Prawo przedmiotowe
to całość norm, czyli reguł postępowania, uznanych lub ustanowionych i chronionych przez państwo.
Prawo zwyczajowe
kształtuje się w określonej społeczności przez długie lata i jest przez tę społeczność przestrzegane jako obowiązujące, a zatem również państwo uznaje je za obowiązujące.
Przez zwyczaj
rozumie się powszechnie stosowaną w danym czasie, środowisku i w stosunkach społecznych praktykę określonego postępowania.
Prawo zwyczajowe
ma charakter normatywny i dlatego sądy stosują jego normy bezpośrednio, a zwyczaj jest stosowany przez sądy dopiero z mocy i w zakresie ustawowego odesłania, gdy konkretny przepis prawa stanowionego odsyła do zwyczaju.
Prawo stanowione (pisane)
tworzą kompetentne organy państwowe (np. Sejm, Prezydent RP, Rada Ministrów) przez uchwalanie lub wydawanie aktów normatywnych (np. ustaw, rozporządzeń).
Prawo przedmiotowe
o ogół przepisów zawartych w aktach normatywnych i norm prawa zwyczajowego, obowiązujących w danym państwie.
Prawo podmiotowe
to ogół uprawnień przypisanych jednostce na określonej podstawie, którą stanowią z reguły normy prawa przedmiotowego.
Najbardziej przydatny jest podział praw podmiotowych na:
względne i bezwzględne,
majątkowe i niemajątkowe,
zbywalne i niezbywalne,
Prawa podmiotowe względne
są skuteczne tylko wobec określonej osoby lub osób - np. sprzedawca ma prawo żądać zapłaty ceny tylko od kupującego, a poszkodowany ma prawo żądania odszkodowania tylko od osób odpowiedzialnych za wyrządzoną szkodę.
Prawa podmiotowe bezwzględne
są natomiast skuteczne względem wszystkich - np. właściciel ma roszczenie wobec każdej osoby, aby nie naruszała jego prawa własności.
Prawa podmiotowe względne
są skuteczne tylko wobec określonej osoby lub osób - np. sprzedawca ma prawo żądać zapłaty ceny tylko od kupującego, a poszkodowany ma prawo żądania odszkodowania tylko od osób odpowiedzialnych za wyrządzoną szkodę.
Prawa podmiotowe bezwzględne
są natomiast skuteczne względem wszystkich - np. właściciel ma roszczenie wobec każdej osoby, aby nie naruszała jego prawa własności.
Prawa podmiotowe majątkowe
mają wartość w sensie ekonomicznym, a zatem do tych praw zaliczamy prawo własności (np. samochodu), użytkowanie wieczyste, patent lub prawo ochronne na znak towarowy.
Prawa podmiotowe niemajątkowe
wyrażają inne wartości, niż ekonomiczne - np. prawo do czci, godności, prawo do nazwiska albo prawo do wizerunku.
Prawa podmiotowe zbywalne
mogą być przeniesione na inną osobę (np. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, użytkowanie wieczyste).
Prawa podmiotowe niezbywalne
mogą należeć tylko do konkretnej osoby i nie można ich przenieść na inną osobę (np. członkostwo w spółdzielni, prawo do czci albo prawo odkupu).
Najważniejsze funkcje prawa to:
kontrola zachowań,
rozdział dóbr i ciężarów (obciążeń),
regulacja konfliktów.
Sprawiedliwość:
formalna,
materialna,
rozdzielcza,
wymienna,
proceduralna.
Tryby regulacji konfliktów:
umowny,
mediacyjny,
arbitrażowy,
adjudykacyjny.
Prawo a moralność
Obszary prawa i moralności krzyżują się, bowiem wiele kwestii jest przedmiotem regulacji norm prawnych i moralnych (np. nie zabijaj, nie kradnij). Są także zachowania moralnie obojętne, regulowane przez prawo (np. normy proceduralne) oraz zjawiska z reguły potępiane moralnie a nie objęte regulacją prawną (np. nielojalność wobec przyjaciół).
Norma prawna a przepis prawny
Norma prawna
jest regułą postępowania chronioną przez państwo, która jednej stronie przyznaje uprawnienia (prawo podmiotowe), a na drugą nakłada obowiązki odpowiadające temu uprawnieniu.
