1) Informacje og贸lne. Geneza.
RFN jest parlamentarn膮 republik膮 federaln膮, okre艣lan膮 tak偶e jako demokracja kanclerska. W艂adza centralna jest podzielona na wykonawcz膮 - rz膮d federalny (Bundesregierung) pod przewodnictwem kanclerza (Bundeskanzler) oraz prezydent (Bundespr盲sident), ustawodawcz膮 - parlament zwi膮zkowy (Bundestag) i rada zwi膮zkowa (Bundesrat) oraz s膮downicz膮, sprawowan膮 przez Zwi膮zkowy Trybuna艂 Konstytucyjny (Bundesverfassungsgericht). Ustawa zasadnicza (Grundgesetz) zosta艂a uchwalona 23 maja 1949 (BGBl. I S. 1), ostatnia nowelizacja 16 lipca 1998 (BGBl. I S. 1822). Pierwsza powojenna konstytucja mia艂a obowi膮zywa膰 tylko tymczasowo, dlatego nie otrzyma艂a nawet oficjalnej nazwy „konstytucja” i by艂a ca艂kowitym odci臋ciem si臋 od historii, nazizmu i hitleryzmu - w preambule umieszczono bezpo艣redni zwrot do narodu niemieckiego, podkre艣laj膮c znaczenie narodu, a nie pa艅stwa. Ustawa z 1949 odnosi艂a si臋 jedynie do RFN utworzonej z powojennych trzech stref okupacyjnych - brytyjskiej, ameryka艅skiej i francuskiej, a po upadku muru berli艅skiego i zjednoczeniu Niemiec w 1990 rozci膮gni臋to jej przepisy, ze zmianami, tak偶e na tzw.”nowe landy” - dawn膮 Niemieck膮 Republik臋 Demokratyczn膮. Obecnie RFN zajmuje terytorium 357 022 km2 i sk艂ada si臋 z 16 kraj贸w zwi膮zkowych z populacj膮 ponad 82 mln.obywateli - Badenia-Wirtembergia, Bawaria, Berlin, Brandenburgia, Brema, Hamburg, Hesja, Mecklenburg-Vorpommern, Dolna Saksonia, Nadrenia P贸艂nocna-Westfalia, Rheinland-Pfalz, Kraj Saary, Saksonia, Saksonia-Anhalt, Szlezwik-Holsztyn i Turynga. Ka偶dy land, poza Bawari膮, posiada w艂asny parlament jednoizbowy (Landtag) oraz rz膮d z prezesem (Ministerpr盲sident) na czele, prowadzi tak偶e w艂asn膮 polityk臋 wewn臋trzn膮 na wielu p艂aszczyznach - gospodarczej, finasowej, kulturalnej, itp. Kraje zwi膮zkowe s膮 reprezentowane we w艂adzach federalnych przez okre艣lon膮 liczb臋 przedstawicieli. Ponadto obowi膮zuj膮 w nich oddzielne konstytucje, b臋d膮ce aktami podrz臋dnymi wobec ustawy zasadniczej.
2) System partyjny.
W Niemczech ukszta艂towa艂 si臋 specyficzny system partyjny. Scena polityczna jest spolaryzowana, partie skupiaj膮 si臋 w dw贸ch przeciwstawnych blokach - centrolewicowym SPD,Zieloni i centroprawicowym CDU/CSU oraz FDP, natomiast socjalistyczna paria PDS jest izolowana na szczeblu federalnym. Dzia艂alno艣膰 partii regionalnych ogranicza si臋 g艂贸wnie do kraj贸w zwi膮zkowych. W ostatnich miesi膮cach jako odpowied藕 na trudn膮 sytuacje polityczn膮 powstaj膮 nowe inicjatywy, np.Partia Pracy i Sprawiedliwo艣ci Spo艂ecznej - Alternatywa Wyborcza (ASG)
• Zieloni Partia Zielonych/Zwi膮zek 90
Partia ekologiczna powsta艂a w 1993 z po艂膮czenia Partii Zielonych oraz Zwi膮zku 90.Obecnie wsp贸艂tworzy koalicj臋 rz膮dz膮c膮, a jej czo艂owy polityk Joschka Fischer piastuje stanowisko ministra spraw zagranicznych oraz wicekanclerza.
