Gospodarka światowa w dobie postindustrialnej. Gospodarka globalna i rewolucja informatyczna. Wygrani i przegrani we współczesnym świecie.
Świat końca XX wieku przynosi wiele dylematów i zagrożeń dalszego cywilizacyjnego rozwoju. Należą do nich:
Nierównomierny rozwój krajów rozwiniętych i zacofanych, który stwarza pogłębiającą się dysproporcję między „bogatą północą” i „biednym południem”. Kontynentowi afrykańskiemu grozi degradacja cywilizacyjna i cofnięcie się do poziomu sprzed kilkudziesięciu lat. Konsekwencje nierównomiernego rozwoju są wielorakie:
zacofanie rolnictwa i trudności z wyżywieniem ludności (powtarzające się klęski głodu)
zadłużenie zagraniczne
odpływ kadr wykształconych (tzw. Drenaż mózgów)
zacofanie infrastruktury (szkolnictwo, służba zdrowia, transport)
nędza i brak perspektyw na przyszłość, co rodzi nastroje frustracji i buntu społecznego
Zagrożenie konfliktami wojennymi, które obecnie nie wynikają już z rywalizacji systemu kapitalistycznego i socjalistycznego (przesłanki ideologiczne), ale głównie z przyczyn nacjonalistycznych. Głównymi obszarami zagrożenia na początku lat dziewięćdziesiątych były: Jugosławia (walki narodowościowe i religijne), tereny byłego Związku Radzieckiego (dotyczy to narodów Azji Środkowej i Kaukazu), terytorium Afganistanu (walki wewnętrzne po wycofaniu się wojsk radzieckich). Niespokojnym kontynentem jest także Afryka (walki narodowościowe, plemienne). Konflikty wojenne w przyszłości mogą wybuchać z powodu rywalizacji o rzadkie dobra i surowce strategiczne, niezbędne dla państw wysoko rozwiniętych, a pozyskiwane w krajach rozwijających się.
Skala i tempo zbrojeń oraz nagromadzone zasoby broni masowego rażenia i broni konwencjonalnej. Do najbardziej niebezpiecznych należy dzisiaj możliwość produkcji broni jądrowej przez państwa mniejsze, ale mające ambicje imperialne (Irak, Korea Północna, Pakistan). Istnieje niebezpieczeństwo przechwycenia czy nawet produkcji broni masowego rażenia przez ugrupowania terrorystyczne czy skrajnie nacjonalistyczne. Nadal możliwy jest wybuch konfliktu na skutek pomyłki komputerowych systemów sterujących oraz przez przypadek.
Skala i tempo rewolucji naukowo-technicznej, której ujemne strony nie zostały jeszcze rozpoznane lub ujawnią się w następnych pokoleniach. Chodzi o niebezpieczeństwo katastrofy genetycznej spowodowanej wykorzystaniem tysięcy nowych środków chemicznych, które z kolei rodzą zagrożenia w rodzaju powiększającej się „dziury ozonowej” i zwiększania napromieniowania. Coraz silniejsze lekarstwa oraz środki ochrony roślin powodują „produkowanie” przez przyrodę coraz bardziej odpornych bakterii, owadów i gryzoni.
Występowanie nowych, nie znanych dotychczas chorób o charakterze epidemicznym; od kilkunastu lat jest nią syndrom obniżonej odporności organizmu - AIDS, nowe odmiany grypy.
Degradacja środowiska naturalnego wiążąca się z gwałtownymi procesami industrializacji powoduje naruszenie równowagi w biosferze poprzez:
stosowanie środków ochrony roślin (np. nie wiadomo, jakie będą przyszłe skutki stosowania przez wiele lat preparatu DDT)
zatrucie środowiska dymami i opadami przemysłowymi, gromadzenie trujących odpadów (np. wykorzystane paliwo z elektrowni jądrowych)
wycinane lasów (najbardziej drastyczne zdają się być skutki trzebienia puszczy Amazonii - „płuc Ziemi”)
budowanie wielkich zapór i zbiorników wodnych (np. Tama Assuańska)
wielkie programy nawadniające czy osuszające
Ogromne postępy budownictwa i koncentracja ludności w wielkich miastach (megapolis) powoduje uzależnienie mieszkańców od dostaw energii eklektycznej, gazu itp., a więc zwiększa podatność na awarie; uzależnienie to może być wykorzystywane np. przez terrorystów jako środek szantażu.
niebezpieczeństwa związane z dalszą rozbudową energetyki jądrowej i psychologiczny opór społeczeństwa przed jej rozwijaniem po katastrofie w Czarnobylu (1986) może postawić pod znakiem zapytania możliwości dalszego wzrostu gospodarczego z powodu deficytu energii.
