Gospodarka wodna
Dyrektywa 2000/60/WE dotyczy ogólnych warunków gospodarki wodnej. Jej celem jest ochrona wód powierzchniowych, cieków wodnych, wód przybrzeżnych, jak również wód gruntowych przed zanieczyszczeniem, zapewnienie lepszego wykorzystania zasobów wodnych, ochrona życia biologicznego w wodach oraz łagodzenie skutków powodzi i susz. Zgodnie z dyrektywą, do 22 grudnia 2003 r. na terenach położonych na terytorium UE mają być wydzielone baseny rzeczne, każde pod nadzorem wyznaczonego przez prawo krajowe organu administracji publicznej. Do 2005 r. dla każdego z wyznaczonych basenów ma być opracowany jego opis obejmujący również wpływ działalności człowieka na stan znajdującej się w środowisku wody, ekonomiczną analizę jej wykorzystania, jak również identyfikację obszarów wymagających szczególnej ochrony. Opis wymaga również zidentyfikowania wszystkich ujęć wody przeznaczonej do konsumpcji w ilości nie mniejszej niż średnio 10 m3 na dzień dla co najmniej 50 osób. Zebrane informacje mają być wykorzystane do opracowania planów zarządzania zasobami wodnymi (planów gospodarki wodnej), które mają być opracowane do końca 2009r. Owe plany mają zmierzać do zapobieżenia pogorszeniu się stanu wód oraz zmniejszenia uwalniania do środowiska substancji niebezpiecznych dla środowiska (których listę oraz warunki kontroli ich obecności i stężeń określa Komisja), jak również do ochrony a nawet odnowienia zasobów wody gruntowej oraz ochrony obszarów uznanych za zasługujące na szczególną pieczę. Cele te muszą być w zasadzie osiągnięte w ciągu 15 lat od wejścia w życie dyrektywy 2000/60/WE, a więc w roku 2015, chyba że zamiast tego wystąpi pogorszenie się stanu wód usprawiedliwione okolicznościami, za które dane państwo nie ponosi odpowiedzialności (np. w wyniku klęski żywiołowej). Ważnym elementem realizacji wspomnianych celów jest opracowanie do 2010 r. polityki cenowej dotyczącej wykorzystania zasobów wodnych, która stwarzałaby bodźce do efektywniejszego użytkowania i konsumpcji wody a zwłaszcza skłaniała przedsiębiorstwa do pokrywania także środowiskowych (a więc nie tylko technicznych) kosztów pozyskania wody. Dyrektywa 2000/60/WE oznacza zarówno dla gmin, jak i powiatów obowiązek przygotowywania stosownych opisów, analiz oraz planów odnoszących się do gospodarki wodnej na ich terenie. Gminy będą także zobowiązane do ostatecznego zatwierdzenia cenników wody proponowanych przez lokalne wodociągi. W tym przypadku będą musiały one także brać pod uwagę szczególne znaczenie usług wodociągowych jako usług świadczonych w tzw. ogólnym interesie gospodarczym, z czym wiąże się szczególny reżim prawny, opisany w rozdziale opisowym 4.4. "Kompendium"). Dla gmin wdrożenie dyrektywy oznacza - ze względu na wymagania jakości wody oraz ochrony zasobów wód w niej określone - zwiększenie obciążeń finansowych wnikających m. in. z konieczności budowy lub współfinansowania z innymi gminami oczyszczalni ścieków.
Jakości wody powierzchniowej przeznaczonej do spożycia dotyczy dyrektywa 75/440/EWG (ze zmianami). Określa ona minimalne wymagania chemiczne, fizyczne oraz makrobiologiczne takiej wody. Odnosi się również do metod i technik jej badania - stosowanie do kategorii jej czystości (dla poszczególnych klas czystości wody przewidziana jest inna metodologia) w zakresie, w jakim kwestii tej nie dotyczą bardziej szczegółowe wymagania. Takie szczegółowe wymagania co do monitorowania jakości wód powierzchniowych w ujęciach wody przeznaczonej do spożycia są określone w dyrektywie 79/869/EWG. Określa ona metody badania tej wody oraz wyznacza sposoby jej analizy. Dyrektywa ta dotyczy jedynie pośrednio gmin, gdyż chociaż muszą one uwzględniać standardy tego rodzaju w swoich planach, nie będą jednak stosować bezpośrednio jej postanowień - adresatem dyrektywy są bowiem służby sanitarne i służby ochrony środowiska administracji innych szczebli.