• CDU Christlich Demokratische Union Deutschlands
CDU okre艣la si臋 jako chrze艣cija艅sko-demokratyczna, liberalna i konserwatywna partia centrum. Dzia艂a we wszystkich landach poza Bawari膮. Zosta艂a za艂o偶ona w 1945, a obecnie posiada 574.526 cz艂onk贸w.
Czo艂owi politycy: Konrad Adenauer, Ludwig Erhard, Kurt Georg Kiesinger, Rainer Barzel, Helmut Kohl, Franz Josef Strauß, Edmund Stoiber
• CSU Christlich-Soziale Union in Bayern e.V.
CSU - konserwatywna katolicka partia Bawarii tworzy Uni臋 z CDU. Kontynuuje tradycj臋 Bawarskiej Partii Ludowej, istniej膮cej od 1918. Oficjalnie powsta艂a w 1945.
• FDP Freie Demokratische Partei
FDP jest tradycyjn膮 liberaln膮 parti膮, wywodzi sie od Niemieckiej Partii Post臋pu, utworzonej w 1861. Nazw臋 i nowy program otrzyma艂a w 1947. W ostatnim okresie do najbardziej popularnych dzia艂aczy tej partii nale偶膮 Guido Westerwelle, Paar Westerwelle oraz Wolfgang Gerhard.
Szefowei klubu poselskiego FDP: 1949: Theodor Heuss, 1949-1951: Hermann Sch盲fer, 1951-1952: August-Martin Euler, 1952-1953: Hermann Sch盲fer, 1953-1957: Thomas Dehler, 1957: Max Becker, 1957-1963: Erich Mende, 1963-1968: Knut Freiherr von K眉hlmann-Stumm, 1968-1990: Wolfgang Mischnick, 1990-1998: Hermann Otto Solms, 1998- Wolfgang Gerhardt
• PDS Partei des Demokratischen Sozialismus
Partia Demokratycznego Socjalizmu jest spadkobierc膮 Socjalistycznej Partii Niemiec. Dopiero w 2003 uda艂o si臋 kierownictwu ustali膰 zasady programowe, partia odgrywa rol臋 „j臋zyczka u wagi” w czasie g艂osowania w parlamencie.
• SPD Sozialdemokratische Partei Deutschlands
SPD powsta艂a w 1863 jako partia centrum, obecnie liczy 605.800 cz艂onk贸w. Razem z Zielonymi tworzy koalicj臋 rz膮dz膮c膮, jej przedstawiciel pe艂ni urz膮d kanclerza. Natomiast G眉nter Verheugen jast wiceprzewodnicz膮cym Komisji Europejskiej, Komisarzem ds.Przemys艂u i Przedsi臋biorstw, wczesniej zajmowa艂 stanowisko Komisarza ds.Rozszerzenia UE.
Obecni cz艂onkowie rz膮du z ramienia SPD
• Gerhard Schr枚der, kanclerz federalny (Bundeskanzler) od 1998
• Edelgard Bulmahn, minister edukacji i nauki (Bundesministerin f眉r Bildung und Forschung) od 1998
• Wolfgang Clement, minister gospodarki i pracy (Bundesminister f眉r Wirtschaft und Arbeit) od 2002
• Peter Struck, minister obrony (Bundesminister der Verteidigung) od 2002
• Hans Eichel, minister finans贸w (Bundesminister der Finanzen) od 1999
• Otto Schily, minister spraw wewn臋trznych (Bundesminister des Innern) od 1998
• Renate Schmidt, minister ds.rodziny, os贸b starszych, kobiet i m艂odzie偶y (Bundesministerin f眉r Familie, Senioren, Frauen und Jugend) od 2002
• Ulla Schmidt, minister zdrowia i opieki spo艂ecznej (Bundesministerin f眉r Gesundheit und Soziale Sicherung) od 2001
• Manfred Stolpe, minister transportu, budownictwa i mieszkalnictwa (Bundesminister f眉r Verkehr, Bau- und Wohnungswesen) od 2002
• Heidemarie Wieczorek-Zeul, minister wsp贸艂pracy gospodarczej i rozwoju (Bundesministerin f眉r wirtschaftliche Zusammenarbeit und Entwicklung) od 1998
• Brigitte Zypries, minister sprawiedliwo艣ci (Bundesministerin der Justiz) od 2002
3) System polityczny.
