Pedagogika ogólna Dr Małgorzata Miksza

1. Etymologia wyrazu pedagogika.

Paidagogos - prowadzący chłopca, prowadzący dziecko.

Gr. pais - chłopiec, dziecko.

Dopełnienie paidos - chłopca, dziecko.

Ago - prowadzę.

Agagos - prowadzący (imiesłów).

Czyli: paidos + agagos = paidagogos

Paidagogija - pedagogia - dzieło wychowania.

Paidagogike techne - umiejętności zawodowe pedagoga.

Pedagogika - w języku europejskim prowadzi bezpośrednio od paidagogike techne; oznacza teoretyczną wiedzę i naukę o wychowaniu.

Nauki z końcówka - logia oznaczają zbiór poglądów na jakiś temat (od legein - zbierać, mówić i logos - myśl).

Nauki z końcówką - grafia opisują i wyjaśniają rzeczywistość (od grafo - piszę).

pedagologia, pedagografia.

Pedagogika współczesna ( za Stefanem Kunowskim):

To nauka, której przedmiotem jest pedagogika, czyli wychowawcze prowadzenie dzieci i młodzieży oraz oddziaływanie na rozwój ludzi dorosłych.

Pedagogika zatrzymała swą historyczną nazwę, choć etymologicznie odnosi się do wychowania dzieci.

Hebagogika - dział o wychowaniu młodzieży.

Andragogika - oświata i wychowaniu dorosłych.

Gerontogogika - pedagogika starszego wieku.

2. Terminy pochodne w pedagogice:

Pedagog - osoba zawodowo zajmująca się sprawami wychowania

Paideia - całość czynności i skutków wychowania

Pedologia - nauka o dziecku, na przełomie XIX i XX wieku próbowano ,,wyprzeć” pedagogikę i zastąpić ją pedologią jako wszechstronną nauką o dziecku.

Józefa Joteyko - prekursor pedologii, zorganizowała Międzynarodowy Zjazd Pedologii w 1911 roku w Brukseli i rok później poprowadziła Międzynarodowy Fakultet Pedologiczny kształcący zawodowych pedologów.

Pedeutologia - wiedza o nauczycielu, gr. paideutes - wychowawca, nauczyciel; termin wprowadził Eusebietti.

W Polsce za prekursora pedeutologii uważa się Grzegorza Piramowicza.

3. Współczesny zakres badawczy pedeutologii:

Osobowość nauczyciela.

Kształcenie i doskonalenie.

Charakter, struktura działalności pedagogicznej nauczyciela.

Warunki pracy, życia i rozwoju nauczyciela.

Badania historyczne, prognostyczne, porównawcze.

4. Wieloznaczność pojęcia pedagogika:

refleksja filozoficzna.

samodzielna część nauk humanistycznych.

przedmiot kształcenia akademickiego i zawodowego.

subiektywna teoria wychowania.

wspólnota, formacja intelektualna.

ad. 1 / refleksja filozoficzna jako:

myślenie o procesie wychowania.

badanie wychowania i kształcenia człowieka jako procesu historycznego, społecznego, psychicznego i kulturowego.

Zadania filozofii wychowania:

-ukazanie filozoficznych przesłanek teorii i praktyk pedagogicznych.

-uświadomienie warunków generujących wiedzę i doświadczenie pedagogiczne.

-opracowanie metateorii edukacji.

-zdefiniowanie miejsca pedagogiki pośród innych nauk.

-sformułowanie fundamentalnej bazy pojęciowej związanej z wychowaniem.

-dialog interdyscyplinarny o istocie procesów wychowania.

Formy myślenia o wychowaniu:

-myślenie typu rozumiejącego (zorientowane na ustalenie ogólnych prawidłowości procesów wychowawczych i edukacyjnych).

-myślenie typu poznawczego (wynik aktywności intelektualnej w oświacie, zorientowane na poszukiwanie przyczyn warunkujących skuteczność procesów edukacyjnych, wprowadzanie zmian czy zarządzanie edukacją).

-myślenie typu praktycznego, pragmatycznego czy teoretycznego (zorientowane na rozpoznawanie i rozwiązywanie określonych problemów praktycznych na różnych poziomach i w różnych dziedzinach edukacji).

Potrzeba integracji pedagogiki z filozofią:

- badania metateoretyczne i metahistoryczne

Pedagogika jako dyscyplina wiedzy o kształceniu i wychowaniu:

-wyłoniła się z filozofii.

-część humanistyki.

-współpracuje z innymi naukami.

-nauka opisowa, normatywna.

-probabilistyczny charakter pedagogiki!!!

Pedagogika jako przedmiot kształcenia akademickiego i zawodowego.

Jan Pestalozzi (1746 - 1827) - pierwszy humanista głoszący potrzebę akademickiego kształcenia nauczycieli.

Zadania pedagogiki jako przedmiotu kształcenia:

-Dostarczanie studiującym kompetencji i wiedzy na temat:

-stymulowania procesów socjalizacyjnych,

-kształcenia i wychowania,

-tworzenia zasad, metod, form, środków i technik oddziaływania formacyjnego na osoby,

--kształcenia procedur badawczych,

formułowania pytań,

-rewidowanie profesjonalnej tożsamości,

-konceptualizacji własnego doświadczenia i zawodu.

Zadanie pedagogiki jako nauki praktycznej:

-proponuje wychowawcom wartościującą interpretację sytuacji społeczno - kulturowej.

-wytacza i uzasadnia cele wychowania.

-dostarcza praktycznych ocen, reguł i propozycji dotyczących działań wychowawczych oraz form -instytucji wychowawczych,

- promuje cnoty zawodowe wychowawców, udziela im intelektualnego i emocjonalnego wsparcia.

Główne fazy rozwoju pedagogiki po II wojnie światowej.

1. Ortodoksja ideologiczna

Od końca lat 40 - tych, do 60/70 - tych XX w. - rozwój linearny.

Po 1947r. - kryzys i załamanie w polityce kraju, w wyniku przyjęcia przez Biuro Polityczne KC PPR ofensywy ideologicznej, wzmocnionej stosowaniem przemocy i represji, celem podporządkowania centrum systemu oświatowego.

Lata 50 - te - akceptacja i upowszechnianie pedagogiki radzieckiej.

Lata 60/70 - te - upaństwowienie i upartyjnienie pedagogiki.

Cechy:

- ideał człowieka zgodny z ideologią polityczną.

- ,,dwubarwne” postrzeganie świata, zamknięcie się na przenikanie informacji z Zachodu.

- wykluczająca krytyka wszystkich nurtów z okresu II RP i nurtów zachodnich (tj. burżuazyjnych)

- dominacja metodologii pozytywistycznej z dążeniem do ustalenia prawidłowości naukowych za pomocą empirii (uwolnienie się od filozofii).

- dominacja paradygmatu ,,naukowej pedagogiki socjalistycznej”, marginalizacja wszystkich innych orientacji pedagogicznych.

Heliodor Muszyński, Miron Krawczyk, Kazimierz Jaskot, Bogdan Suchodolski.

Podejście do pedagogiki jako nauki:

- pedagogika jako autonomiczna nauka o wychowaniu, jako jednorodna nauka o wychowaniu (B. Suchodolski)

- pedagogika jako pedologia (w II poł. XX w. nazwa historyczna)

- model integracji wewnętrznej pedagogiki - miał on integrować w sobie wiedzę o wychowaniu i kształceniu człowieka, jaka powstała zarówno w wyniku badań własnych jak i nauki pomocniczej.

Etap ortodoksji dotyczy innych krajów w Europie, m.in. specyfika pedagogiki w Niemczech po II wojnie światowej.

Faza restouracjonalizmu (1945 - 1955) - dominacja reformy z okresu przedwojennego (pedagogiki kultury). Theodor Herman Nohl, Wilhelm Flinter

Faza konserwatyzmu (1955 - 1965) - pedagogika empiryczna (teoria wychowania behawioralnego, autorytarnego) oraz antropologii pedagogicznej m.in. W. Brzeźniak, Otto Friedrich Bollnow

2. Heterodoksja

- lata 80 -te XX w.- okres powstania niezależnego ruchu ,,Solidarność” i zmiany ustrojowe w 1989 r.

- wzrost napięć politycznych.

- ścieranie się różnych poglądów na wychowanie.

- ,,dekadencki” wręcz ,,partyzancki” styl uprawiania pedagogiki.

- opozycja wobec różnych systemów i teorii.

- studia i ideologie feministyczne.

Podobne tendencje w innych krajach:

- we Francji

- w Niemczech

Faza kontenstancji - rozwój pedagogiki emancypacyjnej, lata 60.

Faza rezygnacji - rozwój pedagogiki humanistycznej, lata 70.

