwie. Trzeba zmienić jego sposób zachowania się. Karanie wychowawcze może polegać także na nieudzieleniu nagrody. Oczywiście warunkiem jest wcześniejsze posługiwanie się nagrodami. Kary pozwalają zorientować się dziecku, co jest uważane za dobre, a co za złe.

Metodą tą można także łatwo dojść do wychowawczo niepożądanych skojarzeń. Najczęściej występuje skojarzenie przykrości, jaką niesie kara, z osobą wychowawcy lub też z pewnym typem sytuacji, w jakiej kara była najczęściej stosowana. Następstwem tego jest reagowanie na widok wychowawcy lub też na dana sytuację, jak na karę, a więc unikaniem, wycofywaniem się bądź też motywami agresji.

21. Przykłady oddziaływań resocjalizacyjnych indywidualnych i grupowych dostosowanych do cech osobowości wychowanków.

W obecnym systemie prawnym niezwykle rzadko używa się pojęcia „resocjalizacja”, choć ustawa nakierowana jest w tym kierunku. Kładzie się nacisk na uzyskanie takiego stanu osobowości więźniów, który powstrzymałby ich od ponownego zachowania przestępczego po odbyciu kary i opuszczeniu więzienia. H.Machel opierając się na własnych doświadczeniach zaznacza, iż „osiągnięcie tego bez podjęcia z nimi pracy wychowawczej jest trudne(…) zresocjalizowanie wszystkich więźniów jest niemożliwe”.

H.Machel dokonuje podziału więźniów na trzy kategorie:

1. przestępcy przypadkowi, mało, bądź wcale nie zdemoralizowani lub tacy, dla których zawieszenie kary jest wystarczającym środkiem profilaktycznym. Nie trzeba ich resocjalizować, jest wysoce prawdopodobne, że nie powrócą do przestępczości,

2. więźniowie zdemoralizowani, o pewnym doświadczeniu przestępczym, ale jeszcze nie wykolejeni przestępczo, mają krytyczny stosunek do popełnionego przestępstwa, mają konkretne cele życiowe, charakteryzują się wysoką podatnością na resocjalizację.

3. więźniowie wykolejeni przestępczo, wysoko zdemoralizowani często z zaburzeniami psychicznymi lub charakteropatiami, niezwykle odporni na resocjalizację, najczęściej wracają do świata przestępczego.

Kodeks karny wykonawczy przewiduje trzy podsystemy oddziaływania penitencjarnego:

• zwykły - obejmujący tych więźniów, którzy nie zgadzają się na diagnozowanie i poddanie się procedurze diagnostycznej i resocjalizacji,

• programowy - obejmuje tych więźniów, którzy nie potrzebują wzmożonej pomocy terapeutycznej i którzy wyrażają chęć poddania się procedurze diagnostyczne i resocjalizacji (niestety kkw nie określa konkretnych celów tego podsystemu)

• terapeutyczny - przeznaczony dla osób z poważnymi anomaliami psychicznymi, podejmuje wysiłek na rzecz utrzymania więźniów w odpowiedniej równowadze psychicznej podczas pobytu w więzieniu i stara się ich „wyrównywać” dla dalszej przyszłości.

Indywidualny program oddziaływania powinien zawierać w szczególności:

1. rodzaje i formy oddziaływań wychowawczych, rodzaje i formy oddziaływań specjalistycznych, zwłaszcza psychologicznych, lekarskich i rehabilitacyjnych,

2. prace, które skazany będzie wykonywał oraz szczególne warunki zatrudnienia,

3. potrzeby, zakres, kierunki i formy nauczania, jakimi skazany zostanie objęty oraz szczególne obowiązki wiążące się z nauczaniem,

4. rodzaje i formy zajęć kulturalno-oświatowych, sportowych i wychowania fizycznego, w których skazany będzie uczestniczył,

5. zakres i sposób kontaktów skazanego z rodziną i innymi osobami bliskimi,

6. sposób wywiązywania się skazanego z obowiązków alimentacyjnych i obowiązków nałożonych przez sąd,

7. zasady korzystania z niektórych przysługującym skazanym uprawnień, kryteria i termin najbliższej oceny wykonywania programu.

