Etyka Gospodarcza

Ks. Dr Grzegorz Polok

Konsultacje: środa a 10;00 - 11;30 środa b 11;40 - 13;10

p. 405E

257-75-00 do dziekanatu 257-75-20 do niego numer

[e-mail]

materiały dodatkowe (na tej stronie niektóre)

www.rozwinacskrzydla.pl - materiały dla studentów

użytkownik: student

hasło: studentae

Wskazane materiały:

• Materiały z neta

- „Prawe sumienie człowieka” (od 3 rozdziału)

- Barbara kos - „przesłanki społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw”

- Martyna wronka - „zmierzyć niemierzalne czyli pogląd narzędzi oceny i pomiaru społecznej odpowiedzialności biznesu”

- „społeczna odpowiedzialność - aspekty teoretyczne i praktyczne”

• Literatura obowiązkowa:

- slipko t. - „zarys etyki ogólnej”

- m. kapias, g. polok - „luksus czy powinność”

- ks. G. polak - „społeczna odpowiedzialność. Aspekty teoretyczne i praktyczne”

• Literatura uzupełniająca:

- gałek a. - „zarzadzanie zespołem”

- g. polak - „etyczny wymiar działalności gospodarczej”

- Adamus-matuszyńska a. - „public relations w jednostce samorządu terytorialnego”

- rybak m. - „etyka menadżerska - społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa”

• Cele ogólne przedmiotu:

1. Ukazanie czym jest etyka.

2. Podanie „abecadła etycznego”.

3. Prezentacja możliwych rozwiązań etycznych w życiu osobistym i działalności gospodarczej człowieka.

Wykład 1

Etyki lub przymiotników etyczny i nieetyczny używany wtedy gdy kontekst teoretyczny lub refleksja nad dobrem i złem.

Etyka odpowiada na pytanie: jak żyć? (fundamentalne pytanie etyki)

Gdy wiemy „jak żyć?” pytamy „jak postępować?”.

Czy jest jedna etyka czy więcej?

• Więcej, ale jak wybrać jedną?

Personalizm - łac. `persona` - samoświadomość

• Tomizm - wymyślił św. Tomasz z Akwinu - godność i wartość człowieka punktem odniesienia. (rodzaj personalizmu)

ETYKA - jest to nauka filozoficzna, która ustala moralne podstawy i reguły ludzkiego działania przy pomocy wrodzonych człowiekowi zdolności poznawczych.

NAUKA - w sensie przedmiotowym, to systematycznie uporządkowany zbiór twierdzeń o pewnym przedmiocie sprawdzalnych, czyli dających się odpowiednio uzasadnić, wyrażonych za pomocą języka naukowego, złożonego z terminów jednoznacznie określonych.

NAUKA FILOZOFICZNA - oznacza, że sięga ona do pierwszych, elementarnych składników moralności, które nie dadzą się wyjaśnić przez inne wcześniejsze od siebie, natomiast same służą jako racje do wyjaśniania wszystkich pozostałych.

MORALNOŚĆ i jej pochodnych używamy raczej do określenia konkretnych zachowań.

MORALNE REGUŁY I PODSTAWY obejmuje kilka zasadniczych elementów:

1. Cel - względnie cele ludzkiego działania, od osiągnięcia których zależy prawdziwe szczęście człowieka i rzeczywisty sens jego egzystencji

2. Właściwe temu działaniu dobro moralne (względnie zło) oraz odpowiadające mu moralne wartości.

3. Moralny imperatyw - nakaz, zwany też prawem moralnym, mocą którego człowiek jest zobowiązany lub uprawniony do czynienia lub nieczynienia czegoś.

Ludzkie działanie - rozumie się przez nie ogół ludzkich czynów świadomych (rozumowych) i dobrowolnych. Poza nawiasem etyki znajduje się działanie, w których człowiek nie wie co czyni albo czyni coś z musu, wbrew swojej woli.

Rodzaje zdolności poznawczych:

1. poznanie ściśle rozumowe - oznacza w etyce, podobnie jak w innych dyscyplinach filozoficznych, właściwą wyłącznie człowiekowi zdolność myślenia abstrakcyjnego, dzięki czemu tworzy on ogólne pojęcia etyczne i odpowiednie zasady postępowania.

2. doświadczenie - do nich zalicza się refleksje, jakiej człowiek dokonuje nad własną świadomością moralna i jej ideami, czyli zdolność uświadamiania sobie stanów własnej świadomości moralnej.

Etyka a inne nauki:

• korzysta z nauk o człowieku (socjologia, psychologia, medycyna itd.)

• etyka a teologia moralna (zasady moralne nadane przez boga) - `teos` - nauka o Bogu.

ETYKA ROZUM CZYN LUDZKI ROZUM TEOLOGIA

OŚWIECONY MORALNA

WIEDZĄ

Założenia z zakresu antropologii filozoficznej:

1. Człowiek jest bytem pochodnym. Swe istnienie we wszystkich jego wymiarach zawdzięcza bogu, absolutowi jako bytowi nieskończonemu, stawiającemu zarazem ostateczne źródło wszelkiego innego bytu.