3. Interakcja globalna (postmodernizm) lata 90.XXw. w Polsce.

- heterogeniczność pedagogiki.

- dominacja różnych gier mimetycznych.

- otwartość i zainteresowanie pedagogiką zachodnią- recepcja modeli wychowania.

- przełom formacyjny 1989r. postawił problem otwarcia się na nowe, częściowo nieznane prądy i teorie pedagogiczne, znane poza Polską.

- otwartość na radykalne teorie, metodologię i modele edukacyjne.

- eklektyczny, ambiwalentny model uprawiania pedagogiki.

- pojawienie się map teorii pedagogicznych.

- stanowisko ,,równorzędnych” teorii.

- walka teoretycznych dyskursów i ich miejsce w centrum.

- Obiektywizm - subiektywizm

- Uniwersalizm - relatywizm

- Adaptacja - transformacja

- Porządek - konflikt

- Wolne działanie - strukturalne zniewolenie

- Neutralność aksjologiczna - wartość jako podstawa zaangażowania (za Z. Melosik)

Przedmiot badawczy pedagogiki ogólnej.

Terminologia - Polska:

Pedagogika ogólna

Podstawy pedagogiki

Pedagogika teoretyczna

Filozofia wychowania

Filozofia pedagogiki

Pedagogika filozoficzna

Terminologia - Niemcy:

Systematische Pedagogik

Pedagogika systematyczna

Pedagogika fundamentalna

Pedagogika podstawowa

Terminologia - Francja:

Pedagogie generale

Pedagogika ogólna

Terminologia - Anglia:

Foundations of education

Podstawy pedagogiki

Polskie tradycje w ujmowaniu przedmiotu pedagogiki ogólnej.

Sergiusz Essen

,,Podstawy pedagogiki” Warszawa 1931.

,,Pedagogika jest stosowaną filozofią, gdyż wychowanie ma ścisły związek z kulturą”.

Pedagogika ogólna = ogólna teoria wychowania.

Teoria wychowania moralnego, naukowego, artystycznego, religijnego, gospodarczego.

Normatywny charakter pedagogiki.

Bogdan Nawroczyński (1822 - 1974)

,,Teoria i praktyka wychowania” Warszawa 1923

Specyfiką przedmiotu badań pedagogiki ogólnej jest holistyczne ujmowanie zjawisk i procesów wychowawczych oraz uwzględnianie teleologii.

Normatywny charakter pedagogiki ogólnej.

Kazimierz Sośnicki (1883 - 1976)

,,Pedagogika filozoficzna” w ,,Nowa Szkoła” Warszawa - Łódź 1946 r2 nr 10 - 12

Pedagogika ogólna jest działem pedagogiki.

Pedagogika ta porównawczo rozważa właściwości, charakter i sens różnorodnych terminów i zagadnień pedagogicznych. Prowadzi także refleksje nad mechanizmami tworzenia się systemów pedagogicznych, które porównuje się i opisuje (w odróżnieniu od pedagogiki o charakterze normatywnym).

Pedagogika ogólna jest pedagogiką filozoficzną, często teoretyczną o charakterze idealistycznym.

Bogdan Suchodolski (1903 - 1992)

,,Trzy pedagogiki” Warszawa 1970.

,,Pedagogika” Warszawa 1980.

Pedagogika ogólna - podstawa dla wszystkich pedagogik szczegółowych, ścisły związek z praktyką wychowania.

Pedagogika ogólna zajmuje się:

Podstawami, strukturą i celami wychowania.

Metodologią badań.

Analizą doktryn pedagogicznych.

Filozoficzną problematyka wychowania.

Dziedzinami, które się jeszcze nie usamodzielniły.

Trzy filozoficzne koncepcje człowieka:

Metafizyczna - określa człowieka ze stanowiska wartości absolutnych. Jaki człowiek powinien być?. Platonizm, chrystianizm, Kartezjusz, Kant.

Empiryczna - określa człowieka z pozycji jego cech rzeczywistych. Filozofia empiryczna, T. Hobbes, D. Hume.

Człowiek jako istota aktywna - stwarzająca swą własną rzeczywistość i samą siebie. Filozofie materialistyczne, filozofia Renesansu oraz Oświecenia, filozofia idealistyczna np. Hegla, filozofia marksistowska.

Janusz Gnitecki

,,Możliwości uprawiania pedagogiki jako teorii krytycznej i metateorii” w ,,Pedagogika ogólna” T. Hejnicka - Bezwińska, Bydgoszcz 1995.

Pedagogika ogólna :

Powinna odpowiadać na pytanie, jakie trzeba tworzyć warunki dla edukacji, aby przygotować młode pokolenie do realizacji ideałów kultury i człowieczeństwa.

Jest to metateoria, jako próba rekonstrukcji zdecentrowanego obrazu współczesnej pedagogiki, poprzez budowanie krytycznej teorii edukacji.

Joanna Rutkowiak

,,Pedagogika ogólna a struktura i jakość wiedzy o wychowaniu” w ,,Pedagogika ogólna” T. Hejnicka - Bezwińska, Bydgoszcz 1995.

Pedagogika ogólna określana mianem podstaw pedagogiki, wprowadzenia do pedagogiki, filozofii pedagogiki, wstępu do pedagogiki, zawiera treści niezbędne do charakteryzowania pedagogiki jako nauki, czyli jej przedmiotu, zadań, metod badań.

Marian Nowak

,,Podstawy pedagogiki otwartej” Lublin 2003.

Pedagogika ogólna = podstawy pedagogiki, zajmuje się podstawami wychowania, rozważanymi w perspektywie filozoficzno - antropologicznej.

Propozycja pedagogiki otwartej - podstawa ciągłego poszukiwania, stawianie pytań, integralnej, wieloaspektowej i interdyscyplinarnej i całościowej (holistycznej).

Wincenty Okoń

,,Nowy Słownik Pedagogiczny” Warszawa 2001.

Pedagogika ogólna - dyscyplina naukowa zajmująca się podstawami wychowania, jego strukturą i celami oraz metodologią badań i filozoficznymi podstawami edukacji, jak również analizą doktryn pedagogicznych. Niekiedy pedagogikę ogólną utożsamia się z pedagogika teoretyczną.

Współczesne dyskusje wokół pedagogiki jako nauki.

Pedologia jako nauka o dziecku na przełomie XIX i XX wieku.

Pedologia jest nauka historyczną.

Termin ten po raz pierwszy użył Oskar Chrisman, uczeń Stanley Halla w 1896 roku.

Józefa Joteyko (1886 - 1928)

Działaczka ruchu feministycznego.

Ukończyła studia medyczne we Francji, prace z zakresu fizjologii.

Zajmowała się problematyką bólu i zmęczenia.

Udowodniła, że siedliskiem bólu i zmęczenia są nie tylko mięśnie, ale również układ nerwowy.

Zajęła się problemem higieny psychicznej wśród uczniów szkół.

Chciała aby w każdej szkole pracował psycholog bądź pedagog.

,,Pedologia jest to doświadczalna nauka o dziecku […], jest naukowym badaniem dziecka […], obejmuje całokształt wiedzy o dziecku, jego rozwoju fizycznym i psychicznym”.

Pedologia korzysta z doświadczeń nauk pokrewnych:

Fizjologii

Antropologii

Anatomii

Socjologii

Pedologia opiera się na:

Higienie szkolnej, Psychologii pedagogicznej

Formy propagowania pedologii przez Joteyko.

1911 r. - Międzynarodowy Kongres Pedologii w Brukseli

Uczestniczyło w nim 500 osób z 28 krajów.

Prezentowano dotychczasowe efekty badań nad dzieckiem.

Obradowano w 5 sekcjach:

- pedologia ogólna i nazewnictwo.

- antropometria, biologia, higiena szkolna.

- psychologia normalna i anormalna.

- socjologia dziecka

Polskę reprezentowali:

- Władysław Dawid

- Michalina Stefanowska

- Aniela Szycówna

1912 r. - Międzynarodowy Fakultet Pedologiczny w Brukseli.

Organizacja szkoły wyższej.

Licencjat I i II stopnia.

Obejmował przedmioty teoretyczne i praktyczne z pedologii, anatomii, fizjologii, higieny szkolnej.

Doktorat uzyskały Maria Grzegorzewska i Maria Lipska - Librachowa.

Pedologia dzisiaj.

Nauka historyczna, nie da się jej zawrzeć w jednej całościowej nauce, integralnej wiedzy o dziecku.

Osiągnięcia pedologii:

Podniesienie roli lekarza szkolnego w upowszechnianiu higieny psychofizycznej.

Działania profilaktyczne i prewencyjne na terenie szkoły.

Wprowadzenie stanowiska psychologa i pedagoga szkolnego.

Wzrost roli wychowania fizycznego (gry, gimnastyka).