Metody pracy resocjalizacyjnej:

Antropotechnika - czyli wykorzystywanie obcowania społecznego do realizacji zadań, których efektem jest resocjalizacja wychowanka, gł. elementami są osoby wychowujące oraz psychotechniki wychowania resocjalizującego: zależność za względu na osobę wychowującego, ukierunkowanie aktywności (przekazywanie decyzji, doradzanie, przekonywanie do aktywności wychowanka). Głównym środkiem oddziaływań jest osoba wychowawcy, która stosuje metody podtrzymujące i intensyfikujące aktywność wychowanka(organizowanie doświadczeń, oddziaływanie dyscyplinujące oraz metodę wpływu osobistego) . Podstawowym czynnikiem jest więź osobowa z wychowankiem, grupą oraz środowiskiem.

Socjotechnika - głównym elementem są zależności ze względu na grupy społeczne, wpływ ukierunkowany grupy (zarządzanie i samorząd, kształtowanie celów, norm, struktury grupy), intensyfikowanie i podtrzymywanie wpływu grupy (podnoszenie jej prestiżu, integracji z innymi grupami). Podstawowym środkiem oddziaływania jest grupa wychowawcza, odpowiedzialnym jest wychowawca stosując metodę wpływu grupowego

Kulturotechnika - wykorzystuje się elementy dóbr kultury dla osiągania celów wychowawczych( pracę, naukę, rekreację, turystykę). Wymienia się trzy odmiany; kulturotechnika aktywności szkolnej, pracowniczej, rekreacyjnej. Efektywność metod zależy od osobowości wychowanka, uprzednich wpływów społecznych, od sprawności metodycznej, a wiec kwalifikacji kadry, umiejętności wychowawców oraz od klimatu w instytucji resocjalizacyjnej.

Socjo i psychoterapia - jest często rozumiana jako pomoc psychologiczna, czyli powszechna forma przeciwdziałania zaburzeniom zachowania wśród dzieci i młodzieży, zaburzenia te mogą dotyczyć wszystkich sfer życia. Jest to organizowanie środowiska społecznego sprawcy, przestępcy, nieletniego, by sprzyjało jego wyzdrowieniu i co najważniejsze utrzymywało jego zdrowie psychiczne. Akcentuje ona znaczenie kontaktów klienta z osobami z jego otoczenia społecznego dla prawidłowego przebiegu terapii.

Metody resocjalizacji dzieli się głównie na środki, jakimi dysponuje wychowawca

S. Górski podaje cztery rodzaje środków:

• osobiste walory - walory własne i innych osób (zdolności, talenty wychowawcy, cechy osobowościowe)

• sytuacje społeczne - oznaczają układ między jednostką a innymi, pomiędzy grupą czy jednostką a instytucją

• grupy formalne i nieformalne, - w jakich uczestniczą bądź, w jakich chcieliby uczestniczyć podopieczni

• elementy kultury - wytwory (szkolne, książka, film, teatr, środki masowego przekazu) wzory osobowościowe, styl życia

Środki te sprowadzają się do wyróżnienia kolejnych metod:

• metody bezpośrednie - wychowawca wpływa na wychowanka za pomocą osobistych walorów, ważna jest też komunikacja werbalna i niewerbalna

• metody pośrednie- wychowawca wpływa na wychowanka w sposób pożądany poprzez sytuacje społeczne, grupy i elementy kultury.

W odróżnieniu od metod resocjalizacyjnych, które mają psychopedagogiczny charakter, środki oddziaływań penitencjarnych są szczegółowo określone w regulacjach prawnych.