2. Człowiek jest bytem substancyjnym złożonym z dwu odrębnych pierwiastków, materialnego oraz pierwiastka duchowego. Obydwa są jednakowo realne ale dzięki temu ze powstają we wzajemnej relacji istotowej, stanowią części składowe jednej natury człowieka.

3. Człowiek jest osobą, czyli jednostka rozumną, w sobie zamkniętą, niepowtarzalną. Z tego względu osoba jest podmiotem sprawczym wszelkiego działania, niezależnym.

4. Elementy kształtujące osobowość człowieka stwarzają podstawę jego naturalnej wielkości i godności. W świecie bytów przygodnych człowiekowi przysługuje rzeczywisty prymat w stosunku do innych istot.

5. Osobowość człowieka ma charakter dynamiczny. W wyniku swojej rozumniej działalności tworzy on świat zewnętrzny i wewnętrznych wartości czyli świat kultury ale jednocześnie pomnaża swoja wewnętrzną doskonałość.

6. Człowiek jest istota społeczna. Oznacza to ze człowiek nie może żyć i rozwijać się poza społecznością. Społeczność jednak ma służyć dobru o rozwojowi osoby a nie odwrotnie

WŁADZE DUCHOWE CZŁOWIEKA:

MATERIA

ROZUM WOLA

(świadomość) (wolność)

Rozum z natury dąży do prawdy.

Wola z natury dąży do dobra.

Prawda tożsama z dobrem.

Człowiek ze swej istoty nastawiony jest na prawdę i dobro.

HISTORIA ETYKI

Czasy starożytne i średniowieczne

Sokrates - uważany za jej „odkrywcę”, uchodzi tym samy za ojca etyki.

INTELEKTUALIZM ETYCZNY

Etyki można się nauczyć - czynienie dobra nie jest bowiem czymś co jest wrodzone, ale czymś czego każdy z nas może się nauczyć. W każdym z nas tkwi zarodek potencjalnej wiedzy etycznej. Jeśli pozwolimy mu się rozwinąć w pełną i głęboką wiedze, staniemy się otwarci na dobro, a zło nie będzie miało dla nas tak łatwego dostępu.

ARYSTOTELES - wyodrębnił etykę jako osobną dyscyplinę. Przydzielił etyce jej obecna nazwę.

Moralna powinność postępowania wyznacza jego stosunek do najwyższego dobra (eudajmonizm perfekcjonistyczny).

ŚW. AUGUSTYN, ŚW. TOMASZ Z AKWINU

Wpływ objawienia chrześcijańskiego na moralną świadomość i rozwój refleksji etycznej zaczyna się głównie przez ukazanie GODNOŚCI CZŁOWIEKA jako instancji moralnie powinnościorodnej.

Czasy nowożytne i współczesne

T. HOBBES - podstawą jej jest koncepcja człowieka jako rozsądnego egoisty, którego naczelną tendencją jest dążenie do zachowania własnego bytu i zaspokojenia swych potrzeb. W tej sytuacji rozum dyktuje NORMY współżycia ludzi jako konieczny warunek przetrwania. Etyka powstaje jako rodzaj rozsądnej umowy.

I. KANT - etyka właściwa za przedmiot ma działania, których wewnętrzną zasadą jest SAMOSTANOWIENIE istoty rozumnej w oparciu o imperatyw „czystego rozumu praktycznego” (czyń co powinieneś, ponieważ powinieneś) zasada „uniwersalizacji” (postępuj wg maksymy, którą chciałbyś uczynić regułą powszechnego prawodawstwa).

G. HEGEL - poszczególna jednostka zyskuje wolność, gdy decyduje się na przyjęcie śmierci totalnej (tj. bez jakiejkolwiek nadziei na kontynuowanie indywidualnego życia) na rzecz państwa, w którym objawia się i urzeczywistnia absolutne ja (duch), np. Hitler.

S. KIERKEGAARD - filozofia człowieka jako niepowtarzalnego przedmiotu.

Współcześnie = TENDENCJA „PONOWNEGO ODKRYCIA OSOBY”

M. BUBER, G. MARCEL, K. WOJTYŁA - osoba odnajduje siebie i spełnia się jako osoba wówczas dopiero, gdy odkrywa drugiego i afirmuje go jako osobę odkrywając zbieżność odpowiedzialności za drugiego z odpowiedzialnością za siebie.

Przeszkody ograniczające wykonywanie czynów ludzkich:

• zmęczenie

• używki, nałogi

• stres

• presja (przymus)

• lęki

• choroby psychiczne

• niewiedza

• emocje

Wykład 2

Przeszkody czynu ludzkiego:

Przez przeszkody czynu ludzkiego rozumiemy ogół tych czynników, które oddziałując na określony czyn ludzki bądź utrudniają normalne funkcjonowanie rozumu lub woli, bądź całkowicie ją uniemożliwiają.

