Katecheza dzieci
i młodzieży
o specjalnych potrzebach edukacyjnych
Nr 1/2008
" Bóg wybrał właśnie to co głupie w oczach świata, aby zawstydzić mędrców, wybrał to co niemocne, aby mocnych poniżyć" ( 1 Kor 1,27)
Od autora
W walce o poprawę jakości kształcenia i wychowania dzieci i młodzieży o specjalnych potrzebach edukacyjnych nie można pominąć roli katechezy i katechety. To właśnie katecheta powinien być w orędownikiem praw dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych, powinien być podporą duchową dziecka i osobą znaczącą.
Ojciec Święty Jan Paweł II w Adhortacji Apostolskiej o katechizacji w naszych czasach apelował o dostosowanie katechezy do poziomu umysłowego jej uczestników. Zwracał uwagę na to, że katecheza ma przetransportować Słowo Boże na sposób mówienia odpowiadający ludziom do których jest skierowane.
Jan Paweł II zwracał również uwagę na to, ze do istoty katechizacji należy trwanie i spotkanie w wierze nauczyciela z uczniami, nauczających z nauczanymi. Podążając dalej za myślą Ojca Świętego można zauważyć zaakcentowanie katechezy jako wzajemnej komunikacji między uczniem a nauczycielem. Wynika z tego, że katecheza musi być dialogiem, rozmową a kerygmat, który uczeń przyjmuje powinien przeniknąć jego życie. różnych środowiskach.
W przesłaniu do uczestników międzynarodowego sympozjum na temat ”Godność i prawa osoby z upośledzeniem umysłowym” w 2004 roku Papież napisał: „ Punktem wyjścia każdej refleksji nad niepełnosprawnością muszą być fundamentalne założenia chrześcijańskiej antropologii: osoba niepełnosprawna, także wówczas, gdy zraniony jest jej umysł lub zaburzona zdolność postrzegania czy rozumienia, jest podmiotem w pełni ludzkim, mającym święte i niezbywalne prawa przynależne każdemu człowiekowi. Istota ludzka bowiem, niezależnie od warunków, w jakich toczy się jej życie, oraz od zdolności, jakimi może się wykazać, ma wyjątkową godność i szczególną wartość od początku swego istnienia aż po naturalną śmierć. Osoba niepełnosprawna — mimo wszelkich ograniczeń i cierpień, jakie są jej udziałem — każe nam pochylić się z szacunkiem i mądrością nad tajemnicą człowieka. Im bardziej bowiem zagłębiamy się w mroczne i nieznane obszary ludzkiej rzeczywistości, tym lepiej rozumiemy, że właśnie w sytuacjach najtrudniejszych i najbardziej niepokojących ujawnia się godność i wielkość ludzkiej istoty. Zranione człowieczeństwo osoby niepełnosprawnej jest dla nas wyzwaniem, aby dostrzec, zaakceptować i ukazywać w każdym z tych naszych braci i sióstr niezrównaną wartość ludzkiej istoty, którą Bóg stworzył po to, aby była synem w Synu.”
Przywołane słowa Jana Pawła II niech staną się dla nas drogowskazem w naszej pracy katechetycznej.
Pierwszy numer niniejszego biuletynu chciałabym poświęcić wyjaśnieniu pojęcia „specjalne potrzeby edukacyjne”. Następne numery będą omawiały szczegółowo poszczególne deficyty rozwojowe dzieci i młodzieży oraz zasady pracy katechetycznej z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
Pragnę również na bieżąco za pośrednictwem tego biuletynu informować katechetów naszej diecezji o nowościach wydawniczych z zakresu pedagogiki i katechetyki dzieci i młodzieży z deficytami rozwojowymi oraz o innych ciekawych inicjatywach dotyczących tej grupy dzieci i młodzieży
Zachęcam również innych do dzielenia się swoimi doświadczeniami, metodami pracy, radościami i smutkami związanymi z tą grupą dzieci. Piszcie na mój adres e-mailowy.
Anna Nowak
CZĘŚĆ I
DZIECI I MŁODZIEŻ O OGRANICZONEJ SPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ
PROBLEM DEFINIOWANIA
Osoby z niepełnosprawnością intelektualną nazywano najczęściej upośledzonymi umysłowo. W 1992 r Światowa Organizacja Zdrowia przyjęła podaną przez Amerykańskie Towarzystwo ds. Upośledzenia Umysłowego definicję w której określenie upośledzenie umysłowe zastąpiono niepełnosprawnością intelektualną.
Według tej definicji niepełnosprawność intelektualna to " istotne ograniczenie w aktualnym funkcjonowaniu. Charakteryzuje się znaczącym obniżeniem funkcjonowania intelektualnego i współwystępującym z nim ograniczeniem zachowania adaptacyjnego, w co najmniej dwóch z następujących obszarów: komunikowanie się, samoobsługa, życie domowe, uspołecznienie, użytkowanie dóbr społecznych, samodzielność, zdrowie i bezpieczeństwo, umiejętności szkolne, czas wolny i praca. Upośledzenie umysłowe pojawia się przed 18 rokiem życia."