Przepis prawny
jest elementarną jednostką systematyzacyjną aktu normatywnego i może być nim artykuł, paragraf, punkt, podpunkt, a nawet zdanie zawarte w artykule.
”Przedsiębiorca składający ofertę w postaci elektronicznej jest obowiązany przed zawarciem umowy poinformować drugą stronę w sposób jednoznaczny i zrozumiały o:
1/ czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy,
2/ skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty,
3/ zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy,
4/ metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które jest obowiązany udostępnić drugiej stronie,
5/ językach, w których umowa może być zawarta,
6/ kodeksach etycznych, które stosuje, oraz o ich dostępności w postaci elektronicznej.”
W aktach normatywnych czytamy zatem przepisy prawne a „odczytujemy zakodowane” w nich normy prawne.
Norma prawna składa się z hipotezy, dyspozycji i sankcji.
W hipotezie określony jest adresat normy oraz pewna sytuacja (zdarzenie prawne).
Dyspozycja wskazuje wzór powinnego zachowania się w sytuacji opisanej w hipotezie.
Sankcja określa konsekwencje niezachowania się w sposób wskazany w hipotezie (np. w postaci nieważności czynności prawnej lub odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego - np. w zapłaceniu ceny).
Hipotezy budowy normy prawnej:
(H) - (D)
(H) - (S)
(H) - (D) - (S)
[(H - 1) - (D)] - [(H - 2) - (S)]
„Jeżeli ktoś jest zobowiązany do prowadzenia przedsiębiorstwa innej osoby [H-1] to nie powinien wyrządzać jej szkody [D], a jeżeli ktoś zobowiązany do prowadzenia przedsiębiorstwa innej osoby wyrządził jej szkodę [H - 2], to podlega karze [S]”.
Podział norm prawnych (I)
(wg kryterium zachowania):
zakazujące,
nakazujące,
upoważniające,
mieszane.
Podział norm prawnych (II)
(wg sposobu obowiązywania):
imperatywne,
semiimperatywne,
dyspozytywne.
Stosunek prawny
Stosunek prawny to stosunek społeczny uregulowany przez przepisy prawne.
Elementami stosunku prawnego są:
zdarzenie prawne,
podmioty,
przedmiot,
treść stosunku prawnego.
Zdarzeniem prawnym
jest zdarzenie, które powoduje powstanie, ustanie lub zmianę treści stosunku prawnego, ponieważ jest ujęte w hipotezie normy prawnej (np. urodzenie się dziecka, zawarcie umowy, wyrządzenie szkody).
Podmioty stosunku prawnego
mogą być różne w zależności od przynależności norm prawnych do określonych gałęzi prawa.
Przedmiotem stosunku prawnego
mogą być np. rzeczy, dobra o charakterze niematerialnym (np. utwór artystyczny), wykonanie pracy lub świadczenie innych usług.
Treścią stosunku prawnego
są wzajemne prawa i obowiązki stron, np. wzajemne prawa i obowiązki sprzedawcy i kupującego albo wzajemne prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika.
Akty normatywne
Hierarchia aktów normatywnych
(akt hierarchicznie niższy nie powinien być sprzeczny z aktem hierarchicznie wyższym):
Konstytucja,
ratyfikowane umowy międzynarodowe (zwane też np. konwencjami, które po ratyfikacji stają się częścią polskiego prawa wewnętrznego),
ustawy (w tym kodeksy, np. Kodeks cywilny, Kodeks karny),
rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez Prezydenta RP,
rozporządzenia wykonawcze (wydane na podstawie ustawy i w zakresie jej upoważnienia, np. rozporządzenie Ministra Finansów),
akty prawa miejscowego (np. uchwała rady gminy).
Aktami normatywnymi nie mającymi charakteru powszechnie obowiązującego są, zwane aktami „resortowymi” (lub aktami „wewnętrznymi”) :
- uchwały podejmowane przez kolegialne, centralne organy administracji rządowej (np. - uchwały Rady Ministrów lub Komisji Papierów Wartościowych i Giełd),
- zarządzenia Prezydenta RP lub ministrów (mogą być wydawane tylko na podstawie ustaw).