Wody pozyskanej ze środowiska i przeznaczonej do spożycia (ale nie będącej naturalną wodą mineralną o właściwościach leczniczych) dotyczy także dyrektywa 98/83/WE w sprawie jakości tej wody. Wejdzie ona w życie 25 grudnia 2003 (przez co uchylona zostanie dotychczas stosowana dyrektywa 80/778/WE). Podstawowym celem nowego aktu jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego przed skutkami zanieczyszczeń, które - w braku odpowiednich środków zapobiegawczych - mogłyby się w niej znaleźć. Zgodnie z przepisami, woda jest uważana za zdatną do spożycia, jeżeli nie ma w niej mikroorganizmów oraz pasożytów zagrażających zdrowiu oraz spełnia inne szczegółowe wymagania techniczne określone w dyrektywie (obejmujące m. in. brak w niej substancji pochodzących z instalacji używanych do wytwarzania wody oraz do jej przesyłu). W przypadku stwierdzenia, iż mimo wypełniania tych wymagań woda jednak może zagrażać zdrowiu osób je spożywających właściwe organy kraju UE mają obowiązek zakazać jej dostarczania lub ograniczyć jej dystrybucję (jak również powiadomić konsumentów o istniejącym zagrożeniu). Istnieje możliwość odstąpienia od pewnych (nieznacznych oraz ograniczonych w czasie do 3 a maksimum 6 lat) wymagań jakościowych wody dostarczanej przez wodociągi określonych w dyrektywie wtedy, gdy nie spowoduje to zagrożenia zdrowia konsumentów oraz gdy na danym terenie nie ma technicznych możliwości dostarczenia konsumentom wody o wymaganej przez dyrektywę jakości. W takim przypadku należy jednak poinformować o odstąpieniu od wymagań osoby spożywające tę wodę, a w przypadku dużych wodociągów, również przesłać stosowną informację Komisji. Jakość wody produkowanej z przeznaczeniem do spożycia musi być przy tym okresowo kontrolowana z zastosowaniem metod w niej wskazanych (lub równoważnych a ustalonych w regułach krajowych). Prawidłowa kontrola wymaga określenia punktów poboru wody do badania, jak również opracowania programów kontroli. Kontrole jakości wody w Polsce są przeprowadzane przez inspekcję sanitarną - wszakże na gminach ostatecznie spoczywa obowiązek zapewnienia, by funkcjonujące na ich terenie wodociągi wytwarzały wodę spełniającą wysokie wymagania prawa WE.
W celu eliminacji bądź ograniczenia emisji niektórych substancji niebezpiecznych do wód stanowiących element środowiska Wspólnota przyjęła dyrektywę 76/464/EWG (ze zmianami). Akt ten dotyczy wód śródlądowych, terytorialnych, strefy przybrzeżnej oraz wód gruntowych. Dyrektywa dzieli wszystkie substancje niebezpieczne na dwie grupy określone w aneksach. Emisje jednej z tych grup substancji należy wyeliminować, natomiast w przypadku emisji związków drugiej grupy ograniczyć. Na emisje te należy wydawać zezwolenia, które określają czas korzystania z nich oraz wyznaczają wymagania brzegowe emisji objętej zezwoleniem.
Szereg aktów prawa WE dotyczy szczegółowych aspektów ochrony zasobów wody przed ich zanieczyszczeniem. Np. dyrektywa 92/112/EWG ma na celu ograniczenie zanieczyszczenia wody (tak śródlądowej jak i morskiej) produktami ubocznymi przemysłu wytwarzającego dwutlenek tytanu (co wymaga od gmin, na których terenie działają tego rodzaju zakłady włączenia kwestii ograniczenia emisji tych substancji do planów zarządzania odpadami). Dyrektywy 82/176/EWG oraz 84//156/EWG (z późniejszymi zmianami) mają natomiast na celu ochronę wody przed emisją do niej rtęci i jej związków. Dyrektywa 83/513/EWG (także ze zmianami) odnosi się zaś do emisji kadmu i jego związków. We wszystkich trzech przypadkach wdrożenie dyrektyw może rodzić konsekwencje dla gmin, w których istnieją zakłady emitujące te substancje w postaci konieczności dokonania stosowanych inwestycji w infrastrukturę oczyszczania ścieków.