Przeszkody:

1. aktualne

do aktualnych należą te, które pojawiają się w człowieku w pewnym momencie, przez jakiś czas oddziałują na jego władze duchowe następnie zaś przemijają. Przedstawiają się wiec jako przejściowe stany psychofizyczne.

• NIEWIEDZA

Niewiedza oznacza brak należytego poznania określonego przedmiotu , czyli poznania wymaganego do dokonania właściwej oceny moralnej danego czynu.

W konkretnych przypadkach zawsze idzie w parze z błędem, czyli fałszywym sądem o danym przedmiocie i wyraża brak należytej wiedzy o czymś, w sprawie czego żywi się błędne mniemanie.

Różni się natomiast od nieuwagi, która jest tylko chwilowym zapomnieniem czegoś, co się w rzeczywistości wie.

Niewiedza może przybierać różne postacie, które wpływają na dobrowolność czynu:

• Niepokonalna - jeżeli w świadomości człowieka nie zachodzi w ogóle uzasadnione podejrzenie, że jego przekonanie odnośnie danego działania jest błędne, wówczas należy powiedzie, że jest on niezdolny do osiągnięcia należytej wiadomości, czyli że znajduje się on w stanie niewiedzy niepokonalnej.

• Pokonalna - sytuacje, w której człowiek nie wie o czymś i żywi co do tego uzasadnione wątpliwości, czy tez ma nawet przekonanie o własnej ignorancji, nie stara się jednak zdobyć należytego uświadomienia mimo że nie nastręczałoby mu to nadmiernie wielkich trudności. Znajduje się on wtedy w stanie niewiedzy pokonalnej.

• UCZUCIA

Wzruszenie, afekt, emocje, żądze, namiętność, pożądanie itp.

Są albo pomocą w spełnianiu czynów moralnych albo tez przeszkodą. Uczucia stanowią stały składnik psychicznego życia człowieka i dlatego mogą występować zarówno przed jak i po spełnieniu określonego czynu.

Wpływ na wolność czynu wywierają tylko te uczucia, które czyn poprzedzają.

Wpływ ten polega zasadniczo na tym, że zmniejszają one wolność czynu, ale zdarza się czasem i tak, że ją całkowicie znoszą. Zależy to od intensywności z jaką człowiek przeżywa dany stan uczuciowy.

Ważne zadanie kształtować, wychowywać emocjonalną przestrzeń swojego życia

• PRZYMUS

Przymus, gwałt zachodzi wtedy, kiedy dana osoba spełnia określoną czynność pod fizycznym naciskiem ze strony innej osoby, ale wbrew własnej woli.

Istotne są tu dwa elementy:

• Zewnętrzny nacisk fizyczny (materialny lub psychiczny)

• Opór woli przymuszonej, czyli czyn niechcenia

2. habitualne (stałe)

za przeszkody habitualne uważa się takie, które stanowią trwały element psychofizycznej konstrukcji człowieka utrudniający lub wręcz uniemożliwiający spełnienie czynów w pełni świadomych. Jedna z nich paraliżują przede wszystkim wolę, inne natomiast zakłócają funkcje rozumu a są i takie, które oddziałują na całość duchowej struktury człowieka.

Zasadnicze ich typy to:

• FAŁSZYWE OPINIE

Silne przekonanie umysłowe niezgodne z obiektywną prawdą moralną a wykształcone w wyniku wychowania czy wpływu środowiska (otoczenie, literatura, środki masowego przekazu)

• NAŁOGI

• CHOROBY PSYCHICZNE

CECHY OSOBY ZINTEGROWANEJ

Dojrzały dorosły student: odpowiedzialny, sumienny, dba o swój rozwój, pomocny, rzetelny, elokwentny, wspólnotowy, punktualny, systematyczny, kulturalny, otwarty na wiedzę, pracowity, rozsądny, wytrwały, samodzielny, ambitny, szukający wiedzy.

1. Osoba zintegrowana przyjmuje w sposób trwały pewne wartości i zasady. Przyjęcie tych zasad rodzi gotowość, by tych wartości bronić. Ochrona ta polega szczególnie na świadczeniu o nich, kiedy napotyka się jakiś opór. Osoba jest na tyle wewnętrznie pewna, że potrafi mówić o tych wartościach bez dotykania kogokolwiek i zarazem potrafi modyfikować swój sposób wyrażenia dzięki doświadczeniom, które przeżywa na co dzień.

2. Osoba zintegrowana jest zdolna do tego, by żyć i działaś wg przyjętych zasad. Chodzi tutaj o interioryzacje, uzewnętrznienie tych zasad. Żyjąc i działając zgodnie z zasadami, ufa ich własnemu rozumieniu, pojmowaniu, potrafi je wyrazić słownie a zarazem obronić przed krytyką.

3. Osoba nie traci zbyt dużo czasu na rozmyślaniu o tym co było, co przeminęło, nie wybiega z niepokojem w przyszłość, w to co będzie. Jest to ucieczka od chwili obecnej, od mojego teraz.

