OSIĄGNIĘCIA GOSPODARCZE II RZECZYPOSPOLITEJ (integracja gospodarcza, reformy W. Grabskiego, Gdynia, COP)
REFORMY GRABSKIEGO
W 1923 r. prezydent Wojciechowski powołał gabinet pozaparlamentarny (czyli złożony z fachowców, a nie przedstawicieli poszczególnych ugrupowań zasiadających w parlamencie).
Główne zadanie --> ratowanie skarbu państwa
stanowisko premiera i ministra objął Władysław Grabski
Grabski zwrócił się do parlamentu o przyznanie mu pełnomocnictw do regulowania wszystkich spraw związanych z reformami skarbowymi i walutowymi w drodze wydawania dekretów z mocą ustawy (czyli z pominięciem parlamentu) - dostał zgodę na okres 6 miesięcy
PROGRAM REFORM zakładał zrównoważenie budżetu. Pierwszym krokiem było zastąpienie marki polskiej pełnowartościowym złotym. Poprzez:
przyspieszenie wpłat nadzwyczajnego podatku majątkowego
waloryzację podatków
redukcję wydatków państwowych
ZAKRES REFORM:
ograniczenie wydatków państwa:
zaprzestanie dofinansowania z budżetu wysokiego deficytu Polskich Kolei Państwowych - podniesiono taryfy kolejowe
zmniejszenie nakładów na wojsko
ograniczenia wydatków na administrację:
przyspieszenie płatności nadzwyczajnej daniny majątkowej
skrócenie terminu wpłat zwaloryzowanych podatków
podniesienie niektórych stawek podatkowych\
1924 r. - dzięki reformom udało się zrównoważyć budżet - tym samym zlikwidowano główną przyczynę inflacji.
Grabski przygotował REFORMĘ WALUTOWĄ, która zakładała:
zlikwidowanie Polskiej Kasy Pożyczkowej
utworzenie w jej miejscu nowego banku centralnego
Bank Polski miał być prywatną spółką akcyjną (aby nie podlegała naciskom rządu i żeby nie drukowano pieniędzy na pokrycie deficytu budżetowego)
1924 r.:
uruchomiono Bank Polski
zaczęto emisję złotego - na początku złoty był w obiegu razem z marką polską, ale stopniowo marki wycofano z obiegu
Pierwszy etap reformy walutowo-skarbowej Grabskiego zakończył się sukcesem:
ceny przestały rosnąć
płace realne wzrosły
zwiększyło się zaufanie do rządu
większość ciężarów reformy poniósł kapitał prywatny i ziemianie - płacąc ogromną daninę majątkową
naprawa skarbu w Polsce dokonała się wyłącznie siłami krajowymi (a inne kraje europejskie, które przeprowadzały po I WŚ podobne reformy, opierały te reformy na pożyczkach zagranicznych)
COP
CENTRALNY OKRĘG PRZEMYSŁOWY
Rząd w wyniku analizy gospodarczej uznał, że dotychczasowa polityka inwestycyjna była niesłuszna. Przyjęto zasadę koncentrowania nakładów na zadaniach najważniejszych:
wzmocnienie zdolności obronnej państwa
stworzenie warunków do systematycznego uprzemysłowienia kraju
zaktywizowania wielkich, dotychczas biernych okręgów gospodarczych
zatarcie różnic między Polską A i B
obniżenie kosztów własnych produkcji
Realizacja tak szeroko zakrojonego programu wymagała ogromnych środków finansowych. Rząd polski nie dysponował odpowiednimi zasobami i w związku z tym zdecydował się skoncentrować cały wysiłek w jednym rejonie.
1937 r. - zainicjowano budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego
COP miał przyczynić się do:
przyspieszenia industrializacji kraju
przekształcenia Polski w państwo przemysłowo-rolnicze
o lokalizacji zdecydowały względy:
wojskowe (położony z dala od granic)
demograficzne (nadmiar wolnej siły roboczej - ok 400-700 tys. Ludzi)
gospodarcze (stworzenie rynku zbytu płodów rolnych wschodniej Polski, znaczne zasoby surowców, możliwości wykorzystania energii wodnej i gazu)
Na terenie należącym do COP wybudowano:
wiele obiektów przemysłowych, m.in:
elektrownie wodne w Rożnowie i Myczkowicach
huta żelaza i stalownia w Stalowej Woli
fabryka samochodów w Lublinie
kombinat sztucznego kauczuku i opon w Dębicy
obiekty przemysłu zbrojnego
fabryki broni w Radomiu, Starachowicach, Rzeszowie i Sanoku
zakłady lotnicze w Mielcu i Rzeszowie
fabryki amunicji w Skarżysku, Kraśniku i Jawidzu
10 nowych dworców kolejowych
4 linie kolejowe
Całość nakładów poniesiona do września 1939 r. wynosiła ok 400 mln zł.
Inwestycje finansowe były głównie ze środków państwowych
COP nie był w stanie zatrudnić istniejącej nadwyżki siły roboczej - tylko ok 100 tys nowych pracowników
COP nie mógł rozwiązać zasadniczych problemów gospodarczych Polski. Dlatego E. Kwiatkowski przedstawił w grudniu 1938 r projekt wieloletniego programu gospodarczego - program 15-letni - dzielił się na 5 trzyletnich etapów - każdy z nich poświęcony miał być rozwiązaniu innego problemu gospodarczo-społecznego:
Okres I - rozbudowa potencjału obronnego
Okres II - rozbudowa komunikacji
Okres III - poprawa położenia wsi
Okres IV - urbanizacja i uprzemysłowienie kraju
Okres V - zatarcie różnic między Polską A i B
Plan ten nie uwzględniał symptomów zbliżającej się wojny, nie podano również żadnych uzasadnień techniczno-ekonomicznych oraz metod i źródeł finansowania.
Ówczesne możliwości finansowe Polski były niewielkie, a rząd pod wpływem agresywnej postawy Niemiec hitlerowskich redukował nakłady na inwestycje cywilne. Aby ratować sytuację finansową na rok 1939, rząd rozpisał nową pożyczkę wewnętrzną na cele obrony przeciwlotniczej. Wynik finansowy operacji przerósł najśmielsze oczekiwania - rząd liczył na wpływ 180 mln zł, gdy tymczasem w wyniku subskrypcji uzyskano 400 mln zł.