Akty normatywne podlegają ogłoszeniu w specjalnych dziennikach urzędowych:
- Dzienniku Ustaw RP (Dz.U.),
- Dzienniku Urzędowym RP (M.P.)
dzienniki urzędowe ministrów,
wojewódzkie dzienniki urzędowe.
Prawo przedmiotowe
międzynarodowe publiczne wewnątrzpaństwowe
Prawo przedmiotowe
Prawo międzynarodowe publiczne
reguluje przede wszystkim stosunki między państwami oraz relacje między państwami a organizacjami międzynarodowymi, a zatem między podmiotami tego prawa.
Prawo wewnątrzpaństwowe
obowiązuje na terytorium danego państwa, a jego podmiotami są, w zależności od tego, czy jest to prawo publiczne, czy prywatne, i w zależności od gałęzi prawa: osoby fizyczne, osoby prawne albo organy, jednostki organizacyjne lub instytucje.
Prawo wewnątrzpaństwowe
publiczne
konstytucyjne,
administracyjne,
finansowe,
karne.
prywatne
cywilne,
rodzinne,
pracy,
ubezpieczeń społ. (?)
W prawie publicznym
przejawia się władztwo państwowe lub władztwo jednostek samorządu terytorialnego, a zatem strony stosunków prawnych wyznaczonych tym prawem nie mają równorzędnego statusu prawnego. Organ publiczny działa wobec strony z pozycji władczej (np. urząd skarbowy - podatnik) i może ją zmusić do określonych zachowań, nawet wbrew jej woli.
W prawie prywatnym
status stron jest równorzędny, żadna z nich nie działa wobec drugiej strony z pozycji władczej, a zatem mogą one układać wzajemne relacje na zasadzie dobrowolności. W razie powstania między nimi sporu sprawę rozstrzyga (z reguły) sąd.
Europejskie prawo wspólnotowe
pierwotne
Traktaty
(TWE, TEWEA)
pochodne
rozporządzenia,
dyrektywy,
decyzje,
zalecenia i opinie.
Zasady stosowania prawa. Wykładnia przepisów prawnych.
Zasada znajomości prawa
Nieznajomość prawa szkodzi:
organ rozstrzygający w sprawie zastosuje przepisy bez względu na to, czy adresaci norm zawartych w tych przepisach znali ich treść,
nikt nie może tłumaczyć się nieznajomością prawa dla uniknięcia odpowiedzialności za jego naruszenie.
Uchylanie kolizji praw
w przestrzeni
W sytuacji prywatnoprawnej
„z elementem” międzynarodowym powstaje problem kolizji wchodzących w grę praw zainteresowanych państw.
Normy kolizyjne składają się z hipotezy (opis sytuacji) i z dyspozycji (wskazanie prawa właściwego dla sytuacji opisanej w hipotezie).
W dyspozycji znajdują się tzw. łączniki czyli kryteria, z powodu których do rozstrzyganej sytuacji stosuje się prawo określonego państwa.
Podstawę łącznika w PPM mogą stanowić między innymi:
obywatelstwo,
miejsce zamieszkania,
siedziba osoby prawnej (przedsiębiorstwa),
miejsce położenia rzeczy,
wybór prawa,
miejsce zdarzenia,
lex fori (prawo sądu rozstrzygającego w sprawie).
Uchylanie kolizji praw
w czasie
Najważniejsze zasady to:
1/ ustawa wchodzi w życie z dniem w niej określonym (wskazanym z reguły w ostatnim przepisie ustawy) a gdyby takiego dnia nie wskazywała, po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia (czyli od daty ukazania się Dziennika Ustaw),
2/ ustawa nie działa wstecz (lex retro non agit),
3/ ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą.
Najważniejsze zasady to:
1/ ustawa wchodzi w życie z dniem w niej określonym (wskazanym z reguły w ostatnim przepisie ustawy) a gdyby takiego dnia nie wskazywała, po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia (czyli od daty ukazania się Dziennika Ustaw),
2/ ustawa nie działa wstecz (lex retro non agit),
3/ ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą.
Wykładnia:
gramatyczna systemowa funkcjonalna
def. legalna
- kontekst językowy
reguły rozumowania
prawniczego
Moc obowiązująca wykładni:
powszechnie wiążąca:
autentyczna
legalna
ograniczona,
niewiążąca.