Praktyczne stosowanie zasad higieny psychofizycznej w szkole.

Pedologia zapoczątkowała rozwój takich nauk jak:

Psychologia szkolna

Wychowanie zdrowotne

Higiena szkolna

Psychodiagnostyka

Dydaktyka eksperymentalna

Pedagogika grupowa

Wątki pedologiczne:

Mauricee Debbese - wychowanie etapowe.

Maria Montessori - wychowanie poprzez ,,wrażliwe fazy”.

Ewolucja tożsamości pedagogiki.

Halina Kwiatkowska Warszawa 1994.

Zbigniew Kwieciński

,,Mimikra, czy sternik? Dramat pedagogiki w sytuacji przesilenia formacyjnego”

Punkt wyjścia do strategii rozwoju teorii badań edukacyjnych.

Problemy budowania społeczeństwa obywatelskiego, jako odejście od systemu autorytarnego.

Strategie badań:

Sporządzenie map współczesnych teorii pedagogicznych w skali świata.

Rekonstrukcja najbardziej zaawansowanych w świecie metadyskursów krytycznych.

Poszukiwanie najtrafniejszych teorii zrodzonych wobec sytuacji i wyzwań głębszego kryzysu i zasadniczego przełomu (podobnie jak w Polsce, w latach 90 - tych XX w.)

Przywrócić pedagogice odwagę uczestnictwa w rozwoju społeczeństwa.

Pedagogika jest jedną z nauk humanistycznych i nie może rozwiązać wszystkich problemów edukacyjnych.

Pedagogika jest jednak nauką, którą ,,wyróżnia się szczególny typ wrażliwości na potrzeby rozwojowe i gotowość wspomagania rozwoju mądrości i styczności ludzi”.

Stefan Wołoszyn

,,Jak rozumieć tożsamość pedagogiki?”

Problem braku tożsamości pedagogiki.

Problem wielości, różnorodności teorii nie tożsamych ze sobą.

Krzysztof Rubacha

,,Paradygmaty nauk społecznych a budowanie teorii pedagogicznych” w ,,Pedagogika” Z. Kwieciński.

Pedagogika - nauką humanistyczno - społeczną, jej rozwój odzwierciedla zmiany, jakie zachodzą na przestrzeni czasu w społeczeństwie i kulturze.

Rozwój pedagogiki polega na gromadzeniu i restrukturyzacji tej samowiedzy.

Dietrich Benner

,,Pedagogika ogólna” w ,,Pedagogika” red. B. Śliwerski, GWP, Gdańsk 2006, t I.

,,O trudnościach, konieczności i możliwości istnienia pedagogiki ogólnej” str. 115 - 138.

Trudności i ryzyko współczesnej pedagogiki ogólnej w ustaleniu swojego pola badawczego, spory o ogólną prawomocność wiedzy pedagogicznej.

Zagrożenia (niepowodzenia) w podejmowaniu dyskusji nad ukonstytuowaniem pedagogiki ogólnej:

Nie wszyscy pedagodzy mogą odczuwać potrzebę badań nad pedagogiką ogólną.

Trudności w dowiedzeniu się, że istnieje ,,podstawowa idea myślenia i działania pedagogicznego”.

Istnieją różne, konkurujące ze sobą wyobrażenia praktyki pedagogicznej, stąd roszczenie pedagogiki ogólnej do rozwinięcia w sposób systemowy, wewnętrznie spójnych podstaw myśli o wychowaniu, nie jest już postrzegane jako prawdziwe.

Aporia - bezradność, trudność, problem.

Możliwość i konieczność stworzenia globalnych podstaw myśli pedagogicznej można wykazać wyłącznie dzięki odwołaniu do historycznego faktu istnienia i kontrowersyjnego pytania o osobliwość myślenia działania pedagogicznego.

Pedagogika ogólna:

Zbyteczność - bezradność wobec wielości i różnorodności myślenia i działania pedagogicznego.

Konieczność - funkcja spajająca a zarazem kontrolna i narzucająca sposób syntetycznego myślenia i działania pedagogicznego.

Współczesna pedagogika ogólna nie jest możliwa bez przejścia ,,okrężną drogą” wiodącą przez historie problemu np. teoria Eugene Finka, wyjaśniająca determinanty ludzkiej koegzystencji.

Ludzka egzystencja determinowana jest przez sześć zjawisk:

- ekonomia- polityka- etyka- sztuka- religia- pedagogika

Teoria pedagogiczna Stefana Kunowskiego w świetle dynamizmów wychowania.

Stefan Kunowski (1909 - 1977)

Profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Obszary badawcze bardzo szerokie.

Filozof edukacji, filozof wychowania.

Pedagogika - ,,jest nauką, której przedmiot stanowi sprawa praktycznej pedagogii (dzieło pedagogiczne) wszelkiego rodzaju*, czyli wychowawczego prowadzenia dzieci, młodzieży oraz oddziaływania na rozwój ludzi dorosłych”. * edukacja, nauczanie, kształcenie.

Działy pedagogiki w ujęciu wertykalnym - podział pionowy.

IV poziom - pedagogika teoretyczna - inaczej pedagogika ogólna.

III poziom - pedagogika normatywna - odwołuje się do innych nauk, tworzenie sieci poznawczej, cele, wartości, ideały.

II poziom - pedagogika opisowa (eksperymentalna) - na podstawie zebranych materiałów sprawdzenie prawidłowości.

I poziom - pedagogika praktyczna (empiryczna, obserwująca) - zbieranie wiadomości, materiału badawczego, dla pedagogiki.

Próby uporządkowania dyscyplin w pedagogice.

Polska Akademia Nauk

T. Hejnicka - Bezwińska

S. Kunowski

A. Visalberghi

G. Mialaret

M. Debesse

P. Braido

D. Benzen

STRUKTURA PEDAGOGIKI JAKO NAUKI.

Nauki pedagogiczne:

H - historia wychowania.

K - kulturologia wychowania - wprowadzanie człowieka w świat kultury.

A - antropologia wychowania.

B - biologia wychowania.

P - psychologia wychowania.

S - socjologia wychowania.

F - filozofia wychowania.

T - teologia wychowania.

Nauki współdziałające bezpośrednio z pedagogiką i jej działami:

nauki formalne - logika, cybernetyka, prakseologia.

nauki realne - demografia, ekonomika kształcenia i oświaty, higiena z naukami medycznymi.

nauki aksjologiczne - estetyka, etyka.

Nauki pomocnicze dla pedagogiki:

historia polityczna, społeczna, gospodarcza, kultury.

socjologia pracy, zawodów, miast i wsi, przemysłu, kultury masowej.

Grupy nauk pedagogicznych:

nauki historyczne.

nauki deskryptywne - opisujące zjawisko wychowania.

nauki prospektywne - światopoglądowe.

WYCHOWANIE - ETYMOLOGIA W JĘZYKU POLSKIM.

Dawniej, w wieku XVIII - wychowanie oznaczało tyle co, ,,żywienie”, ,,utrzymanie”, ,,chowanie”, dostarczanie jednostce środków do życia.

,,Dobrze kogoś chować” = dobrze odżywiać.

EDUKACJA.-Łac. Eduacare - ex - duco, wyprowadzać

Edukacja = wychowywać = wyprowadzać ze stanu gorszego do lepszego, czyli ze stanu natury (po urodzeniu) do stanu kultury.

1773 - Komisja Edukacji Narodowej nie nosiła nazwy Komisji Wychowania Narodowego = Komisja Aprowizacji.

Współcześnie realne znaczenie wychowania polega na przekształcaniu człowieka, na wyprowadzaniu rozwijającej się jednostki ze zwierzęcego stanu natury i podnoszeniu jej do stanu kulturalnego człowieczeństwa.

Stałe elementy myślenia o wychowaniu:

Działanie pedagogiczne.

Aspekt rozwojowy.

Element zmian, warunków w jakich przebiega interakcja wychowawcza.

Skutki wychowania (cele wychowania).

Wychowanie - definicje o charakterze:

Działaniowym - prakseologicznym - wszystkie definicje, które akcentują element działania pedagogicznego; planowe oddziaływanie osób dorosłych na dzieci; teorie dyrektywnego wychowania.

Rozwojowym - ewolucyjnym - definicje akcentujące zmiany, proces wewnętrznego rozwoju człowieka (wychowanka); teorie niedyrektywnego wychowania, samokształcenie, samowychowanie.

Sytuacyjnym - warunkującym - definicje akcentujące sytuacje wychowawczą, środowisko, bodźce; warunki środowiska wychowawczego.

Wytworowym - adaptacyjnym - definicje, które skupiają się na wytworach wychowania, celach wychowawczych.

W teorii pojawiają się głównie definicje krzyżujące się.

Przykłady definicji wychowania.