• Konstytucja (Grundgesetz) - zak艂ada niedopuszczalno艣膰 zmiany lub zniesienia podstawowych zasad ustrojowych:
o Zasada suwerenno艣ci narodu
o Zasada przedstawicielstwa
o Zasada podzia艂u w艂adzy
o Zasada federalizmu
Zmiana konstytucji moze nast膮pi膰 jedynie w drodze ustawy przyj臋tej wi臋kszo艣ci膮 2/3 g艂os贸w oddzielnie w obu izbach parlamentu.
• G艂owa pa艅stwa
Prezydent federalny wybierany jest przez Zgromadzenie Federalne, kt贸re tworz膮 deputowani do Bundestagu i taka sama liczba deputowanych do parlament贸w krajowych. Decyzja musi zapa艣膰 bezwzgl臋dn膮 wi臋kszo艣ci膮 g艂os贸w ustawowej liczby cz艂onk贸w Zgromadzenia. Dopuszczalne s膮 dwie tury g艂osowania, je偶eli 偶adna z nich nie wypadnie dla kt贸rego艣 z kandydat贸w pomy艣lnie, przeprowadza sie trzecie g艂osowanie, w kt贸rym decyduje wi臋kszosc zwyk艂a. Kadencja trwa 5 lat, bezpo艣rednio prezydent mo偶e sprawowa膰 sw贸j urz膮d przez dwie kadencje, co oznacza, 偶e istnieje mo偶liwo艣c kolejnego wyboru w przysz艂o艣ci. Zwyczajowo w momencie przej臋cia obowi膮zk贸w g艂owy pa艅stwa rezygnuje on z cz艂onkostwa w partii albo je zawiesza. Akty normatywne wydawane przez prezydenta to zarz膮dzenia, dekrety lub obwieszczenia. Do jego uprawnie艅 nale偶y tak偶e wykonywanie prawa 艂aski w przypadkach indywidualnych. Prezydent reprezentuje RFN w stosunkach zewn臋trznych, zawiera i ratyfikuje umowy miedzynarodowe, mianuje i odwo艂uje s臋dzi贸w zwi膮zkowych. Jego konstytucyjna pozycja zosta艂a okre艣lona jako prezydent-arbiter oraz „stra偶nik konstytucji”. Wszystkie jego akty wymagaja kontrasygnaty kanclerza i w艂a艣ciwego ministra, z wyj膮tkiem rozwizania Bundestagu oraz powo艂ania kanclerza. Nie posiada on jednak inicjatywy ustawodawczej, dysponuje jedynie prawem weta ustawodawczego.Nie ma takze prawa wydawania rozporz膮dze艅 z moc膮 ustawy. Jego akceptacji wymaga natomiast regulamin wewn臋trzny rz膮du federalnego, nie mo偶e jednak uczestniczy膰 osobi艣cie w jago pracach. To zadanie zosta艂o powierzone szefowi kancelerii prezydenta (Federalnego Urz臋du Prezydialnego) w randze sekretarza stanu. Prezydent ponosi odpowiedzialno艣膰 konstytucyjn膮 w przypadku umy艣lnego naruszenia przepis贸w ustawy zasadniczej. Bundestag lub Bundesrat mog膮 na wniosek 录 liczby deputowanych wi臋kszo艣ci膮 2/3 g艂os贸 postawi膰 prezydenta w stan oskar偶enia, a o winie rozstrzyga Zwi膮zkowy Trybuna艂 Konstytucyjny.