Wszystkie powyższe problemy - wymienione jedynie wybiórczo - stanowią wyzwanie dla społeczeństw oraz rządów państw na przełomie drugiego i trzeciego tysiąclecia; skłaniają one do wyboru bardziej efektywnych metod rozwoju gospodarczego, być może powstrzymania go w krajach wysoko rozwiniętych (tzw. wzrost zerowy).
GLOBALIZM
Termin oznaczający jeden z etapów zimnej wojny przypadający na lata 1958-90, charakteryzujący politykę zagraniczną i międzynarodową dwóch supermocarstw, USA i Związku Radzieckiego, dążących do supremacji w świecie. O globaliźmie mówiono głównie po 1957r., ale w polityce zagranicznej obu supermocarstw występował już po zakończeniu II wojny światowej.
Jest procesem integracji, sterowanym przez mechanizmy rynkowe, a nie przez państwo i jego instytucje.
Współczesna gospodarka światowa nie jest prostą sumą gospodarek narodowych poszczególnych krajów. Gospodarki te nie podlegają integracji polegającej na powstawaniu różnorodnych wielokierunkowych i wielopłaszczyznowych powiązań, uzależniających je od siebie i od międzynarodowego otoczenia. Szczególnie ważne są przy tym powiązania w obrębie państw gospodarczo rozwiniętych.
Dynamiczny rozwój powiązań międzynarodowych, ich rosnąca liczba, częstotliwość, natężenie, zakres i zasięg jest związany ze zmianą charakteru międzynarodowego podziału pracy.
Globalizacja sprzyja otwartości gospodarki poszczególnych krajów i regionalnych ugrupowań ekonomicznych. Jest zależna od potencjału ekonomicznego danego kraju lub zintegrowanego rynku. Dotyczy już znacznej i stale rosnącej części gospodarki światowej. Ocenia się, że w wyniku globalnych procesów produkcji powstaje współcześnie ok.40% światowego produktu globalnego. Z globalizacją związane jest 70-80% handlu międzynarodowego i światowych finansów. Swój dynamiczny wzrost zawdzięcza globalizacji międzynarodowa wymiana dóbr, usług, informacji środków kapitałowych.
Polega na ogólnoświatowej integracji systemów ekonomicznych i społecznych. Jej przejawem jest pojawienie się coraz większej liczby zjawisk ekonomicznych i społecznych, których zasięg obejmuje całą kulę ziemską lub znaczną jej część. Następuje scalenie rynków różnych dóbr, usług, informacji i środków kapitałowych. W konsekwencji pojawiają się zbliżone modele konsumpcji, podobne systemy edukacji, podobne rozwiązania techniczne i koncepcje naukowe. Maleje znaczenie granic państwowych jako barier dla swobodnego przepływu czynników produkcji i produktów, a także rola krajowych gospodarek narodowych.
Można wyróżnić kilka obszarów globalizacji:
*finansów
*rynków i strategii
*technologii, prac badawczo-rozwojowych i nauki
*wytwarzania
*stylu życia, modeli konsumpcji i kultury
*rządzenia i regulacji prawnych
*politycznej
*postrzegania i świadomości
Współczesna globalizacja to coraz większy zakres swobodnego działania mechanizmu wolnego rynku w skali świata. Było to możliwe dzięki:
postępowi technicznemu, a zwłaszcza technikom informatycznym i komunikacyjnym, pozwalającym na sprawny transfer dóbr, usług, kapitału i informacji oraz działaniu na odległość będącym istotą globalizacji
standaryzacji procesów wytwarzania i wzrostowi jednostkowej wydajności pracy
liberalizacji handlu i inwestowania
umiędzynarodowieniu rynków finansowych - integracji regionalnej
Podstawowe znaczenie odgrywają czynniki związane z rozwojem nauki i techniki. Tworzą one technologiczne organizacyjne przesłanki globalizacji. Rośnie znaczenie przewagi technologicznej dla rozwoju firm, podnoszenia ich konkurencyjności i internacjonalizacji. Jej wyrazem jest umiędzynarodowienie się procesu tworzenia, stosowania i rozpowszechniania technologii.