22. Wychowanie do wartości w procesie resocjalizacji nieletnich.

Wartość- jest swego rodzaju wzorcem i jest identyfikowana w kontekście ludzkiego dążenia, istnieje pewna relacja między wartościami a normami( normy opierają się na wartościach i wówczas możemy powiedzieć, że wartości są w nich zawarte.

Przyjęty system wartości wypełnia osobowość, nadaje kształt życiu człowieka, sens jego egzystencji. Każdą kulturę charakteryzuje dany system wartości i ich hierarchia.

Często spotykamy następującą hierarchie wartości:

- religijne-(Bóg, jako wartość absolutna, dążenie do świętości)

- duchowe-(prawda, dobro, piękno, miłość, sprawiedliwość)

- witalne( prawo do życia, zdrowie, sprawiedliwość)

- utylitarne( przynoszące korzyści)

- hedonistyczne( iluzja łatwego i przyjemnego życia)

System i hierarchia wartości cechują każdą kulturę, są one uzależnione od przeszłości historycznej, tradycji narodowych tworzących daną kulturę, będących spuścizną minionych pokoleń, warunków społeczno-ekonomicznych, stosunków międzyludzkich i własnościowych, systemu sprawowania władzy.

23. Wychowanie twórcze w resocjalizacji (koncepcja M. Konopczyńskiego).

Teoria i praktyka w resocjalizacji twórczej

W twórczej resocjalizacji występują trzy kluczowe zagadnienia:

• twórczość

• twórcza resocjalizacja

• tożsamość

Twórcza resocjalizacja: kreatywna działalność resocjalizacyjna prowadzona za pomocą opracowanych metod kulturo technicznych i metod wspomagających.

Tożsamość człowieka: urzeczywistnienie dialogu między jego aktualnością a potencjalnością.

Twórczość: rozwijanie i utrwalanie czynników i mechanizmów strukturalnych procesów twórczych osób nieprzystosowanych społecznie oraz wychowawcze wykorzystywanie materialnych i niematerialnych wytworów owej twórczości.

Marek Konopczyński jako pierwszy w Polsce posłużył się terminem Twórcza resocjalizacja, ujmował pojęcie jako zbiór określonych praktycznych form oddziaływań wychowawczych ukierunkowanych na młodzież nieprzystosowaną społecznie , nie usiłując głębiej poszukiwać uzasadnienia teoretycznego.

Termin “twórcza resocjalizacja” do niedawna nie odnosił się jeszcze do odrębnego nurtu w obrębie tej dziedziny działalności naukowej i praktycznej. O prądzie myślowym w szeregach teoretyków pedagogiki resocjalizacyjnej, który nazwano mianem resocjalizacji twórczej mówić można od końca dwudziestego wieku.

Twórcza resocjalizacja różni się w pięciu zasadniczych kwestiach od podejścia tradycyjnego.

1. Po pierwsze redefinicji uległo samo pojęcie resocjalizacji, którą traktuje się, jako rozwój i kreowanie potencjałów, a nie, jak określało się to dotychczas - proces korygowania postaw.

2. Po drugie - nieprzystosowanie społeczne traktuje się, jako wadliwie ukształtowaną tożsamość.

3. Po trzecie - zmianie uległ sam cel resocjalizacji, którym stało się wykreowanie nowych parametrów tożsamości - zarówno ja wewnętrznego, jak i zewnętrznego.

4. Po czwarte - akcent kładzie się tu na rozwój strukturalnych czynników i mechanizmów procesów twórczych, które dostarczyłyby wychowankom nowych umiejętności kompetencji społecznych.

5. Po piąte i ostatnie - główną metodą twórczej resocjalizacji jest trening autoprezentacji i wybranych wizualizowanych parametrów tożsamości. Dziedziną, która dostarcza warsztatu dla twórczej resocjalizacji, jest, między innymi - psychoterapia.