Kazimierz Sośnicki ,,Wychowanie - ciąg zmian prowadzących do nowego stanu fizycznego i psychicznego człowieka, który to fakt można nazwać rozwojem, gdy się oceni uzyskany stan jako wyższy pod względem wartości od poprzedniego”. Def. O charakterze rozwojowo - wytworowym.

Bogdan Suchodolski ,,Wychowanie jest przygotowaniem człowieka do zadań, jakie powstają w wyniku rozwoju współczesnej cywilizacji, jest przysposobieniem jednostki do życia”.

Janusz Tarnowski za Maxem Schallerem ,,Wychowanie to całokształt sposobów i procesów pomagających istocie ludzkiej, zwłaszcza przez interakcję, urzeczywistnić i rozwijać swoje człowieczeństwo”.

J. Tarnowski ,,Jak wychowywać” - czym wychowanie na pewno nie jest; tresurą, moralizowaniem.

Próba ramowego określenia wychowania.

Trudności w jednoznacznym zdefiniowaniu terminu ,,wychowanie”:

Konieczność wskazania najbliższego rodzaju pojęciowego i różnicy gatunkowej.

Różne wskazane elementy myślenia o wychowaniu.

Tzw. ,,Ramowe określenie wychowania”.

,,Wychowanie jest zawsze społecznie uznanym systemem działania pokoleń starszych na dorastające celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania według określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia”.

Ramy dla właściwego procesu wychowania:

Pokolenie starsze społeczeństwa.

Ich system kierującego działania.

Ideał nowego człowieka.

Przyszły kształt życia.

Czynniki dynamizujące wychowanie.

Zdaniem Stefana Kunowskiego wychowanie zawiera w sobie elementy:

Działania pedagogicznego.

Swobodnego rozwoju wychowanka.

Oddziaływania sytuacji wychowawczych.

Celu, wytworu wychowania.

Powinno uwzględniać składniki, które z różnym nasileniem, dynamizują wychowawczy rozwój człowieka.

SKŁADNIKI - DYNAMIZMY WYCHOWANIA

BIOS - gr. Bios - życie.

Pęd życiowy do naturalnego, psychologicznego rozwoju organizmu, przebiega on niezależnie od woli.

Bios wyraża się w życiu jednostki tzw. Biotonusem, czyli rozmachem życiowym, silnym bądź słabym.

Na siłę biosu składa się jakość wyposażenia dziedzicznego, system nerwowy, hormonalny, uzdolnienia itp.

ETOS - gr. Ethos - obyczaj, przyzwyczajenie.

Nurt życia społecznego kierujący biosem jednostki dla określonych celów społecznych.

Siła społecznej obyczajowości i moralności zbiorowej urabiająca kształt biosu za pomocą przymusu, nacisku, presji opinii publicznej, kontroli sankcji karnych.

Stwarzanie sytuacji wychowawczych w grupach społecznych w celu przystosowania jednostek do społeczeństwa - ,,dziedziczenie kulturowe”.

Siła etosu zależy od poziomu moralności grup (rodziny, szkoły, państwa).

Sensem działania etosu jest socjalizacja - proces uspołeczniania.

AGOS - gr. Ago - prowadzę.

Siła działania autorytetu moralnego i umysłowego wychowawców, których zadaniem jest korygowanie negatywnych wpływów płynących z etosu, pomoc w personalizacji, prowadzenie jednostki wzwyż ku ideałom wychowawczym.

Siła agosu zależy od poziomu moralnego wychowawców, ich wiedzy, umiejętności i autorytetu.

LOS - ,,tajemnicza, nieobliczalna, niewymierna, nie dająca się przewidzieć siła, która swoimi ciosami lub uśmiechami fortuny, decydująco wpływa na życie, rozwój i wychowanie człowieka”.

Koncepcje losu:

Fatalistyczne - ,,nieubłagany los” (gr. Mojra), jest przeznaczony człowiekowi, który jest wobec niego bezradny.

Deterministyczne - los zależy od przyczynowego porządku świata i od praw rządzących rzeczywistością, dzięki czemu człowiek może wpływać na swój los przez posłuszeństwo prawom natury (F. Bacon).

Indeterministyczne - los jest działaniem czystego przypadku, a nie konieczności, człowiek skazany jest na wolność, musi stale wybierać sposób działania - tworzy, kształtuje swój los (J.P. Sartre).

W chrześcijaństwie wolność, łaska oraz los wyznaczają w ramach opatrzności Bożej drogę życiowa człowieka; w losie odróżnia się czynniki przeznaczenia (śmierć) i wokacjonalne, czyli powołanie do wolności (R. Guardin).

W pedagogice - szczególne znaczenie SPOTKANIA (łac. Concursio, niem. Begegnung):

Główne zdarzenie losowe dotyczące spotkania z prawdziwym człowiekiem, który wskaże cel życia, porwie za sobą, wciągnie na drogę wysiłków, ukaże sens pracy nad sobą (pogląd J. Bukowskiego).

Dotyczy także spotkania z dziełami mówiącymi o człowieku oraz przyrodą (pogląd A. Nowickiego)

Los dynamizuje bios, etos oraz agos.

WYCHOWANIE JAKO ROZWÓJ BIOSU.

Kierunki rozwoju wychowawczego:

Progresja wychowawcza - rozwój wzwyż, każdy etap jest podstawą kolejnego; proces doskonalenia się człowieka; proces wzrostu ilościowego (dyferencjacja) i jakościowego (dojrzewanie).

Degresja wychowawcza - rozwój utrzymujący się na pewnym osiągniętym poziomie; rozwój zahamowany (plateau); niemożność doskonalenia się, dalszej dyferencjacji.

Regresja wychowawcza - rozwój inwolucyjny (w dół), proces wykolejenia prowadzący do wynaturzenie człowieka.

Optymizm wychowawczy = możliwość zmiany rozwoju degresji i regresji wychowawczej.

Stefan Kunowski za S. Hessenem:

Teoria warstwowego rozwoju zakłada, że czynniki wewnętrzne są zróżnicowane i spontanicznie dochodzą do głosu we właściwym dla siebie czasie i w ustalonej kolejności, tworząc różne podłoża wychowania, w których zmiany ilościowe a potem dojrzewanie jakościowe:

Rozwój każdego podłoża manifestują wzrostem potrzeb,

Warstwy wcześniejsze stanowią fundament dla następnych.

Warstwy rozwojowe człowieka:

Duchowa.

Kulturowa.

Socjologiczna - okres dojrzewania.

Psychologiczna - okres szkolny.

Biologiczna.

Struktury rozwojowe człowieka - rozwój jakościowy:

Struktury światopoglądowe.

Osobowość.

Charakter.

Indywidualność.

Temperament.

Formy rozwojowe człowieka - aktywność własna:

Przeżycia światopoglądowe.

Twórczość.

Praca.

Dociekanie.

Zabawa.

WYCHOWANIE JAKO WPŁYW SYTUACJI SPOŁECZNYCH ETOSU.

ŚRODOWISKO ZYCIOWE:

Wychowawcze - całokształt rzeczywistych wpływów na jednostkę działających nieświadomie i w sposób niezamierzony, stały i zmienny (wytwór społecznego życia etosu).

Pedagogiczne - świadome i celowo wpływa na rozwój jednostki, kieruje ku wartościowym wzorcom i ideałom (celowe oddziaływanie agosu).

SYTUACJE WYCHOWAWCZE:

Układy bodźców, czynników i wpływów, wywołujących rozwój człowieka, działających w ramach instytucji wychowawczych.

MORALE SYTUACJI SPOŁECZNYCH ETOSU:

Siła moralna grupy lub środowiska; zgodność między obowiązującymi normami etycznymi a faktycznymi poglądami i postępowaniem członków grupy.

Etos poprzez instytucje wychowawcze kieruje rozwojem biosu.

BIOS	ETOS
Warstwy rozwojowe człowieka	Instytucje wychowawcze
duchowa	Kościół
kulturowa	Instytucje kulturalno - oświatowe
socjologiczna	Organizacje młodzieżowe, samorządowe, obywatelskie, polityczne.
psychologiczna	Szkoły, instytucje dokształcające, kursy.
biologiczna	Rodzina, przedszkole, Dom Dziecka

WYCHOWANIE JAKO WPŁYW AGOSU.

FUNKCJE I CZYNNOŚCI AGOSU.

