Procesy dezintegracyjne w gospodarce światowej XX w

Procesy dezintegracyjne gospodarki światowej w XX w. były spowodowane wskutek wojen i powstania systemu socjalistycznego.

Już I podczas wojny wielki światowy system handlowy rozpadł się. Nastąpiła dezorganizacja handlu międzynarodowego i wojna gospodarcza między uczestnikami wojny. Stosunki gospodarcze między Niemcami a państwami alianckimi uległy zahamowaniu. Utrata rynków zagranicznych ściśle związana była z dezorganizacją handlu międzynarodowego. Wojna zakłóciła również równowagę światowego rolnictwa. Znacznie zwiększając zapotrzebowanie na żywność i surowce z krajów nie ogarniętych wojną: Stany Zjednoczone i Ameryka Łacińska. Uczestnicy wojny państw europejskich cierpiały również na utratę dochodów z żeglugi i innych usług np. inwestycji. Najważniejszą przyczyną zaburzeń w gospodarce stała się inflacja. Deficyt pokrywano dodatkową emisją pieniądza bez pokrycia.

Po wojnie nastąpiły również istotne zmiany w układzie sił gospodarczych, gdyż w związku z traktatami paryskim zostały wprowadzone nowe ustalenia dotyczące nie tylko ograniczenia terytorium Niemiec, ale i powstanie nowych państw w Europie min. Polska, Czechosłowacja, Jugosławia, Austria, Węgry. Powojenne rozstrzygnięcia zamiast rozwiązać problemy gospodarcze wywołane wojną, zaostrzyły je. Z traktatów wyniknęły 2 kategorie trudności gospodarczych: wzrost nacjonalizmu gospodarczego i problemy walutowe i finansowe.

Zakłócenia walutowe i finansowe doprowadziły do załamania gospodarki międzynarodowej. Jądrem tych zakłóceń tyły “reparacje”. Ujemnych konsekwencji inflacji nie udało się ograniczyć tylko do Niemiec. Wszystkie nowopowstałe państwa przeżyły podobną inflację. Zgodnie z przewidywaniami Keynesa gospodarka międzynarodowa znalazła się w stanie głębokiego kryzysu.

Wielki kryzys również wpłynął na dezorganizację gospodarki światowej w XX w. powodując wycofanie amerykańskiego kapitału z Europy oraz spadek produkcji; Niemcy -57%, USA i Polska - 46%, Kanada - 42%. W większym stopniu spadek produkcji objął dobra inwestycyjne niż konsumpcyjne. W warunkach zmniejszonej produkcji powszechnym zjawiskiem stało się bezrobocie. Spadające ceny towarów z powodu spadku popytu zmusiły producentów do umacniania monopolu, który eliminował konkurencję i najtańszym kosztem produkował. Jednakże kryzys nie dotknął tylko strefy produkcji przemysłowej, ale i rolniczej. Spadek cen na artykuły rolne spowodował zubożenie wsi. Kryzys w latach 1929-1933 objął swym zasięgiem również handel międzynarodowy. Polityka wszystkich państw była tak prowadzona aby ograniczyć import i zwiększyć eksport, w celu pozbycia się zapasów towarów. W konsekwencji tych działań nastąpił olbrzymi spadek obrotów handlu zagranicznego.

Po okresie wielkiego kryzysu i wracaniu do stabilizacji gospodarczej w roku 1939r. wybuchła II wojna światowa. W czasie wojny rozpadła się flota handlowa uniemożliwiająca wymianę handlową, zniszczony został przemysł i rolnictwo - spowodowało to braki żywnościowe. Stosunki gospodarze zostały zmienione, to USA stało się supermocarstwem, udzielającym pożyczek państwom zniszczonym. Nastąpiła rywalizacja o prym w sferze gospodarczej. W sterze ekonomicznej pogłębiła się nacjonalizacja gospodarcza /transport, energia, część systemu bankowego, ubezpieczenia społeczne i usługi socjalne, opieka medyczna, oświata/, gdyż państwa musiały odbudować wojenne zniszczenia. Międzynarodowy Fundusz Walutowy utworzony został w celu zapewnienia pomocy krajom członkowskim w stabilizacji walut, wprowadzeniu jej pełnej wymienialności oraz ułatwieniu współpracy gospodarczej w skali międzynarodowej. Bank Światowy miał udzielać pożyczek długoterminowych na odbudowę gospodarczą krajów zniszczonych przez wojnę, a później rozwój biedniejszych krajów świata. Wielu ekonomistów Stanów obawiało się depresji gospodarczej, ale po zniesieniu reglamentacji towarów i likwidacji kontroli cen /w czasie wojny na sztucznie obniżonym poziomie/, nie zaspokojony popyt konsumentów na towary, których brakowało podczas wojny, spowodował powojenną inflację - 1948r. ceny wzrosły o 100%. Inflację szczególnie odczuli ludzie słabo zarabiający. Ponadto następstwem II wojny światowej było uruchomienie głębokiego przeobrażenia politycznego, społecznego i ekonomicznego; rozpoczął się rozpad dawnych imperiów kolonialnych, powstawały nowe państwa; w wielu krajach władzę przejęły partie komunistyczne, wykorzystując poparcie i nacisk ZSRR; ogromnie wzrastała rola Ameryki i krajów Azji w gospodarce, powstawały 3 odmienne układy gospodarcze / 1 - kraje kapitalistyczne; Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, a także Niemy i Japonia, 2 - Związek Radziecki oraz kraje objęte jego wpływem np. Polska, Jugosławia, Czechosłowacja, Bułgaria, Rumunia, Węgry oraz wschodnia część Niemiec, Chiny, północnej Korei, 3 - kraje rozwijające się, nazwane “krajami trzeciego świata”

Kraje, w których po II wojnie światowej ustawiono gospodarkę kolektywistyczną wg narzuconych im wzorców sowieckich, realizowały politykę industrializacji. Stosowano strategię rozwoju ekstensywnego, opartą na posługiwaniu się czynnikami ilościowymi, a więc powiększaniu majątku trwałego i zatrudnianiu w sferze produkcji. Wymagało do podnoszenia poziomu stopy akumulacji, co uzyskiwano dzięki scentralizowanym metodom zarządzania, koncentrowaniu środków uznanych za podstawowe i odsuwaniu na później innych.

Natomiast kraje uprzemysłowione Europy Zachodniej i Stany Zjednoczone prowadziły gospodarkę wolnego rynku, gdzie własność prywatna była rozwijana i chroniona. Państwa socjalistyczne w przeciwieństwie do państw kapitalistycznych prowadziły gospodarkę bilateralistyczną. Wymiana między tymi państwami nie była możliwa, gdyż oba powstałe bloki /kapitalizm i socjalizm/ zaczęły “zimną wojnę” i rywalizację o wpływy w gospodarce międzynarodowej, jak również wyścig zbrojeń.

---