Celem Twórczej resocjalizacji wg M.Konopczyńskiego - jest pobudzanie wyobraźni pedagogicznej i czegoś, co autor nazwał „refleksem właściwego reagowania wychowawczego„

Wg M Konopczyńskiego twórczość artystyczną można zaliczyć do bardzo ważnych czynników warunkujących resocjalizację, która ma na celu przedstawienie i przybliżenie sposobów wykorzystania form działalności artystyczno - kulturalnej w pracy z młodzieżą niedostosowaną społecznie.

Stają się one alternatywą oddziaływania na jednostkę poprzez wskazanie różnorodnych dróg życiowych, gdy mogą zawieść tradycyjne metody.

Konopczyński twierdzi, iż funkcję resocjalizacyjną może pełnić m.in. plastyka, za pomocą rysunku przekazuje ważne treści emocjonalne, jest niewyczerpalnym źródłem wiedzy o życiu psychicznym jednostki a także specyficzną strategią kształcenia i wychowania,

muzyka - ułatwia wyładowanie niezaspokojonych uczuć i popędów, dynamizuje i stymuluje, ożywia fantazję, wprowadza rytm, synchronizację i ład funkcji psychofizycznych, ułatwia ujawnienie ekspresyjnego, własnego zachowania się, wyraża siebie.

Muzyka, która wnika w głębokie warstwy ludzkiej psychiki może ją kształtować, dostarczać jej potrzebnych podniet, łagodzić napięcie, usuwać lęk.

Natomiast model teatru resocjalizującego - Sceny Coda polega na połączeniu funkcji artystycznych teatru zawodowego z funkcjami psychologiczno- resocjalizacyjnymi (terapeutycznymi).

Zadaniem jest uświadomienie jednostce jej własnych doświadczeń, przeżyć, zachowań i postaw. Emocje towarzyszące wywołują stany otwartości, szczerości a także integrują jednostkę z współodczuwającymi.

Metoda ta pozwala na swobodne wyrażanie emocji tkwiących w jednostce - buntu, agresji poprzez rezygnacje aż do refleksji nad własnym postępowaniem i pełnego uświadomienia własnych czynów i postaw.

24. Diagnostyka w pedagogice resocjalizacyjnej i penitencjarnej.

Patrz odp. 12


Dokładna diagnoza powinna zawierać 4 elementy:

1. dokładne rozpoznanie przyczyn zaburzeń i zachowań, poznanie objawów następstw zaburzeń i zachowań.

2. ustalenie dla danego typu zaburzeń, metod poznania.

3. ustalenie metod środków, pozwalających na sprawdzanie efektów naszych oddziaływań korekcyjnych.

4. wskazanie możliwych modyfikacji w postępowaniu korekcyjnym, jeśli stwierdzimy, że nasze metody są mało albo wcale skuteczne.

Są to elementy trafnego procesu diagnozowania.

25. Resocjalizacja w zakładach poprawczych i karnych ze szczególnym spojrzeniem na rolę, zadania i osobowość wychowawcy

Szczególnym rodzajem pracy, poprzez działania edukacyjne zmierzające w kierunku powtórnej socjalizacji młodzieży wykolejonej, osób skazanych prawomocnym wyrokiem sądów czy też całych rodzin patologicznych zajmują się wychowawcy resocjalizacyjni.

Jako pracownicy cywilnych jednostek organizacyjnych Służby Więziennej planują, organizują i prowadzą zajęcia wychowawcze oraz sprawują opiekę wychowawczą nad osobami tymczasowo aresztowanymi, przebywającymi w areszcie śledczym i skazanymi, przebywającymi w zakładzie karnym; współdziałają z sądem, rodziną, szkołą, zakładem pracy, innymi instytucjami i organizacjami w celu zapewnienia wychowankom warunków prawidłowego rozwoju społecznego, ochrony, a także pomocy w trudnych sytuacjach.