WARSTWY ROZWOJOWE CZŁOWIEKA	FUNKCJE WYCHOWAWCÓW	CZYNNOŚCI WYCHOWAWCÓW
duchowa	Initiare - oznacza wtajemniczenie w los	Spotkanie
kulturowa	Educare - wychowanie narodowe, poprzez wzorce osobowe, skierowanie rozwoju wychowanka ku ideałom.	Kształcenie - dopracowywanie się charakteru i osobowości przez wychowanka.
socjologiczna	Educere - wyzwalanie z egoizmu wychowanka, prowadzenie ku postawom altruistycznym, uspołecznienie.	Wychowanie - wytwarzanie moralności, przekonań osobistych.
psychologiczna	Edocere - dostarczanie wartościowego materiału nauczania, w celu jego wszechstronnego rozwoju.	Nauczanie - formalne i wychowujące.
bilogiczna	Sanare - uzdrawiać, podsycanie energii i żywotności wychowanka, potęgowanie tężyzny fizycznej, dbanie o zdrowie witalne (pedagogika lecznicza, resocjalizacja).	Dozorowanie - ochrona rozwoju organizmu wychowanka, jego zdrowia, bezpieczeństwa, pilnowanie w przestrzeganiu norm, pielęgnowanie wychowanka (profilaktyka, prewencja).

Maria Montessori i jej pedagogika (1870 - 1952)

- Maria Montessori reprezentantka Nowego Wychowania i współczesnej pedagogiki alternatywnej.

- rozwinęła oryginalną metodykę wychowania religijnego.

- zaproponowała ciekawą ideę kształcenia młodzieży.

- odkrycie zjawiska ,,polaryzacji uwagi”, czyli słynne ,,odkrycie dziecka” w Casa dei Bambini (Domu Dziecięcym) w San Lorenzo w Rzymie w 1907 roku stało się symbolicznym widzeniem dziecka jako podmiotu, wychowanie, rozwijanie jako wspieranie.

- 1883 - 1890 r. - nauka w szkole średniej techniczno - przyrodniczej dla chłopców.

- 1890 - 1892 r. - studia matematyczne i przyrodnicze na Uniwersytecie Rzymskim.

- 1892 - 1896 r. - studia medyczne na Uniwersytecie Rzymskim.

*jako pierwsza kobieta we Włoszech uzyskuje tytuł ,,Dottoressa” w dziedzinie psychiatrii.

- 1896 r. - wygłasza odczyt na temat równouprawnienia kobiet w Berlinie. Podejmuje prace w Klinice Psychiatrycznej. Obserwacje dzieci upośledzonych.

- 1897 - 1898 r. - dokształcenie się w dziedzinie pedagogiki, studiowanie dzieł z pedagogiki specjalnej, praca badawcze w Klinice Psychiatrycznej.

- 1900 r. - kierownictwo Instytutem Medyczno - Pedagogicznym do kształcenia nauczycieli (Szkoła Ortofoniczna). Praca z dziećmi upośledzonymi, eksperymentowanie z pomocami.

- 6. I. 1907 r. - Międzynarodowy Kurs Szkoleniowy dla ok. 100 nauczycieli w Rzymie, wydanie pierwszej książki ,,II metoda Della pedagogica scientifica all educatione infantile nelle casa dei Balbini” (pol. wyd. ,,Domy dziecięce” 1913)

- opis koncepcji przedszkola i zarys metody pracy z dziećmi w ,,przygotowanym otoczeniu”.

- 1910 - 1952 r. - okres popularyzacji metody i rozwój teorii pedagogicznej.

* 38 kursów narodowych i międzynarodowych (Europa, Ameryka, Azja)

* 9 międzynarodowych kongresów np. 1937r. VI w Kopenhadze na temat: ,,wychowanie dla pokoju”, IX w Londynie w 1951 ,,wychowanie jako pomoc dla naturalnego rozwoju dziecięcej psychiki od narodzin po uniwersytet”.

- 1917 r.- przyjęcie od holenderskiego biologa Hugo de Vriesa pojęcia ,,wrażliwa faza”.

- 1929 r.- założenie Association Montessori Internationale z siedzibą w Berlinie.

- 2003 r. - w tym roku powstało Stowarzyszenie Montessori - Europa

- 1940 r. - współpraca z Gandium, Tagore, Neru, idea wychowania dla pokoju.

- 1949 r. - nominowana do pokojowej Nagrody Nobla.

- 6 maja 1952 r. - śmierć w małej miejscowości holenderskiej.

Istota koncepcji pedagogicznej

wychowanie i jego cel:

Wychowanie jako wspieranie indywidualnego i społecznego rozwoju dziecka. Celem wychowania jest ,,normalizacja”.

Wyznaczniki normalizacji: - samodzielność

- odpowiedzialność za siebie, za innych i świat

- samodyscyplina

- pracowitość

- wysoki poziom rozwoju społecznego - moralnego

- miłość do ludzi, świata przyrody i kultury

- umiłowanie pokoju a świecie

przygotowane otoczenie jako warunek wspierania rozwoju dziecka

Przygotowanie otoczenia to swoiste środowiska edukacyjne (empirycznie opracowane).

ASPEKTY:

materialny

strukturalno - dynamiczny

osobowy

ad. A) Materialny aspekt przygotowanego otoczenia; budynku, placówki, wraz z wyposażeniem, meblami i pomocami rozwojowymi Montessori.

Pomoce rozwojowe:

,,zmarializowana abstrakcja”

,,klucze do świata”

Grupy pomocy rozwojowych Montessori:

*praktyczne ćwiczenia dnia codziennego

*badanie pojęć poprzez kształcenie zmysłów

*edukacja matematyczna

*edukacja językowa

*wychowanie kosmiczne

*wychowanie religijne

ad. B) aspekt strukturalno - dynamiczny przygotowanego otoczenia to normy konstrukcji przygotowanego otoczenia i pomocy rozwojowych:

Zasady konstrukcji przygotowanego otoczenia:

*estetyka

*logiczna konstrukcja

*ograniczenia (jedna pomoc w jednej grupie)

*zasada odkrywanie przez dziecko filozofii świata

*struktury porządku (szeregu)

*podobieństwa(pary, identyczności)

*kontrasty

*luki

*dysharmonie

Zasady budowy pomocy rozwojowych Montessori:

- estetyka

- izolacja trudności

- samokontrola

- aktywne działanie

- stopniowanie trudności

- kontumacja

- transfer

Wolność w sensie pedagogicznym to swoboda wyboru:

- przedmiotu pracy

- miejsca wykonania

- czasu potrzebnego do realizacji zadania

ad. C) Aspekt osobowy przygotowanego otoczenia:

+Nauczyciel: pomocnik, doradca, obserwator, cechujący się miłością do dziecka, odpowiedzialnością, pogłębioną wiedzą merytoryczną z zakresu nauk o człowieku. Nauczyciel pomaga, ale nie wyręcza, ogarnia jak ogień lecz nie spala.

- istota pomocy wychowawczej: ,,pomóż mi zrobić to samemu”

+Grupa dzieci: wymieszana wiekowe, co najmniej w trzech rocznikach

+Rodzice: współpracujący z przedszkolem, szkołą

Wiedza o rozwoju dziecka jako warunki zrozumienia wychowania w przygotowanym otoczeniu:

-dziecko - ,,budowniczym samego siebie”. Znaczenie aktywności, twórczości, autokreacji i samowychowania

wiedza o rozwoju dziecka jako warunek rozumienia wychowania w przygotowanym otoczeniu

Polaryzacja uwagi - głęboka koncentracja na przedmiocie pracy, umożliwiająca efektywne uczenie się i nabywanie określonych kompetencji. Pojawia się we wrażliwej fazie, efektem jest normalizacja.

Wrażliwe fazy - szczególna wrażliwość dziecka na określone impulsy z otoczenia.

Wewnętrzna motywacja, pobudzenie na określone treści co prowadzi do wielokrotnego wykonywania danego ćwiczenia; dziecko uczy się z ogromnym zaangażowaniem, jest wysoce zmotywowane, czuje radość z efektów swej pracy.

Absorbująca psychika (absorbujący duch)- nieświadoma siła duchowa, gotowa do całościowego, bezpośredniego odbierania i rejestrowania wrażeń z otoczenia (absorpcja).

Możliwość bezpośredniego, ,,lekkiego” uczenia się charakterystyczna dla małego dziecka jej ,,echa” odzywają się we wrażliwych fazach.

*rozwój uwzględniający wrażliwe fazy:

Okres życia w latach	Wrażliwe fazy
0 - 3 ,,absorbująca psychika	Chodzenie, mówienie
3 - 6	Ruch (mała i duża motoryka), porządek (budowanie pojęć o świecie), język (pisanie, czytanie) i zachowania społeczne
7 - 12	Różne dziedziny wiedzy (idea wychowania kosmicznego) moralność, uczucia religijne
13 - 18	Wiara w swe siły, odpowiedzialność

Wartości pedagogiki Marii Montessori:

- humanistyczny i pokojowy wymiar teorii i praktyki pedagogiki.

- podmiotowe traktowanie dziecka jako osoby, szacunek dla rozwijającej się osobowości.

