Irzykowski a Boy- ŻeleŃski (analiza porównawcza).
Irzykowski
Urodzony 23 stycznia 1873 w Błaszkowej pod Jasłem w zubożałej rodzinie ziemiańskiej. W latach 1894-1893 studiował germanistykę na Uniwersytecie we Lwowie. W latach 1894-1895 był zastępcą nauczyciela, pracę dydaktyczną utrudniała mu wada wymowy. Od 1895 zamieszkał we Lwowie, pisywał stenograficzne sprawozdania parlamentarne i sądowe. Blisko był zaprzyjaźniony z lwowskim poetą Stanisławem Womelą. W roku 1908 przeniósł się do Krakowa, pracował jako stenograf i korespondent w urzędowym Biurze Korespondencyjnym. Po wojnie zamieszkał w Warszawie, gdzie kierował biurem stenograficzno-sprawozdawczym Sejmu, przeniesiony na emeryturę w związku z postawą zajętą wobec sprawy brzeskiej.
Współpracował ze "Skamandrem", "Wiadomościami Literackimi", w latach 1921-1933 z organem PPS "Robotnik"; w tym czasie zabierał głos w wielu dyskusjach literackich. Mimo zastrzeżeń przyjął nominację na członka Polskiej Akademii Literatury. W Polskim Radio i Roczniku Literackim prowadził dział teatralny. W czasie okupacji niemieckiej utrzymywał się z wykładów stenografii, brał udział w podziemnym życiu kulturalnym. Zmarł 2 XI 1944 w Żyrardowie.
Prozaik, dramaturg, krytyk literacki, teoretyk filmu.
Powieść Pałuba i opowiadanie Sny Marii Dunin (wydane razem - 1903) podejmują kwestię psychoanalizy w literaturze przed rozpowszechnieniem koncepcji Zygmunta Freuda.
Występował w obronie Stanisława Brzozowskiego, oskarżanego o współpracę z carską ochraną.
W tomie Walka o treść (1929) prowadził polemikę z Teorią Czystej Formy Stanisława Ignacego Witkiewicza;
pamflet Beniaminek (1933), wymierzony w Tadeusza Boya-Żeleńskiego, był protestem przeciwko wszelkim formom spłycania życia umysłowego. Jako jeden z pierwszych w Polsce zajął się zagadnieniami estetyki filmu (Dziesiąta Muza - 1924). Niejednokrotnie występował przeciwko programom awangardy, m.in. w szkicach zebranych w tomie Słoń wśród porcelany (1934).
Postawa Irzykowskiego nawiązywała do koncepcji "klerkizmu" Juliena Bendy; sfera kultury była dlań sferą autonomiczną, pośrednio tylko łączącą się ze sferą życia praktycznego, istotne znaczenie posiadały dlań kryteria aksjologiczne i estetyczne.
Boy- ŻeleŃSKi
Tadeusz Żeleński (1874-1941)Życiorys: Tadeusz Żeleński, pseudonim Boy, urodził się 21 grudnia 1874 roku w Warszawie, zamordowany przez Niemców w lipcu 1941 roku we Lwowie. Krytyk literacki i teatralny, tłumacz, publicysta. Syn kompozytora Władysława, cioteczny brat poety K. Tetmajera, od najmłodszych lat związany był ze środowiskiem artystycznym.
Po ukończeniu gimnazjum w Krakowie studiował w latach 1892-1900 medycynę na UJ. Debiutował 1895 r. jako poeta, ogłaszając w tygodniku "Świat" cykl sonetów, w ostatnich latach XIX wieku obracał się w otoczeniu S. Przybyszewskiego. W latach 1901-1906 pracował jako lekarz i publikował prace naukowe z zakresu pediatrii, podtrzymując nadal związki ze środowiskiem krakowskiej artystycznej; Od 1906 roku występował jako współautor programów kabaretowych Zielony Balonik. Do zakończenia I wojny światowej był lekarzem kolejowym (1915 r. zmobilizowany do armii austriackiej), przekładając jednocześnie literaturę francuską na język ojczysty.