Prezydenci federalni:
Horst K枚hler Od 07.2004
Johannes Rau 07.1999 - 06.2004
Roman Herzog 07.1994 - 06.1999
Richard von Weizs盲cker 07.1984 - 06.1994
Karl Carstens 09.1979 - 06.1984
Walter Scheel 07.1974 - 06.1979
Gustav W. Heinemann 07.1969 - 06.1974
Heinrich L眉bke 07.1959 - 06.1969
Theodor Heuss 09.1949 - 06.1959
• Parlament - obu izbom przys艂uguje inicjatywa ustawodawcza
Cz艂onkowie Bundsetagu wybierani s膮 w wyborach wolnych, r贸wnych, tajnych, powszechnych i mieszanych. Czynne i bierne prawo wyborcze posiadaj膮 wszyscy obywatele, kt贸rzy uko艅czyli 18 rok 偶ycia. Dysponuj膮 oni dwoma g艂osami - jeden oddaj膮 na list臋 krajow膮, a drugi na kandydata w jednomandatowym okr臋gu wyborczym. Klauzula zaporowa wyznacza minimalny wynik wyborczy 5%. Deputowani wybieraj膮 przewodnicz膮cego parlamentu, jego przedstawicieli oraz sekretarza. Uchwalany jest tak偶e statut oraz harmonogram dzia艂a艅. Przy Bundestagu dzia艂aj膮 komisje sta艂e i tymczasowe, np. do spraw Unii Europejskiej, bezpiecze艅stwa, finans贸w. Przedterminowe wybory do Bundestagu odbywaj膮 sie, gdy w trzeciej turze g艂osowania nie uda si臋 wy艂oni膰 kanclerza, wniosek kanclerza o udzielenie mu votum zaufania zostanie odrzucony lub gdy prezydent rozwi膮偶e parlament w przypadku braku zgody na kandydatur臋 kanclerza.
Natomiast izba wy偶sza - Bundesrat, sk艂ada si臋 z 68 przedstawicieli kraj贸w zwi膮zkowych, kt贸re dzi臋ki temu maj膮 wp艂yw na ustanawiane prawo. Ka偶dy land dysponuje co najmniej trzema g艂osami, czterema gdy liczy powy偶ej 2 mln. mieszka艅c贸w, pi臋cioma powy偶ej 6 mln. oraz sze艣cioma powy偶ej 7 mln. Liczba g艂os贸w jest r贸wna liczbie przedstawicieli. Wybierany jest tak偶e przewodnicz膮cy Bundesratu na roczn膮 kadencj臋. Decyzje zapadaj膮 wi臋kszo艣ci膮 g艂os贸w, obrady mog膮 zosta膰 utajnione. Cz艂onkowie rz膮du mog膮 albo w okre艣lonych przypadkach, albo gdy s膮 do tego zobowi膮zani bra膰 udzia艂 w obradach izby wy偶szej oraz jej komisji.
Kraje zwi膮zkowe maj膮 mo偶liwo艣膰 stanowienia prawa. W艂adze federalne nie wp艂ywaj膮 na kszta艂t przepis贸w prawnych kreowanych w poszczeg贸lnych landach. Maj膮 one jednak wy艂膮czno艣膰 na podejmowanie decyzji w zakresie: obronno艣ci i spraw zagranicznych, jedno艣ci pa艅stwa, procedur wizowych, paszportowych, imigracyjnych, polityki pieni臋偶nej, polityki celnej, ochrony granic, transportu kolejowego, lotniczego i morskiego, poczty i telekomunikacji, praw cz艂owieka i obywatela, zobowi膮za艅 instytucji i przedsi臋biorstw pa艅stwowych, wsp贸艂pracy z krajami zwi膮zkowymi (policja, bezpiecze艅stwo, przeciwdzia艂anie przemocy). Natomiast w wielu przypadkach mo偶e wyst膮pi膰 nak艂adanie si臋 kompetencji w艂adz federalnych i lokalnych - problem ten dotyczy mi臋dzy innymi edukacji, ochrony zdrowia, praw osobowych, prawa pracy oraz gospodarki wewn臋trznej. Dodatkowo z bud偶etu centralnego finansowana jest budowa i rozbudowa szk贸艂 wy偶szych, wpierany jest rozw贸j regionalnej struktury gospodarczej, rolnictwa oraz sztuki.