- aktywność i samodzielność dziecka jako warunek poznawania świata.

- ideał wychowawczy twórczo łączy cele i indywidualnego i społecznego rozwoju w grupach wymieszanych wiekowo.

- wychowawczy i kształcący sens ,,przygotowanego otoczenia” w przedszkolach.

- pomysłowe, oryginalne i estetyczne pomoce rozwojowe dostosowane do ,,wrażliwych faz”, które ,,zapraszają” do aktywnego działania i wywołują ,,polaryzację uwagi”.

Nauczyciel, który:

- ogarnia swym ciepłem, nie spala, pomaga, lecz nie wyręcza, ściśle współpracuje z rodzicami.

- możliwość integracji dzieci z różnorakimi upośledzeniami z dziećmi zdrowymi.

- przedszkole i szkoła przyjazne dziecku.

Kazimierz Dąbrowski (1902 - 1980)

Psychiatra, założyciel i dyrektor Instytutu Higieny Psychicznej w Polsce, pedagog, napisał wiele prac; gdzie można znaleźć jego koncepcje.

Pojęcie zdrowia psychicznego - to zdolność do rozwoju rozumianego wszechstronnie i wielopoziomowego, w kierunku tworzenia coraz wyższej hierarchii rzeczywistości i wartości, aż do osiągnięcia konkretnego ideału indywidualnego i społecznego.

2. Pojęcie rozwoju człowieka

Rozwój powiązany z kategorią wielopoziomowości, w którym najważniejszym jest rozwój emocjonalny na różnych poziomach.

Rozwój osobniczy - polega na budowaniu coraz to wyższych poziomów zachowania i dezintegracji czyli osłabianiu i rozbijaniu struktur nowopowstałych.

Dezintegracja pozytywna rozbicie, rozluźnienie struktur jako proces konieczny, by odbudowały się one na wyższym jakościowo poziomie.

3. Rozwój osobowości poprzez dezintegrację pozytywną.

I. integracja pierwotna

II. dezintegracja jednopoziomowa

III. dezintegracja wielopoziomowa spontaniczna

IV. dezintegracja wielopoziomowa zorganizowana / usystematyzowana

V. integracja wtórna

Potencjał rozwojowy - jest to oryginalne wyposażenia, które determinuje granice poziomu, do którego może się rozwinąć dany osobnik, jeżeli warunki fizyczne i warunki otoczenia są optymalne.

Ad. I. integracja pierwotna

Kierują nią silne popędy, sztywne i nieprzemyślane myślenie, integracja podporządkowana popędom. Taka osoba nie przeżywa konfliktów wewnętrznych, nie przejmuje się, z otoczeniem i innymi osobami popada w konflikty, chwiejność uczuciowa, brak refleksji nad własnym postępowaniem. Brak empatii.

Ad. II. dezintegracja jednopoziomowa

Charakterystyczna dla kryzysów dojrzewania, przekwitania. Zachodzi na jednym poziomie (uczuciowym / intelektualnym) dochodzi do rozbicia struktur na tym poziomie, wzmożona pobudliwość seksualna na bodźce, uczucia niepokoju, trudności w podejmowaniu decyzji, przezywa konflikty wew w sposób powierzchowny. Słaby udział świadomości samokontroli. Pojawiają się dynanizmy: ambiwalencja (jednoczesne uczucie sympatii i antypatii), ambitendencje (zmienne konfliktowe działania), brak decyzji.

Czynnik drugi: chęć uczestnictwa i bycia w gr społecznej

Ad. III dezintegracja wielopoziomowa spontaniczna

Występuje hierarchia zmian w strukturach, odczuwa co ważniejsze, co mniej ważne, umiejętność różnicowania dobra i zła, intensywnie przeżywane konflikty moralne, odczuwanie niepokoju egzystencjalnego, czas zdobywania świadomości własnej esencji: towarzyszą dynianizmy: niezadowolenie z siebie, zdziwienie wobec siebie i otoczenia, zaniepokojenie sobą, poczucie niższości, wstydu i winy, instynkt twórczy, funkcjonuje empatia, pojawiają się jeszcze konflikty zew, ale jest to walka o morały, o prawdę, o zasady, nie jest to konflikt bo konflikt

Ad IV dezintegracja wielopoziomowa zorganizowana / usystematyzowana

W życiu osoby dorosłej, dojrzałej. Świadome kształtowanie siebie, pełna świadomość rozwoju, słabsze konflikty i napięcia wew, autonomia i wew hierarchia wartości i celów, empatia na bardzo wysokim poziomie.

Dynianizmy: odczuwalny podmiot przedmiotowy w sobie (pełne uświadomienie własnego ,,ja”), pojawia się czynnik trzeci: świadomość siebie, autentyzm w działaniu, wyraźna hierarchia wartości w człowieku, autopsychoterapia - wychowujemy się i potrafimy pomóc innym i sobie.

Osobowość- samoświadoma, samowybrana, autonomiczna, samopotwierdzona i samowychowyjąca się jedność podstawowych właściwości psychicznych jednostki.

Ideał osobowości - spotęgowany, uchwycony syntetycznie i intuicyjnie wzór osobowości, ogólny, przyszłościowy jej obraz, stanowiący najwyższy cel dążeń człowieka; wypracowana projekcja osobowości.

4. pojęcie wychowania

Wychowanie - synonim rozwoju i samorozwoju dynamicznego, kreowanie osobowości jednostki

- wychowanie związane z udziałem procesów dezintegracji pozytywnej, kryzysów, konfliktów, a nawet psychonerwów

- cel wychowania: doprowadzenie człowieka do samowychowania, czyli poziomu integracji wtórnej

Zasady wychowania:

- indywidualizm: zważenie na rodzaj i intensywność przeżywanych kryzysów rozwoju

- wszechstronność odwołująca się do zainteresowań w okresach kryzysu

- wrażliwość, delikatność podejścia do procesu ,,dramatu rozwojowego młodzieży”

- wolność, swoboda, liberalizm przez wyeliminowanie przymusu zew, doprowadzenie młodzieży do odpowiedzialnego kierowania sobą, samowychowania i autopsychoterapii

,,wychowuj swoje dziecko tak, aby jemu było dobrze i z nim było dobrze innym”/za KEN/

,,postępuj tak, jak postępują ci, których kochasz i szanujesz”/za E. Claparede' m,P,Boretem/

Metody wychowania:

- własny przykład postępowania, modelowanie

- rozmowa, perswazja / zrozumienie postępowania dziecka

Uwagi o rodzinie i szkole:

Rodzina:

-podkreślenie funkcji socjalizacyjnej i wychowawczej / moralnej

- znaczenie uczuć do dziecka / krytyka obojętności

- podkreślenie roli podtawy empatycznej i opiekuńczej

- rodzina źródłem zdrowia psychicznego

Szkoła:

-utrudnione możliwości realizacji zasad higieny psychicznej

-zróżnicowany poziom rozwoju osobowości uczniów w klasie

Nauczyciel i jego rola:

- posiadanie zdrowia psychicznego, instynktu twórczego i samorealizacyjnego, empatii, poczucia ,,przedmiotu podmiotu w sobie”

- ,,Aby właściwie pomagać dzieciom, musisz sam siebie rozwijać”

- twórcze połączenie typu intro- i ekstrawertywnego, praca z grupą i indywidualnym uczniem

- wnikliwa obserwacja poziomów rozwoju uczniów, wzmacnianie, motywowanie do rozwoju, budzenie wiary w możliwości samorozwoju i samowychowania

Problem: dobory nauczycieli, gwarancją realizacji idei zdrowia psychicznego w szkole:

- oddziaływanie silną osobowością na wychowanków, zwłaszcza z problemami i uzdolnionymi

- znajomość koncepcji dezintegracji pozytywnej osobowości prowadzi do szacunku dla kryzysów rozwojowych i wyzwala odpowiednie podejście do uczniów

- umiejętność badania i wykrywania przez nauczyciela poziomów rozwoju osobowościowego i zjawisk towarzyszących procesom dezintegracyjnym; lękliwości, pobudliwości, depresji, nieprzystosowania do otoczenia

- zasada ,,psychicznej infekcji pozytywnej”: nauczyciel posiadający zdrowie psychiczne ,,infekcje” innych nauczycieli w szkole, szkoła ,,infekcje” inne szkoły, instytucje, placówki i całe społ./ możliwość odmowy moralnej całego społ.