Istotne znaczenie dla tych gmin, które realizują inwestycje modernizacyjne ma dyrektywa 87/217/EWG w sprawie zapobiegania zanieczyszczeniu środowiska przez azbest oraz redukcji tego zanieczyszczenia. Dyrektywa ma na celu ochronę tak powietrza, jak i wód. Określa po to dopuszczalne limity emisji azbestu oraz wyznacza obowiązek korzystania z tej substancji zgodnie z opracowywaną przez funkcjonujący przy Komisji tzw. Komitet BAT techniką (tzw. BATNEEC). Zawiera także szczególne zasady postępowania z substancjami zawierającymi azbest (w tym tymi występującymi w modernizowanych lub niszczonych budynkach i urządzeniach budowlanych) - w szczególności przy ich usuwaniu, transporcie, składowaniu.
Dyrektywa 84/491/EWG dotyczy natomiast ochrony wody przed nadmierną (przekraczającą dopuszczalne i określone w niej limity) emisją przez zakłady przemysłowe heksachlorocykloheksanu. Wprowadzenie tej substancji do środowiska może nastąpić jedynie na podstawie zezwolenia. Dyrektywa 84/491/EWG określa ponadto zasady monitorowania stężenia tego związku chemicznego. Akt ten skutkuje dla gmin, na terenie których owe stężenie jest zbyt duże lub może przekroczyć limity powstaniem wobec nich obowiązku dostosowania istniejącej infrastruktury oczyszczania ścieków do istniejących wymogów prawa WE. Podobne rozwiązanie w zakresie monitorowania oraz reglamentowania emisji przewiduje dyrektywa 78/176/WE dotycząca odpadów pochodzących z przedsiębiorstw produkujących dwutlenek tytanu. Ta dyrektywa ma na celu nie tylko ochronę wód, ale również gruntów przed zanieczyszczeniem - z tego powodu przewiduje szczególny reżim składowania odpadów poprodukcyjnych.
Szereg aktów prawa WE dotyczy szczegółowych aspektów ochrony zasobów wody (w tym wody gruntowej) przed zanieczyszczeniem. Przykładowo należy wymienić dyrektywę 91/676/EWG dotyczącą ochrony zbiorników wodnych (a także wody gruntowej) przed zanieczyszczeniem azotanami pochodzącymi z działalności rolniczej. Wymaga ona zastosowania szeregu środków mających na celu polepszenie sytuacji w tym zakresie, a w szczególności:
identyfikacji, zgodnie z procedurą w niej określoną, rezerwuarów wody szczególnie zagrożonych tego rodzaju zanieczyszczeniem oraz już zanieczyszczonych azotanami,
przyjęcia stosownych kodeksów dobrej praktyki rolniczej, które mogłyby być nieobowiązkowym przewodnikiem dla rolników chcących zapobiegać skażeniom,
przyjęcia planów działania dotyczących obszarów szczególnie zagrożonych zawierających środki ograniczające stosowanie nawozów zawierających azot oraz wyznaczających limity ilościowe na wprowadzane bezpośrednio do środowiska odchody zwierząt hodowlanych.
Dyrektywa 91/676/WE wymaga ponadto monitorowania jakości wody z zastosowaniem ujednoliconych w UE metod mierzenia zawartości azotanów.
Także ochrony zasobów wody nadającej się do późniejszego spożycia dotyczy dyrektywa 80/68/EWG, która m. in. wprowadza obowiązek wprowadzenia systemu zezwoleń oraz monitorowania mającego na celu ograniczenie emisji do wód substancji niebezpiecznych - trujących, trwale zalegających i podlegających akumulacji, których listę akt ten zawiera. Z punktu widzenia gminy, dyrektywa rodzi zobowiązanie do uwzględnienia konieczności ograniczenia emisji tych substancji zgodnie z jej przepisami w gminnych programach ochrony wody poszczególnych zlewisk (basenów).
Limity określające wielkość emisji do wód substancji niebezpiecznych (lista których jest określona w dyrektywie 76/464/EWG ze zmianami) stanowiących odpad zakładów produkcyjnych zawarte są w dyrektywie 86/280/EWG.
Szczególne regulacje prawa Wspólnoty Europejskiej dotyczą ochrony wód, w których żyją pewne gatunki ryb (dyrektywa 78/659/EWG) oraz skorupiaki (dyrektywa 79/923/EWG). W przypadku zakwalifikowania danego obszaru wodnego do tej klasy wód, stosuje się do nich szczególny reżim ochronny. Polega on m. in. na ograniczeniu użytkowania danego basenu (w tym i ograniczeniu emisji substancji zakłócających wegetację ryb, szczególnie tych z rodziny łososiowatych, oraz skorupiaków).