Cechy wychowawcy resocjalizacyjnego:

• powodzenie wychowawcy zależy głównie od jego postawy moralnej, jego wartości powinny być zgodne z tym, co czyni,

• należy unikać relatywizmu moralnego - konsekwencja w postępowaniu, zgoda pomiędzy słowami a czynami, brak konsekwencji powoduje brak skuteczności wychowawczej,

• wiarygodność, która występuje razem z uczciwością, prawdomównością i szczerością. Człowiek, który kłamie, traci wiarygodność. Nie powinien zmieniać swoich wartości pod wpływem sytuacji:

• odpowiedzialność za wychowanków - cecha ta wiąże się z punktualnością, systematycznością, itp.

• odpowiedzialność za drugiego człowieka i za to, co będzie się z nim działo w przyszłości. Wiąże się to także z troską osobistą o wychowanka, dostrzeganie podmiotowe wychowanków (jego indywidualności), jego odmiennych niż inne doświadczeń życiowych,

• zdolność empatii - zdolność do wczuwania się w rolę i zrozumienie wychowanka. Nie należy jednak okazywać litości i współczucia,

• umiejętność słuchania - pozwolić wychowankowi mówić, wtedy on się otwiera, co ułatwia lepsze zdiagnozowanie wychowanka. Jeśli wychowanek chce mówić o swoich problemach to znaczy, że ufa wychowawcy. Daje to poczucie zrozumienia i wysłuchania wychowankowi,

• „jeśli wychowawca ma dawać, to musi mieć z czego dawać”. Zagrożeniem jest tutaj efekt wypalenia zawodowego z racji tego, że nie można całkowicie się poświęcać. Modelem ideału poświęcenia jest sylwetka Janusza Korczaka, który poświęcił się w pełni dzieciom. Problem granicy poświęcenia i zaangażowania zawodowego ustalana jest indywidualnie przez każdego wychowawcę,

• gotowość do pokonywania trudności i przekazywania tego wychowankowi. Zdolność taka ma charakter treningowy, uczy wychowanków podejścia do sytuacji problemowej,

Kompetencja, zdecydowanie, otwartość na współpracę z wychowankiem, indywidualizacja i podmiotowe traktowanie podopiecznych, jest rękojmią skuteczności całego procesu resocjalizacyjnego. Wychowawca resocjalizacyjny powinien także dokonywać wnikliwej diagnozy osoby wychowanka i jego środowiska, gdyż staje się on przewodnikiem po nieznanej mu rzeczywistości, jaką jest zakład karny lub poprawczy. Wychowanek zaś powinien być traktowany przez wychowawcę w sposób podmiotowy a wychowawca powinien być człowiekiem dialogu, w ten sposób wzmacnia swój autorytet, pokazując im, iż chce zdobyć ich szacunek i zaufanie, rozmawiając z nimi o problemach, nie unikając tematów trudnych i pozwalając, by to oni sami podejmowali, jako pierwsi inicjatywę takiego spotkania.

Wychowawca nie może zakładać porażki, gdyż jego praca staję się daremna. Powinien mieć silną wiarę i przekonanie o słuszności podejmowanych przez siebie decyzji wychowawczych. Wychowawca nie może także okazywać swego rozczarowania i zniechęcenia wobec recydywisty, gdyż ponowny trud, jaki podejmuje ma na celu dobro skazanego jak i społeczeństwa. Podejście personalistyczne do pracy z wychowankiem ułatwia motywację, gdyż uświadamia wychowawcy, ze ma przed sobą człowieka, któremu należy pomóc.

26. Istota drugiego życia w zakładach zamkniętych. (podkultura wiezienna).

W każdej instytucji, obok organizacji formalnej istnieje sfera niesformalizowanych stosunków organizacyjnych zwana organizacją nieformalną.

W socjologii za organizację nieformalną uważa się „wytwór spontaniczny, który porządkuje codzienne życie poza układami sformalizowanymi i który uzupełnia i wypełnia luki w organizacji formalnej” (Szczepański 1972, s. 236.).