Pedagogika naukowa

Analiza systemów, kierunków, prądów i nurtów pedagogicznych jako problem pedagogiki ogólnej

1.Pojęcie systemu pedagogicznego wg Kazimierza Sośnickiego( 1883 - 1976 )

*System pedagogiczny- „ ma możliwie jednoznacznie określony przedmiot swego badania; badania nad tym przedmiotem przeprowadza w różnych dziedzinach stanowiących modyfikację tego przedmiotu; systemem jest taka teoria wychowania, która możliwie to samo pojęcie wychowania śledzi w różnych dziedzinach np. w wychowaniu szkolnym, ogólnym, zawodowym .itp. Fakty i uogólnienia w tych różnych dziedzinach wychowania są ułożone w sposób logicznej systematyki tak, że mimo tych działów stanowią jedną całość o wspólnym charakterze naukowym”.

*Kierunek pedagogiczny - „ ogranicza się do jednej dziedziny wychowania, np. do nauczania ogólnego i określa w sposób właściwy przedmiot, treści i metody pedagogiczne dla tej dziedziny lub nawet dla pewnej strony lub składnika tej dziedziny” (np. kierunki szkoły pracy)

2. Klasyfikacja systemów i kierunków w pedagogice wg K. Sośnickiego

SYSTEMY:

* Pedagogika (szkoła) tradycyjna- Jan Fryderyk Herbart

*Pedagogika pragmatyzmu - John Dewey

KIERUNKI:

*Wiejskie domy wychowania( C. Redie, H. Lietz, E. Demolins)

*Szkoła pracy -produkcyjnej(P. Błoński) - życia(P. Oestereich, G. Kawerau) -rzemieślnicznej/ manualnej (G. Kerschensteiner) -ilustrującej (O. Seinig) -czynu(A. Lay) -swobodnej pracy duchowej( H. Gaudig)

*Pedagogika funkcjonalna (E. Claparede )

*Pedagogika eksperymentalna (E. Meumann)

*Pedagogika a psychologia głębi;intuicja w wychowaniu (H. Bergson, B. Croce, R. Hubert)

*Filozofia realizmu i pedagogika na niej oparta ( H.Feigl, J. Wild )

*Egzystencjalizm a pedagogika (J. P. Sartre, J. Maritain, M. Dixon )

3.System pedagogiczny J.F. Herbarta jako Początek rozwoju pedagogiki naukowej

SYSTEM PEDAGOGICZNY

A. Źródła i podstawy pedagogiki

*FILOZOFIA - stanowisko realizmu epistemologicznego; rzeczywistość składa się z wielości zróżnicowanych elementów - realiów, oddziaływujących na siebie. Wpływ filozofii moralności I. Kanta i filozofii społecznej Wolffa

*PSYCHOLOGIA -psychika jest zespołem oddziaływujących na siebie elementarnych jednostek ( wyobrażeń). Życie psychiczne jest swoistą „mechaniką” wyobrażeń, którą rządzą dwa prawa; kojarzenie i apercepcja

*ETYKA(filozofia praktyczna) -nauka o moralności cel wychowania

*PSYCHOLOGIA- wskazuje drogę i środki realizacji celu wychowania „Pedagogika naukowa opiera się o filozofię praktyczną(etykę) i psychologię. Pierwsza wskazuje cel kształcenia, druga zaś - drogę, środki i przeszkody”.

*CEL WYCHOWANIA -kształtowanie ( urabianie ) silnych moralnie charakterów (doprowadzenie do cnoty). Osoby o takich charakterach kierują się w postępowaniu „ideami moralnymi” które określają ideał osobowości człowieka i jego cel życia.

*Idee moralne (pierwotne):

1.doskonałości - wskazuje kierunek, zakres i siłę dążeń człowieka

2.życzliwości -pozwala uzgadniać i podporządkowywać własną wolę woli innych

3.prawa-zapobiega narastaniu konfliktów powstających w wyniku rozbieżności w dążeniach i pragnieniach jednostki

4. słuszności -nakłada na człowieka obowiązek wynagradzania krzywd wyrządzonych innym ludziom

5.wewnętrznej wolności -zapewnia zgodność woli jednostki z jej pragnieniami i przekonaniami Jeśli działanie człowieka jest zgodne z tymi ideami, można je nazwać „cnotliwym”.

*Idee moralne (wtórne):

-społeczeństwo prawa

-system wynagradzania

-system zarządzania

-system kultury 

Ich realizowanie oznacza tworzenie „społeczeństwa uduchowionego” Drogą jest przestrzeganie przez jednostki idei pierwotnych ( kategoria „wspólnego sumienia”)

B. Składowe części wychowania

*Kierowanie (Regierung) dziećmi i młodzieżą, organizowanie zajęć, aby dzieci były cały czas zajęte, pielęgnowanie ich rozwoju fizycznego, wdrażanie do porządku; celem jest osiągnięcie zmiany w sferze wolicjonalno -uczuciowej dziecka, doprowadzenie do porządku

*Środki kierowania dzieckiem

-groźba

-dozór

-miłość

-autorytet

-wydawanie poleceń

Miłość i autorytet pomagają przysposobić sferę wolicjonalno - emocjonalną do kierowania - warunek uwewnętrznienia kierowania, sprzyja temu, że człowiek będzie umiał łączyć w sobie trzy stany: cierpliwość, posiadanie, aktywność.

*Nauczanie wychowujące - Związek nauczania z wychowaniem (wola i charakter rozwijają się równolegle z rozumem), ma pobudzić „duchową aktywność”, a następnie „pomnażać ją i uszlachetniać”.

Cele nauczania:

- Cel ostateczny - cnota

- Cele bliższe: ”wielostronność zainteresowań”(„interesów”)

*Dyscyplinowanie (Zucht) „łagodzi kierowanie dzieckiem, które w przeciwnym razie osiągnęłoby być może swój cel przy zastosowaniu bardziej surowych środków”. Łagodzi też samo nauczanie, które staje się mniej „napięte”.

-Sztuka dyscyplinowania - „jednoczenie się z kierowaniem i nauczaniem”.

-Skuteczność dyscyplinowania -właściwa postawa wychowawcy(otwartość, życzliwosć).

Cel dyscyplinowania

- rozwijanie „siły charakteru moralnego”

- Środki: presja, przymus, kara

„Dyscyplinowanie powinno utrwalać, nakłaniać, regulować; powinno troszczyć się o to, aby cała sfera wolicjonalno - uczuciowa była spokojna i czysta; dyscyplinowanie powinno na nią oddziaływać częściowo poprzez uznanie i ganienie; dyscyplinowanie powinno we właściwym czasie przypominać i prostować”(J.F. Herbart)

Etapy i stadia	Stopnie przyswajania wiedzy	Stopnie lekcji
1.spoczynek myśli (pogłębianie)	zgłębianie spoczywające	jasność
2.ruch myśli (pogłębianie)	zgłębianie postępujące	kojarzenie
3.spoczynek myśli (namysł)	ogarnianie spoczywające	system
4.ruch myśli (namysł)	ogarnianie postępujące	metoda

*Jasność, kojarzenie, system , metoda

-wyznaczały tok nauczania wszystkich przedmiotów

na wszystkich szczeblach nauczania

*Tok lekcji:

-syntetyczny (nauczyciel sam określa układ tego, co jest nauczane)

-analityczny- (uczeń najpierw wyraża swoje myśli, następnie myśli te są po kierownictwem nauczyciela -wyjaśniane, prostowane, uzupełniane)

*Treści nauczania -różnorodne, z naciskiem na treści humanistyczne, duża ilość materiału (encyklopedyzm), wiedza statyczna, uzasadniona naukowo

*Metody nauczania: werbalne, słabe wykorzystanie metod aktywizujących, praktycznego działania

*Środki nauczania -podręczniki, słowo nauczyciela

*Nauczyciel -autorytet z racji pełnionej funkcji, realizuje cel wychowania poprzez kierowanie, nauczanie wychowujące i dyscyplinowanie

*Szkoła - nauczanie wychowujące

*Rodzina - zajmuje się wychowaniem społecznym i religijnym

4 Pedagogika J. F. Herbarta jako system pedagogiki naukowej:

Logiczna struktura systemu:

* Filozoficzne umocowanie pedagogiki

*Etyka(filozofia praktyczna) -nauka wskazująca cel wychowania( teleologia wychowania)

*Psychologia - nauka wskazująca drogę osiągania celu wychowania oraz środki realizacji

*Określenie przedmiotu badań pedagogiki jako „ukształcalność i „nauczanie wychowujące” :

-cele, metody, treści, środki realizacji

-naukowe opracowanie i uzasadnienie stopni formalnych lekcji oraz toku nauczania w systemie klasowo - lekcyjnym

*Szerokie rozumienie wychowania:

1)strona wolicjonalno -emocjonalna osobowości- charakter, cnota, wielostronność zainteresowania

2)strona instrumentalna -wiedza ,umysł

*Krytyka systemu pedagogicznego J. F. Herbarta(za: K. Sośnicki)

-system intelektualistyczny, z przewagą aspektu dydaktycznego

-cele wychowania i nauczania wychowującego nakierowane na urabianie charakteru moralnego

-bezwzględny autorytet nauczyciela i metod podających jako podstawowych źródeł wiedzy

-encyklopedyzm i statyczność wiedzy w procesie nauczania, przecenianie przedmiotów humanistycznych na niekorzyść nauk matematyczno - przyrodniczych

-metody werbalne, słabe uwzględnianie metod aktywizujących

-schematyzm w nauczaniu - budowa lekcji nie dostosowana do wielu i przedmiotu nauczania(rutyna, konserwatyzm metodyczny)

-wychowanie dyrektywne( kierowanie, dyscyplinowanie)

-szkoła jako instytucja realizująca nauczanie wychowujące (z nasileniem na stronę intelektualną wychowanka); słabe uwzględnienie wychowania społecznego

- System pedagogiczny w wersji praktycznej dydaktyki - jako system klasowo - lekcyjny to początek rozwoju pedagogiki naukowej zwanej pedagogiką( szkołą) tradycyjną.