4. Osoba zintegrowana nosi w sowie podstawową wiarę w to, że da sobie radę w rozwiązaniu swoich zasadniczych problemów, które ma i nie da się zbytnio osłabić poprzez trudności i błędy, których doświadcza. Posiada podstawową pewność siebie, która czasem może ulec zachwianiu, ale jest jednak pewna słabością w zachowaniu.

5. Osoba zintegrowana wobec innej osoby czy grupy nie czuje się gorsza lub lepsza. Natomiast ma świadomość, że jest osobą niepowtarzalną, mającą swoje wady ale i zalety. Choć uznaje różnice pomiędzy sobą a innymi, szanuje prestiż, funkcje społeczne innych ludzi. Za rzecz oczywistą uważa, że jest interesująca i wartościowa dla innych, przynajmniej dla tych, z którymi jest jakoś złączona.

6. Osoba zintegrowana nie pozwala manipulować sobą, jest natomiast gotowa do współpracy z innymi, jeśli widzi, że ta współpraca jest słuszna i odpowiednia.

7. Osoba zintegrowana przyjmuje w sobie istnienie różnych odczuć, emocji, pozytywnych i negatywnych. Potrafi o tym rozmawiać z kimś komu ufa, co pomaga w oddramatyzowaniu rzeczywistości. Zna także i stosuje pozytywne sposoby odreagowania swoich emocji.

8. Osoba zintegrowana jest zdolna pełnić różne funkcje, różne zadania, a także potrafi włączyć się w różne gry, zabawy, rozrywki. Czyli osoba zintegrowana to osoba, która jest giętka, nie jest jednak meduza, ma swój kształt.

9. Osoba zintegrowana jest czulą na potrzeby innych, ale potrafi wytrzymać tez sytuacje, w których pomoc stanowić może tylko jakieś współodczuwanie czy np. modlitwa. Osoba zintegrowana szanuje normy społeczne, nie bawi się kosztem innych i nie wykorzystuje ich w sposób egocentryczny.

POJĘCIE TEMPERAMENTU

Zespół specyficznych cech człowieka, indywidualny dla każdego. Temperament jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na styl działania człowieka. Stanowi on tę część składową osobowości, która bywa różnie definiowana.

• Wg G.W. Alporta

Temperament odnosi się do zjawisk charakteryzujących emocjonalną naturę jednostki, takich jak podatność na wzbudzenie emocjonalne, charakterystyczna dla niej siła i szybkość reakcji, dominujący nastrój łącznie z jego specyficzną zmiennością i intensywności, które to zjawiska zależą od wyposażenia konstytucjonalnego i są w przeważającej mierze dziedziczne. Tak rozumiany temperament jest jedną z tych dyspozycji, które niemal nie zmieniają się w ciągu całego życia.

• Pojęcie temperamentu: koncepcja temperamentu, określająca go jako styl zachowania: temperament jest niezależną własnością psychiczną jednostki, którą zawsze należy traktować jak coś odrębnego od motywacji, zdolności i osobowości. Przewija się on w formie reakcji na jakiś bodziec zewnętrzny, okoliczność, oczekiwanie lub wymóg.

• Odnosi się przed wszystkim do formalnej charakterystyki zachowań lub reakcji, obejmujących takie parametry jak: intensywność, energia, siła, szybkość, tempo, zmienność, ruchliwość.

• Poprzez pojęcie temperamentu należy rozumieć cechy zachowania pod względem których ludzie różnią się.

ELEMENTY WCHODZĄCE W SKŁAD TEMPERAMENTU

• Charakterystyczne uczuciowe zabarwienie przeżyć, które decydują o podstawowym nastroju konkretnego człowieka

• Wrażliwość uczuciowa, przejawiająca się stopniem gotowości reagowania na bodźce emocjonalne i sposobem reagowania na nie

• Tempo reakcji aktów myśli i woli, przebiegu uczuć oraz działania zewnętrznego

• Siła witalna z jaką wykonane są czynniki życiowe.

Od cech temperamentalnych jednostki w dużym stopniu zależy jej sposób działania, realizacji celów jakie przed sobą stawia.

Wg Le Senne`a temperament to zasadniczy składnik indywidualności ludzkiej uwarunkowany 3 warunkami podstawowymi:

• Emocjonalność (E, nE)

• Aktywność (A, nA)

• Oddzwiękowość prymalna (P) lub sekundalna (S)

MECHANIZMY OBRONNE

Nauka o moralnej specyfikacji czynu ludzkiego.

Trzy klasyczne „źródła” moralności czynu.

Aspekty, które trzeba brać pod uwagę przy moralnej ocenie czynu:

1. Cel przedmiotowy - czyli to, co podmiot czyni

Czyn sam w sobie może być: dobry, zły, obojętny.

Pierwszą i istotną moralność (czyli dobroć lub złość) czyn ludzki otrzymuje z przedmiotu moralnego.

2. Okoliczności - czyli to, jak podmiot realizuje swoje działania.

KTO (quis) jest to okoliczność dotycząca osoby działającej.