W uznaniu zasług na tym polu odznaczony został 1914 r. palmami Akademii Francuskiej (za przekład Moliera) i 1922 r. Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej. W 1919 r. rozpoczął pracę recenzenta teatralnego, którą kontynuował do końca życia. Od 1922 roku mieszkał w Warszawie, zajmując się wyłącznie pracą literacką i wygłaszaniem odczytów w całym kraju. Parokrotnie wyjeżdżał do Francji. W sezonie 1923-1924 był kierownikiem literackim Teatru Polskiego. Współpracował stale jako recenzent teatralny, felietonista, publicysta i autor szkiców literackich z "Kurierem Porannym", "IKC", "Wiadomościami Literackimi".
W 1928 r. otrzymał (wspólnie z W. Borowym i K. Irzykowskim) nagrodę Polskiego Towarzystwa Wydawców dla krytyków literackich, 1933 r. nagrodę literacką miasta Warszawy; powołany został do PAL. W latach trzydziestych działał na rzecz organizacji poradni świadomego macierzyństwa i prowadził kampanię publicystyczną w tej sprawie. Współpracował przy założeniu instytucji Młody Teatr dla popierania rodzimej twórczości dramatycznej.
Po wybuchu II wojny światowej znalazł się we Lwowie, gdzie objął katedrę historii literatury francuskiej na uniwersytecie i współpracował z czasopismami założonymi przez lewicowe środowisko literackie. Po zajęciu Lwowa przez wojska hitlerowskie w 1941 r został aresztowany i wraz z innymi przedstawicielami polskiej inteligencji rozstrzelany na stokach Kadeckiej Góry.
Twórczość:
"Zielony Balonik":
Boy był twórcą kabaretu "Zielony Balonik", który działał w Krakowie w latach 1905 - 1912 w Jamie Michalikowej, cukierni Jana Michalika. W krótkim czasie lokal ten stał się miejscem spotkań cyganerii artystycznej, a także centrum towarzyskim Krakowa.
Program kabaretu:
wyśmiewał program i manierę modernistyczną, panujące w środowisku artystycznym,
kompromitował snobizmy i fetysze epoki.
Jednym z celów było odbrązowienie postaci artysty, demitologizacja niezwykłej wrażliwości i duchowego kapłaństwa, przypisywanych literatom czy malarzom młodopolskim.
"Zielony Balonik" dowodził z rubaszną brutalnością, że artysta nie należy do grona "nadludzi" (wg filozofii Nietzschego), ale ma przywary jak każdy człowiek.
Główną postacią i autorem najpopularniejszych tekstów "Zielonego Balonika" był właśnie Boy. Teksty te wydał w tomie zatytułowanym "Słówka".
2. "Słówka" Boya:
"Słówka" ukazały się w 1913 r we Lwowie i stanowiły dokumentację twórczości Żeleńskiego przeznaczonej dla "Zielonego Balonika".
Był to zbiór wierszowanych piosenek i utworów satyryczno - kabaretowych, wyśmiewających zarówno styl bycia cyganerii artystycznej, jak i konserwatywne, środowisko Krakowa. Boy broni samego życia, które ginie pod nawałem schematów, szablonów. Apel ten odnosi się do wszystkich Polaków, niezależnie od podziałów społecznych: naród ma żyć i myśleć, ma się wyzwolić mentalnie z "chocholego snu", w jakim trwa pogrążony.
Humor Boya oscylował między rubasznością a finezją, co w rezultacie sprawiło, że wiele z jego świetnych aforyzmów jest aktualnych do dziś, np. "Bo w tym cały jest ambaras, żeby dwoje chciało naraz."
Tytuł "Słówka" ma sugerować:
zmiany w samym tworzywie słownym.
Boy walczy o nowoczesny kształt języka,
zwraca się ku poezji lingwistycznej.
Styl literacki powinien zainicjować zmiany mentalne, dlatego potrzebny jest język jasny, zwięzły, komunikatywny, zanurzony w codzienności.
Doceniona zostaje wartość samego słowa.
Działalność translatorska:
Za swoją misję Boy uznał przybliżenie polskiemu czytelnikowi najwybitniejszych dzieł literatury francuskiej. Tłumaczył Villona i , Verlaine'a, Moliera i Balzaka oraz wielu innych. Tłumaczenia te należą do najwybitniejszych przekładów z francuskiego na język polski. Powstała z nich Biblioteka Boya, jak ją nazywał sam Żeleński.
Egzamin z HLP
pytanie nr 21
A