Bogusław Śliwerski - Współczesne teorie i nurty wychowania

*Pedagogika filozoficzna - normatywna-Karol Kotłowski (1910 - 1988) Pedagogika umocowana w filozofii, wychowanie oparta na wartościach, znaczenie wychowania moralnego

*Chrześcijańska pedagogika personalno - egzystencjalna - ks. Janusz Tarnowski ur. 1919 Człowiek traktowany jako osoba, wychowanie dialogowe w perspektywie spotkania pomagające nabycie dojrzałości ludzkiej i chrześcijańskiej

*Pedagogika społeczno - personalistyczna - Aleksander Kamiński( 1903 - 1978)

Jednostka ujmowana w rozwoju, w dialektycznym związku ze społeczeństwem i tradycją, znaczenie aktywności człowieka na rzecz grupy(harcerstwo)

*Pedagogika serca - Maria Łopatkowa ur. 1927 Potrzeba miłości jako wyznacznik relacji dorosły -dziecko, respektowanie podmiotowości dziecka, wychowanie jako pomoc w rozwoju, wychowanie człowieka dobrego, urzeczywistniającego miłość

*Duchowa pedagogika miłości - Artur Bruhlmeier (Szwajcaria) Nawiązanie do pedagogiki J.H. Pestalozziego; optymizm pedagogiczny; znaczenie osobowości nauczyciela, który wspiera i pobudza wychowanka poprzez kształtowanie „ożywczego” środowiska jego życia i rozwoju(szkoła dla dziecka); miłość jako centrum wychowania

*Pedagogika niedyrektywna - Carl C. Rogers(1902 - 1987)Am. Idea wychowania oraz uczenia się dzieci i dorosłych opartego na wzajemnej niezależności oraz braku kierowania(autentyczność, czujność do udzielania pomocy, empatia, twórczość, swoboda); odwoływanie się do ped. humanistycznej

*Pedagogika nieautorytarna - Thomas Gordon am. Wychowanie bez zwycięzców i bez pokonanych - teoria równoważnych (symetrycznych stosunków interpersonalnych miedzy ludźmi(rodzice - dzieci, nauczyciele - uczniowie) Znaczenie autonomii, autentyzmu, samoakceptacji; przykład pedagogiki emancypacyjnej

*Pedagogika Gestalt - Olaf Axel Burow (Niemcy),Ruth C. Kohn, Fritz Perls Edukacja przez “stapianie się”; aktywizujące łączenie w procesie wychowania i kształcenia dziecka jego emocji, postaw i wartości oraz docieranie poprzez te działania do coraz głębszych sfer jego istnienia; edukacja holistyczna, integracyjna refleksyjna, humanistyczna

*Pedagogika wychowania integralnego - Volker Buddrus (Niemcy), Heinrich Dauber (Niemcy), Neil Postman (Am.) i in. Ścisłe powiązanie z pedagogiką i terapią humanistyczną; integracja doświadczeń pedagoga z elementami pedagogiki Gestalt, analizy transakcyjnej, sugestopedii, pedagogicznej teorii ról, psychodramy, neurolingwistycznego programowania; kategoria podmiotowości i holizmu, znaczenie w kształceniu wychowawców; pokój, ekologia jako istotne wątki koncepcji

*Pedagogika radykalnego humanizmu - Aleksander S. Neill(1883 - 1973 ), Benjamin Spock(1903 - 1998)Am. Należy zrezygnować w wychowaniu ze środków dyscyplinujących(dobro natury dziecka), najważniejszy jest rozwój emocjonalny i twórczy dziecka, partnerskie relacje z dorosłymi, samostanowienie, samorządność, dobrowolny udział w zajęciach szkolnych, uczenie się w toku odkrywania, zabawy

*Krytyczna nauka o wychowaniu - Jurgen Habermas ur.1929 (Niemcy) Podział nauk na nauki empiryczno-analityczne, historyczno-hermeneutyczne i społeczne(nakierowane na interes emancypacyjny społeczeństwa).Pojęcie „racjonalności Komunikacyjnej”- konieczność odblokowania komunikacji społecznej wolnej od nacisków, prowadzącej do wspólnej zgody. Edukacja jest pomostem pomiędzy rozwojem jednostki a rozwojem społecznym; edukacja uczy kompetencji poznawczo - technicznych, w tym językowych, interakcyjnych i emancypacyjnych

*Pedagogika emancypacyjna - Paolo Freire ur.1921 (Brazylia) Pedagogika uciśnionych. Wyzwolenie od: despotyzmu, nieuzasadnionych stosunków władzy, przymusu i przemocy, irracjonalizmu, głupoty Walka o:samostanowienie, równouprawnienie, współdecydowanie, demokrację, samorządność, mądrość i racjonalizm-aby zostały stworzone warunki, umożliwiające proces osiągania stanu autonomii, dorosłości(dojrzałości osobowej) Wychowawca sytuuje się po stronie podmiotów zniewalanych, biednych, uciśnionych, by przywrócić im siłę do walki o swoje sprawy. Postawa autentycznej miłości do ludzi. Wychowanie jest działaniem komunikacyjnym, interakcjonistycznym.

*Pedagogika międzykulturowa - Hartmut M. Griese ( Niemcy )Inspirowanie wzajemnych spotkań i wymiany doświadczeń osób pochodzących z rożnych krajów i kultur zamieszkujących dany teren(problem migracji). Zadania nauczycieli: pomoc wychowankom w poznaniu języka obcego - urzędowego kraju migracji, zrozumieniu obcej kultury, sytuacji prawnej i społecznej. Znaczenie postawy tolerancji.

*Pedagogika przezwyciężania obcości - Jaques Derrida ur.1930 Algier Kategoria „różnicy”. Jeśli osoba ma posiadać tożsamość, najpierw należy ją odróżnić od innych, oddzielić, wyodrębnić: wyróżnić. Różnica pozwala temu, co identyczne, być sobą. Rola języka

*Pedagogika analityczno - krytyczna - Michael Foucault(1926 - 1884 )Francja Krytyka pojęć w filozofii: prawda, wiedza, historia. Afirmacja: różnicy, odrębności, inności; walka przeciwko wyzyskowi, przemocy, rożnym formom dyskryminacji, obrona epresjonowanych.

*Antypedagogika - postpedagogika - Heinrich Kupfer ur.924 Niemcy, Ekkehard von Braunmuhl ur.1940 Niemcy, Hubertus von Schoenbeck,1947 Niemcy Całkowita rezygnacja z roszczeń wychowywania innych. Radykalna krytyka pedagogiki. Zerwanie z fenomenem pojęcia „wychowanie”: Wspierać zamiast wychowywać Znaczenie kategorii podmiotowości dziecka.

*Pedagogika (w) ponowoczesności - Francis Fukuyama, Heinrich Kupffer, Tomasz Szkudlarek Zerwanie z poszukiwaniem optymalnego wychowania; nie obowiązuje w tej pedagogice autorytet, nie apeluje się do posłuszeństwa, przestrzegania norm, postępowania wg. wzorów. Dominującą kategorią w społeczeństwie postmodernistycznym jest dobrowolność. Konsekwencje dla wychowania: Nie pytamy o metody i cele wychowania lecz o społeczną funkcję jaką ma spełnić wychowanie, np.: nie powinniśmy pytać jak najskuteczniej chronić dzieci przed przemocą lecz: gdzie możemy dzisiaj i jutro rozpoznać we współżyciu struktury niosące przemoc, które domagają się od nas przemian. Prawo do wolności dla wychowanków i wychowawców; podmiotowość, emancypacja. Przywracanie konstruktywnej rangi w wychowaniu kultury popularnej. Miarą edukacji jest jej elastyczność i tworzenie otwartości.

2

---