CO (quid) okoliczność ta wyraża znowu jakąś właściwość przedmiotu.

GDZIE (ubi) chodzi tu o okoliczność miejsca, w jakim czynność została spełniona.

JAKIMI ŚRODKAMI (quibus auxiliis) okoliczność ta uwzględnia fakt, czy sprawca czynności działa sam na własną odpowiedzialność czy też np. korzysta z pomocy a czasem zachęty kogoś innego.

W JAKI SPOSÓB (quo modo) ma wartość etyczną aktu, może mieć wpływ na wielkość wysiłku w jakim dana czynność została spełniona.

KIEDY (quando) okoliczność czasu dotyczy pewnych specjalnych momentów, które rzutują na spełniony wówczas czyn.

Dobroć lub złość moralna czynów ludzkich rodzi się także z okoliczności moralnych:

• Przyczyniają się one do powiększenia lub zmniejszenia dobra lub zła moralnego czynów ludzkich.

• Okoliczności nie mogą same z siebie zmienić jakości moralnej samych czynów, nie mogą uczynić ani dobrym ani słusznym tego działania, które samo w sobie jest złe.

• Czynność z przedmiotu dobra może stać się zła, ale czyn zły nie może stać się dobry pod wpływem nawet najszlachetniejszej okoliczności.

3. Cel podmiotowy (intencja) - czyli to dlaczego podmiot czyni to co czyni.

Wpływ intencji na wartość moralną czynu jest następująca:

• Może sprawić, że czynność z przedmiotu obojętna, staje się moralnei dobra lub zła

• Może sprawić, ze czynność z przedmiotu dobra staje się mniej lub wiecej dobra a nawet zła

• Może sprawić, że czynność zła z przedmiotu staje się bardziej zła lub mniej zła, ale nie może sprawić by czynność zła stała się moralnie dobra

Czyn zły z przedmiotu nie może stać się dobrym, choćby intencje działającego były najszlachetniejsze. Dobry cel nie uświęca złych środków.

Czyn moralnie dobry jest tylko wtedy, gdy charakter pozytywny mają zarówno: przedmiot, intencja, okoliczności.

Prawo moralne przedstawia się nam jako swoista rzeczywistość obiektywna, stała, powszechna a zatem w istnieniu swym wyższa i niezależna od woli człowieka, jego twórczych aktów.

Dwie zasadnicze orientacje:

Etyka relatywistyczna - prawo moralne stanowi produkt jakiegoś aktu stanowienia, bądź woli człowieka, bądź warunków społeczno gospodarczych, bądź tez czynników determinujących bieg historii i ewolucji ludzkości. Z tego tytułu zarówno w swym istnieniu jak i w treści jest ono historycznie uwarunkowane i zmienne

Etyka prawa naturalnego (personalizm) - prawo moralne opiera się na czynnikach głębszych, wcześniejszych i niezależnych od wszelkiego aktu i stanowienia a przeto powszechnych i niezmiennych. Czynniki te zwykło się określać jako naturę człowieka.

Prawo naturalne - oznacza na podstawowych imperatywach oparty zbiór norm kategorialnych, obiektywnych i absolutnych, które uzdalniają podmioty rozumne do spełniana aktów wewnętrznie dobrych, a uniknie wewnętrznie złych.

Imperatyw - nakaz

Podstawowe imperatywy - chodzi tu przede wszystkim o naczelny imperatyw „czyń to, co moralne dobre, a unikaj tego, co moralnie złe” oraz zbliżone do niego w swej ogólności nakazy

Obiektywnych - znaczy istniejących niezależnie od aktów poznawczych ludzkiego intelektu, a przeto przez intelekt tylko odtwarzanych intencjonalnie, a nie tworzonych

Powszechnych i niezmiennych - mocą tych cech prawo naturalne jest znane wszystkim ludziom, którzy osiągnęli moralny stopień umysłowego, odpowiednio do poziomu kultury określonego społeczeństwa, ponadto zachowuje tożsamość treści, czyli swą imperatywna ważność, niezależnie od subiektywnych nastawień i przeżyć jednostek oraz określonych układów.

Które uzdalniają podmioty rozumne - „uzdolnienie” oznacza w tym przypadku sprawnie przez prawo naturalne powinności i uprawnienia człowieka, czyli jego „prawo do” odpowiedniego działania

Etyczne aspekty prawa pozytywnego

Prawo pozytywne - oznacza ogol norm imperatywnych, ustanowionych przez odpowiedni autorytet społeczny, przede wszystkim przez władze państwową, uzdalniającą poddane mu podmioty do działania etycznego.

• Prawo naturalne jest niezbędnym uzupełnieniem prawa naturalnego.

• Prawo naturalne jest normatywną podstawą prawa pozytywnego

• Prawo pozytywne nie może zakazywać czegoś, co prawo naturalne nakazuje lub od czego uprawia albo nakazywać czegoś co zakazuje prawo naturalne.