Taka organizacja nie formalna występuje również w zakładach karnych, zakładach poprawczych i wychowawczych, popularnie nazywana bywa „drugim życiem”, w odróżnieniu od „pierwszego”- oficjalnego.

Często nieformalne życie zakładu odgrywa donioślejszą rolę niż formalne, nieraz „drugie życie” staje się najważniejszą sferą stosunków w zakładzie. Organizacja nieformalna zakładu obejmuje nieformalne stosunki wśród personelu, między personelem i inkarcerowanymi (skazanymi, wychowankami) i wśród samych inkarcerowanych.

Określenia „drugie życie” używa się zwykle dla nieformalnych stosunków wśród inkarcerowanych. Tradycyjnie uważa się „drugie. życie” za organizacje nieformalną, ale trzeba podkreślić, że funkcjonuje ona na podobnych zasadach jak organizacja formalna, aczkolwiek jest nielegalna i sprzeczna z oficjalnymi celami zakładu.

Podkultura „drugiego życia” to autonomiczny układ norm, wartości i ról, wytworzony przez wychowanków na podłożu podkultury przestępczej. „Drugie życie” wyznacza całokształt stosunków między wychowankami a podkulturowe normy postępowania są bardzo szczegółowe, sztywne i rygorystycznie przestrzegane. Spontaniczne stosunki między wychowankami oparte na więziach osobisto-emocjonalnych są niemożliwe, bowiem normy podkultury regulują kto, z kim i jak może się kontaktować.

Najważniejszym elementem podkultury zakładu poprawczego jest podział wychowanków na dwie odrębne grupy: „Ludzi” i „Frajerów”.

Ludzie to grupa uprzywilejowana i rządząca, status Ludzi wyznaczony jest przez szereg obowiązujących norm i wzorów zachowań. Podstawową normą jest „nie kapuj” - czyli zakaz donoszenia.

Ludzi obowiązuje solidarność, ale Frajerzy są z tej solidarności wyłączeni. Człowiekowi nie wolno nigdy donosić na Człowieka, ale w pewnych wypadkach wolno mu donieść na Frajera, zwłaszcza wtedy, gdy zagrożone jest dobro grupy Ludzi. Ludzie stanowią zamknięty klan i starannie izolują się od Frajerów.

Izolację tę zapewniają specjalne normy, rytuały i tabu, np. niedozwolona jest wspólna zabawa Ludzi i Frajerów, spożywanie posiłków przy jednym stole. Człowiek nie może podać ręki Frajerowi ani wziąć od niego zapalonego papierosa.

Obok norm zapewniających solidarność Ludzi, szczególną rolę grają normy związane z praktykami seksualnymi, obowiązuje bezwzględny zakaz uprawiania stosunków homoseksualnych między Ludźmi. Dozwolone, a nieraz i zalecane są stosunki homoseksualne Ludzi z Frajerami, ale wtedy Człowiek może występować jedynie w roli czynnej „męskiej”.

Między grupą Ludzi i Frajerami istnieje silny konflikt. Ludzie starają się na różne sposoby dokuczać Frajerom, wyzyskiwać ich i utrwalać swoją dominującą pozycję. Frajerzy rewanżują się głownie przez donoszenie wychowawcom. W opinii Ludzi, Frajerzy to bezwolne jednostki, niezdolne do solidarności. Wiele obserwacji wydaje się potwierdzać ten pogląd. Interesujące np., że do rzadkości należą próby zorganizowanego oporu Frajerów przeciwko wyzyskowi ze strony Ludzi, nawet w tych zakładach, gdzie liczbowo Frajerzy mają znaczną przewagę.


„Nowy”, po przybyciu do zakładu, poddawany jest przez Ludzi różnym sprawdzianom. Jeśli nikt z ludzi nie zna „nowego” i nie może go rekomendować ani nie przyszła o nim opinia z innego zakładu (zazwyczaj zaszyfrowana w korespondencji), wtedy „nowy” musi czymś Ludziom zaimponować i wykazać, że zasługuje na miano człowieka.

