21. OSIĄGNIĘCIA GOSPODARCZE II RZECZYPOSPOLITEJ (integracja gospodarcza, reformy W. Grabskiego, Gdynia, COP)

REFORMY GRABSKIEGO

W 1923 r. prezydent Wojciechowski powołał gabinet pozaparlamentarny (czyli złożony z fachowców, a nie przedstawicieli poszczególnych ugrupowań zasiadających w parlamencie).

• Główne zadanie --> ratowanie skarbu państwa

• stanowisko premiera i ministra objął Władysław Grabski

• Grabski zwrócił się do parlamentu o przyznanie mu pełnomocnictw do regulowania wszystkich spraw związanych z reformami skarbowymi i walutowymi w drodze wydawania dekretów z mocą ustawy (czyli z pominięciem parlamentu) – dostał zgodę na okres 6 miesięcy

PROGRAM REFORM zakładał zrównoważenie budżetu. Pierwszym krokiem było zastąpienie marki polskiej pełnowartościowym złotym. Poprzez:

• przyspieszenie wpłat nadzwyczajnego podatku majątkowego

• waloryzację podatków

• redukcję wydatków państwowych

ZAKRES REFORM:

• ograniczenie wydatków państwa:

  • zaprzestanie dofinansowania z budżetu wysokiego deficytu Polskich Kolei Państwowych – podniesiono taryfy kolejowe

  • zmniejszenie nakładów na wojsko

• ograniczenia wydatków na administrację:

  • przyspieszenie płatności nadzwyczajnej daniny majątkowej

  • skrócenie terminu wpłat zwaloryzowanych podatków

  • podniesienie niektórych stawek podatkowych\

1924 r. - dzięki reformom udało się zrównoważyć budżet – tym samym zlikwidowano główną przyczynę inflacji.

Grabski przygotował REFORMĘ WALUTOWĄ, która zakładała:

• zlikwidowanie Polskiej Kasy Pożyczkowej

• utworzenie w jej miejscu nowego banku centralnego

• Bank Polski miał być prywatną spółką akcyjną (aby nie podlegała naciskom rządu i żeby nie drukowano pieniędzy na pokrycie deficytu budżetowego)

1924 r.:

• uruchomiono Bank Polski

• zaczęto emisję złotego – na początku złoty był w obiegu razem z marką polską, ale stopniowo marki wycofano z obiegu

Pierwszy etap reformy walutowo-skarbowej Grabskiego zakończył się sukcesem:

• ceny przestały rosnąć

• płace realne wzrosły

• zwiększyło się zaufanie do rządu

• większość ciężarów reformy poniósł kapitał prywatny i ziemianie – płacąc ogromną daninę majątkową

• naprawa skarbu w Polsce dokonała się wyłącznie siłami krajowymi (a inne kraje europejskie, które przeprowadzały po I WŚ podobne reformy, opierały te reformy na pożyczkach zagranicznych)

COP

CENTRALNY OKRĘG PRZEMYSŁOWY

Rząd w wyniku analizy gospodarczej uznał, że dotychczasowa polityka inwestycyjna była niesłuszna. Przyjęto zasadę koncentrowania nakładów na zadaniach najważniejszych:

• wzmocnienie zdolności obronnej państwa

• stworzenie warunków do systematycznego uprzemysłowienia kraju

• zaktywizowania wielkich, dotychczas biernych okręgów gospodarczych

• zatarcie różnic między Polską A i B

• obniżenie kosztów własnych produkcji

Realizacja tak szeroko zakrojonego programu wymagała ogromnych środków finansowych. Rząd polski nie dysponował odpowiednimi zasobami i w związku z tym zdecydował się skoncentrować cały wysiłek w jednym rejonie.

1937 r. - zainicjowano budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego

• COP miał przyczynić się do:

  • przyspieszenia industrializacji kraju

  • przekształcenia Polski w państwo przemysłowo-rolnicze

• o lokalizacji zdecydowały względy:

  • wojskowe (położony z dala od granic)

  • demograficzne (nadmiar wolnej siły roboczej – ok 400-700 tys. Ludzi)

  • gospodarcze (stworzenie rynku zbytu płodów rolnych wschodniej Polski, znaczne zasoby surowców, możliwości wykorzystania energii wodnej i gazu)

Na terenie należącym do COP wybudowano:

• wiele obiektów przemysłowych, m.in:

• elektrownie wodne w Rożnowie i Myczkowicach

• huta żelaza i stalownia w Stalowej Woli

• fabryka samochodów w Lublinie

• kombinat sztucznego kauczuku i opon w Dębicy

• obiekty przemysłu zbrojnego

  • fabryki broni w Radomiu, Starachowicach, Rzeszowie i Sanoku

  • zakłady lotnicze w Mielcu i Rzeszowie

  • fabryki amunicji w Skarżysku, Kraśniku i Jawidzu

• 10 nowych dworców kolejowych

• 4 linie kolejowe

Całość nakładów poniesiona do września 1939 r. wynosiła ok 400 mln zł.

• Inwestycje finansowe były głównie ze środków państwowych

• COP nie był w stanie zatrudnić istniejącej nadwyżki siły roboczej – tylko ok 100 tys nowych pracowników

COP nie mógł rozwiązać zasadniczych problemów gospodarczych Polski. Dlatego E. Kwiatkowski przedstawił w grudniu 1938 r projekt wieloletniego programu gospodarczego – program 15-letni – dzielił się na 5 trzyletnich etapów – każdy z nich poświęcony miał być rozwiązaniu innego problemu gospodarczo-społecznego:

1. Okres I – rozbudowa potencjału obronnego

2. Okres II – rozbudowa komunikacji

3. Okres III – poprawa położenia wsi

4. Okres IV – urbanizacja i uprzemysłowienie kraju

5. Okres V – zatarcie różnic między Polską A i B

Plan ten nie uwzględniał symptomów zbliżającej się wojny, nie podano również żadnych uzasadnień techniczno-ekonomicznych oraz metod i źródeł finansowania.

Ówczesne możliwości finansowe Polski były niewielkie, a rząd pod wpływem agresywnej postawy Niemiec hitlerowskich redukował nakłady na inwestycje cywilne. Aby ratować sytuację finansową na rok 1939, rząd rozpisał nową pożyczkę wewnętrzną na cele obrony przeciwlotniczej. Wynik finansowy operacji przerósł najśmielsze oczekiwania – rząd liczył na wpływ 180 mln zł, gdy tymczasem w wyniku subskrypcji uzyskano 400 mln zł.