Wyniki wybor贸w parlamentarnych 22.09.2002:
• SPD 38,5 % (-2,4)
• CDU/CSU 38,5 % (+3,4)
• Zieloni 8,6 % (+1,9)
• FDP 7,4 % (+1,2)
• PDS 4,0 % (-1,1)
• Pozosta艂e 3,0 % (-3,0)
Podzia艂 mandat贸w (603):
• SPD 251 (z czego 4 nadwy偶kowe) (-47 mandat贸w)
• CDU/CSU 248 (z czego 1 nadwy偶kowy) (+ 3 mandaty)
• Zieloni 55 (+ 8 mandat贸w)
• FDP 47 (+ 4 mandaty)
• PDS 2 (nie tworz膮 ko艂a ani klubu poselskiego) (-34 mandaty)
Z pi臋ciu mandat贸w nadwy偶kowych SPD straci艂o do lipca 2004 dwa - z powodu 艣mierci oraz rezygnacji deputowanych.
• Rz膮d
Wed艂ug konstytucji kanclerz federalny oraz ministrowie tworz膮 gabinet. Dysponuje on kompetencjami w艂adzy wykonawczej w zakresie polityki wewn臋trznej i zagranicznej, posiada tak偶e inicjatyw臋 ustawodawcz膮. Kanclerz jest nie tylko szefem rz膮du - zajmuje on pierwsz膮 pozycj臋 i faktycznie kieruje jego polityk膮 (Kanzlerprinzip) wed艂ug ustalonego planu dzia艂a艅. Do jego obowi膮zk贸w nale偶y sformowanie rz膮du - przedstawia prezydentowi kandydat贸w na ministr贸w, decyduje o ich liczbie oraz zakresie kompetencji poszczeg贸lnych resort贸w. Aby nie powt贸rzy膰 sytuacji z Republiki Weimarskiej kanclerz nie mo偶e by膰 mianowany i odwo艂ywany przez prezydenta w dowolnym momencie. Je艣li prezydentowi nie odpowiada kandydatura kanclerza, mo偶e rozwi膮za膰 parlament. Kadencja kanclerza trwa 4 lata, tyle ile kadencja parlamentu. Kanclerz jest wybierany bezwzgl臋dn膮 wi臋kszo艣ci膮 g艂os贸w og贸lnej liczby deputowanych i ponosi przed parlamentem odpowiedzialno艣膰 na zasadzie konstruktywnego votum nieufno艣ci. Jego nast臋pca musi uzyska膰 bezwzgl臋dn膮 wi臋kszo艣膰 g艂os贸w. Gdy kandydat prezydenta nie uzyska wymaganego poparcia, Bundestag ma prawo przedstawienia w艂asnego kandydata. Istnieje tak偶e mo偶liwo艣膰 powo艂ania przez g艂ow臋 pa艅stwa tzw. kanclerza mniejszo艣ci, kt贸ry mo偶e wyst膮pi膰 o proklamowanie za zgod膮 Bundesratu tzw. stanu konieczno艣ci ustawowej (do 6 miesi臋cy), aby nie dopu艣ci膰 do parali偶u dzia艂alno艣ci rz膮du. W tym przypadku nawet odrzucone przez Bundestag ustawy za zgod膮 Bundesratu staja si臋 obowi膮zuj膮cym prawem. W momencie og艂oszenia stanu wojny kanclerz staje si臋 zwierzchnikiem i g艂贸wnodowodz膮cym si艂 zbrojnych.