Do częściej stosowanych sprawdzianów należy pobicie „nowego”, jeśli nie doniesie on o tym wychowawcom, to godzien jest zaufania. Przed ostatecznym przyjęciem do Ludzi nieraz musi on odbyć jeszcze swego rodzaju staż zwany „ameryką” lub „wyróbką”, przez pewien czas musi wysługiwać się Ludziom, aż wreszcie zostanie zrównany z nimi w prawach. Rytuał przyjmowania do grupy Ludzi przybiera często formy groźnej i pełnej magicznych znaczeń inicjacji.


Zróżnicowanie prestiżu wśród Ludzi jest dyskretniejsze, deklarują oni równość wszystkich Ludzi. Źródłem prestiżu wśród Ludzi może być np. posiadanie wielu znajomości w środowiskach przestępczych, pochodzenie z dużego miasta czy nawet określonych dzielnic miasta, doświadczenie przestępcze, staż zakładowy, dobra znajomość zasad podkulturowych. Zróżnicowanie w grupie Frajerów jest wyraźniejsze, choć nie zawsze ma odbicie w specjalnych nazwach. Niewątpliwie na samym dnie hierarchii zakładowej znajduje się „cwel” pełniący rolę biernego homoseksualisty. Wychowankiem takim pogardzają i Ludzie i inni Frajerzy.

Jak podkerśla S. Małkowski, podkultura zakładowa „jest fatalistyczna, pesymistyczna, eksploatatorska, pasożytnicza i niewolnicza.

Jest fatalistyczna, bo panuje w niej przekonanie, że jedni wychowankowie są przeznaczeni do frajerstwa, inni zaś do człowieczeństwa; jest pesymistyczna, bo człowiek stać się może frajerem, ale frajer w zasadzie nie może stać się człowiekiem; jest eksploatatorska, bo opiera się na nieludzkim wyzysku frajerów przez ludzi; jest pasożytnicza, bo nie istniałaby w warunkach, w których nie byłoby wychowawców ani frajerów; jest wreszcie niewolnicza, bo eliminuje z życia ludzi moment decyzji i wyboru”

W zakładach karnych (więzieniach), dominacja pewnych grup więźniów nad innymi, połączone raz z terrorem i różnymi formami okrutnego wyzysku istnieje od bardzo a dawna i była nieraz opisywana w polskiej literaturze socjologicznej, pedagogicznej. Interesujące, że „drugie życie” intensywniej ujawnia się w zakładach dla młodocianych, w zakładach dla starszych jest mniej widoczne (być może jest lepiej skrywane przez więźniów).

W zakładach poprawczych „drugie życie” z podziałem na Ludzi i Frajerów i z całym bogactwem magicznych rytuałów i języka grypserskiego pojawiło się prawdopodobnie dopiero w latach sześćdziesiątych, ale już wcześniej istniała tu szeroka sfera nieformalnych stosunków między wychowankami, często (a może zawsze) obejmująca też relacje dominacji i nieformalną stratyfikację.

„Drugie życie” w zakładach wychowawczych i w niektórych domach dziecka wygląda bardzo podobnie jak w zakładach poprawczych. W ostatnich latach zaobserwowano pojawienie się grup Ludzi („gitowców”) i ich obyczajów (przeniesionych prawdopodobnie z zakładów penitencjarnych) wśród młodzieży na wolności w dużych miastach.

W zakładach poprawczych dla dziewcząt odpowiednikiem Ludzi i Frajerów są Git-mamy i Frajerzyce, ale jak się wydaje, podkultura zakładów dla dziewcząt jest mniej sformalizowana, a stratyfikacja bardzo płynna.