Podana wyżej definicja mówi o konkretnych obszarach zachowania adaptacyjnego. Obszary te omawia J. Kostrzewski w Encyklopedii psychologii, i tak:
Obszar komunikowania się to umiejętność przekazywania informacji w sposób werbalny i niewerbalny oraz zdolność rozumienia i wykonywania poleceń.
Obszar samoobsługi to umiejętność realizowania potrzeb fizjologicznych, zaspokojenia głodu, ubierania się, troski o higienę osobistą i wygląd zewnętrzny.
Obszar życia domowego to zdolność do funkcjonowania w domu, prowadzenia domu, dbałości o ubranie, własność osobistą, bezpieczeństwo domowe. Należy tu również umiejętność przygotowania posiłku, planowania wydatków, robienia zakupów, właściwego zachowania się w domu i w najbliższym otoczeniu oraz umiejętność informowania innych o własnych decyzjach i potrzebach.
Obszar uspołecznienia to umiejętność nawiązywania kontaktów społecznych, nawiązywania więzi przyjaźni, rozpoznawania uczuć innych osób, umiejętność kontroli własnego zachowania, podejmowania odpowiedzialnych decyzji, przestrzegania norm społeczno - moralnych, rozumienia na czym polega przyzwoitość i uczciwość oraz umiejętność radzenia sobie z wymaganiami innych osób.
Obszar użytkowania dóbr społecznych to umiejętność korzystania ze środków transportu, sektora usług, sklepów, magazynów, szkoły, kościoła, biblioteki, teatru, kina, muzeum i innych placówek kulturalnych i rekreacyjnych.
Obszar samodzielności to umiejętność podejmowania decyzji, działania stosownego do sytuacji i warunków, planowania własnych działań i przestrzegania ustalonego planu działania, zdolność do wykonywania koniecznych i niezbędnych działań, rozwiązywania problemów zarówno w znanych jak i nowych sytuacjach, umiejętność poszukania pomocy i obrona swoich praw.
Obszar zdrowia i bezpieczeństwa to troska o własne zdrowie i odżywianie się, dbanie o badania okresowe, rozpoznawanie u siebie objawów choroby, leczenia się, zapobiegania, znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy i przestrzegania podstawowych zasad bezpieczeństwa.
Obszar umiejętności szkolnych to zdolności poznawcze i umiejętności nabywane w czasie nauki szkolnej, jak pisanie, czytanie, liczenie, podstawowe wiadomości dotyczące otaczającego świata, zdrowia, spraw związanych z płcią, wiadomości z geografii i nauk społecznych. W umiejętnościach tych chodzi o wykorzystanie zdobytej wiedzy do samodzielnego funkcjonowania w życiu codziennym.
Obszar wolnego czasu to umiejętność wykorzystania wolnego czasu stosownie do własnych zainteresowań, wieku życia i norm kulturowych.
Obszar pracy to niezbędne umiejętności i sprawności potrzebne do wykonywania pracy, takie jak umiejętność wywiązywania się z nałożonych zadań, przestrzegania harmonogramu zajęć, umiejętność przyjęcia krytyki, doskonalenia kompetencji zawodowych, nawiązywania kontaktów koleżeńskich, właściwego wydatkowania pieniędzy i ich oszczędzania.
Zgromadzenie Ogólne Światowej Organizacji Zdrowia uchwaliło nową wersję klasyfikacji upośledzenia umysłowego, obowiązującą od 1 stycznia 1968 r. Podstawą klasyfikacji jest skala o średniej 100. Wyróżniono cztery stopnie upośledzenia umysłowego:
lekki niedorozwój umysłowy o ilorazie inteligencji 52-67, mieszczący się między dwoma i trzema odchyleniami standardowymi;
umiarkowany niedorozwój umysłowy o ilorazie inteligencji 36-51, mieszczący się między trzema a czterema odchyleniami standardowymi;
znaczny niedorozwój umysłowy o ilorazie inteligencji 20-35, mieszczący się między czterema a pięcioma odchyleniami standardowymi;
głęboki niedorozwój umysłowy o ilorazie inteligencji 0-19, mieszczący się między pięcioma i większą liczbą odchyleń standardowych (Clarke, 1971).
Nowa klasyfikacja psychologiczna ma dużo zalet, w wielu krajach i w literaturze utrzymuje się nadal jednak klasyfikacja tradycyjna, oparta również na ilorazie inteligencji, ale wyróżniająca trzy stopnie upośledzenia umysłowego:
idiotyzm (iloraz inteligencji 0-19)
imbecylizm (iloraz inteligencji 20-49)
debilizm (iloraz inteligencji 50-69).
CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH GRUP DZIECI
I MŁODZIEŻY Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ
1. Lekka niepełnosprawność intelektualna
upośledzenia umysłowego:
lekki niedorozwój umysłowy o ilorazie inteligencji 52-67, mieszczący się między dwoma i trzema odchyleniami standardowymi;
S. Tucholska, Kryteria i klasyfikacje upośledzenia umysłowego. Ustalenia z lat 1992- 1994, Roczniki Psychologiczne 1 (1998), s. 182
Z. Sękowska, „Pedagogika specjalna, Zarys”, PWN, Warszawa 1985, s. 147.