Jakości wody w kąpieliskach, w tym także kąpieliskach uzdrowiskowych dotyczy dyrektywa 76/160/EWG. Akt ten określa minimalne parametry fizyczne, mikrobiologiczne oraz chemiczne, które muszą być spełnione aby woda mogła być dopuszczona do użytku w kąpieliskach. Wyznacza również technikę oraz metody jej badania. Ewentualne odstępstwa od tych wymogów są w niektórych warunkach dozwolone (wtedy muszą być określone w akcie prawnym wdrażającym dyrektywę), ale nie mogą narażać na szwank zdrowia osób korzystających z takiej wody. Pewne przepisy dyrektywy mają na celu ochronę wody kąpieliskowej przed zanieczyszczeniem, co gminy muszą wziąć pod uwagę w planach ochrony zasobów wody oraz w planach inwestycyjnych.
Informacja o stanie środowiska
Kwestia uregulowana przez dyrektywę 90/313/WE. Akt ten wymaga udostępniania osobom fizycznym oraz prawnym informacji o stanie środowiska naturalnego. Obowiązek ten odnosi się zarówno do organów centralnych, które są w szczególności zobowiązane do publikowania ogólnych raportów obejmujących cały kraj, jak również organów niższych szczebli, które mają udostępniać informacje uzyskane w toku wykonywania przez nie ich kompetencji. Prawo dostępu odnosi się do wszystkich informacji (pisanych, wizualnych, czy utrzymywanych w formie elektronicznej) dotyczących stanu wód, powietrza, gleby, fauny, flory, gruntów i siedlisk. Prawo to dotyczy także wiadomości o działaniach zakłócających lub mogących zakłócić równowagę w środowisku naturalnym, jak również o środkach prawnych i pozaprawnych podjętym w celu ograniczenia lub wyeliminowania tego rodzaju zakłóceń.
Zgodnie z dyrektywą obowiązek udostępniania informacji o stanie środowiska naturalnego spoczywa na wszystkich organach administracji publicznej (w tym i tych wykonujących zadania zlecone administracji w zakresie tego zlecenia). Osoba starająca się o takie informacje nie musi wykazywać szczególnego interesu prawnego w jej uzyskaniu. Państwa członkowskie muszą, wdrażając dyrektywę, przyjąć odpowiednie przepisy dotyczące technicznych aspektów korzystania z uprawnienia obywateli do uzyskiwania informacji o stanie środowiska.
Zgodnie z dyrektywą można odmówić informacji żądanej przez osobę fizyczną lub prawną wtedy, gdy istnieje w danej sprawie konieczność zachowania chronionej prawem tajemnicy, gdy w grę wchodzą kwestie obrony narodowej, kwestie objęte śledztwem lub postępowaniem karnym, dotyczące tajemnicy handlowej lub przemysłowej, jak też materiał dostarczony przez podmiot trzeci, którego nie dotyczy obowiązek udostępniania informacji o stanie środowiska. Można również odmówić informacji wtedy, gdy ich ujawnienie groziłoby dla środowiska szkodą. Odmowa udzielenia informacji może dotyczyć tylko tych ich części, których bezpośrednio dotyczą wskazane wyżej okoliczności.
Zgodnie z dyrektywą, organ może również odmówić informacji zawartych w dokumentach nie mających ostatecznej postaci lub we własnej wewnętrznej korespondencji. Odmownie można również załatwić żądania informacji w oczywisty sposób nierozsądnych albo żądania sformułowane zbyt ogólnie. Odmowa musi być jednak udzielona na piśmie, najpóźniej w terminie 2 miesięcy od daty otrzymania żądania informacji. Od odmowy musi służyć stosowne odwołanie.
Od informacji o stanie środowiska organy mogą pobierać opłaty skalkulowane tak, by nie przekraczały one kosztu ich sporządzenia. Polska przyjęła właśnie to rozwiązanie.
BIBLIOGRAFIA
Integracja europejska. Wybrane zagadnienia (red.) H. Machińska, Warszawa 2000.
Integracja europejska. Wybrane zagadnienia szczegółowe, (red.) A. Nowak-Far, Warszawa 2000.
J-C. Masclet, Wspólnota Europejska a środowisko naturalne. Konferencja w Angers, Lublin 1999.
Unia Europejska. Przygotowania Polski do członkowstwa, (red.) E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, Warszawa 2001.
Prawo przedsiębiorcy