27. Psychoterapia i socjoterapia w resocjalizacji nieletnich

Psychoterapia

Cele:

Usunięcie objawów zaburzeń psychicznych, przywrócenie zdolności do pracy , przeżywania kontaktowania się , odczuwanie nadziei i umiejętności cieszenia się życia.

Reedukacja resocjalizacji reorganizacja rozwój lub integracja osobowości pacjęta. osobowość jest przekształcona na kierunku lepszej adaptacji i realizacji swoich celów życiowych usunięcie objawów- efekt uboczny

Zalety psychoterapii grupowej :

• Grupa jest zdolna wytworzyć u jednostki przy należności do zespołu . daje poczucie wsparcia poprzez wspólny cel

• Grupa wytwarza normy które kontrolują zachowania jednostek

• Grupa przekazuje jednostce jak jest postrzegany przez innych ludzi daje możliwość kontroli własnych wyobrażeń z rzeczywistością oraz jej korekty

• W grupie istnieje szansa zaobserwowanie w jakie integracje z innymi ludźmi wchodzi jednostka jak powstają jego konflikty

• Grupa jest źródłem korektywnych doświadczeń emocjonalnych za ujawnienie negatywnych emocji jednostka nie ponosi takich konsekwentni jak w życiu

Zmiany możliwe do osiągnięcia w psychoterapii

• Zmian objawów zachowania

• Zmian nieprzystosowanych schematów poznawczych

• Zmiana w zakresie konfliktów interpersonalnych

• Zmiana systemu rodzinnego

• Zmiana w zakresie konfliktów intrapsychicznych

Socjoterapia

Profilaktyka terapeutyczna w resocjalizacji jest często rozumiana jako pomoc psychologiczna czyli powszechna forma przeciwdziałania zaburzeń zachowań wśród dzieci i młodzieży , zaburzenie te mogą dotyczyć wszystkich sfer życie

Jest to organizowania środowiska społecznego sprawcy przestępcy nieletniego by sprzyjało jego wyzdrowieniu ii co najważniejsze utrzymywało jego zdrowie psychiczne .akcentuje ona znaczenie kontaktów jednostki osobami z jego otoczenie społecznego dla prawidłowego przebiegu terapii

Socjoterapie zalicza się do procesów korekcyjnych w charakterze leczniczym adresowanych do dzieci i młodzieży. jej istotą jest praca w grupie

Celem terapii jest wzmocnienie słabej i delikatnej osobowości młodych ludzi dzieci poprzez realizację celów rozwojowych i edukacyjnych .wiedzę się to z tym ze zaburzenie rozwojowe i edukacyjne zakłócają proces prawidłowej socjalizacji młodzieży i dzieci. Utrudnia ich rozwój osobisty, społeczny oraz powodują intensyfikację , trudności w szkole, rodzinie, grupie rówieśniczej , koleżeńskiej .

Metoda jest bardzo pożyteczna pozwala młodym ludziom radzić sobie z różnorodnym problemami w domu szkole , społeczeństwie i w środowisku rówieśniczym . Trudne sytuacje mogą przerastać psychicznie i fizyczne możliwości dziecka a socjoterapia dopomaga jej skutecznym i pozytywnym rozwiązaniu.

Cele terapii koresponduję z wiekiem jej uczestników są dostosowane do kolejnych faz życia pozwalają zrealizować określone potrzeby dziecka nieodzowne w jego dalszym rozwoju. Ćwiczenia socjoterapeutyczne są doskonałą okazją do wypróbowania i wyćwiczenia przez dziecko nowych sposobów zachowania oraz do nabycia nowych umiejętności zwłaszcza interpersonalnych .

Por., E. Aronson, Człowiek..., op.cit., s.236.

J. J. Rousseau, Umowa społeczna, Warszawa 1966, za E. Aronson, Człowiek istota społeczna, Warszawa 2002.

L. Berkowitz, Aggression, New York 1962; za E. Aronson, Człowiek istota społeczna, Warszawa 2002.

31

---