• Całym odniesieniem działalności prawa pozytywnego jest stwarzanie warunków odpowiednich dla rozwoju osoby ludzkiej, zgodnie z jej moralnym przeznaczeniem

Prawo pozytywne a obowiązek sumienia

Nakazy prawa pozytywnego musza być możliwe do zachowania przez podmioty tego prawa. Prawo pozytywne nie obowiązuje w wypadku nadmiernie wielkich trudności.

Do stanowienia prawa pozytywnego uprawniona jest tylko władza kompetentna, czyli powołana zgodnie z obowiązującymi w danej społeczności normami.

MORALNOŚĆ CZYNU O PODWÓJNYM SKUTKU

Jak ocenić czyn, które rodzi wiele skutków a wśród nich jest jakiś skutek moralnie zły? Wolno wykonać taki czyn, o ile spełnione zostaną równocześnie następujące warunki:

• Sam czyn musi być moralnie dobry.

• Cel działającego (intencja) musi być godziwy. Znaczy to, że człowiek dąży do osiągnięcia dobrego skutku, skutek zły nie jest chciany lecz tylko tolerowany.

• Skutek dobry nie może być osiągnięty za pośrednictwem złego skutku. Obydwa skutki są albo równorzędne albo zły jest następstwem dobrego.

• Musi istnieć racja usprawiedliwiająca takie działanie. Racja ta powinna być proporcjonalna do zła, które w ten sposób powstaje.

Im większe jest przewidywane zło, tym większe musi być dobro, którego oczekujemy ze spełnienia czynu.

SUMIENIE

Sumienie jest to wewnętrzny głos mówiący co jest dobre a co złe.

Sumienie jest to specyficzne zjawisko moralne, ma postać konkretną. Odnosi się do czynów ujednostkowionych czyli spełnionych przez dany podmiot w oznaczonym miejscu i czasie.

Sumienie zwraca się ku własnym czynom spełniającego je podmiotu - jedna i ta sama osoba jest sprawcą czynu a zarazem podmiotem określającym wartość moralną tego czynu.

Sumienie zwraca się ku zamierzonym dopiero ale jeszcze nie spełnionym aktom, bądź tez ku aktom już dokonanym.

Ma charakter prospektywno - retrospektywny.

W funkcjonowaniu sumienia odzywa się silny rezonans uczuciowy ale ujawniające się emocje nie są sądem sumienia, ale temu osądowi towarzysza.

Istota sumienia sprowadza się do pierwiastka rozumowego: intelektualno - wolitywnego (od woli).

Sumienie - jest to wartościująco - imperatywny sąd człowieka, uformowany na podstawie ogólnych ocen i norm moralnych o konkretnym akcie spełnionych przez niego samego (przez dany przedmiot).

Istotne cechy sumienia:

• Norma obiektywna i konkretna

• Instancja, która w człowieku i w imię człowieka decyduje o dobru lub zły jego czynów a zarazem trybunał przed którym jest za uczynki odpowiedzialny

• Sumienie jest normą normowaną, czyli poprzez przyjęte normy ogólne, ogólne podstawy dobra i powinności moralnej stale podlega kształtowaniu

Rodzaje sumienia:

• sumienie przeduczynkowe (prospektywne)

• sumienie pouczynkowe (retrospektywne)

• sumienie prawdziwe (obiektywna norma moralna)

• sumienie błędne:

• sumienie błędne nieprzezwyciężalnie

• sumienie pokonalnie błędnie

Rozróżnienie to za punkt wyjścia bierze stosunek sądu sumienia do norm obiektywnego porządku moralnego. Stosunek ten zawiązuje się jednak za pośrednictwem ogólnej reguły postępowania, która występuje w świadomości moralnej osoby oceniającej swój czyn.

Jeżeli reguła ta jest zgodna z obiektywnym porządkiem moralnym wyrażonym w prawie moralnym wówczas zachodzi stan sumienia prawdziwego.

Sumienie błędne nieprzezwyciężalnie - wyraża etyczną opinię jednostki, która nie żywi i nie może żywić żadnych wątpliwości co do zawartego w niej błędu, czyli ma niezachwiane przekonanie o słuszności tej normy.

Sumienie w „dobrej wierze”

Sumienie pokonalnie błędne - u człowieka zrodzi się wątpliwość co do słuszności jego etycznego, ogólnego przekonania i może on dojść do ustalenia rzeczywistego stanu rzeczy, ale tego czy to z lenistwa czy też z premedytacji nie czyni i nie chce poznać prawdy ani nie przejmuje się powinności prawego postępowania.

W takim przypadku człowiek jest winny deformacji swego sumienia oraz zła, które popełnia.

• sumienie pewne

• sumienie wątpliwe

Sumienie pewne - oznacza stan sumienia, w którym człowiek w formowanych przez siebie konkretnych sądach moralnych wyklucza uzasadnione dostępnym mu potocznym poznaniem racje wątpienia.