Rozwojowi globalizacji sprzyja fakt, że firmy podejmujące strategiczne decyzje dotyczące lokalizacji zakładów coraz częściej rozpatrują jako zbiory potencjalnych punktów lokalizacji układy o charakterze światowym, a nie tylko krajowym.
Wzrostowi globalizacji sprzyja też dążenie do zdyskontowania korzyści technicznych, organizacyjnych i ekonomicznych, jakie stwarza wejście do międzynarodowych wewnątrzgałęziowych układów kooperacyjnych.
Niewątpliwym skutkiem globalizacji jest wyraźna kompresja czasu, a zwłaszcza przestrzeni. Świat stał się mniejszy, a odczuwalność skutków odległych zjawisk politycznych i gospodarczych oraz dostępność odległych miejsc bardziej realna. Rozwijają się i zyskują na znaczeniu ośrodki, gdzie skupione są centra dyspozycji globalnej gospodarki i stanowiące jej infrastrukturę instytucje usługowe. Miasta globalne stanowią: - ośrodki dyspozycji gospodarki,
- miejsca lokalizacji banków, instytucji, firm,
- centra tworzenia innowacji,
- wiodące rynki.
Globalizacja jest nieuchronna - wynika z działań obiektywnych tendencji postępu naukowo-technicznego obiektywnych praw ekonomicznych.
REWOLUCJA TECHNOLOGICZNA I INFORMATYCZNA
Ostatnie dziesięciolecia przebiegały pod znakiem przyspieszenia zmian w dziedzinie technologii, informacji i warunków życia w najbardziej rozwiniętych krajach świata. W rezultacie rewolucji naukowo-technicznej końca XX w. większość państw zachodnich weszła w epokę postindustrialną, której cechą charakterystyczną jest zmniejszenie udziału przemysłu w produkcie globalnym na rzecz sektora usług, w tym zwłaszcza informacji. W wyniku zastosowania mikroprocesorów w latach 1965-1985 koszt przetworzenia porównywalnych danych spadł dziesięciokrotnie, a czas na to potrzebny - aż siedemdziesięciokrotnie. W ostatnich latach oba te wskaźniki zostały znowu poważnie zmniejszone. Szczególnie ważne dla lawinowego rozwoju technologii okazało się masowe upowszechnienie komputerów osobistych w latach osiemdziesiątych. Olbrzymiego postępu dokonano w dziedzinie przekazywania informacji na odległość (łączność satelitarna, modemy, poczta elektroniczna). W tych warunkach ograniczanie obiegu informacji przez systemy totalitarne, np. przez cenzurę, było anachronizmem i hamulcem ich rozwoju gospodarczego.
Nowym zjawiskiem w technice stała się inżynieria materiałowa, pozwalająca na sztuczne wytwarzanie materiałów o założonych z góry parametrach użytkowych. Postępy w naukach biologicznych i agrotechnice przyniosły wprowadzenie nowych odmian upraw o znacznie podwyższonych plonach („zielona rewolucja”), co przejściowo złagodziło problem głodu w niektórych krajach trzeciego Świata, choć nie zdołało rozwiązać tej kwestii ostatecznie. Postęp w mikrobiologii i medycynie doprowadził współczesna naukę do granic inżynierii genetycznej, stwarzają nowe perspektywy, ale i zagrożenia moralne. Stale trwają poszukiwania nowych źródeł energii. W niektórych krajach przetwarzanie energii słonecznej przez ogniwa fotoelektryczne staje się ekonomicznie konkurencyjne wobec tradycyjnych metod produkcji energii.
3
Grupa m1 k1/ 2005