Ministrowie s膮 niezale偶ni i ponosz膮 pe艂n膮 odpowiedzialno艣膰 za swoje dzia艂ania w ramach resort贸w. Aktywna dzia艂alno艣膰 umo偶liwia im osi膮gni臋cie znacz膮cej pozycji w rz膮dzie. Jego efektywno艣膰 zale偶y od wsp贸艂pracy wszystkich jego cz艂onk贸w, a sam autorytet kanclerza nie wystarcza. Za sprawne funkcjonowanie rz膮du odpowiedzialne jest kolegium z艂o偶one z kanclerza i ministr贸w. Uchwalone przez parlament prawa musz膮 najpierw by膰 kontrasygnowane przez kanclerza i odpowiedniego ministra, zanim zostan膮 przed艂o偶one prezydentowi. Co najmniej raz w roku odbywaj膮 si臋 posiedzenia rz膮du pod przewodnictwem kanclerza oraz przedstawicieli rz膮d贸w kraj贸w zwi膮zkowych. Wszelkie spory mi臋dzy ministrami rozstrzyga kanclerz, a przed podj臋ciem decyzji odbywa si臋 dyskusja na forum rz膮du.
Politycy sprawuj膮cy urz膮d kanclerza:
Gerhard Schr枚der 27.10.1998 - SPD
Dr Helmut Kohl 1.10.1982 - 27.10.1998 CDU
Helmut Schmidt 6.05.1974 - 1.10.1982 SPD
Willy Brandt 21.10.1969 - 6.05.1974 SPD
Kurt Georg Kiesinger 1.12.1966 - 21.10.1969 CDU
Prof. Dr Ludwig Erhard 16.10.1963 - 1.12.1966 CDU
Konrad Adenauer 15.09.1949 - 15.10.1963 CDU
• Zwi膮zkowy Trybuna艂 Konstytucyjny
Wybierany przez Bundestag i Bundesrat Trybuna艂 sk艂ada si臋 z dw贸ch o艣mioosobowych senat贸w. Bundestag dokonuje wyboru po艣rednio, przez 12 elektor贸w. Do zada艅 Trybuna艂u nale偶y badanie zgodno艣ci ustaw z konstytucj膮, rozstrzyganie spor贸w kompetencyjnych mi臋dzy naczelnymi organami federalnymi oraz spor贸w konstytucyjnych dotycz膮cych niezgodno艣ci prawa kraj贸w zwi膮zkowych z prawem federalnym, stwierdzanie wa偶no艣ci wybor贸w oraz delegalizacja partii politycznych
• Hymn narodowy
Niemiecki hymn narodowy stanowi trzecia zwrotka Pie艣ni Niemc贸w. Zosta艂 on uznany na podstawie wymiany not mi臋dzy kanclerzem Kohlem i prezydentem von Weizs盲ckerem 19 i 23.08.1991 - „jedno艣膰, prawo i wolno艣膰 dla niemieckiej ojczyzny“.
4) Ocena sprawno艣ci.
Republika Federalna Niemiec nale偶y do pa艅stw europejskich o najwi臋kszym znaczeniu. Uda艂o jej si臋 przezwyci臋偶y膰 powojenne problemy i rozwin膮膰 gospodark臋 oraz utworzy膰 pa艅stwo socjalne, kt贸re funkcjonowa艂o sprawnie w XX wieku. Jednak obecna sytuacja polityczna i gospodarcza na 艣wiecie wymusza pewne zmiany w funkcjonowaniu pa艅stwa. Model pa艅stwa opieku艅czego nie jest ju偶 dostosowany do nowych warunk贸w. Zmiany i reformy dokonuj膮 si臋 trudno i s膮 okupione utrat膮 poparcia przez partie i polityk贸w, niezadowoleniem spo艂ecznym, demonstracjami (np. poniedzia艂kowe demonstracje przeciwko wprowadzeniu reformy Hartz IV).