Sumienie wątpliwe - oznacza taki stan sumienia, w którym człowiek albo nie jest zdolny uformować sobie jakiegokolwiek sądu o wartości moralnej konkretnego czynu albo tez formułuje taki sąd, ale towarzyszą mu uzasadnione obawa błędu wątpliwości, czyli z uzasadnionym podejrzeniem, że zamierzony akt jest zły i zakazany.

• sumienie trafne

• sumienie szerokie

• sumienie skrupulanckie

Sumienie trafne - wyraża habitaulną dyspozycję człowieka do zachowania właściwej miary z ocenie wartości moralnej spełnionych przez siebie czynów. Zachodzi ono szczególnie w ocenie popełnionego zła i polega na umiejętności osądzania dużego zła moralnego jako dużego, małego jako zła małego.

Sumienie szerokie - polega na stałej skłonności do uznawania za moralnie dopuszczalne to, co w rzeczywistości jest zakazane, względnie do przedstawienie sobie winy ciężkiej jako winy lekkiej.

Sumienie skrupulanckie - oznacza stan sumienia, który bez wystarczających racji upatruje winę moralną tam, gdzie jej nie ma i z tego powodu pozostaje w permanentnym lęku popełnienia zła moralnego.

Podstawowe zasady etyczne dotyczące funkcjonowania sumienia

W działaniu moralnym jako warunek konieczny i wystarczający wymagany jest stan sumienia moralnie pewnego.

Człowiek winien iść za sumieniem pewnym zawsze, nawet wówczas kiedy znajduje się w stanie sumienia niepokonalnie błędnego. Postępuje on wtedy zgodnie z wewnętrznym przekonaniem o godziwości wykonanego czynu. Czyni dobro, a unika zła w stopniu, w jakim go na to w danej sytuacji stać.

Człowiekowi nie wolno podejmować czynu co do którego moralnej wartości żywi uzasadnione praktycznie wątpliwości, czyli znajduje się w stanie sumienia wątpliwego. Winien zatem urobić sobie sumienie pewne.

Kształtowanie sumienia pewnego

• Droga bezpośrednia - polega na zwróceniu się do osób kompetentnych w sprawach moralnych z prośbą o rozstrzygnięcie przeżywanych obaw moralnych.

• Droga pośrednia - polega na przeprowadzeniu swoistego praktycznego rozumowania zmierzającego do usunięcia przeżywanej wątpliwości przy pomocy odpowiednich ogólnych dyrektyw.

Dla realizacji nakazów sumienia człowiek powinien stale kształtować, wzmacniać swoją wolę, by chciała ona zrealizować imperatywy sumienia.

ETYKA BIZNESU

Wolność - odpowiedzialność

Zależność odpowiedzialności od wolności, którą daje się zamknąć w tezie - nie ma odpowiedzialności bez wolności. W odpowiedzialności człowieka można bowiem mówić jedynie w świecie pozwalającym na dobrowolny wybór.

Zależność „nowa”:

Nie ma wolności bez odpowiedzialności

Nieograniczona bowiem wolność przeradza się w samowole, rodzi anarchię, unicestwia samą siebie, zamieniając się w swe przeciwieństwo, czyli zniewolenie.

Odpowiedzialność, wyznaczając granice wolności, spełnia wobec niej funkcje racjonalizującą, a tym samym nadaje działaniu wymiar moralny.

3 x E

• Efektywność

• Ekonomiczność

• Etyczność

• (4 x E Ekologiczność)

Definicja etyki biznesu:

1. oznacza dyscyplinę naukową - refleksję teoretyczną, szeroko współcześnie rozwijaną, mającą szerokie zaplecze instytucjonalne. Podejmuje ona wieloaspektowe analizy o charakterze historycznym, metodologicznym, aksjologicznym itp.

Jej przedmiotem jest praktyka moralna w świecie biznesu - a także wpływ mechanizmów rynkowych na hierarchie wartości oraz wpływ wartości moralnych na funkcjonowanie rynku. Jest to usystematyzowane studium problematyki moralnej w świecie biznesu.

2. terminem tym oznacza się również realną praktykę moralną w świecie biznesu, rzeczywiste zachowania, określające jej zasady. Na tej płaszczyźnie pojęcie „etyka biznesu” obejmuje w sensie pozytywnym zespół wartości i norm uznawanych i respektowanych w świecie biznesu, w jego mentalności i działaniu.

PODSTAWOWE ZAKRESY ETYKI BIZNESU:

• wzajemne relacje podmiotów gospodarczych: współwłaścicieli, kontrahentów, konkurentów

• relacje: pracodawcy - pracownicy

• relacja: przedsiębiorcy (firmy) - klienci, odbiorcy ich działalności

• relacja: podmioty gospodarcze - całość społeczeństwa i jego instytucji (państwowych, samorządowych i prawnych)

• relacja: podmioty gospodarcze - środowisko przyrodnicze

PODSTAWOWE SPOSOBY REALIZACJI ETYKI BIZNESU

• programy etyczne

• kodeksy etyczne

• etyka zawodowa

• społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa (SOP)

• inne np. Fair Play, „Przejrzysty urząd, przejrzysta gmina”

Program etyczny jest to całościowe przedsięwzięcie skierowane na uczynienie z etyki biznesu najwyższego standardu organizacji o randze strategicznej, a nie redukowanie jej do techniki organizatorskiej czy PR - owskiego dodatku.

W celu zaangażowania współpracowników w proces przygotowywania programu/ kodeksu etycznego należy:

1. kształtować świadomość potrzeb opracowania programu etycznego wśród wszystkich pracowników

2. zidentyfikować zagadnienia nurtujące ludzi w organizacji oraz zewnętrznych interesariuszy

3. zachęcić jak największa liczbę pracowników do uczestnictwa w opracowaniu programu

4. znaleźć entuzjastów pośród ludzi zatrudnionych na różnych stanowiskach, którzy byliby gotowy włączyć się w tworzenie programu etycznego i jego realizacje

5. zapoznać się z tym co robią inni

6. rozważyć sposób w jaki powinny być sformułowane dokumenty

7. zastanowić się nad tym co będzie robić później

8. jak powinien przebiegać proces stałego komunikowania się?

9. Jak często i w jaki sposób dokonywać zmian?

Społeczna Odpowiedzialność Przedsiębiorstw (SOP) Uważana jest za filozofię prowadzenia działalności gospodarczej, polegającej na uwzględnieniu i podanie przez przedsiębiorstwa interesów szerokiego kręgu różnych podmiotów tzw. interesariuszy, czyli takich grup lub jednostek, które mogą wpływać lub są pod wpływem działania przedsiębiorstwa poprzez jego produkty, strategie, procesy wytwórcze.

Podstawowym założeniem SOB jest: oparcie sukcesu przedsiębiorstwa na jego długofalowym, zrównoważonym rozwoju wynikającym z uwzględnienia w swojej działalności trzech wymiarów: ekonomicznego, ekologicznego, społecznego.

Przekłada się to na dobrowolne projektowanie działań gospodarczych, które jednocześnie są:

• społecznie odpowiedzialne

• ekologicznie przyjazne

• ekonomicznie wartościowe

SOP zakłada również, że przedsiębiorstwa podejmują działania społecznie odpowiedzialne, mające pomóc stworzyć lepsze społeczeństwo i czystsze środowisko w sposób dobrowolny i wychodzący ponad oczekiwania prawne.

SOP obejmuje różne zagadnienia:

• środowisko naturalne

• firma w społeczeństwie

• działalność charytatywna

• przejrzystość w biznesie (etyka działalności gospodarczej)

• prawa człowieka i prawa pracownicze

• zrównoważony rozwój

• edukacja i nauka

Każde przedsiębiorstwo opracowuje swój własny sposób bycia odpowiedzialnym społecznie.

Jest on uzależniony od struktury organizacyjnej, wielkości firmy, charakteru jej działania.

Niemniej jednak można wyróżnić dwie podstawowe grupy mechanizmów:

1. Formalizujące

Polegające na ustaleniu reguł postępowania, opracowaniu kodeksów, podejmowaniu działań na rzecz przejrzystości w biznesie, przyjmowaniu standardów dotyczących społecznej odpowiedzialności czy poddawaniu się ocenom i audytom.

2. Uczestniczące

W postaci uczestnictwa we wszelkiego typu akcjach od własnych programów (edukacyjnych, ekologicznych) poprzez sponsorię lub współudział w programach i akcjach organizowanych przez różne stowarzyszenia, fundacje i organizacje porządkowe

KORZYŚCI FIRMY Z REALIZACJI SOP

• Wzrost zainteresowania inwestorów

• Zwiększenie lojalności konsumentów i interesariuszy

• Poprawa relacji ze społecznością i władzami lokalnymi

• Wzrost konkurencyjności

• Podnoszenie poziomu kultury organizacyjnej firmy

• Kształtowanie pozytywnego wizerunku firmy wśród pracowników

• Pozyskiwanie i utrzymywanie najlepszych pracowników

ANIOŁY BIZNESU

„dość dobrze zarabiający mężczyzna w średnim wieku, z oszczędnościami i wcześniejszym doświadczeniem w zakładaniu nowego biznesu, inwestujący raz do roku - zwykle blisko miejsca zamieszkania - w technologiczne lub produkcyjne przedsięwzięcia, planujący sprzedać swoje udziały w nich w okresie od 3 do 5 lat”

Jaki jest Anioł Biznesu?

• Zamożny i mogący swobodnie inwestować swoje nadwyżki finansowe

• Ma „ducha przedsiębiorczości” i energię do działania

• Jest skłonny do podejmowania ryzyka inwestycyjnego

• Chce dzielić się swoim biznesowym doświadczeniem, wiedzą ekspercką i kontaktami

• Pragnie wspierać realizację ciekawych inicjatyw biznesowych, często realizowanych przez młodych i utalentowanych ludzi i czerpie z tego osobista satysfakcję.

Filozofia

Teologia

---